Bodem. Bepaling van het effect van chemische stoffen op de reproduktie bij regenwormen

Transcriptie

1 Nederlands Normalisatie-instituut Kalfjeslaan 2 Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) Telefax (015) Telex nni nl Toelichting bij normontwerp oktober 1991 NEN 5797 Bodem. Bepaling van het effect van chemische stoffen op de reproduktie bij regenwormen Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. In dit normontwerp wordt een methode beschreven voor het vaststellen van het effect van chemische stoffen op de reproduktie bij regenwormen in een kunstmatige grond. De reproduktie wordt in dit geval vastgesteld aan de hand van coconproduktie en het uitkomen van de cocons. Het normontwerp is van toepassing op alle chemische stoffen, met uitzondering van zeer vluchtige stoffen. Bij de in dit normontwerp beschreven proef worden regenwormen gehouden in een kunstmatige grond van voorgeschreven samenstelling, waaraan een reeks concentraties van de te toetsen stof wordt toegevoegd. Na 3 weken worden de sterfte onder en de toestand van de proefdieren, alsmede het aantal geproduceerde cocons bepaald. Door het incuberen van de cocons in onbehandelde kunstmatige grond gedurende 5 weken wordt tevens het effect van de blootstelling van de proefdieren op de levensvatbaarheid van de cocons en het aantal juveniele wormen per cocon bepaald. Het normontwerp is onder verantwoordelijkheid van de normcommissie "Bodemkwaliteit" opgesteld door de werkgroep "Bodemfauna" die ressorteert onder de normsubcommissie "Biologisch onderzoek". Bij publikatie van het normontwerp is de werkgroep als volgt samengesteld: dr. ir. C.A.M, van Gestel (voorzitter/secretaris) -- RIVM, Bilthoven mw. D.M.M. Adema -- TNO - Milieu en Energie, Delft drs. N.W.H. Houx -- Staring Centrum, Wageningen dr. ir. W. Ma -- Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Arnhem dr. N.,M. van Straalen -- VU, Amsterdam drs. D. Hortensius (verbindingssecretaris) -- NNI, Delft ir. A..G. Berends -- Duphar BV, 's-graveland Kritiek op dit normontwerp wordt ingewacht vóór 1 februari 1992 bij het Nederlands Normalisatie-instituut, Postbus 5059, 2600 GB Delft. Exemplaren van dit normontwerp zijn tegen vergoeding bij bovengenoemd instituut verkrijgbaar.

2

3 UDC : : Bodem - Bepaling van het effect van chemische stoffen op de reproduktie bij regenwormen Ontwerp NEN 5797 Soil - Determination of the effect of chemical substances to reproduction of earthworms oktober 1991 Onderwerp Kritiek vóór 1 februari 1992 Deze norm beschrijft een methode voor het vaststellen van het effect van chemische stoffen op de reproduktie (dat wil zeggen de coconproduktie en het uitkomen van cocons) bij regenwormen in een kunstmatige grond. Toepassingsgebied Deze norm is van toepassing op alle chemische stoffen, met uitzondering van zeer vluchtige stoffen H > 0,1). Termen en definities 3.1 E(I)C50: De mediane effect concentratie, dat wil zeggen de oorspronkelijk aanwezige concentratie van de te toetsen stof waarbij de reproduktie de helft bedraagt van die in de controle. 3.2 NOEC (No Observed Effect Concentration^: De hoogste getoetste concentratie van de te toetsen stof waarbij nog geen dodelijk of ander effect wordt waargenomen ten opzichte van de controle. Opmerking 1. Zowel de E(I)C50 als de NOEC worden uitgedrukt in mg/kg (droge grond). 2. Voor de bepaling van de E(I)C50 en de NOEC ten aanzien van de parameter reproduktie worden alleen die concentraties in beschouwing genomen waarbij geen significante sterfte optreedt ten opzichte van de controle. 3.3 Constante van Henri: lucht/water-verdelingscoëfficiënt. H:»v # M a = ÏT waarin: 2 V is de dampdruk, in Pa (= N/m 2 ); M is de moleculaire massa van de stof, in g/mol; R 1 S is de molaire gasconstante, in J/(mol.K) (R - 8,314 J/(mol.K)); is de temperatuur, in K; is de oplosbaarheid van de stof in water, in mg/l (= g/m 3 ) Ontw. NEN 5797

