pensioen in vraag & antwoord de pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds Randstad kijk ook op

Transcriptie

1 pensioen in vraag & antwoord de pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds Randstad in vraag & antwoord kijk ook op 2

2 inleiding Stichting Pensioenfonds Randstad Telefoon Fax Internet Adres Postbus AP Amsterdam Zuid-Oost Welkom als deelnemer aan de pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds Randstad! De ondernemingen van Randstad vinden het belangrijk dat u niet alleen tijdens, maar ook na uw actieve loopbaan van een goed inkomen verzekerd bent. Daarom heeft Randstad een eigentijdse pensioenregeling. De hoofdlijnen van de pensioenregeling De Randstad pensioenregeling is een moderne regeling die bestaat uit drie belangrijke pijlers. Allereerst bouwt u binnen de regeling een pensioen voor de oude dag op. Dit noemen we het ouderdomspensioen. Ten tweede kent de pensioenregeling een uitkering voor uw nabestaanden indien u tijdens uw dienstverband zou komen te overlijden; dit noemen wij het nabestaandenpensioen. En de derde pijler is de verzekering die het pensioenfonds biedt als u tijdens uw dienstverband arbeidsongeschikt zou raken. De pensioenregeling is collectief en solidair van aard. Dat betekent dat alle in Nederland werkzame werknemers van Randstad zonder selectie of keuring meedoen aan de pensioenregeling. Door gezamenlijk risico s en kosten te delen is het mogelijk om optimaal te profiteren van schaalvoordelen. Iedere deelnemer aan de pensioenregeling betaalt dezelfde procentuele premie, ook daarin zit een stuk solidariteit. De werkgever betaalt ook fors mee aan de financiering van de pensioenregeling. Een belangrijk element van de Randstad pensioenregeling is dat het pensioenfonds te allen tijde de eigen broek op dient te houden. De werkgever kan geen premie terugclaimen bij het pensioenfonds, maar kan ook niet aangesproken worden voor eventuele tekorten. Dat betekent dat de deelnemers volledig profiteren van goede resultaten, maar ook dat in slechte tijden alle deelnemers in gelijke mate meedelen in een eventueel tekort. Uiteraard is het beleid van het pensioenfonds er op gericht om dit laatste risico zo beperkt mogelijk te houden, maar de historie heeft helaas uitgewezen dat dit niet altijd uit te sluiten is. Hoe dan ook, het systeem is in ieder geval eerlijk en duidelijk voor alle deelnemers en voor de werkgever. Hoe leest u deze brochure? Deze brochure is ontwikkeld om antwoord te geven op de meest gestelde vragen over uw pensioen. Het is eigenlijk een populaire versie van het pensioenreglement. Getracht is om de meest gestelde vragen per onderwerp te groeperen, elk onderwerp vindt u terug in een apart hoofdstuk. Wij raden u aan om deze brochure te bewaren bij uw pensioendocumenten; u kunt deze gebruiken als naslagwerk in geval van toekomstige vragen over de pensioenregeling. Als uw vragen niet beantwoord worden Omdat wij de brochure graag leesbaar houden, kan niet op alle details van de regeling worden ingegaan. Heeft u vragen waar de brochure geen antwoord op geeft, neemt u dan gerust contact op met het pensioenfonds. Let op! Bij het samenstellen van deze brochure zijn wij zo zorgvuldig mogelijk te werk gegaan. Het kan echter niet uitgesloten worden dat ergens in de brochure toch nog een fout staat of dat teksten inmiddels verouderd zijn. Ook zouden interpretatieverschillen mogelijk kunnen zijn tussen de tekst van de brochure en de tekst van het geldende reglement, doordat we de materie zo begrijpelijk mogelijk hebben willen uitleggen. Daarom kunt u aan de tekst van deze brochure geen rechten ontlenen. kijk ook op 1

3 inhoudsopgave 1 in dienst 4 2 het pensioenfonds 7 3 ouderdomspensioen 9 4 nabestaandenpensioen 11 5 arbeidsongeschiktheid 14 6 winstbijschrijving 17 7 bijsparen 21 8 met pensioen 23 9 uit dienst werkloos echtscheiding niet al mijn vragen zijn beantwoord, wat nu? 29 2 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 3

4 1 in dienst Wanneer doe ik mee aan de pensioenregeling? In uw arbeidsovereenkomst is opgenomen dat u direct bij indiensttreding deelnemer wordt aan de pensioenregeling. Er is dus geen minimum leeftijd en ook maakt het niet uit of u een contract voor onbepaalde tijd of een contract voor bepaalde tijd heeft. Het pensioenfonds hanteert ook geen wachttijden voor deelname aan de regeling. Ik wil liever niet aan de pensioenregeling mee doen, kan dit? Nee, deelname aan de pensioenregeling is verplicht. De reden hiervan is dat de pensioenregeling gebaseerd is op de principes van solidariteit en collectiviteit. Met elkaar delen en spreiden we risico s en kosten waardoor de pensioenregeling voor iedereen betaalbaar blijft; dit vereist dat iedereen aan de pensioenregeling meedoet. Moet ik zelf mijn gegevens doorgeven aan het pensioenfonds? Nee, uw werkgever regelt uw aanmelding bij het pensioenfonds en geeft uw gegevens door. Nadat het pensioenfonds u in de administratie heeft opgenomen ontvangt u een welkomstbrief. Door de welkomstbrief weet u dat u aangemeld bent. Tevens wordt u geïnformeerd welke gegevens van u in de administratie zijn opgenomen en ontvangt u specifieke informatie omtrent de pensioenregeling en de rechten die u aan de regeling kunt ontlenen. Ik wil mijn oude pensioen meenemen, hoe doe ik dat? Het meenemen van uw oude pensioen wordt waardeoverdracht genoemd. Het enige dat u hoeft te doen is het pensioenfonds te vragen dit voor u te regelen. U doet dit door het standaardformulier voor waardeoverdracht van de website te downloaden, in te vullen en aan het pensioenfonds toe te sturen. U dient de aanvraag binnen zes maanden na aanvang van uw dienstverband in te sturen, in dat geval zijn de betrokken partijen namelijk verplicht om mee te werken. Ik wil mijn oude pensioen meenemen, is dat voordelig? Vaak wel, maar niet altijd. Het advies is daarom: vraag altijd een waardeoverdracht aan om de mogelijkheid te onderzoeken. U ontvangt dan een overzicht waarin u kunt zien hoe het pensioen bij uw oude werkgever geregeld was en wat het u oplevert als u dit naar het Randstad pensioenfonds overdraagt. Pas op het moment dat u het overzicht ontvangt dient u te beslissen of u het pensioen echt wilt overdragen. Bij twijfel of vragen kunt u uiteraard altijd contact opnemen met het pensioenfonds. Heb ik altijd recht op waardeoverdracht? Hoewel het recht op overdracht van uw oude pensioen wettelijk geregeld is, betekent dat niet dat u altijd dat recht heeft. Zo zult u een verzoek tot waardeoverdracht wel binnen zes maanden na aanvang van deelname aan uw nieuwe pensioenregeling moeten indienen. Verder is het recht op waardeoverdracht niet van toepassing indien u als gevolg van een overname of fusie deelnemer aan de Randstad pensioenregeling wordt. Of een waardeoverdracht dan tot de mogelijkheden behoort, is afhankelijk van de afspraken die hierover met de oude pensioenuitvoerder worden gemaakt. Wat voor soort pensioenregeling heeft Randstad? De pensioenregeling van Randstad vormt een zogenaamde uitkeringsovereenkomst. Dat wil zeggen dat de pensioenopbouw gericht is op de opbouw van een tevoren bepaalde uitkering die vanaf de pensioendatum van kracht wordt. De regeling is gebaseerd op het middelloonstelsel, dat voor de meeste werknemers in Nederland gebruikelijk is. Tijdens uw dienstverband bouwt u een aanspraak op een jaarlijkse uitkering op. Uw pensioenopbouw wordt ieder jaar gebaseerd op het salaris dat u in dat jaar verdient. Aan het einde van uw loopbaan heeft u op deze wijze een pensioenuitkering opgebouwd die is gerelateerd aan uw gemiddeld verdiende loon. Uw ouderdomspensioen wordt vanaf de pensioendatum tot uw overlijden uitgekeerd. Als kenmerk van de Randstad pensioenregeling geldt dat de jaarlijkse aanpassing van de pensioenen (ook wel indexatie genaamd) volledig afhankelijk is van de financiële positie van het pensioenfonds. Daardoor kunnen ook negatieve aanpassingen plaatsvinden. Het beleid van het pensioenfonds is er echter op gericht om de kans op negatieve aanpassingen zo klein mogelijk te houden. Zie ook het hoofdstuk Winstbijschrijving. Ontvang ik een exemplaar van het pensioenreglement? Als nieuwe deelnemer aan de Randstad pensioenregeling ontvangt u een welkomstbrief plus deze brochure. Met de brief en de brochure probeert het pensioenfonds een bondige uitleg te geven over de pensioenregeling en de rechten die u hierin opbouwt. Als u prijs stelt op de volledige reglementen, dan kunt u deze inzien en downloaden via de website van het pensioenfonds. Via de website kunt u verder de volgende documenten downloaden: Statuten; Uitvoeringsovereenkomst met de werkgever; Jaarverslag en jaarrekening van afgelopen boekjaren; Actuariële en bedrijfstechnische nota; Verklaring inzake de Beleggingsbeginselen. Verder vindt u op de website actuele nieuwsberichten en informatie over de beleggingen en de dekkingsgraad van het pensioenfonds. Zie ook het hoofdstuk Winstbijschrijving. Wat kost mijn pensioen en wie betaalt dat? Mensen leven tegenwoordig steeds langer en de verwachting is dat die ontwikkeling nog wel even doorgaat. Dat betekent dat de kosten van pensioenopbouw de laatste jaren zijn gestegen. Daar komt nog eens bij dat de rendementen op de beleggingen de laatste jaren zijn gedaald. Het prijskaartje van pensioen is daardoor hoger geworden. In de Randstad pensioenregeling betaalt u als deelnemer een bijdrage van 7,5% van uw pensioengrondslag, ongeacht uw leeftijd. Uw werkgever betaalt daarnaast ook een bijdrage aan de financiering van uw pensioen. Deze bijdrage is gerelateerd aan uw leeftijd. Gemiddeld genomen bedraagt de bijdrage van de werkgever ongeveer 11% van de pensioengrondslag. Kan de werkgever zijn bijdrage aan de pensioenregeling beëindigen? De pensioenregeling kent een zogenaamd financieringsvoorbehoud voor de werkgever. Dat betekent dat, in geval van een ingrijpende wijziging van omstandigheden, de werkgever de bevoegdheid heeft om zijn bijdrage aan de pensioenregeling te verminderen of geheel te beëindigen. Daarbij moet gedacht worden aan situaties zoals een surséance of een naderend faillissement. In een dergelijke situatie zullen alle deelnemers tevoren worden geïnformeerd. 4 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 5

