De ozonlaag, koudemiddelen

Transcriptie

1 ;-2ö10 De ozonlaag, koudemiddelen enscheepvaart,---~ Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Scheepvaart en Maritieme Zaken

2 Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Scheepvaart en Maritieme Zaken Aan ~eadresseerde (zie lijst) Contactpersoon L. T. Bernouw Datum '13 april 1994 Ons kenmerk S/V /94/VS Onderwerp 'CFK publikatie Doorkiesnummer ' Bijlage(n) '1 Uw kenmerk Geachte mevrouw/heer, Hierbij doe ik u, ter verspreiding onder de bij u aangesloten leden en de zeevarende die dit mede aangaat, toekomen de publikatie "ozonlaag, koudemiddelen en scheepvaart". Het "Besluit inzake stoffen die de ozonlaag aantasten", dat in werking is getreden op 1 januari 1993, bepaalt onder meer dat alleen personen of bedrijven die over een erkenningsbewijs beschikken controle, onderhoud en reparatie mogen uitvoeren aan koel- en vriesinstallaties. Daar één en ander aan boord van zeeschepen en vissersvaartuigen op praktische bezwaren stuit, is hiertoe ontheffing verleend en bepaalt dat een zeevarende met een werktuigkundige bevoegdheid controle, onderhoud en reparatie aan de betreffende installatie aan boord mag uitvoeren. Het verstrekken van informatie door middel van deze "CFK" publikatie aan de huidige zeevarende wordt verondersteld een praktische en verantwoorde invulling te zijn van het bepaalde hieromtrent in bovengenoemd besluit. De toekomstige zeevarende wordt door middel van een aangepast opleidingsprogramma op de hoogte gesteld. Als vanzelfsprekend richt de aandacht in deze materie zich niet alleen tot degene die aan boord verantwoordelijk is voor bovengenoemde werkzaamheden. Ook de betrokken rederij/walorganisatie dient die middelen te verschaffen die nodig zijn om deze werkzaamheden zo optimaal mogelijk te kunnen uitvoeren. Te uwer informatie zij voorts medegedeeld dat in overleg met het Ministerie van VROM is bepaald dat om redenen van doelmatigheid de ambtenaren van de Scheepvaartinspectie, in plaats van ambtenaren van Postadres postbus HV Rijswijk Bezoekadres Bordewijkstraat 4 Telefoon Telefax Telex dgsm ol BereIkbaar met buslijn 30 vanaf station hs. buslijn 23 vanaf station Voorburg (richting Kijkduin)

3 S/V /94/VS gemeenten en provincies dan wel ambtenaren van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid, Hoofdinspectie Milieuhygi~ne, belast zullen zijn met de toezicht op de naleving van het besluit. Dit weliswaar voor zover de bepalingen in het besluit, alsmede de daarop gebaseerde uitvoeringsregelingen betrekking hebben op zeeschepen en vissersvaartuigen. De regeling hieromtrent bepaalt namelijk dat de toezichthoudende bevoegdheid geldt aan boord van zeeschepen, waaronder vissersvaartuigen, die op grond van Nederlandse rechtsregels gerechtigd zijn de Nederlandse vlag te voeren. Op grond van deze bevoegdheid kunnen de ambtenaren van de Scheepvaartinspectie in hun reguliere controlewerkzaamheden tevens dit toezicht ter hand nemen. Hoogachtend, HET HOOFD VAN DE AFDELING SCHIP, Ir G.H. ~ ~~D~ ~ Doornink LADING EN BEMANNING,

4 S/V /94/VS Lijst van geadresseerden behorende bij brief nr. S/V /94/VS dd. 13 april 1994 Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders t.a.v. dhr. T.F. Moll Postbus CK ROTTERDAM Vereniging Centrale Baggerbedrijf t.a.v. mw. mr W.M.N. Oosterwaal Postbus AK LEIDSCHENDAM Stichting van de Nederlandse Visserij t.a.v. mw. drs G. Visser Postbus AB RIJSWIJK c.c. : Scheepvaartinspectie Rotterdam HSINA FWZ Classificatiebureaus Opleidingsinstituten Ministerie van VROM STEK het Koudetechnisch Centrum Grenco b.v.

5 VOORWOORD Toen ruim 50 iaar geleden CFK's werden ontwikkeld was de wereld van de koudetechniek uiterst gelukkig; immers de nieuwe koudemiddelen waren niet giftig, onbrandbaar, reukloos, goed houdbaar en goedkoop. Pas veel later kwam men tot het besef dat deze stoffen zeer schadeliik ziin voor de ozonlaag. Wereldwiid ziin verdragen afgesloten om de aantasting van de ozonlaag zo snel mogeliik te verminderen. In Nederland is als gevolg hiervan in het begin van 1993 het Besluit inzake stoffen die de ozonlaag aantasten van kracht geworden. Dit besluit is sterk gericht op de vermindering van het vriikomen in de atmosfeer van een aantal schadeliike stoffen, zoals o.a. brandblusmiddelen (halon), bepaalde oplos- en reinigingsmiddelen en vooral koudemiddelen. Wat dit laatste betreft, het Besluit is van toepassing op koel-, vries- en luchtbehandelingsinstallaties met een aandriifvermogen van 500 Watt of meer, zodat verreweg de meeste zeeschepen hiermee te maken hebben. Artikel 10 van het Besluit bepaalt dat alleen personen of bedriiven die over een erkenningsbewiis beschikken onderhouds- of installatiewerkzaamheden aan een koelinstallatie mogen uitvoeren. Teneinde zowel een verantwoorde als ook een praktische bedriifsvoering mogeliik te maken is geregeld dat zeevarenden met een werktuigkundige bevoegdheid controle-, onderhouds- en reparatiewerkzaamheden aan de betreffende installaties aan boord mogen uitvoeren. Hiertoe ziin maritieme opleidingsprogramma's aangepast en werd het noodzakeliik geacht de reeds afgestudeerde zeevarenden door middel van deze publikatie te informeren over hun nieuwe taak en hoe deze kan worden gerealiseerd. Hiermee levert de zeevaart wederom haar biidrage aan de verbetering van het milieu. 1

6 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 1 INLEIDING De ozonlaag Aantasting ozonlaag Wereldwijde afspraken Nederlandse wetgeving Afspraken voor de Nederlandse Zeevaart De publikatie 8 HOOFDSTUK Wetten en voorschriften Situatie in de zeevaart Inhoud "CFK-besluit" en "Regeling" Paragraaf 6 van de Bijlage behorende bij de "Regeling" (Beheer, controle, onderhoud en toezicht) Paragraaf 7 van de Bijlage behorende bij de "Regeling" (I nstallatiecontrole) 14 HOOFDSTUK Controle ter voorkoming van lekkage, reparatie-instructies en toe te passen hulpgereedschappen Het bijhouden van logboeken Solderen, inclusief het gebruik van beschermgas Lektesten met lektestmethoden, vacumeren, de werking van vacuümpompen en het vullen van de installatie Metingen aan koelinstallaties 25 HOOFDSTUK Koeltechniek Hoofdcomponenten van de koelinstallatie -direct en indirect Koelproces Functies en definities van diverse koeltechnische componenten en van meet- en regelapparatuur Begrippenoverzicht van procesverschijnselen in de koeltechniek 34 HOOFDSTUK Koudemiddelen Koudedragers Betekenis CFK, HCFK, HFK Ontwikkeling en toepassing nieuwe koudemiddelen 37 BIJLAGE 40 a. Regeling lekdichtheidsvoorschriften koelinstallaties 40 b. Relevante onderdelen van de Bijlage, behorende bij de Regeling lekdichtheidsvoorschriften koelinstallaties 41 3