4 2 Ontw. NEN Coconproduktie-medium: Kunstmatige grond die wordt gebruikt bij de bepaling van het effect van chemische stoffen op de coconproduktie door regenwormen. 3.5 Coconuitleg-medium: Kunstmatige grond die wordt gebruikt voor het incuberen van geproduceerde cocons. 4 Beginsel Bij de in deze norm beschreven proef worden regenwormen gehouden in een kunstmatige grond van voorgeschreven samenstelling, waaraan een reeks concentraties van de te toetsen stof wordt toegevoegd. De sterfte onder en de toestand van de proefdieren, alsmede het aantal geproduceerde cocons, worden 21 dagen na toediening van de te toetsen stof bepaald. Door het incuberen van de cocons in onbehandelde kunstmatige grond gedurende 35 dagen wordt tevens het effect van de blootstelling van de proefdieren op de levensvatbaarheid van de cocons en het aantal juveniele wormen per cocon bepaald. 5 Materialen en proefdieren 5.1 Regenwormenkweek (zie NPR 5798). 5.2 Veenmosturf, (niet te fijn) gemalen en/of gezeefd (deeltjesgrootte ca. 1,0 mm). 5.3 Veenmosturf, bij 105 C gedroogd en vervolgens fijngemalen (deeltjesgrootte < 0,5 mm). 5.4 Kaolienklei (bij voorkeur met een kaoliengehalte van meer dan 50 %). 5.5 Industrieel kwartszand (fijn zand waarvan meer dan de helft van de korrels een middellijn heeft tussen 50 en 200 /ш). 5.6 Calciumcarbonaat in poedervorm. 5.7 Koemest, bij 105 C gedroogd en vervolgens fijngemalen (deeltjesgrootte < 0,5 mm). 6 Toestellen en hulpmiddelen Gebruikelijke laboratoriumhulpmiddelen en in het bijzonder de volgende: 6.1 Proefvaten Geheel uit glas bestaande potten van ongeveer 1 1 inhoud en een middellijn van niet meer dan 15 cm, losjes afgedekt met glazen deksels. Geschikt zijn bijv. commercieel verkrijgbare weckflessen. 6.2 Glazen Petrischalen met een middellijn van 18 tot 20 cm. 6.3 ph-meter.

5 3 Ontw. NEN Een oven waarvan de temperatuur op 105 C kan worden ingesteld, voor de bepaling van het watergehalte van het substraat. 6.5 Een grote laboratoriummixer, of een kleine elektrische betonmolen. 6.6 Een continu verlichte ruimte, waarvan de temperatuur tot op 2 C regelbaar is, en die wordt verlicht met een intensiteit van 400 tot 800 lx. 6.7 Zeven met een maaswijdte van 1 en 2 mm. 6.8 Twee zeven met een maaswijdte van 0,5 mm. 6.9 Waterkraan voorzien van een douchekop Kom met een inhoud van ca Werkwij ze 7.1 Keuze van de_proefdieren De aanbevolen soorten zijn Eisenia fetida (Savigny, 1826) of Eisenia andrei (Bouché, 1972). De wormen moeten volwassen zijn (dat wil zeggen ten minste twee maanden oud, met een goed ontwikkeld clitellum), en met een gemiddelde individuele massa van 250 tot 600 mg. Bij één proef mogen de wormen, per groep van 10 per proefvat, onderling niet meer dan 1 g in massa verschillen. Van ten minste één groep van 10 wormen per te toetsen concentratie moet de individuele massa worden bepaald, voor de bepaling van de s tandaardafwij kingen. 7.2 Bereiding van het coconproduktie^medium Voor het bepalen van de coconproduktie moet de kunstmatige grond bestaan uit 10 % (m/m) veenmosturf (5.2), 20 % (m/m) kaolienklei (5.4) en ca. 70 % (m/m) industrieel kwartszand (5.5); alles op basis van drooggewicht. Indien de te toetsen stof zich niet voldoende in water laat oplossen, emulgeren of dispergeren moet per proefvat 10 g zand apart worden gehouden voor latere menging met de te toetsen stof. De ph (KCl) moet worden ingesteld op 5,5 ± 0,5 door toevoeging van poedervormig calciumcarbonaat (5.6). De juiste hoeveelheid toe te voegen calciumcarbonaat moet van tevoren worden vastgesteld. Meng de bestanddelen in droge vorm in de juiste verhoudingen in een grote laboratoriummixer of kleine betonmolen (6.5). Bepaal vervolgens het watergehalte door wegen, drogen gedurende 16 h bij 105 C, en herweging van monsters van ca. 10 g. Het watergehalte moet worden gebracht op % van de droge massa van de kunstmatige grond. Opmerking In deze norm wordt een lagere ph voorgeschreven dan de ph van 6,0 ± 0,5 genoemd in NEN 5794 voor onderzoek naar acute toxiciteit met regenwormen. Hiervoor kan de volgende argumentatie worden gegeven: gebleken is dat de ph van de kunstmatige grond gedurende een toets met ruim een 0,5 pheenheid kan stijgen, waardoor de ph aan het einde van een toets 6,5 ± 0,5 kan bedragen. De coconproduktie van Eisenia andrei blijkt significant geremd te worden bij een ph > 7,0, en optimaal te zijn bij een ph van 5,0-6,0.

