Archief van de Weeskamer: begraafregisters

Transcriptie

1 Archief van de L.P.E. Kretzschmar Algemene kenmerken Toegangsnummer: 5004 Periode: Archiefvormer Weeskamer en Commissie van Liquidatie der zaken van de voormalige weeskamer Inleiding Oudtijds behoorde het tot de taak van de doodgravers, door de stedelijke overheid aangestelde funktionarissen, om aan het eind van iedere week aan de weeskamer op te geven welke van de door hen begraven personen minderjarige kinderen nalieten. De aan de weeskamer verbonden klerk was gehouden deze opgaven in te schrijven in de zgn. doodboeken, welke volgens het huidige spraakgebruik als begraafregisters betiteld worden. Deze registers veelal voor iedere kerk en of kerkhof afzonderlijk bijgehouden bevatten formulieren van de volgende strekking: N.N. wonende overleden laat minderjarige kinderen na. De procedure, die na inschrijving in de begraafboeken in gang werd gezet, behelsde dat de achterblijvende ouder, of iemand anders, die de boedel van de afgestorvene beheerde, van een bode aanzegging kreeg op een vastgestelde dag ten kantore van de weesmeesteren te compareren (verschijnen). Hij of zij kon verklaren dat de overledene niets aan de onmondige wees had nagelaten, dat hij de bemoeienis van de weeskamer bij testament had uitgesloten of gesecludeerd, dan wel rekening en verantwoording afleggen van wat de wees toekwam, zoals het heette, de wees zijn goed bewijzen. Omtrent deze zaken werden in de marge van de doodboeken aantekeningen geplaatst; dit noemde met het zuiveren van de doodboeken. Vooral in de oudere registers treft men uitgebreide adressen aan, eventueel met vermelding van huisnamen. Met name genoemde familieleden verklaren dat er geen middelen zijn of dat de weeskamer testamentair is uitgesloten. In dat laatste geval worden de datum en de notaris opgegeven, hetgeen een toegang geeft tot de notariële archieven. Verwijzing naar de inbrengregisters, waarin het bezit van de wezen werd geboekt, behoort eveneens tot de mogelijkheden. De onderhavige begraafregisters hebben betrekking op personen die binnen Amsterdam begraven zijn, daarnaast lieten weesmeesteren vastleggen wie buiten de stad ter aarde besteld, gestorven op zee of anderszins vermist waren. Hiervan hield de weeskamer-klerk aantekening in Calisregisters. ( Calis is een aan het Rom, de taal der zigeuners ontleend woord, waarmee iemand aangeduid wordt, die een zwervend bestaan leidt). Ten aanzien van de personen die in deze Calisregisters staan opgetekend, valt het volgende op te merken. Als zij niets nalieten, is daaromtrent dikwijls een verklaring opgenomen. Lieten zij daarentegen wel iets na, maar was de weeskamer uitgesloten, dan zal men niets aantreffen. Indien de weeskamer wel de zorg voor de wees aan zich had getrokken, dan dienen de inbrengregisters uitsluitsel te verschaffen. In de Calisregisters werden tot 1801, binnen de periode waarover elk deel loopt, de overledenen in alfabetisch-chronologisch volgorde op hun voornaam gerangschikt, daarna op hun achternaam. Versie februari