7 INLEIDING 0.1. De ozonlaag 0.2. Aantasting ozonlaag 0.3. Wereldwijde afspraken 0.4. Nederlandse wetgeving 0.5. Afspraken voor de Nederlandse Zeevaart 0.6. De publikatie 0.1. De ozonlaag Deze gaslaag bevindt zich op een hoogte tussen de 15 en 35 kilometer boven de aarde en is van groot belang voor de manier van leven zoals wij die kennen. Eén van de stoffen die leven op aarde mogelijk maken is zuurstof, dat komt zelfstandig op twee manieren voor: als molecule bestaand uit twee atomen (02) en als molecule bestaand uit drie atomen (03). Deze laatste vorm, die we ozon noemen, ligt als een beschermende laag om de aarde. Zij dient als een soort schild dat het kortgolvige ultraviolette licht weg houdt van onze aarde. Wetenschappelijk onderzoek heeft geleerd dat deze vorm van ultraviolet licht gevaarlijk is, het kan huidkanker veroorzaken, maar ook de plantengroei verminderen waardoor de voedsel kringloop in gevaar kan komen. Aantasting van de ozonlaag betekent dus aantasting van onze manier van leven op aarde. Eerste signalen daarvan zijn merkbaar in Australië en Nieuw-Zeeland, waar tegenwoordig op de radio wordt meegedeeld hoelang men in de zon kan blijven zonder verhoogd risico op huidkanker. Vaak is deze tijd maar zeer beperkt. Men dient zich er dan ook van bewust te zijn dat het risico op huidkanker wordt verhoogd bij onregelmatige blootstelling aan te veel zonlicht. UV-straling zuurstofatoom (Ol H--'" "".../ + Omn ""~ + Ozon zuurstofmolecuul Ozon (02) e-.fi1i'e Stratosfeer Troposfeer 4

8 De manier waarop UV-straling, ozon, zuurstof en andere chemische stoffen onderling reageren is zeer ingewikkeld, maar onder normale omstandigheden is alles in evenwicht. Ozon wordt voortdurend aangemaakt en weer afgebroken in de atmosfeer. De hoeveelheid blijft daarbij ongeveer gelijk. Als ultraviolette straling in de atmosfeer komt wordt deze opgenomen door de ozon, maar gelijktijdig valt de ozon uiteen in de andere meest voorkomende vorm van zuurstof, 02. Deze stoffen verbinden zich vervolgens met soortgenoten, zo wordt weer ozon gevormd.tijdens dit proces wordt een grote hoeveelheid van de schadelijke ultraviolette straling geabsorbeerd Aantasting ozonlaag Als gevolg van menselijke activiteiten verandert de samenstelling van de atmosfeer; met name het chloorgehalte in de stratosfeer stijgt. Daardoor wordt het bestaande evenwicht verbroken. De ozonlaag wordt bedreigd door het gebruik van chemische stoffen. De ergste zijn de chloor-fluor-koolwaterstoffen, de CFK's. Uit berekeningen is gebleken dat deze, sinds 1930 geproduceerde, stoffen nog vrijwel onveranderd in de atmosfeer aanwezig zijn. De meest voorkomende CFK's zijn CFK 11 en CFK 12. Deze verbindingen zijn zeer stabiel; pas in de hogere luchtlagen splitsen zij onder invloed van ultraviolette straling fluor- en chlooratomen af. Het chloor verbindt zich met ozon, die uiteenvalt in 02. Het chloor zelf verandert niet, maar gaat zeer langdurig door met vernietigen van de ozon. De verdunning van de ozonlaag, wat in de media met 'het gat in de ozonlaag' wordt aangeduid, is er het bewijs van. Dit verschijnsel wordt bijvoorbeeld in de zomer boven Antarctica waargenomen. reeks reacties \.-..#... m~~~~~~e /'. CFCL2 UV-straling... ~.../ I u-.e CFCL Chloor Ozon atoom zuurstofmolecuul (02) vrij Chlooratoom De levensduur van de ozonaantastende stoffen is verschillend en varieert van 60 tot 400 jaar. Zelfs als wij met onmiddellijke ingang elk gebruik zouden stoppen, duurt het nog generaties voor de aantasting van de ozonlaag door deze, door mensen geproduceerde, stoffen ophoudt! Redenen genoeg dus voor de overheid èn het bedrijfsleven om maatregelen te nemen. 5

9 Voorbeeld: CFK 11, deze stof bereikt na circa 5 jaar de stratosfeer en komt in contact met de UV-stralen van de zon. Het CFK-molecule splitst zich en een chlooratoom komt vrij. Het gaat een reactie aan met ozon en het resultaat van deze reactie is dat de ozon wordt vervangen door twee nieuwe moleculen, 02 en het onveranderde chlooratoom. Geen van beiden bezitten ze de UVbeschermende eigenschappen van ozon. Het chloor gaat door met het vernietigen van ozon. Het gevaar van de aantasting van de ozonlaag wordt gekarakteriseerd door de parameter "ODP" en staat voor "Ozon Depletion Potentiai". Dat betekent het ozonafbraakpotentieel waarmee de mate van schadelijkheid in een waarde wordt vastgelegd ten opzichte van CFK 11, waarvoor ODP =1 is aangenomen. Naam verbinding Formule ODP Levensduur Uaar) CFK 11 CCIJF 1,0 CFK 12 CCl2F2 1,0 CFK 113 CIF2/CCI2F2F 0.89 CFK 114 CCIF2/CC1F CFK 115 CCIF2JCF Halon 1301 CF3Br 10 Halon 1211 CF2BrCI 3 Halon 2402 C2F4Br2 6 HCFK 22 CHCIF HCFK 123 CHCI2/CF HCFK 124 CHCIF/CF HCFK 141b CH3ICCI2F HCFK 142b CH3ICCIF HFK125 CHF2CF3 0 HFK 134a CH2FCF3 0 HFK 143a CH3CF3 0 HFK 152a CH3CHF2 0 Tetrach loorkoolstof CCI Methylchloroform CH3CCI Kooldioxyde C Wereldwijde afspraken In 1987 werden de eerste afspraken gemaakt ter beperking van CFKgebruik in het protocol van Montréal. De ministers van de meeste industrielanden stelden een pakket van maatregelen vast. Door vrijwel alle landen is inmiddels het protocol ondertekend. Het resultaat van al die afspraken is dat onder andere de produktie van CFK's op korte termijn gestaakt zal worden. Daardoor zullen deze ozonaantastende stoffen binnen afzienbare tijd nergens op de wereld meer verkrijgbaar zijn. Tijdens internationale vergaderingen van de milieuministers is het pakket van maatregelen inmiddels al enkele malen aangescherpt. De voortdurende negatieve berichten over de staat van de ozonlaag maakten en maken dat noodzakelijk. In die afspraken zijn de tijdstippen vervroegd waarop bepaalde stoffen niet meer toegepast mogen worden. Nieuwe nog strengere maatregelen worden verwacht. 6

