Inleiding HOOFDSTUK 1. Sectie 1 Algemeen

Transcriptie

1 HOOFDSTUK 1 Inleiding Sectie 1 Algemeen Krachtenveld In dit boek worden de rechtsregels behandeld die in Nederland bescherming bieden aan technologische ontwikkelingen, tegen nabootsing of andere aantasting van de ongestoorde exploitatie. Op dit rechtsgebied zoals op zo veel andere zijn bij voortduring een aantal met elkaar strijdige krachten aan het werk. Die krachten richten zich, aan de ene kant, op versterking van de bestaande bescherming en uitbreiding van het terrein van bescherming, en aan de andere kant op beperking van de beschermingsomvang en van het terrein waarop bescherming mogelijk is. In een lange reeks van jaren hebben de krachten ten gunste van versterking en uitbreiding echter voortdurend veld gewonnen, al is dat vaak langzaam gegaan, en ten koste van veel moeite. De tegenpolen kunnen worden weergegeven als: de behoefte van degenen die technologische innovatie, verbetering (of soms alleen maar: verandering) brengen, om de vruchten van hun werk en investeringen te kunnen plukken, aan de ene kant; en aan de andere kant de als legitiem aan te merken behoefte van een vrije handel en industrie om zonder ongerechtvaardigde belemmeringen en hindernissen werkzaam te kunnen zijn, en om daarbij ook succesvolle voorbeelden van concurrenten, of andere succeskansen in de markt, optimaal te kunnen benutten. In de afgelopen jaren heeft zich nog een derde factor in het krachtenveld gemanifesteerd (die overigens ook in het verleden regelmatig een rol heeft gespeeld): een door verschillende ethische richtingen ondersteunde stroming, die grofweg daarnaar tendeert, dat de technologische ontwikkeling méér dan tot dusverre, ondergeschikt zou moeten worden gemaakt aan maatstaven van ethiek en maatschappelijke wenselijkheid en dat dat ook zijn weerslag zou behoren te hebben op de bescherming die het recht aan technologische ontwikkelingen biedt. 1 Deze stroming is bijvoorbeeld duidelijk te herkennen in de parlementaire geschiedenis van de per 1 april Het gaat hier inderdaad om twee verschillende dingen. Of bepaalde technische ontwikkelingen toelaatbaar worden geacht (of juist moeten worden verboden, of aan beperkingen, zoals vergunningen, moeten worden onderworpen) is een wezenlijk andere vraag dan of de betreffende ontwikkelingen zo verwerpelijk zijn, dat ook octrooiverlening daarvoor niet aanvaardbaar is. Dit inzicht klinkt al door in art. 4 quater UvP; zie, uitvoeriger (en overigens: naast vele anderen) J.L.R.A. Huydecoper, De krankzinnige geleerde of: inventiviteit en moraliteit, in: D.W.F. Verkade en D.J.G. Visser (red.), Intellectuele Eigenaardigheden (Bremer-Bundel), Kluwer 1998, p

2 Sectie 1 Algemeen ingevoerde ROW 1995 (maar heeft op de wet zelf maar weinig invloed gehad). De bescherming van biotechnologische uitvindingen was destijds, maar is ook nu nog, voorwerp van kritiek en oppositie vanuit deze stroming. Bij deze stroming sluiten initiatieven aan om de bijdrage van ontwikkelingslanden aan lucratieve technologische ontwikkelingen (beter) te honoreren. 2 Vermeldenswaard, ook in verband met de hiervóór beschreven spanning tussen de genoemde tegenpolen, is het feit dat de bescherming van intellectuele eigendom in art. 17 lid 2 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, is gerangschikt onder het eigendomsrecht dat tot de bij dat Handvest beschermde (grond)rechten gerekend wordt. 3,4 Het praktische belang van deze bepaling is vermoedelijk gering, maar als principeverklaring is die niet zonder betekenis Ontwikkeling van het rechtsgebied De ontwikkeling waardoor, stukje bij beetje, de bescherming voor technologische voorzieningen is uitgebreid, vertoont een enigszins verbrokkeld beeld. Soms kreeg de uitbreiding de vorm van aanpassing van de bestaande wettelijke regeling. Verschillende keren vond uitbreiding plaats in de vorm van een nieuwe, specifieke wettelijke regeling (waardoor natuurlijk de vraag rijst van grensafbakening ten opzichte van de al bestaande beschermingsregimes). De huidige