Floronia. Nieuwsbrief van de Floron districten. D9 (Gelderland-West) en. D22 (Gelderland-Midden).

Transcriptie

1 Floronia Akkergeelster - Gagea villosa (Lieuwe Haanstra) Nieuwsbrief van de Floron districten D9 (Gelderland-West) en D22 (Gelderland-Midden). Voorjaar 2014

2 Colofon Districts Coördinatoren D9 -- Gelderland-West: Hans Inberg ( hansinberg@hotmail.com ) D22 Gelderland-Midden: Elmar Prins ( elmar-marieke@chello.nl ) Redactie Floronia: Lieuwe Haanstra, ( joke-lieuwe@kpnplanet.nl ) Hans Inberg ( hansinberg@hotmail.com ) Redactioneel: Het gaat goed met onze districten! De afgelopen twee jaren zijn er in het vegetatie seizoen wekelijks goed bezochte avond-excursies geweest en ook de dagexcursies en andere bijeenkomsten zijn overweldigend goed bezocht. Dat heeft zich helaas niet geuit in het verschijnen van Floronia; het laatste nummer verscheen in 2010, na het aantreden van Elmar Prins en Hans Inberg als coördinatoren. Maar nu gaan we toch maar weer een poging doen om Floronia nieuw leven in te blazen. Half januari zijn een aantal regelmatige bezoekers van de excursies in Wageningen bij elkaar gekomen en daar is besloten om Hans en Elmar te gaan ondersteunen. We hebben met ingang van 2014 een gemeenschappelijke DC (=District Commissie) voor D9 en D22, bestaande uit Hans Inberg, Elmar Prins, Lieuwe Haanstra, Erik Simons, Erik Slootweg en Frits van Beusekom. Waarschijnlijk worden de districten in de nabije toekomst formeel samengevoegd, de naam moet nog worden bepaald. Een uitgebreider verslag deze bijeenkomst staat op pagina 17. Wij hadden in januari nog het idee dat wij nog wel wat tijd hadden om ons voor te bereiden, maar het voorjaar komt nu met razende vaart naderbij, Niet alleen de Sneeuwklokjes, het Speenkruid en de Winterakonieten staan in volle bloei, maar ook het Longkruid, Stengelloze sleutelbloem, Geelsterren en Heelbeen staan al te bloeien. Uiteindelijk is deze Floronia nogal haastig in elkaar gesleuteld maar daarom niet minder uitgebreid. Dank aan de medewerkenden voor hun bijdragen, commentaar en last-minute wijzigingen. Heelbeen Holosteum umbellatum (Lieuwe Haanstra) Als je op de hoogte wil zijn (en blijven) van de excursies kun je je aanmelden voor een aparte mailgroep bij Hans Inberg. De excursies op woensdag en donderdag vinden vooral plaats in de omgeving van Wageningen, de maandelijkse excursies in het weekend in heel Gelderland, of ver daarbuiten. Een andere verandering is dat wij Floronia alleen nog digitaal uitbrengen. Wij hopen, en rekenen op jullie begrip. 2

3 Klimopereprijs, niet zo simpel als het lijkt! door Erik Simons Klimopereprijs (Veronica hederifolia L.) is met zijn opvallende blauwe bloempjes en de gelobde bladeren één van de eerste vroege voorjaarsplanten die we rond deze tijd buiten kunnen zien. Het is een eenjarige soort, die vroeg in het seizoen profiteert van het gebrek aan competitie van andere planten. Klimopereprijs is echter geen voorjaarsgeophyt of winterannuel. De plant ontkiemt in het vroege voorjaar en kan meteen flink groeien, omdat de grote zaden veel voedingsstoffen bevatten. Je vindt de soort op akkers, in de tuin, in plantsoenen, kortom in verstoorde milieus. Echter, de soort kan ook worden aangetroffen in de onderbegroeiing van wat voedselrijkere bossen op klei, zavel en löss. Denk aan Elzen-Vogelkersbos, (Hardhout-)Ooibossen, Eiken-Haagbeukenbos. Bosklimopereprijs (Veronica hederifolia subsp. lucorum) Wageningen- Onderlangs. (Erik Simons) Deze verschillende ecologische niches vallen bovendien samen met morfologische, maar ook genetische verschillen. In het buitenland onderscheidt men dan ook meerdere (onder)soorten, in de huidige Heukels' gek genoeg (tegenwoordig)niet. Twee (of drie?!) taxa In Nederland komen tenminste 2 verschillende taxa voor, die hier, in overeenstemming met wat The Plant List hanteert, worden behandeld als ondersoorten. Veronica hederifolia subsp. hederifolia, de Akkerklimopereprijs, is de ondersoort die op akkers, en in andere verstoorde milieus groeit. De kroon is redelijk groot (6-9 mm), blauw of paarsblauw met een duidelijk onderscheidbaar wit centrum. De kelkbladeren zijn relatief lang behaard (> 1mm.), de vruchtsteel is relatief kort (2-4 x zo lang als de kelk) en bevat één rij haren. De stijl is lang, 0,7-1,0 mm. De middelste en bovenste bladeren (onderste kunnen gaafrandig en soms eivormig zijn!) zijn meestal 5 lobbig, met een centrale lob die meestal iets breder dan lang is. Veronica hederifolia subsp. lucorum (Klett & Richt.) Hartl (syn. Veronica sublobata M.A.Fisch., Veronica hederifolia var. lucorum Klett & Richt.), de Bosklimopereprijs, is de ondersoort die op bosbodems groeit. De kroon is meestal iets kleiner (4-6 mm.), bleker, wit tot licht lila, en het witte centrum ontbreekt. De beharing van de kelkbladeren is wat korter, (~0,7 mm.). De 3 Akkerklimopereprijs Veronica hederifolia subsp. hederifolia Brummen-Cortenoever (Erik Simons)

4 vruchtstelen zijn duidelijk langer (3,5-7 x zo lang als de kelk) en rondom behaard. De stijl is duidelijk korter. De bladeren zijn ondieper gelobd, 5-7 lobbig, met een centrale lob die langer dan breed is. De bladeren ogen daardoor vaak eivormig. Genetisch onderzoek heeft uitgewezen dat Europese 'Klimopereprijzen' polyploïden zijn met een basisgetal van 9 chromosomen. Akkerklimopereprijs is waarschijnlijk ontstaan door een hybridisatie tussen Bosklimopereprijs en een Zuid-Europese soort: Veronica hederifolia L. subsp. triloba (Opiz) Čelak. In onderstaande tabel is ook goed te zien dat Akkerklimopereprijs morfologisch gezien vaak intermediair is tussen subsp. triloba en Bosklimopereprijs. Waarschijnlijk heeft de hybride vorm, Akkerklimopereprijs, goed kunnen profiteren van de landbouw in Europa. De vraag is, of de andere moedersoort, triloba, ook in Nederland te vinden is? Kortom: genoeg redenen om voortaan beter naar Klimopereprijzen te gaan kijken! Ofschoon de (onder)soorten momenteel (nog) niet op de papieren FLORON-streeplijsten staan, kunnen ze wel worden ingevoerd op telmee of waarneming.nl. Synoniemen Beharing kelk Vruchtsteel Kroon Tabel 1 Overzicht kenmerken Veronica hederifolia ondersoorten subsp. lucorum subsp. hederifolia subsp. triloba V. sublobata M.A.Fisch. V. hederifoli var. lucorum Klett&Richt. Alleen langs de randen afstaand, 0,5 0,9 mm mm. 3,5-7 x zo lang als kelk, rondom afstaand behaard. Wit/rozig-lichtblauw, zonder licht centrum, 4-6 mm Alleen langs de randen afstaand, 0,9 1,3 mm 7-14 mm. 2-4 x zo lang als kelk, met adaxiaal 1 lijn haren. Blauw met wit centrum, 6-9 mm V. triloba Opiz Ook op vlakken dicht fijn behaard, haren aan de rand 0,5-0,8 mm 4-8 mm. 1-2,5 x zo lang als kelk, met adaxiaal 1 lijn haren. Blauw met wit centrum, 4-6 mm Lengte stijl 0,3 0,5 mm 0,7-1,0 mm 0,7 1,1 mm Stengelbladeren* Zaad Ecologie Blad dun, even lang als breed, tot soms langer dan breed, vaak afgerond, 5-7 lobbig, centrale lob even lang als breed. Roodachtig bruin, rand monding sterk verdund, helder glanzend Naar binnen gerold Blad tamelijk dik, ongeveer even breed als lang, (3-)5(-7) lobbig, centrale lob iets breder dan lang. Geelachtig, mondings rand iets verdund, iets naar binnen gerold, ietwat bleek. Bosbodem, op zandigere Akkers, omgewerkte grond grond, ook in parken, onder heggen. Chromosoom 2n = 36 2n = 54, allopolypoïd van lucorum en triloba. Blad vaak vlezig, meestal 3-lobbig, 3- nervig, centrale lob breder dan lang. Geelachtig, fors geribd Droge schrale graslanden, wijngaarden, akkers etc. * Vorm middelste en bovenste stengelbladeren 4