10 0.4. Nederlandse wetgeving Ook Nederland moet als medeondertekenaar van het Protocol van Montréal zijn bijdrage leveren. Overheid en bedrijfsleven hebben in ons land op vrijwillige basis vergaande afspraken gemaakt over de beperking van het gebruik van CFK's en andere voor het milieu gevaarlijke stoffen. Op 1 januari 1993 is "Het besluit inzake stoffen die de ozonlaag aantasten" in werking getreden. Dit zgn. CFK-besluit wordt verder in deze brochure aangeduid als Het Besluit. Het legt het produceren, verhandelen en toepassen van onder anderen CFK's en reinigingsmiddelen als 1,1,1-trichloorethaan en tetrachloorkoolstof aan banden. De maatregelen zijn erop gericht dat de genoemde stoffen niet meer in de atmosfeer zullen vrijkomen. Dat betekent voor alle installaties strengere eisen ten aanzien van de lekdichtheid. o.s. Afspraken voor de Nederlandse Zeevaart Het Besluit is van toepassing op Nederlands grondgebied, dus ook op zeevarende schepen onder Nederlandse vlag. Uit praktische overwegingen is het volledig voldoen aan alle bepalingen voor de zeevaart vrijwel onmogelijk. Er zijn dan ook speciale afspraken gemaakt ten behoeve van de zeevaart onder artikel 6 van "Het Reglement Erkenningsregeling voor de Uitoefening van het Koeltechnisch Installatiebedrijf". Deze uitzonderingspositie geeft naast mogelijkheden om in de zeevaart verantwoord om te gaan met Het Besluit ook verplichtingen. De vrijblijvender regels dan aan de wal leggen nu bij de reders en de zeevarenden zelf een grote verantwoordelijkheid. Uit de afspraken volgt hierna een citaat: "Voor het verrichten van de noodzakelijke controle-, onderhouds- en reparatiewerkzaamheden aan koeltechnische installaties als bedoeld in Het Besluit inzake de stoffen die de ozonlaag aantasten die zich bevinden aan boord van Nederlandse zeeschepen hoeft geen erkenning te worden aangevraagd conform de bepalingen uit het voorgenoemde reglement, mits de hier bedoelde werkzaamheden worden uitgevoerd door bemanningsleden met scheepswerktuigkundige bevoegdheid krachtens de wetten op de zeevaart- en zeevisvaartdiploma's. " Dat betekent dus dat de kennis en ervaring van bemanningsleden met een scheepswerktuigkundige bevoegdheid, aangevuld met de informatie en tips uit deze brochure voldoende worden gevonden om het controleren, onderhouden en repareren van koeltechnische installaties aan boord van zeegaande schepen uit te voeren. Dit betreft ook het juist vermelden van de gepleegde handelingen in de logboeken. Keuzemogelijkheid. Uitgangspunt is dat onderhoud en reparatie aan boord op de juiste wijze uitgevoerd worden. Er zijn daartoe twee mogelijkheden: 1. Onderhoud, reparatie en verplichte controles worden uitgevoerd door STEK* erkende installateurs/monteurs. De enige handeling die op een varend schip door bemanningsleden wordt verricht is het opsporen en verhelpen van optredende lekkages. De bij de installatie behorende logboeken worden ingevuld door degene(n) die de werkzaamheden heeft (hebben) verricht. STEK: Stichting Erkenningsregeling voor de uitoefening van het Koeltechnisch Installatiebedrijf. Aanwijzing (door VROM) Stichting Erkenningsregeling voor de Uitoefening van het Koeltechnisch Installatiebedrijf (Stcrt. 1992,252). 7

11 2. Bemanningsleden voeren de noodzakelijke werkzaamheden en controles uit en houden zelf het logboek bij. De reders dienen in dit geval de bemanningsleden hiertoe in staat te stellen. In vele gevallen zal aanvullend gereedschap nodig zijn, dat aangeschaft zal moeten worden. Natuurlijk kan altijd de hulp van een koeltechnisch specialist worden ingeroepen. Voor het bouwen en installeren van nieuwe koelinstallaties en ingrijpende modificaties of slopen van bestaande installaties wordt géén bevoegdheid verleend. Nieuwe installaties moeten in Nederland volgens de STEK- normen worden gebouwd, geïnstalleerd en opgeleverd. Het toezicht op de naleving van Het Besluit zal aan boord van Nederlandse zeeschepen worden uitgevoerd door ambtenaren van de Scheepvaartinspectie De publikatie In deze publikatie is in algemene zin uiteen gezet welke problemen voor de ozonlaag door bepaalde stoffen worden veroorzaakt en hoe dit met het CFK-besluit wordt aangepakt. In het bijzonder informeert deze publikatie de reders en zeevarend en over hun bevoegdheden en verplichtingen en hoe ze deze kunnen waarmaken. Voor de samenstelling is uitgegaan van: de "Regeling Lekdichtheidsvoorschriften Koelinstallaties". Deze werd op 16 maart 1993 in de Staatscourant gepubliceerd. de "Leergang CFK-monteur" * Met de informatie en aanwijzingen in deze publikatie en de aanwezige inzet en vakkundigheid binnen de zeevaart zal het zeker mogelijk zijn de verplichtingen in de geest van het CFK-besluit na te komen. De "leergang CFK-monteur" is een uitgave van STEK. Postbus 8138, 3503 RC Utrecht. Tel.: , Fax:

12 HOOFDSTUK Wetten en voorschriften 1.2. Situatie in de zeevaart 1.3. Inhoud ucfk-besluit" en URegeling" 1.4. Paragraaf 6 van de Bijlage behorende bij de URegeling"(Beheer, controle, onderhoud en toezicht) 1.5. Paragraaf 7 van de Bijlage behorende bij de URegeling"(lnstaliatiecontrole) 1.1. Wetten en voorschriften Op 16 maart 1993 is in de Staatscourant de uitwerking van het al eerder genoemde CFK-Besluit gepubliceerd, onder de naam" Regeling lekdichtheidsvoorschriften koelinstallaties". (Als bijlage zijn de meest relevante stukken uit de "Regeling" achterin toegevoegd aan deze publikatie) Er is in de "Regeling" sprake van drie situaties, nl.: ie. Bestaande installaties, d.w.z. installaties die voor 16 maart 1993 aan boord zijn geïnstalleerd of voor gebruik ter beschikking zijn gesteld. 2e. Nieuwe installaties, d.w.z. installaties die na 16 maart 1993 zijn of worden geïnstalleerd of voor gebruik ter beschikking zijn of worden gesteld. Voor schepen die uitgerust zijn met bestaande installaties, en die na 16-3-'93 onder Nederlandse vlag zijn of worden gebracht geldt de regeling voor bestaande installaties. 3e. Installaties waaraan na 16 maart 1993, veranderingen zijn of worden aangebracht. Dit heeft alleen betrekking op installatie(s) die aan boord worden omgebouwd. (Het vervangen van een onderdeel wordt niet aangemerkt als een verandering aan de koelinstallatie.) 1.2. Situatie in de zeevaart zuigdruk manometer persdruk manometer Zuigercompressor 10 COMPRESSOR (trunktype)