stand van zaken wordt weergegeven in de rubrieken die in de volgende nummers worden besproken Octrooirecht Dit al lang bestaande en meest ontwikkelde rechtsinstituut maakt bescherming mogelijk voor uitvindingen op het gebied van de nijverheid. Sedert de invoering van de Octrooiwet (later: Rijksoctrooiwet) in 1910 is de werkingssfeer van dit recht, dat aanvankelijk een aanzienlijk aantal beperkingen kende, gestaag uitgebreid. Zo zijn in de loop van de tijd landbouwkundige uitvindingen, stoffen, en inmiddels, door grensverleggende jurisprudentie, ook onstoffelijke gegevens als computersoftware binnen het bereik van de wet gebracht. Er blijft echter ook nu nog een belangrijk aantal innovatieve voorzieningen van octrooibescherming uitgesloten, zie vooral sectie 3 van hoofdstuk 3 hierna. Het octrooirecht zal worden behandeld in hoofdstuk Gebruiksmodellen Gaandeweg hebben zich, naast de traditionele octrooien, rechten ontwikkeld die zeer nauw aan octrooien verwant zijn. Die staan bekend onder de (Nederlandse) 2 Zie o.a. art. 3 lid 1 onder e ROW 1995 en bijvoorbeeld F.J.R. Claessens, Intellectual property and developing countries: Balancing rights and obligations, diss. Maastricht, Wolf 2009 (besproken door J.L.R.A. Huydecoper, BIE 2010, p. 434 e.v.); GRUR Int. 2012, p e.v.; GRUR Int. 2010, p (betreffende het Nagoya Protocol). Zie voor de implementatie van dit Protocol inmiddels Verordening (EU) 511/2014 en het ter implementatie van die verordening ingediende wetsontwerp, Kamerstukken II 2014/15, , Zie bijvoorbeeld HR 3 april 2015, ECLI:NL:HR:2015:841, r.o Zie ook C. Alberdingk Thijm en C. de Vries, De toenemende invloed van het Handvest op het recht van intellectuele eigendom, BIE 2015, p Zie voor gegevens bijvoorbeeld J. Schwarze c.s., EU-Kommentar, Nomos 2012, p e.v. 36

3 Hoofdstuk 1 / Inleiding naam gebruiksmodellen. 5 Zij verschillen inhoudelijk niet wezenlijk van octrooien, maar vertonen in praktisch opzicht wel belangrijke verschillen. Gebruiksmodellen zijn namelijk gewoonlijk met geringere investeringen aan tijd en kosten te verkrijgen, en daarvoor gelden minder strenge eisen. Daarom zijn gebruiksmodellen aantrekkelijk voor kleine ondernemingen maar, uiteraard, ook voor uitvindingen van geringere economische betekenis, of die nu door kleinere of door grotere ondernemingen worden geïntroduceerd. In grote lijnen kan men zeggen (de regelingen voor gebruiksmodellen verschillen van land tot land aanzienlijk) dat de bescherming beperkt wordt tot uitvindingen op gebieden die vooral voor kleinere ondernemingen van belang zijn dus niet de chemische industrie, en soms ook niet de elektronische industrie; dat het vereiste niveau van inventiviteit lager is, en soms ook minder strenge vereisten aan nieuwheid worden gesteld; en dat de bescherming relatief beperkt is, zowel in omvang als in tijdsduur. Daar staat, zoals gezegd, tegenover dat de verkrijging relatief gemakkelijk is, en dat de kosten navenant beperkt zijn. Nederland kent geen specifieke regeling voor het gebruiksmodel, 6 maar andere lidstaten van de EU hebben daar wel specifieke regelingen voor Aanvullende beschermingscertificaten Voor bepaalde categorieën producten gelden toelatingsvereisten die kunnen meebrengen dat er veel tijd mee heen gaat vóór het product legaal op de markt kan worden gebracht. Dat is bijvoorbeeld het geval met (de meeste) geneesmiddelen en met bepaalde landbouwchemicaliën. De lange duur van de toelatingsprocedure voor dergelijke producten kan betekenen dat de effectieve duur van daarvoor beschikbare octrooibescherming onredelijk wordt bekort. Met het oog daarop bestaan inmiddels in de EU, en ook in verschillende andere landen, regelingen die het mogelijk maken om aanvullende bescherming te krijgen (dat wil zeggen: bescherming voor een langere duur) wanneer aantoonbaar is dat de effectieve octrooibescherming als gevolg van een langdurige toelatingsprocedure te zeer is ingekort. Voor Nederland (en de andere lidstaten van de EU) is deze bescherming beschikbaar in de vorm van zgn. aanvullende beschermingscertificaten. Inhoudelijk vertonen die, zoals voor de hand ligt, overeenkomsten met octrooien. De regeling voor aanvullende beschermingscertificaten wordt besproken in hoofdstuk Bedrijfsgeheimen, knowhow Al onder het Wetboek van Strafrecht zoals dat in 1886 werd ingevoerd, gold het onthullen van bedrijfsgeheimen van zijn werkgever als een strafbaar feit. Onder het leerstuk van de onrechtmatige daad is het zich met oneerlijke middelen toe-eigenen 5 Duits: Gebrauchsmuster; Engels (Ierland): short-term patent; Frans: certificat d utilité. 