5 Geraadpleegde literatuur Tutin, T.G., Heywood, V.H., e.a. Flora Europaea (1972). Volume 3, 2010, Cambridge University Press. p. 250 Jäger, Eckehart J., Werner, K. Rothmaler Excursionsflora von Deutschland - 4 Gefäßpflanzen - Kritischer Band, 10. Ausgabe, 2010, Spektrum Akademischer Verlag. pp Pignatti, S. La flora d'italia vol2, 1982, Edagricoltore. p 566 de Langhe, J.-E., Delvosalle, L., e.a. Nouvelle Flore de la Belgique, du Grande-Duché de Luxembourg, du Nord de la France et des Régions Voisines, deuxième édition, 1978, éditions du Patrimoine du Jardin Botanique National de Belgique. p 496 Martínez Ortega, M.M., e.a. Veronica in Flora Iberica CXLIV. SCROPHULARIACEAE -DIGITALEAE. pp Districts weekend in Montenach (F). door Lieuwe Haanstra Van 31 mei t/m 2 juni hebben wij een geweldig weekend gehad in Noord-Frankrijk, aan de Moezel net over de grens met Luxemburg. Niet alleen doordat, er ondanks de forse afstand behoorlijk wat deelnemers waren, maar vooral door de geweldige hoeveelheden fantastische planten die wij gevonden hebben (zie tabel 1). Het merendeel is vrijdagmorgen met zonnig weer naar het zuiden vertrokken. Maar na Maastricht werd het weer snel slechter en in de Ardennen regende het fors. In Sierck-les- Bains was het even droog zodat de tenten op de camping aan de oever van de Moezel opgezet konden worden. Natuurlijk meteen door na het Réserve Naturelle de Montenach vanuit het Réserve Naturelle. (Lieuwe Haanstra) Montenach, waar het meteen weer begon te regenen. Dus werd het bezoekerscentrum ineens overspoeld met floristen die koffie (of thee) wilden. Ondanks de regen toch het reservaat in en na een grandioos moerasje met botanische heerlijkheden verder het terrein in. Stukken prachtig rijk bos, afgewisseld met kalkgrashellingen vol bloeiende orchideetjes. Tegen de avond kwam er nog een auto uit Wageningen en hebben we met z n allen in Montenach gegeten. De volgende dag zijn we eerst gesplitst op excursie gegaan, de mensen van de laatste auto naar het Réserve Naturelle en de overige naar de Klausberg, een gebiedje westelijk van het dorp. Dat was niet zo gemakkelijk te vinden en na een flink stuk langs een akker toch het bos ingedoken en al heel snel kwamen we op langgerekt kalkgrasland met een geweldig rijke flora. Ook werd het weer steeds beter en tegen de middag was het zonnig en kwamen er ook veel vlinders tevoorschijn. 5

6 In de middag met de hele groep naar de Jakobsberg, een oude steengroeve aan de overzijde van de Moezel gegaan ook daar kon iedereen zich weer helemaal uitleven. Dit gebied leverde weer een behoorlijk aantal nieuwe leuke soorten op. s Avonds hebben we de lokale afhaal pizzeria bestormd, die daarop niet zo heel erg berekend was zodat het aardig lang duurde voordat iedereen wat te eten had, al was het niet altijd wat je besteld had en meestal ook lauw. s Avonds moest er natuurlijk eerst driftig gepolderd worden wat de volgende dag te gaan doen. Uiteindelijk is besloten om een stukje verder te gaan naar een natuurgebied bij Merzig in Duitsland (Saarland). Ook hier weer een hele waslijst Het Groot Gelders Botanisch Genootschap aan de rand van de afgrond (dit jaar een stap verder?). (Lieuwe Haanstra) aan leuke, bij ons zeldzame en fraaie planten, al raakte de hele groep vrij snel uit elkaar en alleen bij een restaurant met uitzicht op de Saar (wel Kaffee; nog geen Kuchen) troffen de meesten elkaar weer, maar op de terugweg namen de meeste groepjes wel weer een ander pad om uiteindelijk allemaal bij een moerasje te eindigen. Terug bij de auto s bleek dat een boer die in de omgeving woonde vond dat wij onze auto s daar niet hadden mogen parkeren en dus had hij zijn dikke Mercedes zo neer gezet dat de meeste er niet uit konden. Na een tijdje gewacht te hebben kwam de boze man. Pas nadat hij zijn gram gelucht had konden we vertrekken. Het verkeer was inmiddels behoorlijk druk geworden zodat sommige auto s hebben er erg lang over gedaan om terug te komen. Tabel 2: Genoteerde soorten vaatplanten. Met dank aan Erik Simons, André Hospers, en Marcel Hospers Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Réserve Naturelle de Montenach Stromberg Jakobsberg Acer campestre Spaanse aak X X X Actaea spicata Christoffelkruid X X NSG Merzig Agrimonia eupatoria Gewone agrimonie X Ajuga reptans Kruipend zenegroen X X X Alliaria petiolata Look-zonder-look X Allium oleraceum Moeslook X Allium ursinum Daslook X Allium vineale Kraailook X Alnus cordata Hartbladige els X 6