5 2 het pensioenfonds Pensioen is uitgesteld inkomen. Dat betekent dat u een deel van uw inkomen toevertrouwt aan een stichting, die ten doel heeft om deze middelen zorgvuldig te beheren en goed te laten renderen. Hoe zit het precies met die stichting en wat heeft u als deelnemer daarover te vertellen? Hieronder wordt nader op deze zaken ingegaan. Wie bestuurt het pensioenfonds? Het pensioenfonds is een stichting die los staat van de onderneming Randstad. De stichting wordt bestuurd door acht bestuursleden. Het bestuur bestaat uit vier werkgeversvertegenwoordigers en vier deelnemersvertegenwoordigers en is volledig verantwoordelijk voor de bepaling van het beleid van het pensioenfonds. Hoe worden de bestuurders gekozen? De werkgeversvertegenwoordigers worden benoemd door de werkgever; de benoeming is voor vier jaar. Iedere twee jaar worden twee van de vier deelnemersvertegenwoordigers rechtstreeks door de deelnemers gekozen. Iedere actieve of gepensioneerde deelnemer kan zich hiervoor kandidaat stellen. De benoeming vindt plaats voor een periode van vier jaar. Kan iedereen bestuurder worden? In beginsel kan iedere deelnemer zich kandidaat stellen voor de functie van deelnemersvertegenwoordiger in het pensioenfondsbestuur. Aan bestuurders van pensioenfondsen worden wel inhoudelijke eisen gesteld. Zo dient men aan deskundigheidseisen te voldoen en vormt voortdurende bijscholing een belangrijk aandachtspunt. Ook wordt voorafgaand aan de benoeming de integriteit van de bestuurders getoetst door De Nederlandsche Bank. Bij disfunctioneren kan een bestuurder door de overige bestuursleden worden ontslagen. Wie controleert het bestuur en het pensioenfonds? Er zijn twee toezichthouders op pensioenfondsen, De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. Pensioenfondsen dienen op diverse vlakken aan uitgebreide eisen van toezichthouders te voldoen. Eisen worden gesteld op verschillende gebieden, zoals de hoogte en samenstelling van het kijk ook op 7

6 3 ouderdomspensioen vermogen, de samenstelling en integriteit van het bestuur, het beleggingsbeleid en de communicatie. Ook intern is er toezicht in de vorm van een zogenaamde visitatiecommissie die jaarlijks een rapport uitbrengt over de wijze waarop het pensioenfonds zijn interne organisatie en bestuurlijke processen heeft georganiseerd. En verder zijn er ook nog de actuaris en de accountant die jaarlijks vaststellen of de jaarstukken op de juiste wijze zijn vastgesteld. Hoe legt het pensioenfonds verantwoording af aan zijn belanghebbenden? Actieve deelnemers, gewezen deelnemers, gepensioneerden en ook de werkgever hebben een belang bij het goed functioneren van het pensioenfonds. Jaarlijks legt het pensioenfonds door middel van publicatie van een jaarrekening en bestuursverslag verantwoording af over het gevoerde beleid en de financiële positie. Het pensioenfonds kent verder een verantwoordingsorgaan dat is samengesteld uit een vertegenwoordiging van deelnemers, gepensioneerden en de werkgever. Het verantwoordingsorgaan gaat inhoudelijk in gesprek met het bestuur over het gevoerde beleid, de gemaakte beleidskeuzes en de verantwoording hiervan. Het verantwoordingsorgaan geeft vervolgens zijn oordeel over deze zaken in het jaarverslag. Wat gebeurt er als Randstad failliet zou gaan? Pensioenen zijn bij uitstek een verhaal van de lange termijn. Het is daarom belangrijk dat de uitvoering van pensioenrechten niet afhankelijk is van het voortbestaan van de onderneming. De wet bepaalt dat de pensioenen buiten de onderneming moeten zijn ondergebracht en dat er streng toezicht wordt gehouden op de financiële situatie. Als de onderneming Randstad onverhoopt failliet zou gaan, heeft dat dus geen invloed op de opgebouwde pensioenen. Er worden in dat geval natuurlijk geen nieuwe pensioenrechten meer opgebouwd, maar alle bestaande rechten zullen gewoon worden nagekomen. Wie betaalt de kosten van het pensioenfonds? De uitvoering van uw pensioenregeling kost geld. Deze kosten worden vrijwel volledig gedragen door de werkgever en worden dus niet bekostigd uit de door u en uw werkgever betaalde pensioenpremie. De enige kosten die wel door het pensioenfonds zelf gedragen worden zijn de kosten verbonden aan de beleggingen, zoals de vergoedingen voor de vermogensbeheerders en de administratie die aan de beleggingen verbonden is. Op jaarbasis bedragen deze kosten enkele honderdduizenden euro s ten opzichte van een belegd vermogen van ongeveer 370 miljoen. Ik heb een klacht of geschil. Bij wie kan ik terecht? Als u een klacht heeft over de wijze waarop het pensioenfonds met uw belangen omgaat, dan kunt u een klacht indienen. Hiervoor bestaat een statutair vastgelegde klachtenprocedure, deze kunt u terugvinden op de website van het pensioenfonds. Uw klacht wordt door een klachten- en geschillencommissie behandeld. Getracht wordt om binnen vier weken een besluit naar aanleiding van uw klacht te formuleren. Indien u het niet eens bent met de visie van de commissie dan kunt u beroep aantekenen bij de Ombudsman Pensioenen. Deze onafhankelijke instantie zal zich dan over uw klacht buigen. Meer informatie vindt u op De overheid voorziet in de basis van uw toekomstige inkomen, hiervoor is de Algemene Ouderdomswet (AOW) in het leven geroepen. De uitkering is gerelateerd aan het minimumloon. Daarnaast bouwt u binnen het Randstad pensioenfonds aanvullend pensioen op. Zowel de AOW als uw pensioen ontvangt u vanaf uw 65ste. Pensioen is dus een belangrijke arbeidsvoorwaarde. De pensioenregeling biedt echter tal van keuzemogelijkheden waardoor u niet persé hoeft te wachten totdat u 65 bent, eerder stoppen kan namelijk ook. Meer hierover leest u in het hoofdstuk Met pensioen. Hoeveel pensioen ontvang ik vanaf mijn 65ste? Hoeveel pensioen u uiteindelijk gaat ontvangen hangt van een aantal factoren af: Hoe lang u aan de pensioenregeling meedoet; Hoe hoog uw salaris tijdens uw loopbaan is; Of u fulltime of parttime werkt; Hoe hoog de jaarlijkse aanpassing van uw opgebouwde aanspraken is geweest. Hoeveel pensioen u exact opbouwt, kunt u zien op het pensioenoverzicht dat u jaarlijks van het pensioenfonds ontvangt. Hierop staat niet alleen het pensioen dat reeds is opgebouwd, maar ook het pensioen waar u op uit komt indien u tot de pensioendatum blijft werken. Ook in de welkomstbrief kunt u uw bereikbare pensioen terugvinden. Bij de volgende vragen leggen wij u uit hoe uw jaarlijkse pensioenopbouw wordt berekend. Over welk inkomen bouw ik pensioen op? Niet alles wat u verdient telt mee voor de opbouw van het pensioen. U bouwt pensioen op over uw vaste bruto maandsalaris plus vakantiegeld. Over eindejaarsuitkeringen, bonussen of de waarde van een leaseauto wordt geen pensioen opgebouwd. Verder moet er nog rekening mee gehouden worden dat over een gedeelte van uw inkomen geen pensioen opgebouwd wordt omdat de AOW daar al in voorziet. Om hiermee rekening te houden is bepaald dat over een bedrag van e ,- (2008) geen pensioen wordt opgebouwd. Dit bedrag wordt de franchise genoemd. Het Randstad pensioenfonds hanteert de laagst mogelijke franchise. Dat betekent dat u over een zo groot mogelijk deel van uw inkomen pensioen opbouwt. Het deel van uw inkomen dat na aftrek van de franchise resteert wordt de pensioengrondslag genoemd. Over de pensioengrondslag wordt de opbouw van uw pensioen berekend, tevens is dit het bedrag waar u premie over betaalt. Stel dat uw fulltime jaarinkomen inclusief vakantiegeld e ,- bedraagt, dan bouwt u na aftrek van het franchisebedrag over e ,- pensioen op. Ook uw premie wordt over deze pensioengrondslag berekend. Hoeveel pensioen bouw ik jaarlijks op? Elk jaar bouwt u een jaarlijkse aanspraak op een uitkering van 2,25% van de pensioengrondslag op. Bij een pensioengrondslag van e betekent dit dat u e 450,- pensioen opbouwt oftewel het recht om vanaf uw 65ste jaarlijks e 450,- uitgekeerd te krijgen zo lang als u leeft. Als u gedurende 40 jaar pensioen opbouwt, dan betekent dit theoretisch een pensioenuitkering van e ,- bruto per jaar. Daarnaast heeft u ook nog recht op een AOW-uitkering van de overheid. Kan ik extra pensioen opbouwen? Ja, dat kan. Indien u een incidentele beloning ontvangt (bijvoorbeeld een groeps- en/of teambonus), kunt u een gedeelte hiervan apart zetten voor een aanvullend pensioen. Hiervoor dient u zich wel aan te melden bij het pensioenfonds. Meer informatie vindt u onder het hoofdstuk Bijsparen. Voorafgaand aan de uitkering van de groepsbonus wordt u via de interne media gewezen op deze mogelijkheid. Wat is een pensioengat? Voor een goed pensioen geldt als maatschappelijk aanvaarde norm 70% van het laatstverdiende loon (inclusief AOW). Indien uw pensioen minder bedraagt, wordt vaak gezegd dat er sprake is van een pensioengat. De Randstad pensioenregeling garandeert, evenals andere pensioenregelingen, niet dat u de 70% norm uiteindelijk zult halen. Wel is de regeling er op gericht om tijdens uw loopbaan een zo hoog mogelijk ouderdomspensioen op te 8 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 9

7 4 nabestaandenpensioen bouwen. Of in uw geval sprake zal zijn van een pensioengat, zal vooral afhangen van uw persoonlijke situatie. Waar het om gaat is of u van uw toekomstige inkomen naar wens kunt leven. Hoe bereken ik of ik een pensioengat heb? Op het pensioenoverzicht dat u jaarlijks rond juni ontvangt kunt u zien waar, op basis van de gegevens per 1 januari, uw totale ouderdomspensioen op uit komt. Als u hier zelf nog uw te ontvangen AOW bij optelt, dan heeft u een goed beeld van uw toekomstige inkomen. Zet hier de door u verwachte uitgaven tegenover en u weet of er sprake is van een pensioengat. Indien u het lastig vindt om een dergelijke inschatting te maken, kunt u er voor kiezen hiervoor de hulp in te roepen van een financieel adviseur. Wellicht dat uw bank of assurantie-tussenpersoon bereid is u hierbij te helpen. Het pensioenfonds biedt zelf geen diensten op het gebied van financiële planning aan, wel kunt u natuurlijk met al uw vragen over de pensioenregeling bij het pensioenfonds terecht. Heeft iedereen recht op een AOW-uitkering? In principe kan iedereen die in Nederland woont aanspraak maken op een AOW-uitkering. Om aanspraak te kunnen maken op de volledige AOWuitkering moet u tussen uw 15e en 65e in Nederland hebben gewoond. Per jaar dat u in Nederland heeft gewoond heeft u recht op 2% van de uitkering. Dit betekent dus dat u na 50 jaar in Nederland te hebben gewoond aanspraak kunt maken op de volledige AOW-uitkering. Indien u één of meerdere jaren niet in Nederland heeft gewoond dan loopt u daardoor per jaar 2% van de uitkering mis. Hoeveel AOW ontvang ik vanaf mijn 65ste? Indien u gehuwd of samenwonend bent, bedraagt uw AOW-uitkering e 697,37 bruto per maand (2008). Als uw partner ook ouder is dan 65 dan krijgt zowel u als uw partner dit bedrag uitgekeerd. In mei van elk jaar ontvangt u hier bovenop een vakantie-uitkering. Indien u geen partner heeft, bedraagt de AOW-uitkering e 1.011,98 bruto per maand (2008). Geboren in 1950 of later? Dan werkt de AOW anders! In 2015 gaat de AOW veranderen. Dat heeft gevolgen voor iedereen die in 1950 of later geboren is. De verandering is vooral merkbaar als u een jongere partner heeft met weinig of geen eigen inkomsten. Als u namelijk een jongere partner heeft die nog geen 65 jaar is, dan wordt de AOW op dit moment nog aangevuld met een toeslag. Indien uw partner geen eigen inkomsten heeft, is de toeslag even hoog als de AOW-uitkering die u zelf ontvangt. Vanaf 2015 vervalt deze toeslag. Indien uw partner geen eigen inkomen heeft, zult u samen moeten leven van een éénpersoons AOW-uitkering plus uw pensioen. Pas als uw partner ook 65 jaar wordt, ontvangt u beiden de AOW-uitkering. Wordt mijn AOW gekort op mijn pensioen? Nee. Wel is het zo dat bij de opbouw van uw pensioen door het hanteren van de franchise rekening wordt gehouden met de veronderstelling dat u vanaf uw 65ste een AOW-uitkering zult ontvangen. Daarom wordt niet over uw gehele salaris pensioen opgebouwd. Wat betekent het voor uw partner en eventuele kinderen als u zou komen te overlijden? Geen prettige gedachte, maar toch goed om bij stil te staan als we het over pensioen hebben. Zo lang u bij Randstad werkt is er via de pensioenregeling een nabestaandenpensioen verzekerd. Dit betekent dat in geval van uw overlijden uw partner een uitkering van het pensioenfonds krijgt. Als u kinderen heeft die jonger zijn dan 25 jaar dan ontvangen uw kinderen een wezenpensioen. Let wel: deze verzekeringen gelden zo lang het dienstverband duurt! Wat moet ik doen om in aanmerking te komen voor nabestaandenpensioen? Het pensioenfonds verzekert in alle gevallen een nabestaandenpensioen, ongeacht of u daadwerkelijk een partner en/of kinderen heeft. U hoeft zich hiervoor dus niet apart aan te melden. Er wordt echter alleen een nabestaandenpensioen uitgekeerd indien er op het moment van overlijden sprake was van een huwelijk, geregistreerd partnerschap of samenwoning. Van de eerste twee is het pensioenfonds reeds via de Gemeentelijke Basisadministratie op de hoogte, aan samenwoning worden wel enkele eisen gesteld. Zie hiervoor de volgende vraag. Wanneer beschouwt het pensioenfonds mij als samenwonend? Voor het pensioenfonds woont u samen indien u aan de twee onderstaande voorwaarden voldoet: U en uw partner zijn een notariële samenlevingsovereenkomst aangegaan; U en uw partner staan op hetzelfde adres ingeschreven. Indien u als samenwonenden niet aan deze voorwaarden voldoet, wordt er geen nabestaandenpensioen uitgekeerd in geval van uw overlijden! Neem bij vragen hierover contact op met het pensioenfonds. Wat krijgt mijn partner bij mijn overlijden? Indien u tijdens uw dienstverband overlijdt, kan uw partner gelijktijdig aanspraak maken op twee uitkeringen, te weten een tijdelijke uitkering en een levenslange uitkering. De tijdelijke uitkering (tijdelijk nabestaandenpensioen) wordt uitgekeerd tot het moment dat uw partner 65 jaar wordt. De uitkering is inkomensonafhankelijk en bedraagt bij een fulltime dienstverband e ,- (2008). Bij een parttime dienstverband is het tijdelijk nabestaandenpensioen naar rato verzekerd. De levenslange uitkering (nabestaandenpensioen) wordt uitgekeerd tot het moment dat uw partner komt te overlijden. De uitkering wordt afgeleid van de hoogte van het ouderdomspensioen dat u zou bereiken als u tot uw 65ste bij Randstad zou blijven werken. De levenslange uitkering bedraagt 70% hiervan. Hoeveel nabestaandenpensioen uw partner zal ontvangen kunt u zien op het pensioenoverzicht dat u jaarlijks ontvangt. Ook in de welkomstbrief kunt u nalezen hoeveel het nabestaandenpensioen in uw geval bedraagt. Moeten mijn partner of kinderen het nabestaandenpensioen of wezenpensioen aanvragen als ik overlijd? Indien u in Nederland woont hoeft het nabestaanden- en/of wezenpensioen niet te worden aangevraagd. Het pensioenfonds zal in dat geval de overlijdensmelding namelijk automatisch ontvangen via de Gemeentelijk Basisadministratie. Er wordt dan direct contact opgenomen met de nabestaanden inzake de uitkering. Indien u buiten Nederland woont, is het van belang dat de nabestaanden zelf contact zoeken met het pensioenfonds. 10 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 11