6 Bij de invoering, in 1995, voorzag de ROW 1995 wel in een octrooi van korte duur (zes jaar) met een enigszins vereenvoudigde verleningsprocedure. Deze regeling is bij de Rijkswet van 8 november 2007 (Stb. 2007, 479) afgeschaft. 7 Een initiatief van de Europese Commissie om te komen tot harmonisatie van de regelgeving voor gebruiksmodellen heeft geen succes gehad, zie voor gegevens bijvoorbeeld A. Krasser, Patentrecht, C.H. Beck 2009, p

4 Sectie 1 Algemeen van de bedrijfsgeheimen van zijn concurrent verboden, zoals blijkt uit het vermoedelijk bekendste arrest van de Hoge Raad, Lindenbaum/Cohen. 8 De bescherming van bedrijfsgeheimen heeft in Nederland dus een eerbiedwaardige geschiedenis. Ook heden ten dage is het geheim houden van knowhow een legitieme en veel toegepaste vorm van bescherming, maar óók een middel voor de exploitatie van technologische verworvenheden. Als gevolg van art. 39 TRIPs-verdrag heeft deze bescherming een nieuwe impuls gekregen. Een Europese richtlijn over dit onderwerp is inmiddels aangenomen. 9 Deze voorziet in ruime bescherming voor geheim gehouden knowhow. Voor de exploitatie, door middel van licenties, van octrooien maar ook van knowhow, geldt inmiddels een vrij omvangrijk geheel van mededingingsrechtelijke regels, zie hoofdstuk 10 hierna. De regelgeving voor de bescherming van knowhow zal worden besproken in hoofdstuk Kwekersrecht Het kwekersrecht maakt het mogelijk nieuwe rassen van gewassen te beschermen. Na een zéér ambivalente voorloper in de vorm van het Kwekersbesluit 1941, kreeg het kwekersrecht vorm in de in 1967 ingevoerde Zaaizaad- en plantgoedwet, en vervolgens in de in 2006 in werking getreden Zaaizaad- en plantgoedwet Van de oorspronkelijke wettelijke regeling was de werkingssfeer aanvankelijk beperkt, maar in de loop van de tijd is die gestaag uitgebreid. Aanvankelijk waren slechts bepaalde categorieën gewassen te beschermen. Inmiddels kunnen alle rassen van gewassen beschermd worden. Terwijl de ZPW 1967 aanvankelijk alleen zgn. teeltmateriaal onder bescherming stelde, is de werkingssfeer van deze wet (op het voetspoor van het UPOVverdrag, zie hoofdstuk 2 sectie 3) met ingang van 1998 aanmerkelijk verruimd. De grensafbakening tussen het kwekersrecht en het octrooirecht vormt mede doordat beide rechtsgebieden zich flink hebben uitgebreid, maar óók als gevolg van de (bio)technologische ontwikkeling een bron van moeilijkheden, zie (vooral) nrs Het kwekersrecht zal worden besproken in hoofdstuk Chipsbescherming; software Relatief jong is een sui generis-regeling voor de bescherming van topografieën van halfgeleiderproducten (in de wandeling aangeduid als chips ). De Nederlandse wettelijke regeling dateert van In de praktijk blijkt het instituut van de chipsbescherming maar weinig tot ontwikkeling te zijn gekomen. Veel belangrijker voor de praktijk is de bescherming van software. Zoals hiervoor al aangestipt, laat het octrooirecht inmiddels in bepaalde mate bescherming van 8 HR 31 januari 1919, ECLI:NL:HR:1919:AG1776, NJ 1919, p. 161 (Lindenbaum/Cohen). In de zaak Lindenbaum/Cohen ging het overigens niet om technologische kennis maar om klantgegevens. Daarmee is meteen geïllustreerd dat de behoefte aan bescherming van bedrijfsgeheimen niet beperkt is tot technologische kennis. 9 Zie voor gegevens voetnoot 2 bij hoofdstuk 5. 38