7 Alnus glutinosa Zwarte els X Alopecurus myosuroides Duist X X Anemone nemorosa Bosanemoon X X X Angelica sylvestris Gewone engelwortel X Anisantha sterilis IJle dravik X X X Anisantha tectorum Zwenkdravik X Anthoxanthum odoratum Gewoon reukgras X Anthriscus sylvestris Fluitenkruid X Anthyllis vulneraria Wondklaver X X X Aphanes arvensis Grote leeuwenklauw X Aquilegia vulgaris Wilde akelei X X X Arabis hirsuta ssp. hirsuta Ruige scheefkelk X Arenaria leptoclados Tengere zandmuur X Arenaria serpyllifolia Gewone zandmuur X X Arrhenatherum elatius Glanshaver X X Arum italicum Italiaanse aronskelk X Arum maculatum Gevlekte aronskelk X Asperula cynanchica Kalkbedstro X Asplenium ceterach Schubvaren X Asplenium scolopendrium Tongvaren X Asplenium septentrionale Noordse streepvaren X Asplenium trichomanes Steenbreekvaren X Astragalus glycyphyllos Hokjespeul X X Barbarea vulgaris Gewoon barbarakruid X X Brachypodium pinnatum Gevinde kortsteel X Brachypodium sylvaticum Boskortsteel X Briza media Bevertjes X X Bromopsis erecta Bergdravik X X Bromopsis ramosa subsp. ramosa Ruwe dravik X Bryonia dioica Heggenrank X Bunium bulbocastanum Aardkastanje X Bupleurum falcatum Sikkelgoudscherm X X Buxus sempervirens Buxus X Campanula persicifolia Prachtklokje X X X Campanula rapunculus Rapunzelklokje X Campanula rotundifolia Grasklokje X Campanula trachelium Ruig klokje X Cardamine impatiens Springzaadveldkers X Carduus crispus Kruldistel X Carex caryophyllea Voorjaarszegge X X Carex digitata Vingerzegge X Carex distans Zilte zegge X Carex flacca Zeegroene zegge X X Carex hirta Ruige zegge X Carex lepidocarpa Schubzegge X 7

8 Carex montana Bergzegge X X Carex otrubae Valse voszegge X Carex pallescens Bleke zegge X Carex riparia Oeverzegge X Carex spicata Gewone bermzegge X Carex sylvatica Boszegge X X Carlina vulgaris Driedistel X Centaurea scabiosa Grote centaurie X Cephalanthera damasonium Bleek bosvogeltje X X Cerastium pumilum Steenhoornbloem X Chaenorhinum minus Kleine leeuwenbek X X Chaerophyllum bulbosum Knolribzaad X Chaerophyllum temulum Dolle kervel X X Chamerion angustifolium Wilgenroosje X X Circaea lutetiana Groot heksenkruid X X X Cirsium acaule Aarddistel X Cirsium oleraceum Moesdistel X X Cirsium palustre Kale jonker X Clematis vitalba Bosrank X X X X Clinopodium acinos Kleine steentijm X Clinopodium vulgare Borstelkrans X Colchicum autumnale Herfsttijloos X X Comarum palustre Wateraardbei X Cornus mas Gele kornoelje X Cornus sanguinea Rode kornoelje X Corylus avellana Hazelaar X X X X Crataegus crus-galli Hanendoorn X Crataegus laevigata Tweestijlige meidoorn X Crataegus monogyna Eenstijlige meidoorn X Crataegus rhipidophylla Koraalmeidoorn X Crataegus x media (C. laevigata x monogyna) Tweestijlige x Eenstijlige meidoorn Crepis biennis Groot streepzaad X X Cruciata laevipes Kruisbladwalstro X Cymbalaria muralis Muurleeuwenbek X X Dactylis glomerata Kropaar X X X X Dactylorhiza incarnata Vleeskleurige orchis X Dactylorhiza majalis Brede orchis X Dactylorhiza praetermissa subsp. praetermissa Gewone rietorchis X Daphne mezereum Rood peperboompje X Dipsacus fullonum Grote kaardebol X X Doronicum pardalianches Hartbladzonnebloem X Dryopteris carthusiana Smalle stekelvaren X Dryopteris filix-mas Mannetjesvaren X X X X 8

9 Epilobium montanum Bergbasterdwederik X Epilobium parviflorum Viltige basterdwederik X Epipactis atrorubens Bruinrode wespenorchis X X Equisetum arvense Heermoes X Equisetum telmateia Reuzenpaardenstaart X Erigeron annuus Zomerfijnstraal X Eryngium campestre Kruisdistel X Euonymus europaeus Wilde kardinaalsmuts X Eupatorium cannabinum Koninginnekruid X Euphorbia cyparissias Cipreswolfsmelk X X Euphorbia dulcis Zoete wolfsmelk X X Euphorbia helioscopia Kroontjeskruid X Euphorbia stricta Stijve wolfsmelk X Fagus sylvatica Beuk X X X Festuca arundinacea Rietzwenkgras X Festuca gigantea Reuzenzwenkgras X Festuca pratensis Beemdlangbloem X Ficaria verna subsp. verna Gewoon speenkruid X X Filipendula ulmaria Moerasspirea X Fragaria vesca Bosaardbei X X X Fragaria viridis Heuvelaardbei X Fraxinus excelsior Es X Fumaria officinalis Gewone duivenkervel X Galium mollugo Glad walstro X X Galium odoratum Lievevrouwebedstro X X Galium pumilum Kalkwalstro X Galium sylvaticum Boswalstro X Genista tinctoria Verfbrem X X Geranium columbinum Fijne ooievaarsbek X Geranium dissectum Slipbladige ooievaarsbek Geranium pyrenaicum Bermooievaarsbek X Geranium robertianum Gewoon robertskruid X Geum urbanum Geel nagelkruid X Gymnadenia conopsea Grote muggenorchis X Helianthemum nummularium Geel zonneroosje X Helictotrichon pubescens Zachte haver X X X Heracleum sphondylium Gewone berenklauw X Herniaria glabra Kaal breukkruid X Hieracium murorum Muurhavikskruid X X Hieracium pilosella Muizenoor X Hieracium praealtum Grijs havikskruid X Hieracium praealtum Grijs havikskruid X X Himantoglossum hircinum Bokkenorchis X X X 9

10 Hippocrepis comosa Paardenhoefklaver X X X Humulus lupulus Hop X Hypericum hirsutum Ruig hertshooi X X Hypericum maculatum subsp. obtusiusculum Kantig hertshooi X X Hypericum tetrapterum Gevleugeld hertshooi X Impatiens glandulifera Reuzenbalsemien X Inula conyzae Donderkruid X X Inula salicina Wilgalant X Jacobaea erucifolia Viltig kruiskruid X Juncus acutiflorus Veldrus X Juncus inflexus Zeegroene rus X Knautia arvensis Beemdkroon X X X Koeleria macrantha Smal fakkelgras X Koeleria pyramidata Breed fakkelgras X X Lamiastrum galeobdolon subsp. galeobdolon Gele dovenetel X X Lamium maculatum Gevlekte dovenetel X Lapsana communis Akkerkool X X Lathyrus linifolius Knollathyrus X Lathyrus pratensis Veldlathyrus X Lathyrus tuberosus Aardaker X Leontodon hispidus Ruige leeuwentand X Lepidium campestre Veldkruidkers X Lepidium virginicum Amerikaanse kruidkers X Leucanthemum vulgare Gewone margriet X Ligustrum vulgare Wilde liguster X Linum catharticum Geelhartje X X Lithospermum arvense Ruw parelzaad X Lonicera periclymenum Wilde kamperfoelie X Lonicera xylosteum Rode kamperfoelie X Lysimachia nummularia Penningkruid X Medicago arabica Gevlekte rupsklaver X Medicago lupulina Hopklaver X Melampyrum arvense Wilde weit X Melica nutans Knikkend parelgras X Melica uniflora Eenbloemig parelgras X Melissa officinalis Citroenmelisse X Melittis melissophyllum Bijenblad X Mentha aquatica Watermunt X Mentha x rotundifolia Wollige munt X Mercurialis perennis Bosbingelkruid X X Milium effusum Bosgierstgras X X Mycelis muralis Muursla X Neottia nidus-avis Vogelnestje X X X 10

11 Neottia ovata Grote keverorchis X X Onobrychis viciifolia Esparcette X X X Ononis repens subsp. repens Kruipend stalkruid X Ophrys fuciflora Hommelorchis X X X Ophrys insectifera Vliegenorchis X X Orchis anthropophora Poppenorchis X X Orchis mascula Mannetjesorchis X X X Orchis militaris Soldaatje X X X Orchis purpurea Purperorchis X X X X Orchis X hybrida Soldaatje x Purpurorchis X X Origanum vulgare Wilde marjolein X X Oxalis acetosella Witte klaverzuring X Paris quadrifolia Eenbes X X X Peucedanum carvifolia Karwijvarkenskervel X X Peucedanum cervaria Hertekruid X Phleum phleoides Kalkdoddengras X Phyteuma spicatum subsp. nigrum Zwartblauwe rapunzel X Pimpinella saxifraga Kleine bevernel X Plantago major subsp. major Grote weegbree X Plantago media Ruige weegbree X X X X Platanthera chlorantha Bergnachtorchis X X Poa bulbosa Knolbeemdgras X Poa nemoralis Schaduwgras X X Polygala comosa Kuifvleugeltjesbloem X X Polygala vulgaris Gewone vleugeltjesbloem X Polygonatum multiflorum Gewone salomonszegel X Polystichum aculeatum Stijve naaldvaren X Potentilla reptans Vijfvingerkruid X Potentilla sterilis Aardbeiganzerik X Potentilla tabernaemontani Voorjaarsganzerik X Primula elatior Slanke sleutelbloem X Primula veris Gulden sleutelbloem X Prunus mahaleb Weichselboom X Prunus padus Gewone vogelkers X Prunus spinosa Sleedoorn X Pulicaria dysenterica Heelblaadjes X Pulmonaria obscura Ongevlekt longkruid X Quercus petraea Wintereik X Quercus robur Zomereik X Ranunculus auricomus Gulden boterbloem X Ranunculus bulbosus Knolboterbloem X Reseda lutea Wilde reseda X X Rhamnus cathartica Wegedoorn X 11

12 Rhamnus frangula Sporkehout X Rhinanthus alectorolophus Harige ratelaar X X Rhinanthus minor Kleine ratelaar X X X Ribes uva-crispa Kruisbes X Robinia pseudoacacia Robinia X Rubus idaeus Framboos X Salvia officinalis Echte salie X Salvia pratensis Veldsalie X X Sambucus ebulus Kruidvlier X Sambucus nigra Gewone vlier X Sanguisorba minor subsp. minor Kleine pimpernel X Sanicula europaea Heelkruid X X X Saxifraga tridactylites Kandelaartje X X Scabiosa columbaria Duifkruid X Sedum acre Muurpeper X Sedum album Wit vetkruid X Sedum rupestre Tripmadam X Senecio nemorensis Schaduwkruiskruid X Silene nutans Nachtsilene X Solidago gigantea Late guldenroede X Solidago virgaurea Echte guldenroede X Sorbus aria Meelbes X Sorbus torminalis Elsbes X Stachys sylvatica Bosandoorn X Stellaria holostea Grote muur X Tamus communis Spekwortel X Taraxacum spec. Paardenbloem spec X Tetragonolobus maritimus Hauwklaver X Teucrium chamaedrys Echte gamander X Teucrium scorodonia Valse salie X Thalictrum minus Kleine ruit X Thymus praecox Kruiptijm s.l. X Thymus pulegioides Grote tijm X Tragopogon pratensis Gele morgenster s.l. X X X Trifolium medium Bochtige klaver X X X X Trifolium rubens Purpere klaver X X Trifolium scabrum Ruwe klaver X Trisetum flavescens Goudhaver X Valeriana dioica Kleine valeriaan X Valerianella locusta Veldsla X Veronica beccabunga Beekpunge X Veronica chamaedrys Gewone ereprijs X Veronica montana Bosereprijs X Veronica serpyllifolia Tijmereprijs X Viburnum lantana Wollige sneeuwbal X 12

13 Vicia cracca Vogelwikke X Vicia hirsuta Ringelwikke X Vicia sativa subsp. sativa Voederwikke X Vicia sepium Heggenwikke X Vicia tenuifolia Stijve wikke X X X Vincetoxicum hirundinaria Witte engbloem X Viola hirta Ruig viooltje X X Viola mirabilis `Prachtviooltje` X Viola odorata Maarts viooltje X Viola reichenbachiana Donkersporig bosviooltje X Viscum album Maretak X Een florist in County Durham (UK) door Erik Slootweg Afgelopen jaar had ik het geluk van juni tot december te kunnen werken aan de universiteit van Durham in het noordoosten van Engeland. Uiteraard had ik mijn fiets mee en heb ik in mijn vrije tijd de wijde omgeving kunnen verkennen. Door het koude voorjaar liep de natuur in juni nog wat achter en heb ik zelfs nog even kunnen genieten van het voorjaar, de bossen vol wilde hyacinten en daslook, voor dat de kalkgraslanden op hun mooist waren later in de zomer. En met het zachte najaar was er zelfs tot in december genoeg interessants te zien, zoals de beginnende bloei van de winterheliotroop (Petasites pyrenaicus) en het zwart peperboompje (Daphne laureola). County Durham is onder botanici waarschijnlijk het meest bekend om de hogere delen van het Teesdale, in de Pennines, waar na de ijstijden arctisch-alpiene planten achtergebleven zijn die verder zo laag en zuidelijk in Engeland verdwenen zijn. Omdat dit buiten het bereik lag van wat ik in een dag kon befietsen, ben ik er maar een keer geweest en ook nog in augustus, buiten het hoogseizoen op een moment dat veel van de bijzondere planten al uitgebloeid waren. Toch heb ik er nog wat mooie soorten gezien, zoals Thalictrum alpinum, Tofieldia pusilla, Saxifraga aizoides, Polygonum viviparum, Minuartia vernum, Gentiana verna, Galium boreale, Pinguicula vulgaris en Primula farinosa. Maar ook buiten het Teesdale heeft County Durham veel te bieden en daar wil ik in dit stukje wat aandacht besteden. Het County Durham grenst aan de oostkant aan de Noordzee en aan de westkant aan de North Pennines. De rivie- Winterheliotroop (Petasites pyrenaicus) (Erik Slootweg) 13