13 Aan boord heeft men slechts te maken met: - onderhoud, inclusief controles; - reparatie. Om die reden wordt in deze publikatie uitgegaan van deze twee uitgangspunten. Voorts wordt ervan uitgegaan dat bij nieuwe schepen de installatie zodanig is ontworpen en gebouwd, dat deze voldoet aan de regeling, ook indien deze schepen niet in Nederland zijn of worden gebouwd. Het Ministerie van VROM is belast met het toezicht op de bouwen installatie van alle koel- en vriesinstallaties in Nederland Inhoud ucfk-besluit rr en jjregeling rr Hieronder staan een aantal van de belangrijkste zaken die in.. Het Besluit" en de bijbehorende" Regeling lekdichtheidsvoorschriften koelinstallaties" worden geregeld. Ten aanzien van koel- en airconditioningsinstallaties: - Het gebruik van CFK's of mengsels met CFK's in nieuwe installaties is vanaf verboden. HCFK's en HFK's zijn (nog) wel toegestaan. - Er worden eisen gesteld aan koeltechnische en airconditioningsapparatuur. Flare-verbindingen mogen in nieuwe apparatuur niet meer worden gebruikt; er moet worden gesoldeerd of gelast. Wel is het gebruik van vlakke pakkingen toegestaan. Ook zijn er voorschriften betreffende het aantal afsluiters, pijpdiktes en andere zaken. - Werkzaamheden aan de genoemde apparaten mogen alleen nog uitgevoerd worden door gediplomeerd personeel, d.w.z. alleen door degenen die in het bezit zijn van het CFK-diploma. Voor de scheepvaart is een aparte regeling getroffen, waarbij zoals eerder omschreven zeevarenden met een scheepswerktuigkundige bevoegdheid de noodzakelijke werkzaamheden mogen verrichten. - Bij elke installatie die meer dan 3 kg koudemiddel bevat moet een logboek zijn, waarin gegevens zijn opgenomen over de hoeveelheid koudemiddel die zich in de installatie bevindt, het verbruik van koudemiddelen en moeten de noodzakelijke controle- en onderhoudswerkzaamheden geregistreerd worden. - Het leeg laten lopen van alle koelinstallaties (het zogenaamde afblazen van koudemiddelen) is streng verboden om onnodig vrijkomen van CFK's, HCFK's en HFK's te voorkomen. - Het reinigen van leidingen met CFK's is verboden. - Bij lekkage van koudemiddel uit de koelinstallatie mag geen koudemiddel worden toegevoegd voordat de installatie lekdicht is gemaakt. - Installaties moeten periodiek worden gecontroleerd. Kleinere installaties jaarlijks, grotere enkele malen per jaar. Ten aanzien van oplossings- en reinigingsmiddelen: - Het gebruik van de oplossings- en reinigingsmiddelen CFK 113 en 11

14 1,1,1-trichloorethaan zijn verboden indien verdamping kan optreden, dus bijvoorbeeld in spuitbussen of met gebruikt met de poetsdoek. De consequenties van deze nieuwe wetgeving zijn in algemene zin aan de wal de volgende: - Iedereen die werkt aan koel- of airconditioningsapparatuur zal voor 1995 het CFK-diploma moeten halen, dan wel een vrijstelling moeten hebben op grond van een uitzonderingsregeling. - Bedrijven die in de branche werken moeten door STEK zijn erkend. - Voorgeschreven is ook over welk gereedschap een erkend bedrijf minimaal moet beschikken. - De beheerder van een installatie is en blijft verantwoordelijk voor zijn apparatuur. - Inmiddels zijn speciaal daarvoor opgeleide controleurs aan het werk gegaan. Zij zullen in de komende jaren duizenden installaties en bedrijven bezoeken. Het toezicht op zeeschepen zal echter worden uitgevoerd door ambtenaren van de scheepvaartinspectie. - Het goed invullen van de logboeken is van groot belang voor goedkeuring van de verrichte werkzaamheden. - De nu gangbare koudemiddelen zullen zeer snel moeilijker of zelfs niet meer te krijgen zijn. Consequentie is dat het van belang is zo zuinig mogelijk, om te gaan met de bestaande voorraad. In de "Regeling" staat ten aanzien van het beheer voor zowel bestaande als nieuwe dan wel omgebouwde installaties: "De beheerder van een koelinstallatie neemt de voorschriften in acht die zijn opgenomen in paragraaf 6 van de bij de regeling behorende bijlage". expansieorgaan onttrokken warmte verdamper condensor ~ afgegeven warmte compressor afgegeven warmte = onttrokken warmte + toegevoegde energie ÛtoegeVOegde energie Koe/kring/aap met bijbehorende energiestromen 12

15 1.4. Paragraaf 6 van de Bijlage behorende bij de HRegeling"(Beheer, controle, onderhoud en toezicht) Deze omvat: 6.1 Een algemeen deel, waarin wordt aangegeven wat van een beheerder wordt verwacht. Ook wordt vermeld dat een koelinstallatie met een totale vulling koudemiddel van 1000 kg of meer onder voortdurend toezicht dient te staan. Aangezien aan boord de gehele technische installatie dag en nacht onder toezicht staat wordt hieraan voldaan. Belangrijk is ook dat indien een defect wordt geconstateerd waardoor verlies van koudemiddel kan optreden, de installatie onmiddellijk buiten werking moet worden gesteld. Deze mag pas weer in werking worden gesteld als het defect is verholpen en nadat op deugdelijke wijze een installatie controle is uitgevoerd. In de Bijlage bij de Regeling wordt de werkwijze hiervan beschreven in paragraaf 7. Voorts geldt dat een koelinstallatie waaruit koudemiddel is ontsnapt niet mag worden bijgevuld voordat de lekkage of het defect is verholpen, behoudens gevallen van overmacht. 6.2 Installatiegebonden logboek. Dit geldt voor alle (dus ook bestaande) installaties met een koudemiddelvulling van 3 kg en meer. In deze paragraaf is aangegeven wat hierin moet worden vermeld. Het logboek is van essentieel belang voor de handhaving en controle op de naleving van Het Besluit. De bedoeling is dat hierin de relevante gegevens van de installatie worden opgenomen, evenals gegevens over uitgevoerde controles, reparaties en het verbruik van koudemiddel. Er is geen specifiek model, maar diverse bedrijven op koudetechnisch gebied hebben inmiddels een bruikbaar logboek ontworpen. Het staat de rederijen vrij dit eventueel zelf te doen; hierbij dient rekening te worden gehouden met de informatie gevraagd in paragraaf Controle van detectie-apparatuur.dit is alleen relevant indien deze apparatuur aan boord aanwezig is (zie 6.1). 6.4 Lekdetectie en koudemiddellekkage. In deze paragraaf is vastgelegd dat al naar gelang de hoeveelheid koudemiddel dat een installatie bevat, lekkagecontroles moeten worden gehouden: Van: 3 Van: 30 > 30 KG 300 KG 300 KG 1 x per jaar 1 x per kwartaal 1 x per maand Een rederij heeft de keuze deze controles uit te laten voeren door de eigen bemanning of deze uit te besteden. De controles dienen in ieder geval te worden uitgevoerd met lekdetectieapparatuur die een zodanige gevoeligheid heeft dat daarmee een ondergrens van 5 ppm haalbaar is. In geval voor de eigen bemanning gekozen wordt dient deze te beschikken over de hierboven genoemde 5 ppm lekdetectieapparatuur. Wanneer controles worden uitbesteed is dat niet nodig, maar moet toch enig lekdetectieinstrument aan boord aanwezig zijn om in voorkomende gevallen de bemanning in staat te stellen lekkages op te sporen en deze te verhelpen. 13