5 Hoofdstuk 1 / Inleiding software toe, zie ook nrs en De bescherming van software heeft zich echter in overwegende mate autonoom ontwikkeld, als onderdeel van het auteursrecht. Binnen de EU is de auteursrechtelijke bescherming van software inmiddels geharmoniseerd door Richtlijn 91/250/EEG van 14 mei De Nederlandse Auteurswet is in 1994 aan de Europese regeling aangepast, zie met name art. 10 lid 1 sub 12 en art. 45h-45n Aw. De bescherming van chips wordt behandeld in hoofdstuk Onrechtmatige daad Naast de verschillende specifieke wettelijke regelingen waardoor technologie beschermd kan worden (de bescherming van knowhow berust echter, zolang de in nr genoemde richtlijn nog niet is geïmplementeerd, in overwegende mate op het algemene verbintenissenrecht, namelijk op het contractenrecht en op het leerstuk van de onrechtmatige daad), komt aan de algemene regels slechts een bescheiden aanvullende rol toe. Het is telkens de vraag in hoeverre de specifieke wettelijke regelingen (negatieve) reflexwerking hebben ten opzichte van de algemene regels van het verbintenissenrecht dus of zij exclusieve werking hebben, en daarmee de werking van de algemene regels uitsluiten, of juist niet. Centraal staat daarbij de vraag, in hoeverre er bescherming op grond van het gemene recht mogelijk is buiten het toepassingsgebied van de specifieke wettelijke regeling. Interessante varianten daarop zijn: de vraag of anderen dan de eigenlijke rechthebbenden (zoals bijvoorbeeld: licentienemers, tussenhandelaren, afnemers) afgeleide rechten geldend kunnen maken in geval van inbreuk op de beschermde rechten; en de vraag of aanspraken kunnen worden ontleend aan handelingen die zelf geen inbreuk op de beschermde rechten opleveren, maar die wel tot inbreuken bijdragen, of daarvan profiteren. De raakvlakken tussen de specifieke wettelijke regelingen en de algemene regels van het verbintenissenrecht zullen verspreid over de verschillende hoofdstukken aan de orde komen. Hoofdstuk 8 behandelt een aantal algemene aspecten van het probleem Aard van de bescherming; uitsluitende rechten De bescherming van technologie vindt zijn bestaansrecht in het belang van degenen die nieuwe technologische voorzieningen ontwikkelen, en de aanspraak die zij maken op een redelijke honorering van hun prestaties. Het spreekt niet vanzelf dat deze honorering de vorm moet krijgen van een exclusief exploitatierecht. Men zou zich, bijvoorbeeld, systemen kunnen voorstellen waarbij de overheid premies of beloningen voor verdienstelijke technische verworvenheden toekent, terwijl die verworvenheden overigens tot nut van het algemeen beschikbaar komen. In enigszins gedenatureerde vorm hebben zulke systemen in de (voormalige) socialistische landen bestaan. Ook de eerste vormen van erkenning van de verdienste van het winnen van nieuwe plantenrassen waren soms op deze basis opgezet. 10 Richtlijn 91/250/EEG van de Raad van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma s (PbEG 1991, L 122/42). 39

6 Sectie 1 Algemeen Afgezien van deze zeer beperkte uitzonderingen is echter steeds, en overal, gekozen voor bescherming in de vorm van een, meestal in de tijd beperkt, uitsluitend recht om de verworvenheid te exploiteren hetzij door de rechthebbende zelf, hetzij (of ook: mede) door licentieverlening aan anderen. Technologische ontwikkeling is nu eenmaal in overwegende mate een zaak van ondernemers en ondernemingen geweest, voor wie exclusieve exploitatierechten een logisch doel van hun inspanningen vormen: men ontwikkelt technologie om die lonend te kunnen exploiteren, en lonend exploiteren zou nauwelijks mogelijk zijn als derden, die aan de kosten en risico s van de ontwikkeling geen deel hebben gehad, zich onbelemmerd op hetzelfde gebied zouden mogen begeven. 