8 Wat krijgt mijn partner als ik overlijd en ik niet meer in dienst ben? Uw partner krijgt in dat geval geen uitkering van het pensioenfonds. De verzekering van het nabestaandenpensioen geldt uitsluitend zo lang u in dienst bent. Ook als u met pensioen gaat betekent dit dat de verzekering voor het nabestaandenpensioen stopt en dat er geen uitkering meer volgt. Op het moment van uitdiensttreding en pensionering stellen wij u in de gelegenheid een gedeelte van uw ouderdomspensioen te ruilen voor nabestaandenpensioen. Door gebruik te maken van de aangeboden ruil kunt u een nabestaandenpensioen voor uw partner veiligstellen. Was u al deelnemer aan de pensioenregeling voor 2001? In dat geval heeft u in de oude pensioenregeling mogelijk nabestaandenpensioen opgebouwd dat uw partner uitgekeerd krijgt als u komt te overlijden, ook al bent u niet meer in dienst of bent u gepensioneerd. Hoeveel dit nabestaandenpensioen bedraagt kunt u zien op het pensioenoverzicht dat u jaarlijks ontvangt. Als u komt te overlijden terwijl u nog in dienst bent bij Randstad dan wordt dit bedrag in mindering gebracht op het nabestaandenpensioen zoals dat in de huidige regeling is verzekerd. Kan ik bijsparen voor de opbouw van een nabestaandenpensioen? Het Randstad pensioenfonds kent geen aparte opbouw van een nabestaandenpensioen. Deze keuze is gemaakt om financiële redenen en omdat voor veel deelnemers aan de Randstad pensioenregeling geldt dat hun partners na pensionering in een eigen inkomen kunnen voorzien. Indien het voor u op grond van uw persoonlijke omstandigheden toch van belang is om een nabestaandenpensioen op te bouwen, wijzen wij u op de mogelijkheid om voor dit doel op vrijwillige basis extra pensioenstortingen te doen. Let wel, de kosten hiervoor komen volledig voor uw eigen rekening, de werkgever betaalt dus niet mee. In hoofdstuk 7 vindt u hierover meer informatie. Indien u interesse heeft in deze mogelijkheid verwijzen wij u naar de website van het pensioenfonds. Wat gebeurt er met het nabestaandenpensioen als mijn partner na mijn overlijden hertrouwt of opnieuw gaat samenwonen? Dit maakt niet uit, uw partner hoeft niet bang te zijn dat de uitkering wordt gestopt. Het nabestaandenpensioen wordt uitgekeerd ongeacht wijzigingen in de persoonlijke situatie. Wat heeft de overheid voor mijn partner geregeld? Ook de overheid kent een regeling voor gezinnen die een ouder verliezen: de Algemene Nabestaanden Wet oftewel ANW. De voorwaarden waaraan voldaan moet worden om in aanmerking te komen voor een uitkering zijn streng: 1. De nabestaande partner moet een kind verzorgen jonger dan 18 jaar; of 2. De nabestaande partner moet voor 45% of meer arbeidsongeschikt zijn; of 3. De nabestaande partner moet geboren zijn voor 1 januari Wie aan een van de bovenstaande voorwaarden voldoet moet er bovendien rekening mee houden dat eigen inkomsten op de uitkering worden gekort. Al met al komt het zelden voor dat aanspraak gemaakt kan worden op een volwaardige ANW-uitkering. Kijk voor de exacte voorwaarden en de bedragen van de ANWuitkering op Wat krijgen mijn kinderen als ik overlijd? Indien u tijdens uw dienstverband overlijdt, kunnen uw kinderen aanspraak maken op een tijdelijke uitkering (wezenpensioen). Dit wezenpensioen wordt afgeleid van de hoogte van het ouderdomspensioen dat u zou bereiken als u tot uw 65ste bij Randstad zou blijven werken. De levenslange uitkering bedraagt 14% hiervan, deze uitkering geldt per kind, ongeacht het aantal kinderen. Het wezenpensioen wordt uitgekeerd tot het moment dat uw kinderen 25 jaar worden. Hoeveel wezenpensioen uw kinderen zullen ontvangen kunt u zien op het jaarlijkse pensioenoverzicht dat u rond juni ontvangt. Moet ik doorgeven dat ik kinderen heb? Nee, dat is niet nodig. Op het moment dat een werknemer overlijdt stelt het pensioenfonds via de Gemeentelijke Basisadministratie een onderzoek hiernaar in. Indien hieruit blijkt dat u kinderen heeft, neemt het pensioenfonds automatisch contact met de wettelijke vertegenwoordiger van de kinderen op. Wat heeft de overheid voor mijn kinderen geregeld? Indien één van beide ouders/verzorgers komt te overlijden, wordt hiervoor een ANW-uitkering aan de achterblijvende partner gedaan. Indien beide ouders komen te overlijden, hebben kinderen tot 16 jaar recht op een ANW-wezenuitkering. Eventueel wordt de uitkering verlengd tot 21 jaar. Kijk voor de exacte voorwaarden en de bedragen op 12 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 13

9 5 arbeidsongeschiktheid Soms komen mensen in hun leven voor onvoorziene gebeurtenissen te staan die ook grote invloed hebben op hun pensioensituatie. Ziekte en arbeidsongeschiktheid horen hier zeker bij. Het is belangrijk te weten wat dit voor uw pensioen betekent. Wat betekent het voor mijn pensioen als ik ziek word? Tijdens de eerste twee jaren van ziekte krijgt u uw loon doorbetaald op het niveau zoals dat in uw arbeidsvoorwaarden is bepaald. Uw pensioenopbouw gaat ook gewoon door, zij het dat de opbouw afgeleid zal zijn van uw actuele salaris. Indien u gedurende langere periode ziek bent, zal in de regel uw loondoorbetaling verlaagd worden. Uw pensioenopbouw vindt dan ook over dat lagere bedrag plaats. Wanneer leidt ziekte tot arbeidsongeschiktheid? Nadat u 2 jaar ziek geweest bent komt u eventueel in aanmerking voor een uitkering vanuit de WIA (Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen). U komt hiervoor in aanmerking indien u door ziekte een inkomensverlies heeft van meer dan 35%. Als u ondanks uw ziekte toch nog minimaal 65% kunt verdienen van wat u voor uw ziekte verdiende, bent u voor de WIA niet arbeidsongeschikt en ontvangt u geen wettelijke arbeidsongeschiktheidsuitkering. Er zijn dan geen gevolgen voor uw pensioenopbouw zolang uw dienstverband voortduurt. Doordat u minder inkomsten heeft, bouwt u wel minder pensioen op dan voor uw ziekte. Moet ik aan het pensioenfonds doorgeven dat ik arbeidsongeschikt ben? Nee, het pensioenfonds krijgt deze informatie door van de personeels- en salarisadministratie. U ontvangt van het pensioenfonds een brief waarin wij u zullen informeren over de gevolgen voor uw pensioenopbouw en/of uw arbeidsongeschiktheidspensioen. Latere wijzigingen in uw arbeidsongeschiktheidssituatie worden rechtstreeks door het UWV doorgegeven aan het pensioenfonds. Wat voor uitkering krijg ik van de overheid bij volledige arbeidsongeschiktheid? Bij volledige arbeidsongeschiktheid krijgt u te maken met de IVA (Regeling Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsongeschikten). De IVA maakt onderdeel uit van de WIA. U krijgt een uitkering uit de IVA indien u een inkomensverlies heeft van 80% of meer en er geen of weinig kans op herstel aanwezig is. De IVA-uitkering wordt afgeleid van het laatst verdiende salaris en wordt uitgekeerd tot uiterlijk de 65-jarige leeftijd. Indien er sprake is van volledige arbeidsongeschiktheid maar er nog voldoende mogelijkheden tot herstel zijn, wordt geen uitkering op grond van de IVA verstrekt. In die gevallen valt u onder de werking van de WGA (Regeling Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsongeschikten). Kijk voor de exacte voorwaarden en bedragen op Wat voor uitkering krijg ik van de overheid bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid? Bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid krijgt u te maken met de WGA. De WGA maakt onderdeel uit van de WIA. U krijgt een uitkering uit de WGA als u een inkomensverlies heeft van minimaal 35% tot maximaal 80%. Ook volledig arbeidsongeschikten kunnen een uitkering krijgen op grond van de WGA. Met de laatstgenoemde mogelijkheid krijgt u te maken als u volledig arbeidsongeschikt bent maar er door het UWV nog voldoende mogelijkheden voor herstel aanwezig worden geacht. De uitkering bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid bestaat gedurende de eerste periode uit een aanvulling van uw resterende verdiensten tot 70% van uw oorspronkelijke salaris. De duur van deze periode is afhankelijk van de duur van uw arbeidsverleden en bedraagt hooguit vijf jaar. Na afloop van deze periode ontvangt u een uitkering van 70% van het laatst verdiende salaris als u minimaal de helft verdient van wat u nog kunt verdienen. Indien u echter minder of geen inkomsten uit arbeid heeft, wordt de uitkering afgeleid van het minimumloon. Bijvoorbeeld: u verdiende e ,- in verband met arbeidsongeschiktheid kunt maximaal nog e ,- verdienen. Indien u door arbeid minder dan e ,- verdient (de helft van wat u zou kunnen verdienen), wordt de uitkering afgeleid van het minimumloon, indien u e ,- of meer aan inkomsten heeft dan wordt de uitkering afgeleid van het laatst verdiende salaris. Kijk voor de exacte voorwaarden en bedragen op Wat is arbeidsongeschiktheidspensioen en wanneer heb ik daar recht op? Indien uw bruto jaarsalaris hoger is dan het maximum dagloon (e ,- in 2008), is het meerdere deel van uw inkomen niet verzekerd door de WIA. Uw inkomen boven het maximum dagloon is verzekerd bij het pensioenfonds. In lijn met de WIA geldt dat bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid slechts een arbeidsongeschiktheidspensioen wordt uitgekeerd indien u minimaal de helft verdient van wat u nog kunt verdienen. De uitkering is gekoppeld aan de mate van arbeidsongeschiktheid zoals het UWV die heeft vastgesteld. De uitkering duurt tot uiterlijk de 65-jarige leeftijd en is gebaseerd op het salaris direct voorafgaande aan de eerste ziektedag. Kent het pensioenfonds een WIA-hiaat verzekering? Nee, de verzekering voor het WIA-hiaat maakt geen deel uit van de pensioenregeling. Indien u zich wenst te verzekeren voor een eventueel WIAhiaat, verwijzen wij u naar de collectieve verzekering waaraan de meeste werknemers binnen Randstad Groep Nederland kunnen deelnemen. Wordt mijn pensioenopbouw bij arbeidsongeschiktheid voortgezet? Als u arbeidsongeschikt bent, heeft u recht op een premievrije voortzetting van uw pensioenopbouw. De mate van voortzetting is gekoppeld aan uw mate van arbeidsongeschiktheid. De voortzetting van uw pensioenopbouw duurt tot uiterlijk de 65- jarige leeftijd en is gebaseerd op het salaris direct voorafgaande aan de toekenning van de WIAuitkering. De voortzetting van pensioenopbouw is niet afhankelijk van de aard van de WIA-uitkering. Arbeidsongeschikt en uit dienst, wat betekent dat voor mijn pensioen? Als uw dienstverband wordt beëindigd terwijl u arbeidsongeschikt bent, behoudt u de rechten die op dat moment heeft. Uw pensioenopbouw wordt premievrij voortgezet en een eventueel arbeidsongeschiktheidspensioen blijft u gewoon ontvangen. Wel is het zo dat bij een toenemende mate van arbeidsongeschiktheid de voortzetting van de pensioenopbouw en de eventuele uitkering van arbeidsongeschiktheidspensioen op het oude niveau gehandhaafd zullen blijven. Verhogingen in de mate van arbeidsongeschiktheid worden dus niet meer in aanmerking genomen. 14 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 15

10 6 winstbijschrijving De euro van vandaag is de euro van morgen niet. Indien uw opgebouwde pensioen niet zou worden aangepast, kan de waarde hiervan door inflatie aanzienlijk verminderen. Het pensioenfonds streeft er daarom naar de pensioenen jaarlijks te verhogen indien de financiële positie van het pensioenfonds dit toestaat. De opgebouwde pensioenen en ingegane uitkeringen worden jaarlijks op 1 januari aangepast op basis van een systeem van winstbijschrijving. Hoe wordt de financiële positie van het pensioenfonds bepaald? Het pensioenfonds moet op ieder moment voldoende geld in kas hebben om de toegezegde pensioenen nu en in de toekomst uit te kunnen keren. Sterker nog, wettelijk is bepaald dat er zelfs 5% meer in kas moet zijn om onverwachte risico s te kunnen opvangen. In pensioenland wordt de financiële positie van het pensioenfonds uitgedrukt met behulp van de zogenaamde dekkingsgraad. Indien de dekkingsgraad 105% of meer is, wordt voldaan aan de minimale wettelijke eisen. Dat is echter geen riante positie, pas bij een dekkingsgraad van 115% is sprake van een toereikende positie die het pensioenfonds in staat stelt bepaalde beleggingsrisico s te lopen. Hoe beter de dekkingsgraad van het pensioenfonds is, hoe meer ruimte er is voor verhoging van de pensioenen. Hoe wordt mijn pensioen jaarlijks aangepast? Het bestuur van het pensioenfonds streeft er naar de opgebouwde pensioenen en de pensioenuitkeringen jaarlijks aan te passen. De financiële positie van het pensioenfonds vormt het uitgangspunt van de eventuele aanpassing. Hiertoe worden de opgebouwde pensioenen en de pensioenuitkeringen jaarlijks op 1 januari aangepast op basis van een systeem van winstbijschrijving. In dit systeem wordt gedeeld in de resultaten van het pensioenfonds, goede maar ook slechte. Met name dit laatste is een kenmerk dat niet bij elke pensioenregeling terug te vinden is. Dit betekent dat de kans bestaat dat uw opgebouwde pensioen of uw pensioenuitkering een keer niet wordt aangepast. Er worden buffers aangehouden om financiële tegenvallers op te kunnen vangen. Indien het pensioenfonds desondanks over onvoldoende middelen beschikt om de opgebouwde pensioenen en pensioen-uitkeringen te garanderen, bestaat de mogelijkheid een neerwaartse aanpassing door te voeren. De opgebouwde pensioenen 16 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 17

11 en de pensioenuitkeringen worden dan verlaagd. Op de internetsite van het pensioenfonds kunt u alle historische aanpassingspercentages terugvinden. Is de indexatie van mijn pensioen gegarandeerd? Nee, dit is niet het geval. Het Randstad pensioenfonds kent een afwijkende systematiek in vergelijking met de meeste andere pensioenregelingen. Het grote verschil zit vooral in het feit dat in de Randstad pensioenregeling geen koppeling wordt gelegd tussen de inflatie en de aanpassing van de pensioenen. De jaarlijkse aanpassing wordt volledig bepaald op basis van de financiële positie van het pensioenfonds, ongeacht de hoogte van loon- of prijsinflatie. Daarnaast is het van belang dat toekomstige aanpassingen volledig bekostigd moeten worden uit de beleggingsrendementen die het pensioenfonds heeft gerealiseerd en zal realiseren. Er worden geen extra premies voor werkgever of deelnemers geheven om de indexatie mogelijk te maken. Indien er sprake is van een overschot in de door werkgever en deelnemers betaalde premie, kan dit overschot worden gebruikt voor toekenning van (extra) winstbijschrijving. Wat is een negatieve winstbijschrijving? Een negatieve winstbijschrijving betekent dat uw opgebouwde pensioen of uw pensioenuitkering wordt verlaagd. Hiervan is sprake indien de dekkingsgraad beneden de wettelijk vereiste 105% is gedaald. De wet eist dat in dat geval op korte termijn de vereiste dekkingsgraad van 105% weer wordt bereikt. Aangezien de werkgever in een dergelijke situatie geen aanvullende stortingen zal verrichten, moeten de problemen in die situatie door het pensioenfonds zelf worden opgelost. De opgebouwde pensioenen en pensioenuitkeringen worden op dat moment zoveel verlaagd als nodig is om de vereiste dekkingsgraad te bereiken. Hoe luidt de voorwaardelijkheidsverklaring? De Pensioenwet schrijft voor dat ten aanzien van het onderwerp pensioenaanpassing (ook wel toeslagverlening, indexatie of winstbijschrijving genoemd) op een uniforme voorgeschreven wijze wordt gecommuniceerd. Op het bovengenoemde systeem van winstbijschrijving is de onderstaande voorwaardelijkheidsverklaring van toepassing: Voorwaardelijkheidsverklaring Uw pensioenfonds probeert ieder jaar uw opgebouwd pensioen te verhogen. Uw pensioenfonds heeft daarvoor geld gereserveerd. Op basis van verrichte studies is vastgesteld dat u over de komende jaren gemiddeld rond de 1,2% verhoging mag verwachten, maar dit kan per jaar verschillen. U kunt geen rechten ontlenen aan de verhoging van het afgelopen jaar en de verwachting voor de komende jaren. U dient zich te realiseren dat ook neerwaartse aanpassingen mogelijk zijn. In de afgelopen jaren zijn de opgebouwde pensioenen bij Stichting Pensioenfonds Randstad als volgt aangepast: ,40% ,10% ,50%* ,00%* * Naast de genoemde aanpassing heeft voor actieve deelnemers een aanvullende verhoging plaatsgevonden van 1,00% (2007) respectievelijk 0,50% (2008). Hoeveel bedraagt de dekkingsgraad van het pensioenfonds momenteel? De dekkingsgraad is afhankelijk van de ontwikkeling van twee elementen. Enerzijds de waarde van de beleggingen en anderzijds de waarde van de verplichtingen die het pensioenfonds aan zijn deelnemers heeft. Beide verschillen per dag, het beleid van het pensioenfonds is er wel op gericht om al te grote schommelingen zoveel als mogelijk te voorkomen. Aan het einde van elk jaar maakt het pensioenfonds een uitgebreid jaarverslag waarin de financiële positie van het pensioenfonds uitvoerig wordt toegelicht. Ook de dekkingsgraad wordt hierin opgenomen. Naast de jaarlijkse officiële vaststelling van de dekkingsgraad geeft het pensioenfonds elk kwartaal een schatting van de dekkingsgraad. Deze schatting wordt op de website gepubliceerd. Wie bepaalt het beleggingsbeleid? Het bestuur van het pensioenfonds bepaalt het beleggingsbeleid. Ter ondersteuning van het bestuur kent het pensioenfonds een aparte beleggingsadviescommissie waarin twee externe deskundigen zijn opgenomen. Ook hebben twee van de acht bestuursleden zitting in deze commissie. Bij de bepaling van het beleggingsbeleid richt het bestuur zich op de lange termijn, de doelstelling is om met aanvaardbare risico s een optimaal resultaat op de lange termijn te bereiken. Getracht wordt om grote pieken en dalen in de beleggingsresultaten te vermijden en een stabiel rendement te genereren. Het feitelijke beheer over de beleggingen is uitbesteed aan externe uitvoerders die zich aan tevoren afgesproken richtlijnen dienen te conformeren. Het bestuur en de beleggingsadviescommissie zien er op toe dat de ingeschakelde beheerders zich houden aan de verstrekte opdrachten. Het ontslaan en inhuren van vermogensbeheerders gebeurt door het bestuur. Waarin belegt het pensioenfonds? Het pensioenfonds belegt zijn middelen volgens een min of meer vaste beleggingsmix. De helft van het vermogen is geïnvesteerd in vastrentende waarden zoals obligaties. De andere helft is belegd in zakelijke waarden, zoals aandelen (wereldwijd) en beleggingen in onroerend goed. Ook wordt op beperkte schaal belegd in zogenaamde alternatieve beleggingen zoals hedge fondsen. Risico s waarvan verwacht wordt dat deze op langere termijn niet gaan bijdragen aan hogere rendementen (zoals de ontwikkeling van de rentestand en de valutakoersen) worden zoveel als mogelijk vermeden. Meer informatie over de actuele stand van de beleggingen kunt u vinden op de website van het pensioenfonds. Waarom kan ik niet zelf bepalen waarin mijn geld wordt belegd? Een pensioenfonds is een collectief. Door samen risico s en kosten te delen is het mogelijk om voor alle deelnemers een beter resultaat te realiseren. Daarbij hoort ook dat er een beleggingsbeleid wordt gevoerd dat in overeenstemming is met de kenmerken van de deelnemers in het pensioenfonds. Wellicht dat u als deelnemer afwijkende ideeën heeft over de wijze waarop uw pensioenvermogen beheerd zou moeten worden. Het geven van individuele beleggingsvrijheid aan deelnemers zou echter betekenen dat alle voordelen van de collectiviteit overboord gezet zouden worden. Uit onderzoeken is gebleken dat de kosten van individuele pensioenvoorzieningen vele malen hoger liggen dan die van collectieve regelingen. Daarom houdt het pensioenfonds vast aan één uniform beleggingsbeleid voor alle deelnemers. Daarbij wordt uiteraard in de gaten gehouden of de risico s van dat beleid voor alle betrokkenen aanvaardbaar zijn. Hoe word ik op de hoogte gehouden van de beleggingsresultaten? Het pensioenfonds publiceert jaarlijks een uitgebreid jaarverslag over het voorgaande kalenderjaar. In dit jaarverslag is een groot deel ingeruimd voor de verantwoording van de beleggingsresultaten, inclusief een vergelijking met relevante partijen. Verder is op de website van het pensioenfonds een onderdeel Beleggingen opgenomen, hierin wordt de actuele stand van zaken inzake de beleggingsresultaten weergegeven. 18 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 19

12 7 bijsparen Bij het vaststellen van een pensioenregeling is het van belang om een goede balans te vinden tussen enerzijds de wens om een goed pensioen te bieden, maar anderzijds de kosten beheersbaar te houden. Daarom zijn in de pensioenregeling bepaalde keuzes gemaakt die gebaseerd zijn op de situatie van de gemiddelde deelnemer. Het is echter mogelijk dat in uw specifieke situatie de standaard pensioenregeling te kort schiet en dat u aanvullende wensen heeft ten aanzien van uw pensioenopbouw. Gelukkig biedt de Randstad pensioenregeling hiervoor ook mogelijkheden. Binnen de fiscale mogelijkheden is optimaal gebruik gemaakt van de ruimte om vrijwillig bij te kunnen sparen. Hieronder treft u de belangrijkste informatie aan. Is het noodzakelijk om bij te sparen? Het antwoord op deze vraag zal sterk afhankelijk zijn van uw persoonlijke situatie. Als u in uw arbeidsverleden gedurende zekere perioden geen of weinig pensioenopbouw heeft gehad, kan bijsparen helpen om een eventueel pensioengat te verkleinen. Ook als u er aan denkt om eerder met pensioen te gaan of als u het wenselijk vindt om na uw pensionering een optimaal nabestaandenpensioen voor uw partner te hebben, biedt bijsparen hiervoor een goede mogelijkheid. Betaalt mijn werkgever mee? Nee, anders dan in de gewone pensioenregeling levert de werkgever geen bijdrage aan vrijwillige pensioenstortingen. De kosten komen dus volledig voor uw eigen rekening. De regeling zit wel zodanig in elkaar dat de premies fiscaal onbelast zijn en dus op uw bruto salaris in mindering worden gebracht. Welke mogelijkheden zijn er om bij te sparen? De Randstad pensioenregeling kent de volgende mogelijkheden voor het doen van vrijwillige pensioenstortingen: Een deel van een incidentele beloning (bijvoorbeeld een groeps- en/of teambonus) benutten als extra pensioenstorting; Een eenmalige pensioenstorting doen om met terugwerkende kracht ouderdomspensioen in te kopen over eerdere bij Randstad doorgebrachte diensttijd waarin u geen ouderdomspensioen heeft opgebouwd; Een eenmalige pensioenstorting doen om met terugwerkende kracht nabestaandenpensioen in te 20 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 21