16 6.5 Kenplaten, instructies en documentatie. Dit geldt niet voor bestaande installaties en dus alleen voor nieuwe, na 16-3-'93 voor gebruik ter beschikking gestelde of omgebouwde installaties. 6.6 Bedieningsvoorschriften. Bij een koelinstallatie met een totale hoeveelheid koudemiddel van meer dan 300 kg, dienen voorschriften aanwezig te zijn. Aangegeven wordt wat hierin moet worden vermeld Paragraaf 7 van de Bijlage behorende bij de URegeling" (Installatiecontrole) Deze paragraaf behandelt de installatiecontrole die verplicht is voor het in gebruik stellen van een nieuwe installatie of na het uitvoeren van veranderingen en grote reparaties aan bestaande installaties. 14

17 HOOFDSTUK Controle ter voorkoming van lekkage, reparatie-instructies en toe te passen hulpgereedschappen 2.2. Het bijhouden van logboeken 2.3. Solderen, inclusief het gebruik van beschermgas 2.4. Lektesten met lektestmethoden, vacumeren, de werking van vacuümpompen en het vullen van de installatie 2.5. Metingen aan koelinstallaties 2.1. Controle ter voorkoming van lekkage, reparatie-instructies en toe te passen hulpgereedschappen Controle Het voorkomen van lekkages staat en valt met een regelmatige controle. De eigenaren of gebruikers van koelinstallaties dienen er daarom voor te zorgen dat de installaties regelmatig worden geïnspecteerd, dat er regelmatig toezicht wordt gehouden en tijdig onderhoud wordt gepleegd. Aan boord van een schip is onderhoud min of meer van zelf sprekend. Het voorkomen van koudemiddel verliezen had tot op heden voornamelijk een milieu achtergrond. De snel stijgende prijzen van de koudemiddelen, het op korte termijn niet meer voorradig zijn van sommige koudemiddelen, maar ook de hoge prijs van de nieuwe ester-compressorolie, maken het voorkomen van lekkage nu ook noodzakelijk vanwege de steeds hogere kosten. Bij continue optredende kleine lekkage mag niet worden vergeten dat deze lekkages op den duur meer verlies veroorzaken dan een snel gevonden groot lek! Voorbeelden van plaatsen, waar kleine lekkages kunnen optreden, zijn asafdichtingen van open compressoren, expansieventielen, rubber slangenr en pakkingen.. Veel lekkages ontstaan vanwege gebrekkige montage en/of constructies, voorbeelden zijn: 1 - Lekkende flare-verbindingen en koppelingen - Scheurtjes in de leidingen. - Lekkende capillairen naar pressostaten e.d. - Scheurtjes in flexibele slangen. Veel van deze problemen kunnen worden opgelost door het toepassen van soldeerverbindingen en leidingen met minimaal de voorgeschreven wanddikten. Plotseling optredende grote lekkages veroorzaakt door breuken en scheuren in leidingen kunnen veelal worden voorkomen door goede ondersteuning en beugeling. Ook een regelmatige controle op corrosie kan veel problemen voorkomen. 16

18 Reparatie-instructies Besteed veel aandacht aan een zorgvuldige reparatie, dit voorkomt naderhand storingen: - Solderen onder stikstofbescherming en de leidingen na montage met behulp van stikstof of droge lucht schoonblazen. - Pijpen bij voorkeur doorsnijden met een pijpsnijder of anders zorgvuldig afbramen. - Tijdens de werkzaamheden open delen afschermen tegen binnendringende lucht (vocht en vuil). Lekkages ten gevolge van de wijze van werken bij onderhoud of reparatie moeten tot een minimum worden beperkt: Voordat reparatie en/of onderhoudswerkzaamheden worden gestart dient de inhoud van het betreffende deel te worden afgezogen en opgeslagen in condensor en/of vloeistofvat. Koudemiddelen zijn duur en niet overal voorradig. Voldoende afsluiters (bijvoorbeeld op het vloeistofvat), maar ook extra afsluiters voor het inblokken van delen van de installatie kunnen vooral bij wat grotere installaties tijdens reparaties de benodigde tijd en het verlies aan koudemiddel sterk terugbrengen. Schräderventielen vereenvoudigen de controle op de goede werking en voorkomen koudemiddelverlies tijdens het aansluiten van de controlemanometers. Zorgvuldige werkwijze bij onderhoud, reparatie en inbedrijfstelling is van groot belang ter voorkoming van onnodige reparaties, koudemiddelen verlies en daarmee kosten. Van belang daarbij is o.a.: - Goed testen van de installatie op dichtheid met stikstof voordat deze weer wordt gevuld. Zorgvuldig vacumeren en ook onder vacuüm de installatie controleren op dichtheid. Verwarm het compressor-carter om zo het koudemiddel uit de olie uit te dampen voordat de olie wordt afgetapt en/of de installatie wordt geopend. Controleer de gehele installatie op mogelijke lekken en corrosieverschijnselen tijdens de inspecties. Controle van de meet-, regel-, en beveiligingsapparatuur op de goede instelling en werking is van groot belang. Controle op mogelijk vloeistofslag kan veel schade en dus kosten voorkomen. Controle van niet alleen de asafdichtingen, maar ook de aandrijving (roterende delen) alsmede de riemspanning bij open compressoren dient regelmatig plaats te vinden. Na langdurige stilstand van de compressor dient de asafdichting op lekkage te worden gecontroleerd alvorens de installatie weer in bedrijf wordt genomen. Indien mogelijk moet dan de oliepomp worden gestart en gecontroleerd op de werking. Veel problemen kunnen worden voorkomen door een installatie die niet regelmatig in gebruik is toch periodiek kortstondig te laten werken ten behoeve van de afdichting en de smering van het systeem. De compressor en aandrijfmotor moeten goed worden uitgelijnd volgens voorschriften van de leverancier. Regelmatige controle op trillingen en geluiden is belangrijk. Bepaling van de juiste hoeveelheid koudemiddel - Zo mogelijk moet de gehele vulling van de installatie in het vloeistofvat van de installatie kunnen worden ondergebracht. 17