2 De begraafregisters van de weeskamer en de DTB-begraafboeken De begraafregisters, die in het weeskamer-archief berusten, zijn bewaard gebleven over de periode ; zij lopen parallel aan de begraafregisters, die onderdeel vormen van de registers van Doop, Trouwen en Begraven te Amsterdam, kortheidshalve DTB genaamd. Onderlinge vergelijking van beide series leert dat de weeskamer-begraafboeken minder volledig zijn, aangezien zij niet alle begrafenissen vermelden. Daar staat tegenover dat zij soms over een langere periode aanwezig zijn: Weeskamer DTB Oude Kerk Nieuwe Kerk Oudezijdskapel , Nieuwezijdskapel Zuiderkerk en kerkhof Westerkerk en kerkhof , Noorderkerk en kerkhof Oosterkerk Eilandskerk Waalse kerken Oude en Nieuwe Lutherse kerken Karathuizerskerkhof St. Anthoniuskerkhof Heiligewegskerkhof Leidse Kerkhof Dank zij de oudste weeskamer-registers blijkt het in sommige gevallen mogelijk de datum van de ingebruikneming van een begraafplaats, indien deze niet bekend is, nader te bepalen. Zo vangt de op de Westerkerk betrekking hebbende serie begraafboeken-dtb aan in 1631, die van de weeskamer in Volgens Wagenaar, Amsterdams geschiedschrijver uit de 18 e eeuw, werd met de bouw, in 1615 gepland, in het jaar 1620 daadwerkelijk een begin gemaakt. Hieruit valt af te leiden, dat er al eerder, vooruitlopend op de stichting van het gebouw, voorzien was in de aanleg van een begraafplaats. Een dergelijke ontwikkeling valt ook ten aanzien van de Zuiderkerk waar te nemen; de stichting dagtekent uit het jaar 1603, die van het kerkhof een jaar eerder, uit Vermeldenswaard is voorts dat bij diverse godshuizen de begraafregisters van de weeskamer teruggaan tot vlak na de oprichting. De Noorderkerk kreeg haar huidig aanzien in 1620, de begraafregisters vangen aan in De Nieuwezijdskapel werd herbouwd in 1590, de boeken werden bijgehouden vanaf Resumerend, de begraafregisters van de weeskamer kunnen goede diensten bewijzen bij het historisch onderzoek, met name het stamboomonderzoek. Niet alleen bevatten zij meer gegevens dan de corresponderende begraafboeken-dtb, ook zijn zij soms ouder. Bovendien bevatten zij, zoals gezegd, verwijzingen naar de notariële archieven en naar de inbrengregisters van de weeskamer. De indeling van de begraafregisters De begraafregisters van de weeskamer, 107 delen in getal, kennen de volgende indeling. Het eerste boek, over de periode , is ingedeeld naar de woonplaats van de overledene, te weten de Oude of de Nieuwe Zijde. In het tweede deel, dat van 1606 tot en met 1691 loopt, zijn een aantal kerken en kerkhoven samengebundeld. Nader onderzoek van de registers leert dat er een aantal hiaten aan te wijzen zijn, die voor de periode gedeeltelijk kunnen worden opgevuld met de delen 3 tot 5. Deze bevatten gelijksoortige aantekeningen van de boden, zonder echte doodboeken te zijn. Deel 4 bestrijkt de periode ; deel 5 loopt over het tijdvak februari-december Beide delen hebben aparte afdelingen voor de Oude en de Nieuwe Zijde, alsmede voor de diverse kerken en kerkhoven. Deel 3 bevat de onafgehandelde inschrijvingen uit de nrs. 4 en 5, d.w.z. van Versie februari 2019

3 overledenen van wie niet bekend is hoe zij hun nalatenschap geregeld hebben. In geval van overlapping heeft het zin alle in aanmerking komende delen te raadplegen. Duidelijk is dat de criteria van registratie niet uniform zijn. Deel 1 is in zijn geheel, de delen 4 en 5 gedeeltelijk ingedeeld naar de woonplaats van de overledene. De overige registers zijn naar kerk en of kerkhof ingedeeld. Verantwoording van de inventarisatie In het verleden is er een lijst van begraafregisters van de weeskamer samengesteld, waarin de genummerde delen per kerk en of kerkhof waren gegroepeerd. Deze indeling biedt het voordeel dat in een oogopslag te zien is welke delen betrekking hebben op een bepaalde kerk en of kerkhof. Dit gaat evenwel ten koste van het overzicht per deel en tevens van het inzicht in overlappingen en hiaten in de serie. Gekozen is voor een indeling die uitgaat van de reeds bestaande nummering, aangezien deze al jaren in de literatuur wordt gehanteerd. Een aantal delen wijkt in zoverre af er is al eerder aan gerefereerd dat zij afzonderlijke afdelingen kennen voor de diverse kerken en of kerkhoven. Teneinde deze compartimenten te kunnen aanduiden, is foliëring en paginering aangebracht. De data, zoals die in de reeds bestaande lijst zijn opgegeven, zijn aan een nauwkeurige controle onderworpen. Hierbij bleek dat de opgaven vaak niet met de werkelijkheid in overeenstemming zijn. Menigmaal kon een datum verder teruggevoerd worden dan in de lijst stond aangegeven. De data zijn de begraafdata en niet de data van afhandeling door de weeskamer. Literatuur J.C. BREEN, Rechtsbronnen der stad Amsterdam ( s-gravenhage, 1902), blz : reglement voor de weeskamer, ca I.H. VAN EEGHEN, De doop-, trouw- en begraafboeken te Amsterdam van voor de invoering van de burgerlijke stand, in: Nederlands Archievenblad, 52 e jaargang ( ), III, p H. NOORDKERK, Handvesten. Der stad Amstelredam, II (Amsterdam, 1748), blz : reglement voor de weeskamer, 1563, en latere bepalingen. W.F.H. OLDEWELT, De weeskamer, in: Amsterdamsche archiefvondsten (Amsterdam, 1942), blz N. DE ROEVER Azn., De Amsterdamsche weeskamer (diss. Utrecht; Amsterdam, 1878). J. WAGENAAR, Amsterdam in zijne opkomst, aanwas, geschiedenissen beschreven, III ( ), blz Versie februari