11 Inmiddels is bescherming in de vorm van een tijdelijk uitsluitend exploitatierecht zozeer ingeburgerd, dat het wel als een vanzelfsprekende zaak wordt ervaren. Uit het TRIPs-verdrag, zie hoofdstuk 2 sectie 5 hierna, vloeit voort dat de bescherming van de daaronder begrepen rechten, waaronder het octrooirecht, het auteursrecht en het recht ter zake van halfgeleiderproducten ( chips ), de vorm van exclusieve exploitatierechten moet krijgen. Honorering van aanspraken op intellectuele eigendom in de vorm van een uitsluitend recht, ligt ook ten grondslag aan de bescherming van de intellectuele eigendom als een van de grondrechten in het Handvest van de EU, zie nr Territoriale werking De bescherming van technologie berust in veel gevallen op specifieke wetgeving die, naar haar aard, gebonden is aan het land waarvoor de betreffende wet geldt (in veel gevallen, maar niet in alle: bescherming van knowhow is in de meeste landen vooralsnog een kwestie van algemeen verbintenissenrecht. Ook in dit opzicht bestaan er echter van land tot land verschillen). Inmiddels geldt er, naast de wettelijke regelingen die tot één land beperkt zijn, een groeiend aantal regelingen die voor meer landen eenvormige regels tot stand brengen. Voorlopers op dit gebied waren de Eenvormige Beneluxwetten (op het gebied van de intellectuele eigendom de BMW en de BTMW inmiddels het BVIE). Later is in het verband van de EU een aantal vergelijkbare regelingen tot stand gekomen: Verordeningen inzake het Gemeenschapsmerk 12, het Gemeenschapskwekersrecht 13 en het Gemeenschapsmodel 14. Een Verordening inzake een gemeenschapsoctrooi is al zeer lange tijd in voorbereiding; het is aan twijfel onderhevig of de totstandkoming hiervan nog te verwachten is; maar zie voor de vergelijkbare regeling van het unitaire octrooi nrs e.v. Een minder vergaande, maar bijzonder succesvolle uniformering heeft het Europees Octrooiverdrag gebracht, dat in de hoofdstukken 2 en 3 uitgebreid zal worden besproken. 11 Intussen spelen, al vele jaren, ook niet-ondernemers zoals wetenschappelijke instituten, een belangrijke rol bij de ontwikkeling van technologische vernieuwingen. Het geldend maken van exclusieve exploitatierechten door dergelijke partijen komt geleidelijk aan, en niet zonder moeilijkheden, op gang. 12 Verordening (EG) 207/2009 (PbEG 2009, L 78/1). 13 Verordening (EG) 2100/94 (PbEG 1994, L 227/1), zie hoofdstuk 6 hierna. 14 Verordening (EG) 6/2002 (PbEG 2002, L 3/1). 40

7 Hoofdstuk 1 / Inleiding Dergelijke ontwikkelingen brengen mee dat het begrip territoriaal nu een andere inhoud heeft dan het enkele decennia geleden had. Maar ook voor de nieuwe multilaterale regelingen geldt dat hun werkingssfeer zich in beginsel beperkt tot het gebied van de daarbij aangesloten landen. Een verdere territoriale complicatie bestaat erin, dat er veel landen zijn met interne territoriale onderscheidingen, waardoor de regels betreffende de intellectuele eigendom ook naar binnenlands recht verschillen. Voor het Koninkrijk der Nederlanden is dat het geval met betrekking tot Nederland enerzijds, en de Caribische Rijksdelen anderzijds, zie o.a. nr Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Denemarken kennen soortgelijke problemen met betrekking tot hun gebiedsdelen met een bijzondere status. Octrooibescherming, bescherming van kweekproducten of bescherming van chips verkrijgt men afgezien van het in de vorige alinea s besprokene in de regel per land. Men verkrijgt die dus niet waar geen wettelijke regeling bestaat, of waar men de mogelijkheden daarvan niet heeft benut. Er bestaat niet zoiets als een wereldpatent. Men verkrijgt onder nationale (of supranationale) wetten rechten, die beperkt zijn tot het desbetreffende territoir. Het is daarom telkens de vraag, in hoeverre gebeurtenissen in het buitenland gevolgen kunnen hebben in het eigen land, hetzij doordat zij desondanks inbreuk op de naar nationaal recht verkregen rechten kunnen opleveren, zie bijvoorbeeld nrs , en hierna, hetzij doordat zij meebrengen dat in het nationale territoir verrichte handelingen niet meer als inbreuk kunnen gelden, zie bijvoorbeeld nrs e.v. hierna, of doordat zij op de geldigheid van de in het nationale territoir verleende rechten van invloed kunnen zijn. Dat laatste is overigens eerder regel dan uitzondering, zie bijvoorbeeld nr hierna. Omdat de feitelijke toepassing van de gegevens waarvoor de hier bedoelde regelingen gelden, in de praktijk heel vaak in een groter