19 - Bij het opstarten en vullen moet niet te veel koudemiddel worden ingetrokken, omdat de installatie eerst op temperatuur moet komen. - Tijdens het vullen dienen de zuig- en persdrukken regelmatig te worden gecontroleerd. - Bij het vullen zal de persdruk op een bepaald moment oplopen, hetgeen een aanduiding is van vloeistof in de condensor, waardoor minder koeling in de condensor plaatsvindt. Afzuigen van de installatie - Bij het vervangen of repareren van onderdelen in de koelinstallatie zal voor het openen of verwijderen van onderdelen ter plekke de installatie drukvrij moeten worden gemaakt. Wanneer de installatie voorzien is van een vloeistofvat wordt de koudemiddel hoeveelheid naar dit vat afgezogen, voordat de installatie wordt geopend. Zuig hiertoe, na het sluiten van de vloeistofafsluiter op het vat, de installatie af, totdat de persdruk sterk oploopt en de zuigdruk tot atmosferisch is gedaald. Herhaal dit zonodig indien blijkt dat de zuigdruk nadien weer oploopt. Wacht zonodig en voorzover mogelijk totdat de temperatuur van de verdamper is gestegen tot een waarde waarbij vloeistof uitgesloten is. Sluit de persafsluiter. Mocht de volledig inhoud koudemiddel niet in het vloeistofvat kunnen worden opgeslagen, dan kan een deel in losse cilinders worden opgeslagen. Het afzuigen met de compressor is lang niet altijd mogelijk, in veel gevallen kan dan ook de inhoud zonder koudemiddel verlies, alleen worden overgepompt naar koudemiddelcilinders met behulp van een afpompunit. Defect magneetventiel of expansieventiel Men dient te voorkomen dat de ventielen ten onrechte worden vernieuwd. Bij een defect magneetventiel moet eerst de werking van de magneetspoel worden gecontroleerd, en zonodig vervangen. Maar al te vaak worden verkeerde conclusies getrokken bij slecht werkende koel/ac installaties en krijgt het thermostatisch expansieventiel ten onrechte de schuld van een niet goed functionerende installatie. Analyse van het gehele systeem dient vooraf te gaan aan de feitelijke beslissing of vernieuwing ook werkelijk noodzakelijk is. Bij het vervangen van dit soort onderdelen geldt steeds weer dat het gedeelte waartussen zich het te vervangen of te repareren onderdeel bevindt zo mogelijk met de compressor zelf moet worden afgezogen of indien dit niet mogelijk is met behulp van een afpompunit. Na de reparatie moet het gedeelte dat open is geweest zorgvuldig worden gevacumeerd en op lekkage worden gecontroleerd voordat de installatie in bedrijf mag worden genomen. Het vervangen en/of repareren van compressoren Bij reparatie of vernieuwing van een compressor is het noodzakelijk de compressor te compartimenteren en in zijn geheel af te zuigen. Controleer hierbij of alle externe leidingen zoals olieretourleidingen, manometeraansluitingen, beveiligingen etc. ook zijn afgesloten of geledigd. De olie in de compressor dient in zijn geheel uitgedampt te zijn voordat de compressor wordt gedemonteerd. 18

20 Filter/drogers Filter/drogers worden soms te klein uitgevoerd of worden voor het verkeerde doel toegepast. Daardoor worden deze vaak onnodig gewisseld en wordt de kans op lekkage vergroot. Let daarom bij het vervangen van een filter/droger goed op het koelvermogen, het soort installatie (AC koel- of vries) waarvoor de filter/droger geschikt is, het koudemiddel en op een juiste plaatsing (in-out). Het leidingdeel waarin de filter/droger is gemonteerd moet worden afgezogen, zodat geen koudemiddel kan ontsnappen. Bij het plaatsen van de droger mag deze nooit met koudemiddel worden doorgeblazen maar dient dat deel te worden gevacumeerd. Afsluiters Veel afsluiters lekken langs de afdichtingen zoals spindel en de zitting. Door een verkeerd soort pakking, onzorgvuldig monteren, veroudering van de pakking en het niet kunnen afdichten van de afsluiter zijn er relatief veel lekkages bij afsluiters. Bij reparatie en of vervanging moet worden nagegaan of de afsluiter en of de pakking geschikt is voor het koudemiddel en de gebruikte compressorolie. Flensverbindingen Flensverbindingen kunnen lekken omdat de toegepaste pakking niet bestand is tegen het koudemiddel of de compressorolie. Van belang is ook dat de flenzen gelijkmatig en goed tegenover elkaar worden vastgezet en pakkingen niet kunnen worden weggedrukt. Over het algemeen geldt dat de voorkeur moet worden gegeven aan een soldeer- of lasverbinding boven een flens. Thermostatische expansieventielen Veel (oudere) typen thermostatische expansieventielen zijn voorzien van flareverbindingen. Met name deze flareverbindingen kunnen na verloop van tijd gaan lekken. Lekkage kan dan ontstaan door krimpspanningen. Deze kunnen optreden wanneer een expansieklep wordt gemonteerd terwijl deze een aanmerkelijk hogere temperatuur heeft dan de bedrijfstemperatuur. Bij temperaturen onder de O C worden tevens door ijsafzetting in de wartel door binnendringend condens krachten uitgeoefend die dit effect nog versterken en kan de wartel zich loswerken of breuk ontstaan. Bij vervanging van een dergelijk ventiel wordt aanbevolen te kiezen voor een soldeeruitvoering of voor vlakke pakkingen. Toe te passen hulpgereedschappen Manometerset Het betreft hier een zuig- en persdruk manometercombinatie die aan de installatie, de vacuümpomp en de vulcilinder kan worden gekoppeld. Manometerset 19

21 Lekzoekapparatuur Lekzoekapparatuur waarmee periodiek voorgeschreven controles worden uitgevoerd moet een zodanige gevoeligheid hebben dat daarmee een ondergrens van zeker 5 ppm haalbaar is. I Met deze elektronische, draagbare, lekzoekapparatuur kunnen zo goed als alle lekkages worden aangetoond. Er zijn drie typen: ionisatie meting, warmtegeleidbaarheids meting en capacitieve meting + NEGATIEVE ELECTRODE MET GROOT OPPERVLAK ALUMINIUM -1.IIJI...IIIIII~~I-' ' STEKKERPEN '..'.... ft ISOLATIE :.-. t' Sensor van electronische lekzoeker met ionenpomp - POSITIEVE ELECTRODE MET KLEIN OPPERVLAK '.'...t.....-~_ tt tt (+) - IONENSTROOM oe - - LUCHTSTROOM Lekzoekgereedschap met UV-licht waarbij vooraf detectiestof aan het koudemiddel in de installatie wordt toegevoegd is eveneens een goede methode. UV-licht ~ -~"-r?1if1~1it1r'y.41~ fluoriserende stof soldeernaad --< met -- koudemiddel f- I fluoriserende stof 1 1 ~= ;;~7~~~~~k~~/~~~k~~~t~}~;i~h~~~(!7~!t~k~~~~~~~b~-~~~ ~ / Lekzoeken met behulp van UV-licht 20

22 Vacuümpomp Zonder een goede vacuümpomp is het repareren van een koelinstallatie niet goed mogelijk. Er zijn pompen met diverse capaciteiten in de handel. Bij een kleinere pomp zal het vacumeren langer duren dan bij een grote, vooral bij de aanwezigheid van grotere installaties is het daarom van belang een niet te kleine pomp aan te schaffen. Afzuigpomp- en/of recyclingapparatuur _ Het gebruik van een koudemiddel afzuigpomp is de enige manier om in alle gevallen de volledige inhoud uit het systeem te kunnen verwijderen _ Door deze te combineren met een verwisselbare filterdroger kan vervuild koudemiddel tot een zekere mate worden gereinigd en kunnen mogelijk aanwezige zuren en vocht worden verwijderd. Het gebruik van een dergelijke combinatie verdient de voorkeur boven het steeds maar weer vervangen van filterdrogers in de koelinstallatie. De kans op koudemiddel lekkage is hierbij veel kleiner. Het aantal te vervangen filterdrogers en het gebruik van koudemiddel blijft beperkt en daarmee de kosten. Ook kan hierdoor het bestaande koudemiddel weer worden gebruikt en de voorraad nieuw koudemiddel worden beperkt aan boord. Tevens wordt het opslaan van vervuild koudemiddel dat later aan de wal zal moeten worden aangeboden ter recycling of vernietiging, daardoor beperkt of zelfs geheel voorkomen Het bijhouden van logboeken De beheerder van een koelinstallatie met een totale hoeveelheid koudemiddelvulling die groter is dan, of gelijk is aan 3 kilogram, dient over een installatiegebonden logboek te beschikken. Het logboek heeft tot doel alle verrichtingen aan een koelinstallatie vast te leggen onder vermelding van datum en tijdstip. In het logboek moet worden vastgelegd: a. De aard van controle-, onderhouds-, herstel- en installatiewerkzaamheden die aan een koelinstallatie worden verricht. b. De storingen en alarmeringen met betrekking tot een koelinstallatie. c. de hoeveelheid en de soort koudemiddel die aan een koelinstallatie wordt toegevoegd. d. de hoeveelheid en de soort koudemiddel die uit een koelinstallatie wordt afgetapt. e. De resultaten van uitgevoerde lekdetecties. f. De naam van de persoon die werkzaamheden heeft verricht met zijn handtekening Solderen, inclusief het gebruik van beschermgas Tijdens solderen zal een inert gas door de betreffende pijp moeten stromen om inwendige corrosie tegen te gaan. Droge stikstof is hiervoor aan boord het meest geschikte middel. Ter voorkoming van een te hoog stikstofverbruik maar ook in verband met de kwaliteit van het solderen mag slechts een zeer geringe hoeveelheid bij 21

23 een lage druk (net boven de atmosferische) worden gebruikt. De stikstof dient er uiteindelijk alleen maar voor om de zuurstof uit de leidingen te verwijderen en te houden. - Gebruik uitsluitend hardsoldeer of zilversoldeer volgens NEN 1131 (smeltpunt hoger dan 450 C). - Zachtsoldeer volgens NEN 1322 mag niet worden toegepast tenzij voor het afdichten van draadverbindingen. - Het solderen dient zodanig te geschieden dat de soldeermof geheel doorvloeit, zonder dat overtollig soldeer of vloeimiddel in de pijp komt. Veel gebruikte soldeersoorten zijn: Koper - koper verbindingen: fosforzilver bestaande uit 2 % zilver, 91,8 % koper en 6,2 % fosfor. Het is een goed vloeiend soldeer dat zonder vloeimiddel kan worden toegepast (smelttraject C) Bij het gebruik van soldeer met een gering zilverpercentage en met fosfor dient te worden nagegaan of de leiding niet bloot staat aan trillingen of spanningen. Aan boord van schepen zal dit sneller het geval zijn dan aan de wal en moet dan ook de voorkeur worden gegeven aan zilversoldeer met een hoger zilvergehalte. Messing of brons - koper of koper - koper: 15 % zilver, 80% koper, 5% fosfor en moet in combinatie met een vloeimiddel worden gebruikt (smelttraject C) Dit materiaal is beter bestand tegen trillingen. Koolstofstaal en gelegeerde staalsoorten zoals roestvaststaal - koper, alsmede koper - koper: 35% zilver, 26% koper, 21 % zink, 18% cadmium. Ook bij dit zilversoldeer moet een vloeimiddel worden gebruikt. Vloeimiddelen dienen voor: - bescherming tegen oxydatie, - betere aanhechting en vloeiing van soldeer. Bij het toepassen van verschillende materialen mag geen galvanische corrosie op kunnen treden, dit geldt overigens ook voor de combinatie pijpen en beugels Lektesten met lektestmethoden r vacumeren r de werking van vacuümpompen en het vullen van de installatie lektesten Met zeepsop tijdens de afpersdruk: Druk voor lektesten: niet meer dan 1,0 x de M.W.D. (maximale Werk Druk). Gebruik hier zeepsop of een vergelijkbaar middel voor het vinden van de wat grotere lekken. Voor kleine koelsystemen met een inhoud van niet meer dan 1,5 kg koudemiddel en waar de lagedrukzijde niet gescheiden kan worden van de hogedrukzijde mag de afpersdruk van het hele systeem gelijk zijn aan de maximale werkdruk van het lagedrukgedeelte, op voor waarde dat de componenten van het nogedrukgedeelte vooraf getest zijn op de geldende hoge druk. 22

24 Bij een met koudemiddel gevulde installatie: Lekkagecontrole dient periodiek te worden uitgevoerd met behulp van lekdetectieapparatuur, waarvan de detectiegrens voldoende laag is (5 ppm): _ Deze opsporing van lekkage dient minstens 1 maal per maand te worden uitgevoerd bij koelsystemen met een totale vulling van meer dan 300 kg. _ Bij andere koelsystemen met een vulling van meer dan 30 kg dient lekdetectie ten minste 1 maal per kwartaal te worden uitgevoerd. _ Installaties beneden de 30 kg moeten minstens 1 maal per jaar worden gecontroleerd op lekkage. Ook na reparaties of onderhoudsbeurten moet op lekkage worden getest. De resultaten van lekdetectie dienen te worden vastgelegd in het logboek. Vacumeren Na een reparatie moet het desbetreffende leidingstuk of onderdeel gevacumeerd worden tot een druk van 270 Pa (2 mm hg). open x G ~ '1JkoUdem_ koemidd~ Vacumeren met behulp van manometerset met 4 aansluitingen (bi; vacuüm breken, alle afsluiters open behalve F, H, K.) 23

25 De werking van vacuümpompen De vacuümpomp moet in staat zijn een eind-vacuüm van 70 Pa (0,5 mm hg) te trekken aan de pompinlaat. - De moderne vacuümpompen zijn licht en hebben een kleine olie-inhoud, zodat verversen geen probleem hoeft te zijn. - De olie speelt een belangrijke rol bij het behalen van het eindvacuüm door smering, afdichten, opvullen van schadelijke ruimte en opnemen van waterdamp. Het is dan ook van belang dat altijd een blik vacuümolie aan boord voorradig is. vacuïm aansluiting olie druppelvanger~~==trl:j1c)) olie aftap onder druk ~~r-r...u.-j+'--..l...o"""-/i lfiè=:::::~- filter olie vuldop olie kijkglas----tt--lw l1 persklepje luchtballast inlaat opening -I---H+--- pomphuis on l--l------l--u--- rotor uitschuifbare schoepe stijbuis voor olie aftap onder druk. olie atta't'p'-- _ Draaischiifvacuümpomp - Het opnemen van waterdamp in de olie mag niet te veel plaatsvinden. Daarom zijn de meeste pompen uitgevoerd met een zogenaamde gasballast. Het aangezogen mengsel van stikstof en lucht kan namelijk een zodanige concentratie aan waterdamp bevatten, dat een gedeelte hiervan tijdens de persslag condenseert. Door nu tijdens de persslag, via een regelbare naald klep lucht van atmosferische druk toe te laten, wordt de concentratie van de waterdamp zodanig verlaagd dat er geen condensatie plaats vindt. - Met geopende gasballast kan tot ca. 400 Pa (3 mm hg) worden gevacumeerd, waarna met gesloten gasballast het eindvauüm van Pa (1-2 mm hg) bereikt wordt. Het vullen van de installatie Elk koelsysteem dient bij voorkeur te zijn voorzien van voldoende afsluiters om de koudemiddelvulling te kunnen compartimenteren. Hierbij kan gedacht worden aan afsluiters bij: - de zuigzijde compressor, - de perszijde compressor (eventueel na de olieafscheider), 24

26 - de afvoer opening condensor c.q. vloeistofvat, aangevuld met een vuil aftapafsluiter bij de vloeistofdroger (kan uitgevoerd zijn als schräderventiel). Schräderventiel 2.5. Metingen aan koelinstallaties Drukmetingen aan koelinstallaties geven een goed inzicht in de werking ervan, omdat ze tegelijk als temperatuurmetingen kunnen worden gebruikt. De condensatiedruk en de condensatietemperatuur zijn in het coëxistentiegebied aan elkaar gekoppeld, zodat bij een bepaalde druk een bepaalde temperatuur kan worden afgelezen, bijvoorbeeld in een diagram of in een tabel. Het zelfde geldt voor de verdampingsdruk. De afgeleide temperatuurwaarden van het koudemiddel geven inzicht in de werking van het koelproces. Zo zal de verdampingstemperatuur niet te ver onder de temperatuur van het te koelen medium mogen liggen; bij een celtemperatuur bijvoorbeeld van O C zal de verdampingstemperatuur circa 6 C tot 10 C lager liggen. Bij een vloeistofkoeler mag het temperatuurverschil tussen de uittredende vloeistof en de verdampingstemperatuur niet meer bedragen dan circa 5 à 6 C., Afstelling thermostatisch expansieventiel Vooral belangrijk is het bepalen van de juiste afstelling van het thermostatische expansieventiel. De regeling van dit ventiel is gebaseerd op de oververhitting aan het einde van de verdamper. Deze kan wor~en bepaald door met een oppervlaktevoeler van een elektronische thermometer de zuiggastemperatuur ter hoogte van de voeler van het thermostatische expansieventiel te meten en dan te vergelijken met de verdampingstemperatuur (druk). Bij een verdampingstemperatuur van bijvoorbeeld -2 C en een oppervlaktetemperatuur van +4 C bedraagt de oververhitting 6. Veel ventielen werken optimaal bij een oververhitting van minimaal 4, tot maximaal 8. Bij een te kleine oververhitting 0 tot ca 2 is het niet ondenkbaar dat de compressor Z.g. "nat" werkt en voor een deel vloeistof aanzuigt. Dit kan tot vloeistofslag leiden. De oververhitting moet hier dan ook minimaal 4 bedragen. Een te grote oververhitting kan in sommige gevallen leiden tot te hoge persgastemperaturen met alle problemen van dien. N.B.: Het verkeerd monteren van de bulb (voeler) van het ventiel kan ook leiden tot een verkeerde afstelling! (zie illustratie pag. 26) Het aantonen van lucht en niet condenseerbare gassen in een koelsysteem Lucht en niet condenseerbare gassen (stikstof) in een koelsysteem lossen niet of nauwelijks op in het vloeibare koudemiddel. Dit betekent dat de condensor als een vloeistofslot voor deze lucht zal functioneren. De lucht verzamelt zich in de condensor omdat het met de damp wordt meegenomen naar deze plaats. Omdat volgens de 'wet van Dalton' de totaaldruk 25

27 gelijk is aan de som van de drukken van de afzonderlijke gassen in de condensor, betekent dit dat de condensordruk door de aanwezigheid van lucht wordt verhoogd, zodat de compressor naar een hogere druk moet persen, waarvoor meer vermogen nodig is. Lucht in een koelinstallatie betekent dus meer energieverbruik.. Po la oververhitting = Is - la Controle van oververhitting 12 uur -a <20mm 2 uur {;\o Ui ~ 20mm l ~~ 40mm GO mm Ödoorsnede A-S Plaatsing van de voeler 26

28 Kenmerken: - Te hoge condensatiedruk. - Te weinig koeling in de condensor veroorzaakt door een minder werkzaam oppervlak. - Hoge stroomopname van de compressor. - Te weinig afzuigvermogen van de compressor. De aanwezigheid van lucht in een condensor kan worden aangetoond door de temperatuur van het gecondenseerde koudemiddel te meten, waar het zich in evenwicht bevindt met de damp. Dus niet de oververhitte damptemperatuur aan het begin van de condensor meten en ook niet de nagekoelde vloeistof na een vloeistofslot in een nakoeltraject van de condensor. Uit een tabel of met behulp van een schuiflatje kan de bijbehorende verzadigde dampspanning worden afgelezen. Indien de gemeten druk hoger is dan de verzadigde druk volgens het diagram of de tabel, bevindt zich lucht en/of stikstof in de condensor. Oorzaken: - Verkeerd afzuigen van de installatie bij reparatiewerkzaamheden. - Onvoldoende vacumeren van de installatie. - Te lage druk in de installatie waardoor lucht via asafdichtingen of lekkende afsluiters kan binnendringen. Verwijderen van niet-condenseerbare gassen Bij de aan boord gebruikelijke watergekoelde condensors: Stop de compressor, Sluit een manometer aan, laat het koelwater door de condensor stromen zodat de gehele condensor de temperatuur van de ingaande koelwater temperatuur bereikt Neem de temperatuur en de druk op van de condensor en vergelijk deze met de druktabel voor het betreffende koudemiddel. Ontlucht de installatie, indien de druk hoger is, met zo mogelijk hiervoor speciale apparatuur. Veelal is hiervoor een aansluitmogelijkheid op het hoogste punt van de condensor aanwezig. Van veel belang is dat tijdens dit ontluchten zo min mogelijk koudemiddel vrijkomt. 27