14 ren de Tyne en de Tees vormden oorspronkelijk de respectievelijke noord en zuid grenzen van het County. Na bestuurlijke herindelingen is echter het noordelijke deel met de mondingen van de Tyne en Wear en de stedelijke conglomeratie van Newcastle ondergebracht in het County Tyne and Wear. De Botanical Society of Britain and Ireland (BSBI), de nieuwe naam van de Botanical Society of the British Isles, hanteerd nog wel de oude grenzen voor hun botanische vice-county Durham (VC66 ). Deze vice-counties zijn vergelijkbaar met onze florondistricten. Kust ter hoogte van Easington Colliery (Erik Slootweg) De geologie van het County is complex. Ten westen van de stad Durham zijn gesteentes gevormd in het carboon bepalend voor het landschap, voornamelijk zandsteen, maar hoger in de Pennines komt ook kalksteen die 340 miljoen jaar geleden is afgezet aan de oppervlak. In een deel van de Pennines hebben intrusies van magma 295 miljoen jaar geleden de kalksteen zo sterk verhit dat zogenaamde sugar limestone onstond. De verwering van dit type kalksteen gaf de ondergrond waarop de arctisch-alpiene flora in de hogere delen van het Teesdale heeft standgehouden. Naar het oosten duiken de lagen uit het carboon omlaag en onder de jongere gesteentes uit het Perm, zichtbaar als een cuestafront van dolomietgesteentes dat direct ten oosten van Durham zichtbaar is als een noord-zuid lopende rij heuvels van ca m. hoog. Het dolomiet plateau loopt ook geleidelijk af richting de Noordzee in het oosten. De gesteentes uit het carboon bevatten steenkool afzettingen die al eeuwen door de mens ontgonnen zijn. Vlakbij Durham werden bijvoorbeeld steenkoolafzettingen door de rivier de Wear aangesneden en op deze plekken werd in de Middeleeuwen al steenkool gewonnen door monniken van de plaatselijke kloosters. Toen de industriële revolutie in de 18 e eeuw opkwam, nam de vraag naar steenkool drastisch toe en werd de steenkoolmijnbouw allesbepalend in deze streek. Na het hoogtepunt in de jaren 20 van de 20 e eeuw begon de mijnbouw terug te lopen en het is opvallend hoe weinig er nu bovengronds nog van te zien is, een jaar of 20 na het sluiten van de laatste diepe steenkoolmijnen. Een erfenis van het mijnbouwverleden waar ik erg blij mee was zijn de vele in onbruik geraakte spoorwegen waarover nu langeafstandsfietspaden zijn aangelegd. Erg handig bij het te fiets verkennen van de omgeving. Ook de ijstijden hebben hun stempel op het landschap gedrukt; erosie door de gletsjers gaf het landschap zijn glooiing en smeltwater sneed diepe dalen uit zoals de zogenaamde Denes die door het dolomiet plateau richting zee lopen. Door de gletsjers is veel keileem, zand en morenen afgezet. Op de slecht waterdoorlatende keileem heeft zich hoger in de Pennines veen gevormd. Het dolomiet (magnesium limestone) landschap Tijdens het Perm, zo n 290 miljoen jaar geleden, was dit gebied een rif in de warme ondiepe Zechstein zee. De kalkskeletjes van zeediertjes als bijvoorbeeld bryozoa (mosdiertjes) op de zeebodem vormden langzaam de lagen kalk. Dolomiet is een bijzondere soort kalksteen dat behalve calcium ook 14

15 veel magnesium bevat (CaMg(CO 3 ) 2 ). Het lost iets minder goed op in water en het landschap is dan ook minder rijk aan karstverschijnselen dan de kalklandschappen in Zuid Limburg of België. Langs de cuesta en aan de kust zijn de bodems op het gesteente vaak erg dun en dit zijn de plekken waar de mooiste flora te vinden is in zeer soortenrijke graslanden. Door de ligging vallen in deze regio de zuidelijkste verspreiding van een aantal noordelijke soorten als blauwgras (Sesleria albicans) of Primula farinosa samen met de noordelijkste verspreiding van een aantal zuidelijke soorten als bergdravik (Bromopsis erecta) en overblijvend vlas (Linum perenne). Veel van de oorspronkelijke, niet voor landbouw verbeterde graslanden zijn helaas verdwenen, maar vooral in het binnenland zijn veel verlaten steengroeves te vinden die nog door de planten vanuit de oorspronkelijke graslanden gekoloniseerd zijn voor deze verdwenen. Een prachtig voorbeeld hiervan is de Bishop Middleham Quarry, een dolomietgroeve die tot 1934 in gebruik was. Het omringende landschap bestaat nu uit enorme moderne groeves, relatief saaie akkers en groeves die volgestort zijn met vuilnis. De Bishop Middleham Quarry zelf vormt nu een klein (8,6 ha) paradijs voor kalkminnende planten. De populatie bruinrode wespenorchissen (Epipactis atrorubens) schijnt de mooiste van Engeland te zijn. Verder heb ik er onder andere vegetaties gezien met blauwgras (Sesleria albicans), duifkruid (Scabiosa columbaria), grote centaurie (Centaurea scabiosa), bergdravik (Bromopsis erecta), zachte haver (Helictrotrichon pubescens), smal fakkelgras (Koeleria macrantha), grote muggenorchis (Gymnadenia conopsea), driedistel (Carlina vulgaris), echt duizendguldenkruid (Centaurium erythraea), zomerbitterling (Blackstonia perfoliata), slanke gentiaan (Gentianella amarella), hondskruid (Anacamptis pyramidalis), zonneroosje (Helianthemum nummularium), scherpe fijnstraal (Erigeron acer) en meer. Gelukkig is deze groeve sinds Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens) (Erik Slootweg) 15 Blauwgras (Sesleria albicans) (Erik Slootweg) 1968 beschermd en goed beheerd. Bij een nog in gebruik zijnde groeve een paar kilometer westelijker is geprobeerd de schade voor de flora te beperken door volledige graslanden te transplanteren naar een terrein naast de groeve. Dit lijkt geslaagd, het natuurgebied Thrislington Plantation is erg gevarieerd en soortenrijk. In het grasland stond onder andere gevinde kortsteel (Brachypodium pinnatum), veel blauwgras, grote muggenorchis, duifkruid, etc. In de kleine stukken bos erlangs onder andere mannetjesorchis (Orchis mascula), eenbes (Paris quadrifolia), gevlekte aronskelk (Arum maculatum), ruwe dravik (Bromopsis ramosa subsp. ramosa), ruig en fraai hertshooi (Hypericum hirsutum en H. pulchrum), spekwortel

16 (Tamus communis), etc. En in een klein stukje verlaten groeve (officieel niet toegankelijk, maar het hek was niet hoog) groeide weer een mooie groep bruinrode wespenorchis met veel hondskruid. Deze twee natuurgebieden waren erg mooi, maar langs de hele cuesta waren kalkgraslandjes en verlaten groeves te vinden waarvan veel er niet voor onderdeden. Om er een paar te noemen (van zuid naar noord); Ferry Hill Carrs Nature Reserve, Raisby Hill Grassland Nature Reserve, Town Kelloe Bank, Coxhoe Bank Plantation, Coxhoe Wood, de oude groeve bij Old Quarrington, Cassop Vale National Nature Reserve, Sherburn Hill en de oude groeve bij Low Pittington. Puperrode orchis (Dactyloriza purpurella) (Erik Slootweg) De soortenrijke graslanden aan de kust verschillen van de graslanden verder het binnenland in door de grotere invloed van de zee; het is er iets vochtiger, het vriest er minder en heel dicht langs de kust is er ook invloed van het zout. Vanwege het zout voelden dicht aan zee soorten als Engels gras (Armeria maritima) en zeeweegbree (Plantago maritima) zich thuis tussen de kalkminnende soorten. Andere soorten die ik hier wel vond, maar niet verder in het binnenland waren bloedooievaarsbek (Geranium sanguineum), weidekervel (Silaum silaus), Heelblaadjes (Pulicaria dysenterica) en zaagblad (Serratula tinctoria). Verder stonden er de gebruikelijke orchideen; bijenorchis (Ophrys apifera), grote muggenorchis, en Dactyloriza purpurella, een handekenskruid met een noordelijke verspreiding in Engeland en Schotland. Een paar interessante grassen waren; smal fakkelgras, zachte haver, goudhaver (Trisetum flavescens). Andere beeldbepalende planten waren blauw knoop (Succisa pratensis), kleine ratelaar (Rhinanthes minor), geelhartje (Linum catharticum) gulden sleutelbloem (Primula veris), betonie (Stachys officinalis), wondklaver(anthyllis vulneraria), rode ogentroost (Odontitus vernus) en parnassia (Parnassia palustris). Te veel om op te noemen eigenlijk. De kust van county Durham is helaas jarenlang gebruikt als dumplaats van mijnbouwafval. Dat afval werd over de rand van de kliffen gestort in hoeveelheden die te groot waren voor de zee om weg te spoelen. Nu de mijnbouw grotendeels verdwenen is en men toch beseft dat er iets waardevols verloren is gegaan, heeft men een omvangrijk project gestart om de kust weer enigszins in de oude staat terug te brengen. Dit Turning The Tide Millenium Project heeft er voor gezorgd dat onder andere de kust tussen Peterlee en Seaham er weer redelijk goed uit ziet. De bijzondere kalkrijke graslanden op de kliffen worden beheerd en het is mogelijk om over een ca. 15 km lang wandelpad door de graslanden van Seaham langs Hawthorne Dene en Castle Eden Dene naar het Durham Coast reservaat te wandelen. Castle Eden Dene bij Peterlee heeft van alle natuurgebieden het meeste indruk op me gemaakt. Het is een tijdens de ijstijden door smeltwater uitgesleten dal dat vanaf de kust 5 kilometer landinwaards 16

17 loopt. Aan de kust is het nog breed met relatief flauwe hellingen, maar hoe verder je landinwaarts je loopt, hoe steiler de hellingen en hoe smaller de kloof ertussen. Een kleine beek loopt op de bodem van het dal en de hellingen zijn dicht begroeid met loofbos. Deze Denes en de diepuitgesneden rivierdalen verder het binnenland in zijn de enige plaatsen waar nog half-natuurlijke bossen bewaard zijn gebleven in het noordoosten van Engeland. De oorspronkelijke bossen die ooit deze streek bedekten zijn al lang geleden verdwenen om plaats te maken voor landbouw. In Castle Eden Dene bestaat het loofbos voornamelijk uit essen en gewone esdoorns, maar met soorten als winterlinde, ruwe iep, kardinaalsmuts, eenstijlige meidoorn, winter en zomereik, en taxus ertussen. Bijzonder is een populatie zwart peperboompje (Daphne laureola) die wegens de beschutte locatie nog zo noordelijk voorkomt. Op de bosbodem staan veel planten die we in Nederland uit de bossen in Limburg kennen, zoals boszegge (Carex sylvatica), bosgierst (Millium effusum), bosbingelkruid (Mercurialis perennis), heelkruid (Sanicula europaea), daslook (Allium ursinum), bosanemoon (Anemone nemorosa), hangende zegge (Carex pendula), grote veldbies (Luzula sylvatica), boskortsteel (Brachypodium sylvaticum), muskuskruid (Adoxa moschatellina), Eenbloemig parelgras (Melica uniflora), boswederik (Lysimachia nemorum), ruig hertshooi, aardbeiganzerik (Potentilla sterilis), en paarbladig goudveil (Chrysosplenium oppositifolium). In de diepere, meer beschaduwde delen van de Dene groeien indrukwekkende hoeveelheden varens; tongvaren, geschubde mannetjesvaren, zachte en stekelvaren, gewone mannetjesvaren. Ik heb er Equisetum telmateia gezien die meer dan 1,5 meter hoog was, waarmee de mysterieuze sfeer compleet was. Een aantal echte exoten Zelfs na zeven maanden bleef ik bij toeval nieuwe gebieden en planten ontdekken tijdens mijn fietstochten en ik hoop er dan ook nog eens terug te komen. Al was het maar om de bossen en kalkgrasmijn fiets tussen de Equisetum telmateia in Castle Eden Dene (Erik Slootweg) die ik tegenkwam leken er op hun plaats en niet invasief, zoals Tellima grandiflora, Saxifraga x urbium en Cicerbita macrophylla subsp. uralensis met prachtige blauwe bloemen. Reuzenspringbalsemien (Impatiens glandulifera) was hier gelukkig nog minder nadrukkelijk aanwezig dan langs veel van de rivieren in het binnenland. Een mooie soort die hier wel echt thuishoort is het breed klokje (Campanula latifolia). Castle Eden Dene is privébezit geweest van de Burdon familie sinds de halverwege de 18 e eeuw. Zij hebben de paden aangelegd en het bos grotendeels in tact gelaten. Pas in 1948 is het naastgelegen stadje Peterlee gesticht om mijnwerkers te huisvesten. Nu is Peterlee aan de noordkant tot aan het dal gegroeid. Twee wegen en een spoorweg kruisen de Dene, maar daar merk je weinig van als je beneden in het dal loopt. Dit was een van de weinige natuurgebieden waar redelijk veel mensen gebruik van maken om te wandelen. In veel van de kalkgraslanden in het binnenland kun je makkelijk de hele dag alleen rondlopen, iets wat je in Nederland niet vaak overkomt. 17

18 landen in het voorjaar te kunnen zien. In ieder geval kan ik iedereen aanraden om naast het Upper Teesdale ook eens te gaan kijken in het Magnesium Limestone gebied aan de oostkant van County Durham. Misschien iets voor een toekomstige floronexcursie? Nuttige literatuur en internetsites Stace (2010) New Flora of the British Isles. 3rd edition. Graham (1988) The Flora and Vegetation of County Durham. Poland & Clement (2009) The Vegetative Key to the British Flora. Waarnemingen in County Durham: The Limestone Landscapes Partnership Natural England Checlist van de planten in Castle Eden Dene Checklist voor de Thrislington Plantation Checklist voor Bishop Middleham Quarry Checklist voor Cassop Vale The Flora of North-East England Durham, BSBI Vice-county 66 durham.html De Erikaceae bij Natuurbericht Op Natuurbericht heeft het volgende leuke stukje over onze activiteiten gestaan. Zie de volgende link: 18

19 De FLORON projecten in 2014 door Ruud Beringen Hieronder volgt een overzicht van de voornaamste landelijke FLORON projecten in Sommige projecten zijn goed te combineren met de (avond)excursies, maar ook als je buiten excursies op floristisch gebied bezig wilt zijn kun je meedoen met de volgende projecten. Het Nieuwe Strepen. Het Nieuwe Strepen is een meer gestandaardiseerde manier van km-hokken inventariseren. Bij Het Nieuwe Strepen wordt een km-hok door twee verschillende waarnemers of groepjes van waarnemers onafhankelijk van elkaar geïnventariseerd. Bij de inventarisaties moet een protocol gevolgd worden, wat ondermeer inhoudt dat er niet meer dan een bepaald aantal uren mag worden besteed (meestal 4 8 uur) en dat de inventarisatie binnen een periode van twee weken moet worden afgerond. De verwachting is dat er door deze werkwijze sneller en met een grotere betrouwbaarheid uitspraken gedaan kunnen worden over voor en achteruitgang van soorten. Om te zorgen dat zoveel mogelijk km-hokken dubbel gestreept worden is er een reserveringsmodule op verspreidingsatlas.nl waar je (nadat je een account hebt aangemaakt) een hok kunt reserveren. In district 9 en 22 waren begin maart al aardig wat hokken dubbel (grijs) of enkel (rood) gereserveerd, maar vooralsnog zijn er nog (groene) km-hokken die gereserveerd kunnen worden. 19