6 4 Ontw. NEN 5797 Bereiding van het coconuitleg-medium Voor het uitleggen van de cocons moet kunstmatige grond worden samengesteld als beschreven in 7.2, doch er moet 10 % (m/m, op basis van drooggewicht) fijngemalen veenmosturf (5.3) worden gebruikt, in plaats van veenmosturf (5.2), en tevens moet 1 % gemalen koemest (5.7) worden toegevoegd. Het watergehalte moet op ca. 35 % van de droge massa van de kunstmatige grond worden gebracht. Berej_d.ing van de_proefmedia Het proefmedium moet de kunstmatige grond (7.2), de te toetsen stof en gedemineraliseerd water bevatten. Het uiteindelijke watergehalte van een proefmedium moet % bedragen, hetgeen wordt bereikt door toevoeging van de te toetsen stof in een voldoende hoeveelheid gedemineraliseerd water of, indien deze in droge toestand wordt toegevoegd, door toevoeging van gedemineraliseerd water. Het complete mengsel moet vochtig zijn, maar niet zo vochtig dat het onder druk water afgeeft. Het proefmedium moet voor elk proefvat afzonderlijk worden samengesteld. Het mengsel van de kunstmatige grond en de te toetsen stof moet, indien mogelijk, steeds als volgt worden bereid: meng, direct voor het begin van de proef, een oplossing, emulsie of dispersie van de te toetsen stof in gedemineraliseerd water zorgvuldig met de kunstmatige grond. Indien de stof niet in water oplosbaar, dispergeerbaar of emulgeerbaar is, meng dan 10 g van een mengsel van fijngemalen kwartszand (5.5) en een hoeveelheid van de te toetsen stof die nodig is voor behandeling van 500 g droge massa van de kunstmatige grond, met 490 g droge massa van de kunstmatige grond, en voeg voldoende gedemineraliseerd water toe (zie boven). Indien de te toetsen stof niet oplosbaar is in water, kan die ook worden opgelost in het kleinst mogelijke volume van een geschikt organisch oplosmiddel (bij voorkeur aceton), en worden toegevoegd aan een kleine hoeveelheid fijngemalen kwartszand. Deze hoeveelheid kwartszand moet zo worden gekozen dat hierin de te toetsen stof plus oplosmiddel volledig wordt opgenomen. Meng, na verdamping van het oplosmiddel, het zand met de kunstmatige grond, zoals boven beschreven. Voor het oplossen, dispergeren of emulgeren van de te toetsen stof mogen uitsluitend vluchtige oplosmiddelen te worden gebruikt. Indien mogelijk moet het gebruik van organische oplosmiddelen echter worden vermeden. Bepaal het watergehalte zoals beschreven in 7.2 en de ph (KCl) volgens NEN 5750 van het uiteindelijke proefmedium, met gebruikmaking van kleine monsters van het uiteindelijke blanco-proefmedium of van monsters van een afzonderlijk bereid blanco-proefmedium.

7 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft Ja, ik bestel ex. NEN 5797:1991 Ontw. nl Bodem - Bepaling van het effect van chemische stoffen op de reproduktie bij regenwormen T (015) F (015) Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview