De rubriek Excerpta odontologica staat onder redactie van J.H.G. Poorterman en heeft de volgende vaste medewerkers:

Transcriptie

1 De rubriek staat onder redactie van J.H.G. Poorterman en heeft de volgende vaste medewerkers: Basiswetenschappen en grensgebieden Cariologie Restauratieve tandheelkunde Endodontologie Prothetische tandheelkunde (Kroon- en brugwerk) Prothetische tandheelkunde (Volledige prothese) Gnathologie Kindertandheelkunde Orthodontie A.H.B. Schuurs M.D. Lagerweij Ch. Penning W.J. van Driel L.J. Pluim A.H.B.M. Vermeulen M.H. Steenks P. Rondel, J.S.J. Veerkamp J.G. Daggers, J.F.P. Dijkman Mondziekten en kaakchirurgie Parodontologie Preventieve tandheelkunde Radiologie Materiaalkunde Sociale tandheelkunde Gerodontologie Implantologie Hygiëne J.M. Nauta, P.J. Slootweg J.W. Hutter, P.M. Sipos A.M. van Luijk P.F. van der Stelt Ch. Penning J.H.G. Poorterman P.F.M. Gerritsen M.S. Cune W.R. Moorer Correspondentie betreffende deze rubriek dient u te richten aan: Redactie NTvT, postbus 1378, 3430 BJ Nieuwegein. Kopieën van in deze rubriek besproken artikelen zijn tegen kostenvergoeding op aanvraag verkrijgbaar bij: L.J.H. Hofman, Bibliotheek Tandheelkunde, Philips van Leydenlaan 25, Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen; tel Basiswetenschappen en grensgebieden Inventarisatie van problemen door tandheelkundige materialen Een projectgroep ingesteld door de Nationale Gezondheidsorganisatie (NSH) in het Verenigd Koninkrijk (UK) zond aan tandartsen en tandtechnici gedetailleerde vragenlijsten met het verzoek reacties op tandheelkundige materialen te melden, uitgezonderd reacties op geneesmiddelen en anesthesievloeistoffen. In 27 maanden werden gevallen gerapporteerd, waaronder bruikbare. De tabel toont de belangrijkste materialen waarop patiënten (aantallen afgerond) volgens de tandartsen ongunstig reageerden. De symptomen bestonden veelal uit lichen planus van het mondslijmvlies of een branderig gevoel. Door de tandtechnici werden 74 reacties op materialen gemeld, vooral op kunstharsen (n = 45) en rubber (n = 15) en voorts enkele malen op metalen, afdrukmaterialen, enzovoorts. Symptomen waren vooral manifest aan de handen of vingers. De meeste nevenwerkingen deden zich voor bij de tandheelkundige staf (n = 533), vooral door contact met rubberhandschoenen. Dit veroorzaakte symptomen zoals ademhalingsproblemen, urticaria, gelaatszwelling, tranende ogen, en dermatitis van de hand of vingers. Een aantal producten wekt zowel bij de staf als bij de patiënten reacties op. Milde en ernstige reacties kwamen ongeveer even vaak voor (± 20%); in 40% van de gevallen waren de reacties matig en voor ± 15% werd de heftigheid niet gerapporteerd. Bijna 40% bezocht voor nadere diagnose en/of behandeling een arts/specialist, patiënten wat vaker dan de tandheelkundige staf. Gezien de grote aantallen personen waarop het onderzoek betrekking had, lijkt het aantal nevenwerkingen gering, maar er kan sprake zijn van onderrapportage. In Noorwegen werden Reacties van patiënten (n = 468) op diverse materialen door tandartsen gemeld. 175 metalen amalgaam - 17 nikkel - 8 edelmetaal 100 rubberproducten 75 kunstharsen 50 mondhygiëneproducten 25 cementen 25 andere materialen* * o.a. aseptische producten en afdrukmaterialen vergelijkenderwijs per tandarts ruim 3 keer zoveel reacties per jaar gemeld. SCOTT A, EGNER W, GAWKRODGER DJ, ET AL. The national survey of adverse reactions to dental materials in the UK: a preliminary study by the UK Adverse Reactions Reporting Projects. Br Dent J 2004; 196: A.H.B. Schuurs, Amsterdam Cariologie Relatie tussen erosie en frisdrankgebruik en gastroesofageale reflux? De belangrijkste intrinsieke factor voor het ontstaan van erosie is gastro-esofageale reflux-ziekte (GER). Uit eerder onderzoek bleek dat bij 25 % van de patienten met erosie dit fenomeen door GER veroorzaakt zou worden. Een patient lijdt aan GER wanneer de zuurtegraad in zijn of haar slokdarm lager is dan 4 en langer duurt dan 50 minuten in een etmaal gemeten. Tegelijkertijd wordt een ander kwart van alle erosie toegeschreven aan frisdrankgebruik onder de jeugd. Deze factoren werden in dit onderzoek voor het eerst direct met elkaar vergeleken. Hiervoor werd een groep van 60 adolescenten willekeurig gekozen. Daarnaast werden nog 23 