13 8 met pensioen kopen over eerdere bij Randstad doorgebrachte diensttijd waarin u geen nabestaandenpensioen heeft opgebouwd; Periodieke pensioenstortingen doen om in aanvulling op de basisregeling nabestaandenpensioen in te kopen. Voor meer informatie over de exacte mogelijkheden en beperkingen kunt u de website van het pensioenfonds raadplegen. Levert bijsparen dezelfde pensioenrechten op als de gewone regeling? In de basisregeling betaalt iedereen hetzelfde voor zijn of haar pensioen; dit komt door het collectieve en solidaire karakter van de pensioenregeling. De bijspaarregeling is geheel individueel van opzet. Uw leeftijd is bepalend voor de hoogte van het ouderdomspensioen of nabestaandenpensioen dat u met een vrijwillige bijdrage kunt kopen. Hoe ouder u bent, hoe duurder het is om pensioen op te bouwen. Wilt u weten welke mogelijkheden er voor u zijn? Neem dan contact op met het pensioenfonds. Hoe worden vrijwillig ingekocht ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen jaarlijks aangepast? Het systeem van winstbijschrijving uit de basis regeling is ook van toepassing op het pensioen dat u vrijwillig heeft bijgespaard. Zie hoofdstuk Winstbijschrijving. Hoe zit het met de risico s van bijsparen? De winstbijschrijving in de basisregeling laat de mogelijkheid open om bij een dekkingsgraad lager dan 105% de opgebouwde pensioenen en pensioenuitkeringen neerwaarts aan te passen. Doordat het systeem van winstbijschrijving ook van toepassing is op het ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen dat u met vrijwillige bijdragen heeft gekocht loopt u dezelfde risico s als in de basisregeling. Kan ik een aanvulling op mijn pensioen niet beter bij een verzekeraar onderbrengen? Het is natuurlijk altijd mogelijk om bij een verzekeraar een aanvullend pensioenproduct te kopen. Dit is een zaak van persoonlijke voorkeur, het is wel van belang om te weten dat voor de bijspaarmogelijkheden van het pensioenfonds geen kosten aan de deelnemer in rekening worden gebracht. Hoe zit het met levensloop? Levensloop is geen pensioen. De levensloopregeling is in de eerste plaats in het leven geroepen om tussentijds verlof te financieren, bijvoorbeeld om een periode van volledig ouderschapsverlof of een sabbatical leave mogelijk te maken. Een levenslooptegoed kan ook gebruikt worden om eerder te stoppen met werken, dit staat echter los van de pensioenregeling. De werkgevers binnen Randstad Groep Nederland geven geen werkgeversbijdrage aan de levensloopregeling, de kosten komen dus volledig voor rekening van de werknemer. Indien u aan de levensloopregeling wilt deelnemen verwijzen wij u naar uw werkgever. Iedere werkgever binnen Randstad Groep Nederland kent een levensloopreglement. Voor veel deelnemers is het misschien nog ver weg, maar als u de pensioendatum bereikt, wordt u een aantal keuzes aangeboden. Deze keuzemogelijkheden hebben als doel om u optimaal in staat te stellen uw pensioenuitkering af te stemmen op uw persoonlijke situatie. U kunt bijvoorbeeld eerder met pensioen, in deeltijd met pensioen of iets extra s regelen voor uw nabestaande. U heeft heel wat te kiezen, en dat valt niet altijd mee. Daarom helpen wij u daarbij graag. Moet ik mijn pensioen zelf aanvragen? U hoeft uw pensioen niet zelf aan te vragen. Het pensioenfonds neemt drie maanden voor uw pensioendatum (gebruikelijk uw 65ste verjaardag) contact met u op. U ontvangt informatie over de hoogte van uw opgebouwde pensioen. Tevens wordt voorgerekend op welke netto uitkering u kunt rekenen. Verder wordt aangegeven welke keuze mogelijkheden voor u open staan om uw pensioen op maat uitgekeerd te krijgen. Als u uw pensioen eerder wilt laten ingaan dan is het uiteraard wel gewenst dat u zelf contact zoekt met het pensioenfonds! Kan ik eerder met pensioen? De standaard pensioenleeftijd is 65 jaar. De pensioenregeling kent echter de mogelijkheid om hier flexibel mee om te gaan, u kunt uw pensioenuitkering namelijk al vanaf uw 55ste ontvangen. U dient er dan wel rekening mee te houden dat u een lagere pensioenuitkering ontvangt dan wanneer u met uw 65ste met pensioen zou gaan. Doordat u minder lang doorwerkt bouwt u minder pensioen op, daarnaast moet het pensioen ook langer worden uitgekeerd. Indien u zich af vraagt of het voor u financieel haalbaar is eerder te stoppen, vraag dan een proefberekening aan bij het pensioenfonds. Bent u geboren voor 1 januari 1950 en was u deelnemer op 31 december 2005? Voor 1 januari 2006 kende de pensioenregeling een pensioenleeftijd van 62 jaar. Bij de overgang naar de nieuwe pensioenleeftijd van 65 had u de keuze uw pensioenopbouw te handhaven op de 62- jarige leeftijd. Als u hiervoor gekozen heeft dan is uw pensioenleeftijd 62 jaar. Ook dan kunt u besluiten eerder met pensioen te gaan. Kan ik ook later met pensioen gaan? Ook later met pensioen gaan behoort tot de mogelijkheden. Als u en uw werkgever overeenkomen dat u ook na uw 65ste blijft doorwerken kunt u uw pensionering uitstellen. Het uiterste moment waarop het pensioen in moet gaan is de 70-jarige leeftijd, dit heeft de overheid zo bepaald. Na uw 65ste bouwt u overigens geen nieuwe pensioenaanspraken meer op. Wel betekent het uitstellen van uw pensionering dat u op het moment dat het pensioen in gaat een hogere pensioenuitkering zult ontvangen dan op uw 65ste. Dit komt doordat de verwachte duur van de uitkering korter is. Is een deeltijdpensioen ook mogelijk? Als u het wat rustiger aan wilt doen en niet van de ene op de andere dag wilt stoppen met werken, dan is deeltijdpensionering misschien iets voor u. Indien u met uw werkgever overeenkomt wat minder te gaan werken, kunt u dit combineren met een gedeeltelijke uitbetaling van uw pensioenuitkering. Op deze manier vervroegt u de pensioendatum gedeeltelijk. Doordat u minder lang volledig doorwerkt bouwt u minder pensioen op, daarnaast moet een gedeelte van het pensioen ook langer worden uitgekeerd. Deze omstandigheden leiden tot een lagere pensioenuitkering. Indien u zich af vraagt of het voor u financieel haalbaar is om met deeltijdpensioen te gaan, vraag dan een proefberekening aan bij het pensioenfonds. Wat is een hoog/laag uitkering? Veel mensen vinden het prettig de eerste jaren na hun pensionering wat meer financiële armslag te hebben en zijn bereid in ruil daarvoor later een stapje terug te doen. De hoogte van uw pensioen kunt u gedeeltelijk zelf beïnvloeden door te kiezen voor een zogenaamde hoog/laag uitkering. Bij een hoog/laag uitkering ontvangt u gedurende de eerste vijf of tien jaar na uw pensionering (naar keuze) een hogere uitkering. In de daarna volgende jaren is de uitkering lager. In het pensioenreglement kunt u de verhoudingen tussen de hoge en de lage periode terugvinden. 22 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 23