20 Uiteraard kunnen kilometerhokken ook op de klassieke manier gestreept worden. Inventariseer dan bij voorkeur geen km-hok dat dit jaar voor Het Nieuwe Strepen gekozen kan worden, maar overleg met de DC of het Landelijk Bureau welk kilometerhok er in een bepaalde gebied het meest in aanmerking komt. Soortteksten in de verspreidingsatlas De website Verspreidingsatlas.nl krijgt ieder jaar nog meer inhoud. Alle via FLORON of Waarneming.nl aangeleverde waarnemingen worden op verspreidingskaarten weergegeven. Verder kan iedereen meehelpen aan de opbouw van website door het aanleveren van foto s, invoeren van literatuurrefenties of het schrijven van soortteksten. De afgelopen winter zijn twintig floristen begonnen met het schrijven van soortteksten voor enkele honderden plantensoorten. Daarbij gaat de aandacht uit naar soorten waarvan het verspreidingsbeeld de afgelopen decennia sterk gewijzigd is ten opzichte van de atlas en de Oecologische Flora. Actualisering groeiplaatsen: Staat deze plant er nog? Op verspreidingsatlas.nl kun je ook zien welke groeiplaatsen in de omgeving geactualiseerd moeten worden. Behalve soorten van de Habitatrichtlijn, zeer zeldzame soorten en soorten die op de Rode Lijst staan, is FLORON ook geïnteresseerd in het wel en wee van enkele recent nieuw gevonden soor- 20

21 ten en enkele invasieve exoten. In onze districten liggen er groeiplaatsen van o.a. Overblijvende hardbloem, Heidezegge, Stijve steenraket en Kleine wolfsklauw te wachten op bevestiging. Als hulp bij het terugvinden van de groeiplaatsen kun je de locaties van de van vroeger bekende groeiplaatsen opvragen bij de DC, tenminste als de oude coördinaten bekend zijn. Met ingang van 2014 worden er jaarlijks vier soorten uit de pool van 300 te actualiseren soorten geselecteerd. Van deze soorten wordt geprobeerd in 1 jaar een compleet beeld van de totale verspreiding te krijgen. In 2014 ligt de focus op Valkruid, Zwartblauwe rapunzel, Watercrassula en Grote wolfsklauw. Het actualiseren van groeiplaatsen van Wolfsklauwen is een leuke winterklus, waarmee we in onze districten met de excursie van 16 februari al een begin hebben gemaakt. DNA Barcoding in 2014 Het doel van het DNA-barcoding project is om van alle Nederlandse vaatplantenmateriaal te verzamelen voor het bepalen van de DNA-barcode. Het FLORON-deel van het project DNA Barcoding Vaatplanten gaat het laatste jaar in. Een belangrijk verschil met de voorgaande twee jaren is dat er alléén in de periode van 1 mei t/m 30 juni verzameld kan worden. In 2014 ligt het accent op lastige soorten, waarvan het verzamelen behalve referentiemateriaal ook nieuwe kennis over de Nederlandse flora kan opleveren. Verzoeknummers zijn welkom, mits je zelf het materiaal verzamelt en de soorten vooraf aanmeldt. Op je lezen hoe je mee kunt doen. Vanaf 1 april staat er een geactualiseerde lijst klaar waaruit je kan kiezen welke soort je wilt verzamelen. Besluiten Floron-overleg D9 & D bij Erik Simons Aanwezig: Ruud Beringen, Hans Inberg, Elmar Prins, Erik Slootweg, Erik Simons, Lieuwe Haanstra, Martien van Bergen, Frits van Beusekom, Matthijs Courbois, Nico Mentink Er is besloten om een districtscommissie voor D9 en D22 samen op te richten. Redenen hiervoor zijn: meer samenwerking tussen de districten en het excursie/onderzoeksgebied voor de excursieclub uitbreiden taken (o.a. coördinatie excursies) werden tóch al door meerdere mensen gedaan, maar zouden beter kunnen worden verdeeld van tevoren wat werk uit handen van huidige DC's kunnen nemen (Hans en Elmar) Hans Inberg -organiseren/coördineren excursies -valideren (NDFF) -contact andere groepen (IVN/KNNV etc.) -contacten onderhouden FLORON -redactie Floronia 21

22 Erik Slootweg Erik Simons Elmar Prins Lieuwe Haanstra Frits van Beusekom -organiseren/coördineren excursies -valideren (waarneming.nl) -publiciteit (o.a. natuurberichtjes) -organiseren/coördineren excursies -valideren (NDFF) -contact andere groepen (IVN/KNNV etc.) -contacten onderhouden FLORON -publiciteit (o.a. natuurberichtjes) -organiseren/coördineren excursies -valideren (NDFF, waarneming.nl) -organiseren/coördineren excursies -redactie Floronia -organiseren/coördineren excursies (Brenne!) 'schil' van actieve mensen buiten de commissie Ruud Beringen Martien van Bergen Matthijs Courbois Nico Mentink -vermelden excursies op Floron-website -organiseren/coördineren excursies (dit jaar o.a. Harskamp) -organiseren/coördineren excursies (omgeving Arnhem) -valideren (waarneming.nl, regelen met Erik Slootweg) -contact andere groepen (IVN/KNNV etc.) -organiseren/coördineren excursies -redactie Floronia? -organiseren/coördineren excursies Organisatie van excursies verder waarschijnlijk ook nog door anderen, zoals Ronald Busman, Gerben de Graaf, e.a. Leuke of bijzondere vondsten in 2013 door Erik Simons Tijdens onze excursies worden natuurlijk regelmatig vermeldenswaardige vondsten gedaan. Soms is dat een 'toevalstreffer', als tijdens een streepexcursie in een kilometerhok opeens iets verrassends wordt aangetroffen. Tijdens excursies naar bijzondere gebieden, of evaluaties van (oude) in de NDFF bekende populaties is er natuurlijk geen sprake van nieuwe ontdekkingen, maar dat maakt een en ander nog niet minder vermeldenswaard! Hier volgt een greep uit de leuke vondsten uit 2013, zonder de pretentie volledig te willen zijn, we hadden immers vrijwel iedere week een excursie... 22

23 Het voorjaar 2013 was, door de koude na-winter, redelijk traag op gang gekomen. We hebben onze Geelsterrenexcursies een paar weken moeten uitstellen. Op 10 april was het dan eindelijk zover, we bezochten de Weidegeelster (Gagea pratensis) bij het kerkje in Heelsum. De hoofdpopulatie, op het grasveld op het terpje waarop de kerk staat, lijkt bestendig, maar niet al te robuust. In de bermen van de Koninginnelaan lijkt de soort zich een beetje uit te breiden. Een volgende attractie was de Voorjaarsganzerik, (Potentilla tabernaemontana), deze zou op de Noordberg (een uitloper van de Veluwse Stuwwal in de uiterwaarden) moeten staan op licht kalkhoudende zandgrond. In de berm van een wandelpad troffen we daar inderdaad een aardige populatie aan, zo'n 50 bloeiende planten, tussen onder meer Zacht vetkruid (Sedum sexangulare). Om de gele voorjaarsvreugde compleet te maken, bezochten we nog de Gulden Sleutelbloem (Primula veris) op het zandige talud van de brug over de Nederrijn bij Heteren. Weidegeelster, Heelsum, (Erik Simons) Voorjaarsganzerik, tussen Zacht vetkruid, Noordberg, (Erik Slootweg) Een excursie op 24 april stond in het teken van Muizenstaartjes en Ereprijzen op boomkwekerijen in de Betuwe. De Betuwe, zeker rondom Opheusden en Kesteren, is rijk aan boomkwekerijen. Soms wordt er flink gespoten, de andere keer is er juist een fikse grasmat, maar vaak zijn tussen de bomen interessante onkruiden te vinden, met name winterannuellen. Tussen de Paarse Dovenetel, Grote Ereprijs, Kleine Veldkers, Straatgras, Herderstasje etc. vonden we leuke soorten als Vreemde Ereprijs (Veronica peregrina), Gladde Ereprijs (Veronica polita) en natuurlijk excursiedoel het Muizenstaartje (Myosurus minimus). Op 5 juni bezochten we een uit het verleden bekende populatie van Dichte Bermzegge (Carex muricata) op de Veluwe, bij Delhuizen. Gelukkig gaat het niet altijd en overal slecht met kwetsbare soorten, deze populatie was niet alleen niet verdwenen, maar had zich ook uitgebreid! Verder in het kilometerhok o.a. Ingesneden Dovenetel (Lamium hybridum) en Noorse Ganzerik (Potentilla norvegica) Op 19 juni een 'Stadsplantenexcursie' in Wageningen. Met stadsplanten en niet-stadsplanten, in, om en rond Wageningen. Met een paar bekende attracties als de met Steenbreekvaren (Asplenium trichomanes), Muurvaren (Asplenium ruta-muraria) en Tongvaren (Asplenium scolopendrium) bedekte 23

24 grachtmuur bij de Straelenstoren. De nabijgelegen berm met Kweekdravik (Bromopsis inermis). De Gestreepte Klaver (Trifolium striatum) op het terrein waar ooit een wasserij stond. De befaamde Rijnhaven, met Heelbeen (Holosteum umbellatum), Akkerdravik (Bromus arvensus), Dreps (Bromus secalinus) en Liggende Amarant (Amaranthus deflexus). Langs een retentiebekken in een nieuwbouwwijk vonden we een paar leuke verrassingen: Nachtkoekoeksbloem (Silene noctiflora) en Rosse Vossenstaart (Alopecurus aequalis). Muizenstaart, Randwijk, (Erik-Jan Bijleveld) Nachtkoekoeksbloem, Wageningen, (Erik Simons) 24

25 Op 3 juli bezochten we Sportcentrum Papendal. Niet zozeer om ons te voegen bij de selectie voor de Olympische Winterspelen, maar wel omdat ook Papendal binnen een kilometerhok ligt. Duits Viltkruid, (Erik Simons) Middelste Ganzerik (Erik Simons) Zeker op het zeer schrale zand rondom de atletiekbaan leuke soorten als Duits Viltkruid (Filago vulgaris), Dwergviltkruid (Filago minima), Breukkruid (Herniaria glabra) en Middelste Ganzerik (Potentilla intermedia). Op een hoop bouwzand: Valse Kamille (Anthemis arvensis). Bij een picknickbankje Eekhoorngras (Vulpia bromioides). Weidekervel, Dreumel (Martien van Bergen) Op 28 augustus twee interessante rivierhokken, met rivieroever, stroomdalflora, moeras op kleigrond en dijken. Vermeldenswaardig waren onder andere de Ruige Leeuwentand (Leontodon hispidus) en Grote Bevernel (Pimpinella major) op de dijk, massaal Engelse Alant (Inula brittannica) en Groot warkruid (Cuscuta europaea) bij de rivier, enkele exemplaren Witte Amarant (Amaranthus albus) op een kribbe. Fraai was zeker de Weidekervel (Silaum silaus) in een behoorlijk bemest en begraasd saai raaigrasweiland. 25

26 Een excursie naar de Schoutenwaard bij Randwijk leverde nog Rechte Alsem (Artemisia biennis) en Bruin Cypergras (Cyperus fuscus) op. Op zich niet heel bijzonder, maar aan de Nederrijn toch wat minder algemeen dan aan de Waal. Erg bijzonder was de vondst van Vallisneria spiralis door Egbert de Boer in het kader van een nieuw strepen hok bij de Blauwe Kamer. Deze soort (een ontsnapte aquariumplant) is bekend van de Biesbosch, maar ook van bijvoorbeeld de grindplas bij Rhenen, op de Utrechtse Heuvelrug. Dat de plant nu in de Nederrijn werd gevonden, is toch wel een noviteit. Vanwege het wel erg zachte weer wisten Erik Simons en Erik Slootweg waarschijnlijk het allerlaatste kilometerhok te strepen van 2013, bij een waterig zonnetje en met een hoop geknal op de achtergrond streepten we op 31 december toch nog zo'n 175 soorten nabij Ede en stuurden we rond tien voor twaalf de lijst op naar Ruud. Aardige vondsten waren Middelste Ganzerik (Potentilla intermedia) en Kleine Steentijm (Clinopodium acinos). Kleine Steentijm, Ede, (Erik Simons) Water- en oeverplanten van de Veenkampen door Hans Inberg Inleiding De Veenkampen liggen in het Binnenveld tussen de Veensteeg en de Grift, niet ver van Wageningen. Het is in oud weidegebied met smalle sloten. Tot ongeveer 30 jaar geleden werd er zwaar bemest, met als één van de gevolgen dat de nutriëntenconcentratie in de bodem hoog is. Het gebied wordt thans beheerd door de universiteit van Wageningen. De inventarisatie van de Veenkampen door KNNV-Wageningen e.o. richtte zich hoofdzakelijk op libellen en aquatische fauna. Aan de Floron-groep in Wageningen is gevraagd om de flora in kaart te brengen. Methode Veldwerk Het veldwerk is gedaan tijdens twee excursies van de Floron-groep Wageningen e.o. De KNNV heeft een sectie-indeling gemaakt voor de inventarisatie van libellen en aquatische fauna (zie figuur). 26

27 Van vijftien secties is een vegetatiebeschrijving gemaakt, de andere secties zijn niet onderzocht. Per sectie is een Tansley-opname gemaakt, een eenvoudige vegetatieopname, waarbij alle soorten genoteerd zijn en een frequentieschatting is gemaakt (zie onderstaande tabel). De inventarisatie heeft uitsluitend betrekking op vaatplanten die aan water of oevers gebonden zijn. d c a F o r L dominant, soort is overheersend. codominant, soort is overheersend samen met andere soorten. abundant, soort is talrijk, veel aanwezig maar nooit (co-)dominant. frequent, soort is frequent, vrij talrijk. occasional, soort is verspreid aanwezig. rare, soort is zeldzaam local, gebruikt in combinatie met andere codes. Voorbeeld: ld = local dominant, plaatselijk overheersend Foutendiscussie De opnames zijn niet 100% volledig, daarvoor zou het nodig zijn geweest alle sloten minimaal twee keer te bezoeken. Van de vijftien bezochte secties zijn er vijf alleen bezocht in mei (secties 1 en 2), en tien alleen in juli (de overige secties). Soorten van graslanden zijn mogelijk ondervertegenwoordigd in de secties die opgenomen zijn in juli, en waterplanten zijn mogelijk ondervertegenwoordigd in de secties die zijn opgenomen in mei. Desalniettemin is een goede indicatie te geven van de verschillen tussen de sloten, de relatie met waterkwaliteit, en met het voorkomen van libellen. De opnames zijn gemaakt door ervaren floristen, en zullen daarom waarschijnlijk geen verkeerde determinaties bevatten. Resultaten De waargenomen soorten zijn gepresenteerd in de onderstaande tabel, waarin de soorten zijn uitgesplitst naar ecologische groep. 27