patiënten geselecteerd die minstens 2 jaar GER hadden gehad. Een vragenlijst werd door de proefpersonen ingevuld om hun frequentie van gebruik en hoeveelheid en type drank te bepalen van melkproducten, fruitdranken en frisdranken. Daarnaast werden de ernst en de uitgebreidheid van de erosie bepaald. Analyse van de onderzoeksgegevens gaf aan dat er geen correlatie bestond tussen GER en de ernst of de uitgebreidheid van erosie. Wel werd een verband gevonden tussen de frequentie van het gebruik van frisdranken en de ernst en de uitgebreidheid van de erosie. Ook werd meer erosie bij de incisieven gevonden wanneer meer en vaker frisdrank werd gebruikt. Het gebruik van fruitdranken was minder dan dat van frisdranken en leidde daardoor ook tot minder erosie. JENSDOTTIR T, ARNADOTTIR IB, THORSDOTTIR I, ET AL. Relationship between dental erosion, soft drink consumption, and gastroesophageal reflux among Icelanders. Clinical Oral Investigations 2004; 8: M.D. Lagerweij, Amstelveen 30 Ned Tijdschr Tandheelkd 112 (2005) januari

2 Restauratieve tandheelkunde Klasse V-restauraties in niet-carieuze laesies Een vergelijkend klinisch onderzoek had ten doel het functioneren te beoordelen van 3 adhesiefsystemen die werden toegepast bij het vervaardigen van composietrestauraties in niet-carieuze cervicale laesies. Daarvoor werden de volgende producten gebruikt: Clearfil Liner Bond 2 (zelfetsend impregneermiddel en adhesief van Kuraray), One Coat Bond (eencomponentadhesief van Coltène/Whaledent) en Prompt L-Pop (zelfetsende primer-adhesief van 3M ESPE). Teneinde het mogelijke effect te beoordelen van een laag sclerotisch dentine werd bij de helft van de laesies het dentine licht beslepen met een diamantboor. Verdere preparatie bleef achterwege. Restauraties werden laagsgewijs vervaardigd, respectievelijk van Clearfil APX, Synergy en Pertac Hybrid. Gedurende 2 jaar konden 141 restauraties worden geëvalueerd. In deze periode gingen 21 restauraties (14,6%) verloren: 4 Clearfil Liner Bond 2/Clearfil APX (8,7%), 6 One Coat Bond/Synergy (13,0%) en 11 Prompt L-Pop/Pertac Hybrid (21,2%). Geen significant verschil werd gevonden tussen restauraties die in beslepen en in niet-beslepen laesies waren geplaatst. Alle adhesief/composietcombinaties voldeden aan de ADAcriteria voor voorlopige acceptatie. Clearfil Liner Bond 2/Clearfil APX en One Coat Bond/Synergy voldeden bijna aan de vereisten voor volledige acceptatie (na 18 maanden), maar Prompt L-Pop/Pertac Hybrid deed dat niet. Daarbij merkt de auteur echter op dat na 2 jaar een toenemend aantal restauraties verloren was gegaan. Hij concludeert dat vereenvoudiging van adhesiefsystemen blijkbaar leidt tot minder effectieve hechting. VAN DIJKEN JWV. Durability of three simplified adhesieve systems in class V non-carious cervical dentin lesions. Am J Dent 2004; 17: Levensduur van klasse II-open-sandwichrestauraties Een klinisch longitudinaal onderzoek had ten doel de duurzaamheid te bepalen van klasse II-open-sandwichrestauraties. Preparaties werden vervaardigd in 132 premolaren en 136 molaren, overwegend ter vervanging van uitgebreide amalgaamrestauraties. De helft van de gingivale outlines lag voorbij de glazuur-cementgrens. Cumulatieve overlevingspercentages van klasse II-open-sandwichrestauraties na 6 jaar. 1,1 1,0 Op de gingivale bodem van het approximale deel werd eerst een laag Vitremer (van 3M ESPE) aangebracht, nadat het tandweefsel was geïmpregneerd met Vitremer Primer. De rest van de preparatie werd gevuld met Z100 (van 3M ESPE). Redenen voor het falen van 42 klasse II-open-sandwichrestauraties. Als adhesieven dienden Gluma 4 (van Bayer) of Scotchbond Multi- Purpose (van 3M ESPE). De restauraties werden periodiek beoordeeld. Na 6 jaar waren nog 220 restauraties beschikbaar voor evaluatie, waarvan 42 (19,1%) als niet-acceptabel werden beoordeeld (zie afb.). De redenen staan vermeld in de tabel. De meest voorkomende waren: breuk van de restauratie, secundaire cariës en breuk van het tandweefsel. De auteurs zijn van oordeel dat de open-sandwichrestauraties bevredigend functioneerden, gegeven de omvang van de preparaties. Wel kon een toenemend aantal niet-acceptabele restauraties aan het eind van de evaluatieperiode worden gezien. ANDERSSON-WENCKERT IE, VAN DIJKEN JWV, KIERI C. Durability of extensive class II open-sandwich restorations with a resin modified glass ionomer cement after 6 years. Am J Dent 2004; 17: Klasse I- en II-Hytac-restauraties na 4 jaar Breuk 11 (26,2%) Secundaire cariës 10 (23,8%) Breuk van het tandweefsel 9 (21,4%) Approximaal 6 (14,3%) materiaalverlies Endodontische behandeling 2 (4,8%) Overige 4 (9,5%) In een experimenteel klinisch onderzoek werden 13 klasse I- en 40 klasse II-compomeerrestauraties vervaardigd van Hytac (van 3M ESPE). De preparatieoppervlakken werden voorbehandeld met een zelfetsend impregneermiddel-adhesief (Hytac OSB), het restauratiemateriaal werd laagsgewijs gepolymeriseerd. De restauraties werden periodiek beoordeeld op oppervlaktegladheid, kleurgelijkenis, randaansluiting, approximaal contact, contour, occlusie, vitaliteit van de pulpa, postoperatieve gevoeligheid en secundaire cariës. Na 4 jaar waren nog 39 restauraties (73,6%) beschikbaar voor evaluatie. Er moesten 6 restauraties worden vervangen (15,4%), waarvan 5 wegens tekortschietende randaansluiting en 1 vanwege een noodzakelijk geworden endodontische behandeling. Twee elementen toonden bovendien secundaire cariës. De overige resultaten zijn weergegeven in de tabel. De auteurs stellen vast dat de Hytac/OSB-restauraties, met een verliespercentage na 4 jaar van 15,4%, niet voldoen aan de vereisten van de ADA (1996) voor volledige acceptatie. Vooral de vorming van randspleten heeft tot dit Overleveringspercentage,9,8,7,6, Leeftijd in maanden van falende restauraties Beoordeling van 39 Hytac-restauraties na 4 jaar. Perfect Acceptabel Niet-acceptabel Oppervlaktegladheid Kleurgelijkenis Randaansluiting Approximaal contact Contour Occlusie Vitaliteit Postoperatieve gevoeligheid Ned Tijdschr Tandheelkd 112 (2005) januari 31

3 onvoldoende resultaat geleid. Blijkbaar geeft de zelfetsende OSBprimer zonder aanvullend etsen met fosforzuur problemen met de hechting aan het tandweefsel. HUTH KC, MANHART J, SELBERTINGER A, ET AL. 4-year clinical performance and survival analysis of class I and II compomer restorations in permanent teeth. Am J Dent 2004; 17: Eénfase-polijstsysteem voor composiet De gebruikelijke afwerk- en polijstsystemen voor composiet werken stapsgewijs toe naar een glad restauratieoppervlak. Een nieuw systeem van Dentsply/Caulk, bestaande uit disposable polijstrubbers die met diamantpartikels zijn geïmpregneerd, kan de polijstprocedure in één fase uitvoeren. Dit PoGo-systeem (Polish & Go) werd in een laboratoriumonderzoek vergeleken met Sof-Lex-schijfjes (3M) en Enhance-schijfjes en pasta (Dentsply/Caulk). Daartoe werden proefschijfjes vervaardigd van 3 composieten voor frontelementen: Clearfil ST (Kuraray), Filtek A110 (3M) en Esthet-X (Dentsply/Caulk). Ze werden gepolymeriseerd onder een Mylarstripmatrijs. Na 24 uur volgde bewerking met fijn schuurpapier, gevolgd door polijsten met de genoemde polijstsystemen. Van de aldus bewerkte en van de onbewerkte schijfjes werd de gemiddelde oppervlakteruwheid gemeten. De resultaten zijn weergegeven in de afbeelding. Daaruit blijkt dat PoGo bij alle composieten het Oppervlakteruwheid van composiet, na polijsten van diverse systemen (µm). Oppervlakteruwheid (µm) 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 a Esthet-X Clearfil ST Filtek A110 f e,f c,d,e c,d c,d a,b b Mylar Pogo Sof-Lex Enhance a a,b Mylar Pogo Sof-Lex Enhance Polijstsystemen a b,c Mylar Pogo Sof-Lex Enhance gladste oppervlak gaf, en dat bovendien bij Esthet-X en Clearfil ST geen significant verschil werd gemeten tussen de PoGo-groep en de Mylar-groep. De auteurs beschouwen het PoGo-systeem als een innovatie op het gebied van polijstsystemen. TÜRKÜN LS, TÜRKÜN M. The effect of one-step polishing system on the surface roughness of three esthetic resin composite materials. Oper Dent 2004; 29: Eenfase- en meerfase-polijstsystemen vergeleken Een laboratoriumonderzoek had ten doel de effectiviteit te vergelijken van 3 éénfase- en 2 meerfasenpolijstsystemen voor composiet en compomeer (zie tab). Proefblokjes werden vervaardigd van Z100 en van F2000 (beide van 3M ESPE). Na polymeriseren onder een stripmatrijs werd het oppervlak bewerkt met schuurpapier 320 en vervolgens met één van de polijstmiddelen. De daarmee verkregen oppervlaktegladheid werd gemeten met een profilometer en uitgedrukt in Ra (gemiddelde diepte van de krassen in het materiaal). De resultaten zijn weergegeven in de tabel, waaruit het volgende blijkt: bij Z100 zijn de verschillen in oppervlaktegladheid, die met de verschillende polijstsystemen werden bereikt, niet significant. Bij F2000 zijn de Ra-waarden verkregen met Pogo en Sof- Lex Brush significant lager dan bij de andere systemen. De auteurs concluderen dat uit een oogpunt van tijd- en kostenbesparing het gebruik van éénfase-polijstsystemen is aan te bevelen. Oppervlaktegladheid verkregen met een stripmatrijs en met 5 polijstsystemen (Ra in µm ± sd). Polijstsysteem Type Fabrikant Z100 F2000 Stripmatrijs Hawe-Neos 0,04 ± 0,01 0,05 ± 0,01 Super-Snap 4-fase Shofu 0,32 ± 0,13 0,63 ± 0,09 CompoSite 2-fase Shofu 0,24 ± 0,03 0,63 ± 0,14 One-Gloss 1-fase Shofu 0,31 ± 0,07 0,68 ± 0,08 Pogo 1-fase Dentsply 0,22 ± 0,08 0,45 ± 0,08 Sof-Lex Brush 1-fase 3M ESPE 0,22 ± 0,04 0,47 ± 0,08 YAP AUJ, YAP SH, TEO CK, NG JJ. Finishing/polishing of composite and compomer restoratives: effectiveness of one-step systems. Oper Dent 2004; 29: Kindertandheelkunde N 2 O-concentratie in de nasopharynx via neusmasker In de tandheelkunde wordt vaak gebruikgemaakt van lachgas (N 2 O) om angstniveaus te reduceren. Tijdens inhalatiesedatie bij kinderen blijkt het in 25% van de gevallen niet het gewenste effect te hebben zonder dat duidelijk is wat daar de precieze oorzaak van is. Variaties in de hoeveelheid opgevangen lucht door lekkage rond het masker als gevolg van onvoldoende pasvorm, patiëntbeweging en/of mondademhaling hebben hun effect op de N 2 O-concentraties binnen het neusmasker en in de longen. Het doel van dit onderzoek was een simpele en betrouwbare methode te ontwikkelen om continu de werkelijke in- en uitgeademde concentraties N 2 O/O 2 te meten in vergelijking met de instellingen van de flowmeter. De onderzoeksgroep bestond uit 15 personen (6 mannen en 9 vrouwen) en het onderzoek vond plaats in een tandartsstoel in de behandelstand. Een flexibel plastic buisje dat als sonde en verzamelbuisje diende, werd ongeveer 5-8 cm in de nasopharynx geplaatst en aan de bovenlip geplakt. Iedereen kreeg gedurende 2 minuten 100% O 2 aangeboden en vervolgens werd met tussenpozen van 2 minuten steeds 10% (meer) lachgas toegediend totdat de 50% N 2 O-concentratie werd bereikt. Volgens hetzelfde schema werd dit weer afgebouwd om te eindigen met 3 32 Ned Tijdschr Tandheelkd 112 (2005) januari

4 minuten 100% O 2. Gedurende deze 22 minuten werden de ademhalingsfrequentie, in- en uitgeademde N 2 O- en O 2 -concentratie en uitgeademde CO 2 -concentratie (P ET CO 2 ) in de nasopharynx gemeten en in- en uitgeademde N 2 O-concentratie in het neusmasker. Iedere 20 seconden was er een meetmoment en van alle meetmomenten werd de mediaan genomen die lineair werd afgezet tegenover de instellingen van de flowmeter. Er waren behoorlijke interindividuele verschillen in nasopharyngeale N 2 O-concentraties bij gelijke instellingen van de flowmeter. In- en uitgeademde N 2 O-concentraties waren duidelijk lager dan de bijbehorende instellingen van de flowmeter gedurende de periode van toenemende N 2 O-waarden en gedurende de gehele meetperiode waren de uitgeademde nasopharyngeale N 2 O-concentraties ongeveer 51% lager dan de flowmeter suggereerde. Na 30 seconden van 100% O 2 -flush kon bij niemand meer de aanwezigheid van lachgas worden aangetoond. Volgens de auteurs heeft dit onderzoek laten zien dat de meetmethode in de distale nasopharynx te gebruiken is en reproduceerbare data oplevert. Verder blijkt dat ondanks de zeer gecontroleerde omstandigheden alveolaire N 2 O-concentraties ongeveer 50% lager zijn dan de flowmeter doet geloven. Toekomstig onderzoek zou, volgens de auteurs, ook bij kinderen moeten plaatsvinden om deze methode te valideren en de onderzoeksgroep zou groter moeten zijn. KLEIN U, BUCKLIN BA, POULTON TJ, BOZINOV D. Nitrous oxide concentration in the posterior nasopharynx during administration by nasal mask. Pediatr Dent 2004; 26: R.C. van der Knaap en J.S.J. Veerkamp, Amsterdam Prothetische tandheelkunde Cerec-inlays na 10 jaar Het doel van het onderhavige onderzoek was het beoordelen van keramische (Cerec) inlays, vastgezet met een chemisch hardend of een zogenoemd dual-cure (d.w.z. zowel chemisch als lichthardend) cement, na 10 jaar functioneren in de mond. Daartoe werden 66 inlays bij 27 patiënten geplaatst, waarvan 33 met een chemisch hardend cement (Cavex Clearfil F2) en 33 met een dual-cure cement (Vita Cerec Duo Cement). Iedere patiënt kreeg van beide groepen ten minste 1 inlay. Er werden 53 stuks op molaren en 13 op premolaren aangebracht. Na 10 jaar ontbraken 2 van de oorspronkelijke 27 patiënten, maar deze lieten weten dat hun 4 inlays nog steeds naar tevredenheid functioneerden; voorts was 1 inlay als brugpijler vervangen. Zodoende waren 61 inlays voor het onderzoek beschikbaar. Daarvan waren 54 functioneel intact en 7 inlays waren vervangen ten gevolge van breuk, endodontische problemen of postoperatieve klachten. De vervangen inlays waren alle met het dual-cure cement vastgezet. Er werd geen cariës rondom de inlays aangetroffen. Na 10 jaar bedroeg het gemiddelde slaagpercentage aldus 89%. Voor de inlays, vastgezet met dual-cure cement, was dit 77% en voor die met chemisch hardend cement 100%. SJÖGREN G, MOLIN M, VAN DIJKEN JW. A 10-year prospective evaluation of CAD/CAM-manufactured (Cerec) ceramic inlays cemented with a chemically cured or dual-cured resin composite. Int J Prosthodont 2004; 17: L.J. Pluim, Groningen Orthodontie Ontwikkeling van een samengestelde palatinale boog Ned Tijdschr Tandheelkd 112 (2005) januari De palatinale boog wordt voornamelijk gebruikt als verankeringsapparatuur, maar het is tevens mogelijk om met deze boog individuele gebitselementen actief te verplaatsen. Er zijn verschillende soorten palatinale bogen, de meest bekende is de Goshgarian. Het doel van dit onderzoek is om 3 typen palatinale bogen te vergelijken met de door Sander (2001) ontwikkelde Compound-Palatinaalboog. De vormgeving van deze nieuwe boog vertoont sterke overeenkomst met die van de Goshgarian, met links en rechts een linguale veer, in de vorm van 2 dunne rechte draden naar ventraal. Hoofdboog en extensies zijn vervaardigd uit een combinatie van nikkel-titanium en roestvrij staal. De krachten uitgeoefend door de Compound-Palatinaalboog worden vergeleken met die van de Goshgarian, de Quadhelix (3M Unitek) en de Arndt-Memory- Expander (GAC). De Goshgarian en de Quadhelix zijn van roestvrij staal en de Arndt-Memory- Expander is van nikkel-titanium vervaardigd. Het blijkt niet mogelijk een palatinale boog spanningsvrij te plaatsen. Bij geringe actievering van de Goshgarian worden de krachten al snel te groot, vooral bij derotaties. Met een Quadhelix kan effectief worden geëxpandeerd en enkel- of tweezijdig gederoteerd. De toegestane mate van activeren is beperkt, anders worden de krachten te groot. De Arndt-Memory-Expander biedt geen voordelen ten opzichte van beide voorgaande apparaten; de superelastische eigenschappen zijn beperkt en expansie en torque zijn niet te activeren. In geval van derotatie lopen, bij geringe activering, de krachten snel hoog op. Door de materiaalkeuze en de vormgeving blijven de krachten van een actieve Compound-Palatinaalboog makkelijker binnen fysiologische grenzen met bovendien een langere werkingsduur en een grotere werkingsafstand. WICHELHAUS A, SANDER C, SANDER FG. Entwicklung und biomechanische Untersuchung eines neuen Compound-Palatinalbogens. J Orofac Orthop 2004; 65: J.F.P. Dijkman, Mook Intermitterende krachten overdag bij SIII-apparatuur De vorm van het tand-kaakstelsel wordt beïnvloed door de normale groei en in de orthodontie tevens door krachten die worden uitgeoefend door apparatuur. Terwijl vaste apparatuur voornamelijk verantwoordelijk wordt gehouden voor dentoalveolaire veranderingen, wordt verondersteld dat functionele apparatuur ook nog in staat is om de groei in de vorm van groeiremming of groeistimulering te beïnvloe- 33

5 den. Vooral groeistimulering is controversieel. In ieder geval worden door functionele apparatuur voornamelijk intermitterende krachten uitgeoefend; dit is ook aan de orde bij gebruik van SIII-apparatuur. Een SIII-apparaat is een twin-blok, dat wordt toegepast bij de behandeling van Klasse III-afwijkingen. De patiënt kan een SIII zelf activeren door het bijstellen van een schroef in de plaat van de onderkaak. Het onderhavige onderzoek had tot doel: 1. het meten van de krachten gedurende de dag, om zo invloed op het tand-kaakstelsel cefalometrisch te kunnen analyseren; 2. de resultaten vergelijken met de gegevens verkregen via een proefopstelling; 3. het analyseren van de effecten van een Delair-masker verkregen in de proefopstelling; 4. het meten van de interocclusale afstand om het optimale tijdstip en de mate van activering te kunnen bepalen. Naast het onderzoek met de proefopstelling deden 6 patiënten in de leeftijdsgroep van 6 tot 10 jaar mee. Met de apparatuur blijken overdag voornamelijk intermitterende krachten te worden uitgeoefend. De frequentie is het grootst tijdens geestelijke arbeid. Ook in de proefopstelling werden met SIII-apparatuur intermitterende krachten gemeten, dit in tegenstelling tot de krachten uitgeoefend door Delair-apparatuur. In de proefopstelling kon worden bepaald dat de resultante van de kracht op de bovenkaak bij gebruik van de SIII gemiddeld 12 craniaalwaarts is gericht. Dit is gunstig bij het merendeel van de Klasse III-afwijkingen, omdat het een verdieping van de beet kan bewerkstelligen. De resultante van de kracht uitgeoefend met Delair-apparatuur daarentegen is gemiddeld 7 caudaalwaarts gericht, waardoor een doorgaans ongunstige extruderende kracht op de bovenmolaren wordt uitgeoefend. Zodra de patiënt de kiezen weer op elkaar kan krijgen, is het tijdstip aangebroken om de schroef te activeren. Aan de hand van cefalometrische gegevens kon groeiremming van de onderkaak niet worden aangetoond. SANDER C, SANDER FG. Der Einfluss intermittierender Kräfte bei der Anwendung der SIII-Apparatur am Tage. J Orofac Orthop 2004; 65: J.F.P. Dijkman, Mook Mondziekten en kaakchirurgie Botdichtheid maxilla in relatie met heup en wervelkolom Verschillende malen zijn pogingen ondernomen om de botdichtheid in de kaken te vergelijken met de botdichtheid in andere skeletdelen. Een dergelijke samenhang zou de mogelijkheid openen om de botdichtheid in de kaak te benutten als een maat voor algemene osteoporose. De auteurs van het hier besproken artikel onderzochten een groep van 18 patiënten bij wie de maxilla werd vergeleken met het bot van de heup en van de lumbale wervelkolom. Alhoewel een correlatie werd gevonden tussen de botdichtheid in de maxilla en de andere onderzochte lokalisaties, bleek de waarde van deze bevinding gering vanwege de grote variatie in botdichtheid tussen verschillende gebieden van de maxilla zelf. Plaatselijke botdichtheid vormt geen maat voor de kwaliteit van het skelet als geheel. LINDH C, OBRANT K, PETERSSON A. Maxillary bone density and its relationship to the bone mineral density of the lumbar spine and hip.oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004; 98: P.J. Slootweg, Utrecht Hepatitis C en lichen planus In de literatuur wordt melding gemaakt van een associatie tussen lichen planus van het mondslijmvlies en infectie met het hepatitis-cvirus. De auteurs van het hier besproken artikel stelden zich tot doel deze veronderstelde associatie te evalueren door een onderzoek van de beschikbare literatuur op dit gebied. De motivatie hiertoe was mede na te gaan of lichen planus van het mondslijmvlies zou kunnen duiden op een (nog) asymptomatische infectie met hepatitis C en zou kunnen leiden tot eerdere behandeling en ook tot een betere prognose van de hepatitis. Zodoende zou ook voor de tandarts een rol zijn weggelegd bij de vroegdiagnostiek van deze leverziekte. In totaal werden 32 verschillende onderzoeken uit diverse werelddelen geanalyseerd. Het hepatitis-c-virus werd bij patiënten met lichen planus aangetroffen in een percentage dat wisselde van 0 tot 62; lichen planus werd bij hepatitispatiënten gezien in 1,6% tot 20%. De auteurs bespreken vervolgens de mogelijke redenen voor deze sterk verschillende percentages. Zij concluderen enerzijds dat de literatuur geen eenduidig bewijs aandraagt voor de samenhang tussen lichen planus van het mondslijmvlies en infectie met hepatitis-c- virus, maar anderzijds dat ook geen bewijs wordt geleverd van het tegendeel. Zij pleiten voor meer onderzoek op dit gebied. CHAINANI-WU N, LOZADA-NUR F, TERRAULT N. Hepatitis C virus and lichen planus: A review. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004; 98: P.J. Slootweg, Utrecht Preventieve tandheelkunde DNA-schade door chloorhexidine Al sinds 1988 zijn er publicaties over schade die chloorhexidine aan het DNA van cellen van het wangslijmvlies kan toebrengen. Gezien de tegenstrijdige uitkomsten van publicaties over de genotoxiciteit van chloorhexidine is het in dit onderzoek toegepast bij ratten. Het voordeel van dieronderzoek is dat de omstandigheden van de dieren identiek kunnen worden gehouden. De dieren hebben een strikt identiek dieet en kunnen bijvoorbeeld ook niet stiekem roken. Volgens een protocol dat goedgekeurd was door de ethische commissie, werden 30 ratten verdeeld in 3 groepen: groep I was de negatieve controlegroep, groep II kreeg tweemaal daags 0,5 ml chloorhexidine 0,12% (Periogard van Colgate) en groep III de positieve 34 Ned Tijdschr Tandheelkd 112 (2005) januari

6 DNA-schade (% van de streng die is beschadigd, tail intensity ) aan leukocyten en cellen van het wangslijmvlies bij ratten, na 8 dagen 2 maal daags behandeling met 0,5 ml chloorhexidine 0,12% (* significant ten opzichte van de negatieve controle). Leukocyten Orale mucosa Negatieve controle 2,79 3,47 Chloorhexidine 10,00* 9,02* Positieve controle 8,21* 8,77* controlegroep, die via het drinkwater 4-nitroquinoline-oxide kreeg toegediend. Dit middel heeft een bekend mutageen effect. Na 8 dagen werden de dieren gedood. Bloed en wangslijmvlies werden geanalyseerd door middel van elektroforese, waarna met een microscoop de DNA-schade aan de leukocyten werd bestudeerd. De resultaten staan vermeld in de tabel. Ook werden de kernen van erytrocyten onder een fluorescentiemicroscoop bestudeerd. Daarbij kon geen schade aan de chromosomen worden vastgesteld. De auteurs vermoeden dat chloorhexidine zich bindt aan eiwitten in de cellen, waardoor schade aan het DNA kan ontstaan. Hoe het chloorhexidine doordringt in de wangmucosa en welke route het volgt na resorptie in het maag-darmkanaal, is echter onduidelijk. De conclusie is dat chloorhexidine schade kan toebrengen aan het DNA van de cellen van de orale mucosa en van de perifere leukocyten. In dit onderzoek is echter niet aangetoond dat chloorhexidine de chromosomen kan beschadigen. Kennelijk is de chloorhexidine (nog?) niet in staat geweest het beenmerg te beïnvloeden, waar de erytrocyten worden gevormd. Voor een betere inschatting van het potentiële gezondheidsrisico van chloorhexidine achten de onderzoekers een beter begrip van de werking ervan noodzakelijk. RIBEIRO DA, BAZO AP, DA SILVA FRANCHI CA, MARQUES MEA, SALVADORI DMF. Chlorhexidine induces DNA damage in rat peripheral leukocytes and oral mucosal cells. J Periodontal Res 2004; 39: A.M. van Luijk, Almere Materiaalkunde Twee adhesiefsystemen vergeleken Frequentie van microlekkagescores. Occlusale outline Apicale outline Score AD Bond SE Bond MPa ,22 68,27 35,81 76,35 AD SE Glazuur Dentine Glazuur Dentine Afb. 2. Microhechtsterkte van AD Bond (AD) en Clearfil SE Bond (SE) aan glazuur en dentine (MPa). Zelfetsende primer-adhesieven, ook wel aangeduid als alles-in-één adhesieven, hebben ten doel de hechting aan tandweefsel te vereenvoudigen en werken daardoor minder tijdrovend en techniekgevoelig. De tot nog toe ontwikkelde producten zijn echter minder effectief dan de zelfetsende primers met afzonderlijk adhesief en de ééncomponentadhesieven met afzonderlijk etsmiddel. In een laboratoriumonderzoek werden 2 systemen vergeleken: een alles-in-één adhesief (AD Bond van Heraeus Kulzer) en een zelfetsende primer met adhesief (Clearfil SE Bond van Kuraray). In geëxtraheerde premolaren werden wigvormige klasse V-preparaties gemaakt ter hoogte van de glazuur-cementgrens. Composietrestauraties werden gehecht met AD Bond of Clearfil SE Bond. De elementen werden daarna onderworpen aan lekproeven, doorgezaagd en gescoord op een vierpuntenschaal. De resultaten zijn weergegeven in de tabel. Daaruit blijkt dat AD Bond significant meer lekkage langs de occlusale outline vertoont dan SE Bond en ook dat het verschil in lekkage van AD Bond tussen occlusale en apicale outline significant is. In een tweede experiment werd de microhechtsterkte aan de occlusale glazuurwand en de apicale dentinewand gemeten. Proefmonsters werden vervaardigd zoals weergegeven in afbeelding 1. De resultaten zijn weergegeven in afbeelding 2. Daaruit blijkt dat de microhechtsterkte van AD Bond aan glazuur significant lager is dan die van SE Bond. De auteurs concluderen dat de hechting van AD Bond aan dentine bevredigend is, maar dat die aan glazuur nog verbetering behoeft. ABO T, UNO S, SANO H. Comparison of bonding efficacy of an all-in-one adhesive with a self-etching primer system. Eur J Oral Sci 2004; 112: Hechtsterkte en microhechtsterkte vergeleken Afb. 1. Vervaardingen van proefmonsters voor het meten van de microhechtsterkte. In dit onderzoek werden de hechtsterkte en de microhechtsterkte van 5 adhesieven vergeleken. Het bepalen van de microhechtsterkte wordt beschouwd als een nauwkeuriger methode voor het Ned Tijdschr Tandheelkd 112 (2005) januari 35