gebied plaatsvindt dan waarvoor één bepaalde regeling geldt, zal duidelijk zijn dat de zojuist aangestipte problemen, en daarnaast ook vragen van internationaal privaatrecht, zich in heel wat conflictsituaties kunnen voordoen Verdragen De territoriale werking die aan de meeste wettelijke regelingen eigen is, zou praktisch een bijna onoverkomelijke hindernis vormen voor wie behoefte heeft aan bescherming in een groot aantal landen. Het is immers vrijwel ondoenlijk om in tientallen landen tegelijk aan alle formaliteiten en vereisten te voldoen, die de verschillende nationale wettelijke regelingen voor bescherming stellen. In werkelijkheid zijn de hindernissen echter kleiner dan zij lijken. Er bestaat namelijk een aanzienlijk aantal internationale verdragen, waardoor een verregaande mate van internationale samenwerking op dit gebied is verwezenlijkt. Die verdragen regelen zaken als a. toekenning van gelijke aanspraken op bescherming aan elkaars onderdanen; b. erkenning van de aanvraag om rechten in één land als een geldige basis voor de verkrijging van soortgelijke rechten in andere landen; 41

8 Sectie 2 Wettelijke grondslagen c. het scheppen van mogelijkheden voor eenvormige aanvragen, en voor uniforme behandeling van aanvragen, voor een (groot) aantal landen tegelijk; d. de harmonisatie van materiële en formele regels onder de verschillende nationale wetten. Het netwerk van verdragen breidt zich nog steeds gestaag uit. De harmonisatie van materiële regels en de stroomlijning van procedures en formaliteiten neemt daardoor effectief steeds verder toe. De belangrijkste verdragen voor de in dit boek behandelde onderwerpen worden summier in nrs e.v. hierna beschreven, en uitgebreider in hoofdstuk 2 besproken; en zie ook nrs e.v. Sectie 2 Wettelijke grondslagen Voor Nederland geldende regelingen; octrooirecht De belangrijkste regels van octrooirecht voor Nederland staan in de ROW 1995 en in het EOV. De ROW 1995 regelt hoe men bij de Nederlandse overheid zijn aanspraak op octrooi geldend kan maken, en wat de rechtsgevolgen van een voor Nederland geldend octrooi zijn. Het EOV biedt daarnaast een mogelijkheid om via een supranationale organisatie, het in München gevestigde (en in Den Haag mede zitting hebbende 15 ) EOB, een ook voor Nederland geldend octrooi te verkrijgen. Eenmaal verleend, hebben beide types octrooien de in de ROW 1995 geregelde rechtsgevolgen ROW 1995 en ROW 1910 In de vorige druk van dit boek is in enig detail ingegaan op het feit dat destijds naast de ROW 1995 ook de daarvóór geldende wet, de ROW 1910, in sommige gevallen nog van toepassing was. Inmiddels is de ROW 1910 ingetrokken (dat is per 1 september 2004 gebeurd). Belangstellenden worden voor de destijds geldende regels verwezen naar de oude druk Verdragen; EOV Zoals eerder, o.a. in nr al aangestipt, zijn er in Nederland twee aparte wegen waarlangs octrooi kan worden verkregen, nl. de weg van de ROW 1995 en die van het Europees Octrooi Verdrag (EOV). Het EOV voorziet in een uniforme verleningsprocedure bij één supranationaal instituut, het Europees Octrooibureau. In totaal zijn er thans 38 landen bij het EOV aangesloten, waaronder alle EU-lidstaten. Daarnaast erkennen twee landen desverzocht de ingevolge het EOV verleende octrooien. Zie overigens nr , en het uitgebreide commentaar in hoofdstuk Overige verdragen op het gebied van het octrooirecht Nederland is partij bij een aanzienlijk aantal voor het octrooirecht van belang zijnde verdragen. Daarvan zijn te noemen het Unieverdrag van Parijs, zie nader hoofdstuk 2 sectie 2, het Verdrag tot samenwerking inzake octrooien (PCT), de Patent Law Treaty 15 Zie art. 6 EOV. In feite staat het Nederlandse kantoor van het EOB in Rijswijk, Z-H. 42

9 Hoofdstuk 1 / Inleiding en het Agreement on a Unified Patent Court, 16 zie nr , nrs e.v. en nrs e.v. hierna Knowhow Nederland kent geen specifieke wettelijke regeling voor de bescherming van knowhow, afgezien van de strafbepalingen inzake bedrijfsgeheimen (art. 272 en 273 Sr) en de daarmee corresponderende ontslaggrond van art. 7:678 lid 2 sub i BW. Ook in het buitenland zijn er meestal maar weinig specifieke wettelijke regels voor de bescherming van knowhow. De civielrechtelijke bescherming van knowhow is, zolang de in nr al genoemde EU-richtlijn nog niet van kracht is, een kwestie van het gemene recht, vooral van het leerstuk van de onrechtmatige daad, en van het contractenrecht (geheimhoudingsbedingen en non-concurrentiebedingen). De voornaamste specifieke wetgeving op het gebied van de knowhow bestaat in de (overigens ook op andere vormen van technologiebescherming toepasselijke) mededingingsrechtelijke regelingen voor technologische licenties, zie Verordening (EU) 316/2014, 17 en hoofdstuk 10 hierna. Het TRIPs-verdrag, zie hoofdstuk 2, nr. 5, verplicht de aangesloten staten om in bescherming van knowhow te voorzien, zie art. 39. Zoals in nr al aangegeven en in hoofdstuk 5 uitvoeriger te bespreken, is in het verlengde van dit verdragsartikel een initiatief genomen tot het vaststellen van een EU-richtlijn die een EU-wijde regeling voor de bescherming van bedrijfsgeheimen zal bieden Kwekersrecht Voor het kwekersrecht kent Nederland, net als voor het octrooirecht, twee verschillende regimes: het nationale kwekersrecht is geregeld in de Zaaizaad- en plantgoedwet (ZPW 2005), aansluitend op de internationale regeling in het zgn. UPOVverdrag. Zie voor dat verdrag hoofdstuk 2 sectie 3. In 1998 is een ingrijpend gewijzigd UPOV-verdrag voor Nederland in werking getreden. Als uitvloeisel daarvan is ook een ingrijpende wijziging van de destijds geldende ZPW 1967 verwezenlijkt. Het tweede regime bestaat in de regeling voor een gemeenschapskwekersrecht die de EU inmiddels in het leven heeft geroepen, de in nr al genoemde Verordening inzake het Gemeenschapskwekersrecht. Deze voorziet in een uniform kwekersrecht dat voor alle EU-lidstaten tegelijk geldt. Ook deze regeling beoogt overigens aan het UPOV-verdrag te beantwoorden Chips en software Voor Nederland is de bescherming van chips geregeld in de wet van 28 oktober Op het moment dat deze tekst geproduceerd werd was dit verdrag nog niet door Nederland geratificeerd en nog niet in werking getreden. Aangezien de verwachting bestaat dat het verdrag voor de praktijk van aanzienlijk belang zal zijn, wordt het hierna in nrs e.v. wel besproken. 17 Verordening (EU) 316/2014 (PbEU 2014, L 93/17). 18 Wet van 28 oktober 1987, houdende regelen inzake de bescherming van oorspronkelijke topografieën van halfgeleiderprodukten, Stb. 1987,

10 Sectie 3 Wetgevende en uitvoerende instanties Voor software is, naast de ruimte die er bestaat voor bescherming onder het octrooirecht, vooral van belang de in nr al genoemde Richtlijn van de Raad van de EEG van 14 mei 1991, 19 en de tot uitvoering van die richtlijn bij wet van 7 juli ingevoerde wijziging van de Auteurswet. Voor chips is ook een Europese richtlijn van kracht, zie nr Sectie 3 Wetgevende en uitvoerende instanties; andere organisaties op het gebied van de bescherming van technologie Organisaties Op het rechtsgebied van de industriële eigendom, waarvan de bescherming van technologie deel uitmaakt, is een groot aantal instellingen en organisaties werkzaam. Veel daarvan hebben een taak op het gebied van de internationale coördinatie en harmonisatie, die op dit rechtsgebied zo n belangrijke rol spelen. Voor Nederland, en voor het rechtsgebied waar het in dit boek over gaat, zijn vooral de volgende organisaties van belang De World Intellectual Property Organization (WIPO, Franse afkorting: OMPI) Deze organisatie, gevestigd te Genève, is opgericht bij Verdrag van 14 juli Nederland is één van de 188 verdragslanden. De WIPO administreert, krachtens het WIPO-verdrag, een aanzienlijk deel van de overige verdragen op dit gebied, en coördineert ook een groot deel van het werk aan nieuwe verdragen en verdragsherzieningen. De overlegcolleges die krachtens verschillende van de overige verdragen bestaan functioneren dan ook feitelijk binnen het organisatorisch verband van de WIPO. Dat geldt bijvoorbeeld voor de governing bodies in het kader van het Unieverdrag van Parijs en van het UPOV-verdrag. Zie verder hoofdstuk 2, nrs , en De World Trade Organization (WTO) Deze organisatie, eveneens gevestigd te Genève, is opgericht bij Verdrag van 15 april Dit verdrag is een uitvloeisel van de zgn. Uruguayronde in het kader van de General Agreement on Tariffs and Trade (GATT). Tegelijk met het WTO-verdrag hebben de bij deze overlegronde betrokken landen een veelomvattende reeks overeenkomsten gesloten, gericht op bevordering van de vrije internationale handel. In het kader daarvan zijn tevens verplichtingen aangegaan op het gebied van de 19 Richtlijn 91/250/EEG van de Raad van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma s (PbEG 1991, L 122/42). 20 Wet ter wijziging van de Auteurswet 1912 in verband met de rechtsbescherming van computerprogramma s, Stb. 1994, Er is over deze materie ook, in het kader van de WIPO (zie nr hierna), een internationaal verdrag opgesteld (de Washington Treaty). Dat verdrag is echter slechts door drie landen geratificeerd (waaronder niet Nederland). Het is dan ook nooit in werking getreden. 22 Zie Trb. 1969, 145 en voor de Nederlandse vertaling Trb. 1970, Zie Trb. 1994, 235 en voor de Nederlandse vertaling Trb. 1995,

11 Hoofdstuk 1 / Inleiding intellectuele eigendom. Die verplichtingen zijn neergelegd in de zgn. TRIPs-overeenkomst, Annex 1C bij het WTO-verdrag; 24 zie daarvoor verder hoofdstuk 2, sectie 5. Het acroniem TRIPs staat voor Trade Related Aspects of Intellectual Property rights. Bij de implementatie van de verplichtingen die bij het TRIPs-verdrag zijn aangegaan, spelen de WTO en de ingevolge het WTO-verdrag ingestelde lichamen, belangrijke rollen De Europese Octrooi Organisatie De Europese Octrooi Organisatie (EOO) is de door het EOV opgerichte rechtspersoon, waarvan de voornaamste taak bestaat uit het beheer van het EOB. De EOO vormt echter ook het overlegkader dat de regelgeving onder het EOV voorbereidt (met inbegrip van wijzigingen van het verdrag zelf). De EOO is bevoegd de uitvoeringsvoorschriften van het EOV nader vast te stellen (art. 33 EOV). In deze hoedanigheid is het aangewezen orgaan van de organisatie dat besluiten kan voorbereiden c.q. nemen, de Raad van Bestuur. Zoals voor de hand ligt, hebben alle aangesloten landen een vertegenwoordiging in de Raad van Bestuur, art. 26 EOV Het Europees Octrooibureau Deze organisatie, gevestigd te München met nevenvestigingen in Berlijn en Den Haag, is opgericht bij het EOV. Ingevolge het EOV kan men bij het EOB octrooien aanvragen met gelding voor alle lidstaten van het EOV die de aanvrager aanwijst. Verlening van octrooien door het EOB wordt in hoofdstuk 3 uitgebreid besproken. Zulke octrooiaanvragen worden door het EOB beoordeeld, en het EOB beslist over de octrooiverlening. Door het EOB verleende octrooien gelden in alle desbetreffende lidstaten als nationale octrooien Unified Patent Court Het in nr vermelde Agreement voorziet in de oprichting van een eenvormig gerecht voor octrooizaken, de Unified Patent Court. Zoals in nr ook werd vermeld, is het Agreement nog niet door Nederland geratificeerd en nog niet in werking getreden. De inwerkingtreding wordt echter wel op afzienbare termijn verwacht. Zoals in nrs e.v. nader zal worden besproken, gaat het hier om een verdrag dat op initiatief van de EU tot stand is gekomen. Het was de bedoeling dat de bij dit verdrag voorziene organisatie onderdeel van de EU zou uitmaken. Aangezien echter enkele EU-lidstaten bezwaar hadden en hielden, is ten slotte gekozen voor de vorm van een van de EU losstaand verdrag, waarbij de lidstaten die dat wensen zich kunnen aansluiten. Naar verwachting zullen in elk geval 26 lidstaten dat doen. 24 Zie eveneens Trb. 1994, 235, p. 337 e.v. 25 Zie voor gegevens D. Gervais, The TRIPS Agreement: Drafting, History and Analysis, Sweet & Maxwell 2013, nrs e.v. De functies van de WIPO en de WTO overlappen elkaar daarbij tot op zekere hoogte; vandaar de bij Gervais beschreven samenwerkingsmechanismen. 45