4 Inventaris 1 BEGRAAFREGISTERS, GEDEELTELIJK NAAR DE PLAATS VAN HET STERFHUIS, GEDEELTELIJK NAAR KERK EN KERKHOF INGEDEELD 1 Register Oude en Nieuwe Zijde deel Indeling: - Oude Zijde 1563 feb okt. 4 (fol av); - Nieuwe Zijde 1563 feb okt. 16 (fol ). 2 Register ingedeeld naar kerk en kerkhof deel 3 Register bevattende de onafgehandelde inschrijvingen uit denrs. 4-5, ingedeeld naar kerk en kerkhof deel 4-5 Registers van de boden van de weeskamer, gedeeltelijk naar de plaats van het sterfhuis, gedeeltelijk naar kerk en kerkhof ingedeeld delen feb feb. 2-dec. 2 BEGRAAFREGISTERS INGEDEELD NAAR KERK EN KERKHOF 6-9 Oude Kerk delen Zie voor de periode de nrs. 4 en 5 onder Oude en Nieuwe Zijde, en nr dec april Nieuwe Kerk delen Zie voor de periode de nrs. 4 en 5 onder Oude en Nieuwe Zijde, en nr jan nov nov maart april-1802 april april april Oudezijdskapel feb april deel Zie voor de periode , de nrs. 1 t/m 5 en Nieuwezijdskapel delen Zie voor de periode ook de nrs. 3 t/m maart ; bevat ook Heiligewegskerkhof 1639 aug april jan feb sep okt april Zuiderkerk en -kerkhof delen Zie voor deperiode ook de nrs. 3 t/m juli-1663; bevat ook de Oudezijdskapel 1602 juni sep ; bevat ook Oosterkerk 1672 feb nov okt okt juni juli-1811 april Westerkerk en -kerkhof delen Zie voor deperiode de nrs. 2 t/m jan sep Versie februari 2019

5 sep Westerkerk zonder kerkhof delen Zie voor Westerkerkhof de nrs jan jan maart Noorderkerk en -kerkhof delen Zie voor de periode sep. De nrs. 2 t/m nov jan jan nov dec Noorderkerk zonder kerkhof delen Zie voor Noorderkerkhof de nrs okt nov mei Oosterkerk delen feb aug feb mei Eilandskerk juni mei 9. 1 deel Waalse kerken delen Zie voor de periode de nrs. 2 t/m jan maart april Oude en Nieuwe Lutherse kerken delen juni okt okt juli juli april Karthuizerskerkhof delen Zie voor de periode ook de nrs. 3 t/m mei juli juli aug aug aug aug sep okt maart maart nov nov jan jan nov nov april april maart maart jan jan april april maart maart jan jan mei 4. Versie februari

6 64-78 St. Anthoniuskerkhof delen mei ; bevat ook Hieligewegskerkhof 1640 mei juni juni juli aug juni juni april april april april maart maart jan jan dec dec aug aug mei Heiligewegskerkhof mei 27; bevat ook Leidse Kerkhof 1664 mei jan deel Zie voor de periode de nrs. 3, 5, 16 en Leidse Kerkhof delen Zie voor de periode nr jan juni juni aug aug dec dec mei juni nov juni nov nov aug sep juni juli-1779 nov nov aug aug dec dec juli juli maart maart aug sep nov nov mei Westerkerkhof delen Zie voor de periode de nrs. 25 t/m juli juli april sep april april dec dec dec dec feb feb april Noorderkerkhof delen Zie voor de periode de nrs. 31 t/m feb Versie februari 2019

7 maart-1810 nov nov mei Hoogduits-Joodse begraafplaatsen te Muiderberg en Zeeburg 1782 mei sep deel Met inliggende aanvulling Calisregisters 2-9. Registers houdende aantekening van onbemiddelde, buiten de stad begraven personen, die minderjarige kinderen in Amsterdam nalaten. 8 delen Nr. 1 ontbreekt. De inschrijvingen in de nrs. 108 t/m 114 zijn alfabetisch op voornaam gerangschikt, die in nr. 115 op achternaam jan nov feb mei okt jan feb feb feb feb. 6. Versie februari