7 Hechtsterkte en microhechtsterkte van composiet aan dentine (MPa ± sd). Adhesief Fabrikant Hecht- Microhechtsterkte sterkte Scotchbond 1 3M 16,7 ± 3,5 52,5 ± 9,5 Syntac SC Vivadent 15,2 ± 2,5 55,3 ± 8,3 One-Step Bisco 11,5 ± 3,2 40,5 ± 5,2 Prime & Bond 2.1 Dentsply Detrey 13,7 ± 2,6 37,5 ± 8,7 Clearfil SE Bond Kuraray 20,9 ± 4,2 60 ± 6,2 Proefmonster in de trekbank. Composiet Plakband met venster meten van de hechtkracht van adhesieven dan hechtsterkte- en afschuifsterktebepalingen. Bij microhechtsterktemetingen worden in de regel veel hogere waarden gevonden, hetgeen wordt toegeschreven aan de homogenere krachtenverdeling in de proefmonsters. De werkwijze is echter techniekgevoelig. Voor de microhechtsterktebepaling werd een gemodificeerde methode gebruikt: hierbij werden proefmonsters vervaardigd door op het dentine van occlusaal afgeslepen molaren een stukje plakband aan te brengen waarin een venster was geponst van 1 mm 2 (zie afb.). In tegenstelling tot de gebruikelijke methode kan hierbij dus slechts één proefmonster per molaar worden vervaardigd. Composiet werd gehecht met 5 adhesieven (tab.). Ter vergelijking werden proefmonsters vervaardigd voor conventionele hechtsterktebepalingen, door composiet te hechten aan het totale dentineoppervlak. De resultaten van beide meetmethoden zijn weergegeven in de tabel. Clearfil SE Bond blijkt in beide gevallen in een significant sterkere hechting te resulteren dan One-Step en Prime & Bond 2.1. ABDALLA AI. Microtensile and tensile bond strength of single bottle adhesives: a new test method. J Oral Rehabil 2004; 31: Matrijsband plaatsen na aanbrengen van adhesief? In hoeverre wordt de randaansluiting langs de cervicale outline van klasse II-composietrestauraties beïnvloed door het moment waarop de matrijsband wordt geplaatst? Een laboratoriumonderzoek had ten doel het effect te meten van het plaatsen van de matrijsband nadat het adhesief was aangebracht. In geëxtraheerde premolaren en molaren werden MOD-preparaties gemaakt, met aan één zijde de cervicale outline in het glazuur en aan de andere zijde in het worteldentine. Bij de helft van de elementen vonden etsen en adhesiefapplicatie plaats voordat de matrijs werd geplaatst, bij de overige elementen gebeurde dat in omgekeerde volgorde. Er werden daarbij 7 adhesieven gebruikt (zie tab.); als restauratiemateriaal diende bij alle elementen Tetric Ceram (van Ivoclar Vivadent). Na blootstelling aan een temperatuurwisselbad werden de elementen in een kleurstofoplossing gedompeld. De randaansluiting werd beoordeeld door het percentage van de outline vast te stellen waar de kleurstof was binnengedrongen. De toegepaste adhesieven. Adhesief Type Fabrikant Optibond FL Meercomponenten Kerr Excite Eencomponent Ivoclar Vivadent Gluma Comfort Bond Eencomponent Heraeus Kulzer Resulcin Aqua Prime & Zelfetsend Merz Dental MonoBond N Prompt L-Pop III Zelfetsend 3M ESPE AC Bond Zelfetsend Heraeus Kulzer AC Bond + Desensitiser Zelfetsend Heraeus Kulzer Uit de resultaten bleek dat bij alle adhesieven de kleurstofpenetratie langs de cervicale, in het worteldentine gelegen outline significant minder was als de matrijsband was geplaatst na het aanbrengen van het adhesief. Voor Optibond FL, Gluma Comfort Bond en Prompt L-Pop III was dat tevens het geval bij de in het glazuur gesitueerde outline. De auteurs zijn van mening dat het plaatsen van de matrijsband na adhesiefapplicatie alleen kan worden aanbevolen als dat kan gebeuren zonder veel manipulatie langs de preparatieranden, omdat dat de hechtlaag zou kunnen beschadigen. ERNST CP, KÖTTER T, VICTOR A, E.A. Marginal integrity of self- and total-etching adhesives in two different application protocols. J Adhes Dent 2004; 6: Ned Tijdschr Tandheelkd 112 (2005) januari