14 9 uit dienst Ouderdomspensioen inruilen voor nabestaandenpensioen, hoe werkt dat? In de pensioenregeling is er geen nabestaandenpensioen verzekerd als u na uw pensionering overlijdt. Als u het van belang vindt dat uw partner niet onverzorgd achterblijft na uw overlijden, dan kunt u deze keuzemogelijkheid overwegen. U heeft de mogelijkheid om een gedeelte van uw eigen ouderdomspensioen te ruilen voor een nabestaandenpensioen, bestemd voor uw partner. Voor elke euro ouderdoms-pensioen ontvangt u e 3,50 (ruilfactor 2008) aan nabestaandenpensioen. Het bestuur kan de ruilfactor jaarlijks herzien. Er gelden fiscale regels voor de maximale verhoudingen tussen ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen, u kunt dus niet uw hele ouderdomspensioen inruilen! De winstbijschrijving op mijn pensioenuitkering kan ook negatief zijn. Kan ik die vermijden? Indien u dit wilt kunt u op de pensioendatum uw pensioenuitkering ook onderbrengen bij een verzekeraar. Het pensioenfonds biedt u deze mogelijkheid omdat sommige deelnemers absoluut zeker willen zijn dat hun pensioenuitkering nooit neerwaarts wordt bijgesteld. Dit behoort tot de mogelijkheden op grond van het systeem van winstbijschrijving dat ook voor de ingegane pensioenen geldt. Indien u hiervoor interesse heeft raden wij u aan contact op te nemen met het pensioenfonds. Kan ik mijn pensioen in één keer uitbetaald krijgen? In principe is dat niet mogelijk. Eén uitzondering hierop is als uw pensioenuitkering minder bedraagt dan e 406,44 (2008) bruto per jaar. Het pensioen wordt in dat geval automatisch afgekocht. De reden hiervoor is dat de administratie en uitkering van dergelijke kleine pensioenen onevenredig veel kosten met zich mee brengt. Moet ik over mijn pensioen belasting betalen? Pensioen wordt fiscaal gezien als uitgesteld loon. Tijdens de pensioenopbouw heeft u geen belasting betaald over de ingelegde premie. Daarom bent u bij uitbetaling van het pensioen, net als over uw loon, ook over uw pensioen belasting verschuldigd. Wel is het zo dat u na uw 65ste minder belasting betaalt. Een groot deel van de sociale verzekeringspremies die via de loonheffing worden ingehouden en afgedragen gelden niet voor 65-plussers. U houdt elke maand dus netto meer over. Als u uw pensioen eerder dan uw 65ste laat ingaan bent u deze premies wel verschuldigd! Hoe wordt mijn pensioen uitbetaald? Uw pensioen wordt elke maand op hetzelfde moment uitbetaald als dat u dat van uw salaris gewend was. Bij de uitbetaling worden loonbelasting, sociale premies en de inkomensafhankelijke bijdrage voor de zorgverzekering ingehouden. Ontvang ik nog vakantietoeslag? De vakantietoeslag zit verweven in maandelijkse pensioenuitkering. U ontvangt eigenlijk elke maand een stukje vakantietoeslag, zij het dat dit niet nadrukkelijk zichtbaar is. Er wordt dus geen aparte vakantietoeslag meer betaald in april. Wordt mijn pensioenuitkering geïndexeerd? Voor ingegane pensioenen geldt hetzelfde systeem van winstbijschrijving als voor de pensioenen die nog niet ingegaan zijn, dus een jaarlijkse aanpassing op basis van de financiële positie van het pensioenfonds. Dit systeem wordt toegelicht onder het hoofdstuk Winstbijschrijving. Het is van belang te beseffen dat uw pensioenuitkering dus ook neerwaarts kan worden aangepast. Mag ik tijdens mijn pensioen bijverdienen? Ja, u mag zo veel bijverdienen als u wilt. Is er een collectieve ziektekostenverzekering voor gepensioneerden? Randstad heeft een collectieve ziektekostenverzekering voor haar medewerkers, tegen zeer gunstige condities. Ook voor gepensioneerden is bedongen dat zij hiervan gebruik kunnen maken. U bent dus niet opeens veel duurder uit, u geniet dezelfde voorwaarden en kortingen als toen u nog werknemer was. Meer informatie hierover vindt u op de website van het pensioenfonds. Pensioenopbouw is een zaak van de lange adem. De meeste deelnemers aan de Randstad pensioenregeling halen de pensioendatum niet in actieve dienst omdat het dienstverband in veel gevallen eerder beëindigd wordt. In de onderstaande vragen wordt ingegaan op de situatie van de zogenaamde gewezen deelnemer. Waar heb ik nog recht op? Het ouderdomspensioen dat u heeft opgebouwd is en blijft van u. U krijgt een bevestigingsbrief dat u uit dienst bent. Hierbij zullen wij aangeven hoe hoog het pensioen is dat u heeft opgebouwd. Jaarlijks wordt het pensioen aangepast op basis van het systeem van winstbijschrijving (zie het hoofdstuk Winstbijschrijving ). Jaarlijks ontvangt u een pensioenoverzicht zodat u weet hoe hoog uw opgebouwde pensioen is. Ook wordt jaarlijks een verkort jaarverslag aan u toegestuurd waarin de belangrijkste ontwikkelingen binnen het pensioenfonds worden toegelicht. Waar heb ik geen recht meer op? U heeft geen recht meer op de verzekeringen voor het nabestaandenpensioen, het wezenpensioen, het arbeidsongeschiktheids-pensioen en de premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid. Het is dus belangrijk dat u goed stil staat bij de financiële consequenties als u na uitdiensttreding arbeidsongeschikt raakt of zou komen te overlijden. Wellicht dat deze risico s in de pensioenregeling van uw nieuwe werkgever zijn verzekerd. Wij adviseren u tijdig hiernaar te informeren bij een eventuele nieuwe werkgever. Hoe zorg ik er voor dat mijn partner verzorgd achter blijft? Als u wilt dat uw partner bij uw overlijden een uitkering van ons pensioenfonds ontvangt, dan kunt u gebruik maken van de mogelijkheid ouderdomspensioen uit te ruilen voor nabestaandenpensioen. U kiest daarbij voor een lager ouderdomspensioen maar krijgt daar een nabestaandenpensioen voor terug. U krijgt hiervoor automatisch een aanbod na beëindiging van uw dienstverband. Kan ik mijn pensioen meenemen naar mijn nieuwe werkgever? Ja, dat kan. U heeft een wettelijk recht om uw pensioen mee te nemen (tenzij er sprake is van een collectieve uitdiensttreding). De procedure voor een dergelijke waardeoverdracht verloopt via de pensioenuitvoerder van uw nieuwe werkgever. Wij raden u aan om een verzoek hiertoe binnen zes maanden na uw indiensttreding bij uw nieuwe werkgever in te dienen. Uw nieuwe pensioenuitvoerder regelt de feitelijke overdracht. De overdracht wordt pas daadwerkelijk uitgevoerd indien u hiermee schriftelijk heeft ingestemd. Kan ik mijn pensioen bij het Randstad pensioenfonds laten staan? U bent niet verplicht uw opgebouwde pensioen na uitdiensttreding mee te nemen. U kunt uw pensioen ook bij het Randstad pensioenfonds laten staan. Uw pensioen wordt in dat geval nog jaarlijks aangepast op basis van het systeem van winstbijschrijving (zie het hoofdstuk Winstbijschrijving ), er worden geen kosten in rekening gebracht. Echter, opgebouwde ouderdomspensioenen lager dan e 406,44 (niveau 2008) worden twee jaar na beëindiging van uw deelname standaard afgekocht. U ontvangt dan de waarde van uw pensioenaanspraak (na inhouding van de wettelijke heffingen) op uw bankrekening en heeft dan geen rechten meer op een pensioen. Indien u afkoop wilt voorkomen, raden wij u aan een waardeoverdracht naar uw nieuwe pensioenuitvoerder aan te vragen. 24 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 25

15 10 werkloos 11 echtscheiding Werkloos worden is geen pretje. Wat gebeurt er dan met uw pensioen? In de onderstaande vragen wordt hier nader op ingegaan. Wat gebeurt er met mijn pensioenopbouw als ik werkloos word? Op het moment dat uw dienstverband eindigt, eindigt in principe ook uw deelname aan de Randstad pensioenregeling. Over deze situatie vindt u meer informatie in het hoofdstuk Uit dienst. Indien u echter 40 jaar of ouder bent en een loongerelateerde WW-uitkering ontvangt, is het mogelijk dat u in aanmerking komt voor een bijdrage van de stichting FVP (Stichting Financiering Voortzetting Pensioenverzekering). De bijdrageregeling van Stichting FVP voorziet, zoals de naam doet vermoeden, in een voortzetting van uw pensioenopbouw. De voortzetting is echter op een aantal punten beperkt, zowel qua duur als qua hoogte van de voortzetting. Voor meer informatie over de regeling kunt u terecht op Als gevolg van oplopende werkloosheid en toegenomen pensioenkosten heeft het FVP sinds het jaar 2000 te maken met een sterke teruggang in het vermogen. Aangezien het vermogen uitsluitend gevoed wordt door beleggingsrendementen betekent dit dat het bestaan van de stichting eindig is. Vanaf 1 januari 2010 zullen geen bijdrage verzoeken meer in behandeling worden genomen. Iedereen die vanaf die datum WWgerechtigd wordt kan geen aanspraak meer maken op een bijdrage. Waar heb ik geen recht meer op? U heeft geen recht meer op de verzekeringen voor het nabestaandenpensioen, het wezenpensioen, het arbeidsongeschiktheidspensioen en de premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid. Ook indien u premievrije voortzetting van uw pensioenopbouw op grond van een FVP-bijdrage heeft, bent u niet verzekerd voor de risicoverzekeringen. Kan ik mijn deelname aan de pensioenregeling vrijwillig voortzetten? Nee, het Randstad pensioenfonds kent hier geen mogelijkheden voor. De kring van actieve deelnemers aan de Randstad pensioenregeling is beperkt tot de groep werknemers die in dienstbetrekking van de Nederlandse Randstad werkmaatschappijen actief zijn. Wat moet ik doen als ik een nieuwe baan vind? Als u een nieuwe baan vindt, raden wij u aan om de mogelijkheden van een overdracht van uw opgebouwde pensioen naar uw nieuwe pensioenuitvoerder te onderzoeken. De procedure voor een dergelijke waardeoverdracht verloopt via de pensioenuitvoerder van uw nieuwe werkgever. Wij raden u aan om een verzoek hiertoe binnen zes maanden na uw indiensttreding bij uw nieuwe werkgever in te dienen. Uw nieuwe pensioenuitvoerder regelt de feitelijke overdracht. De overdracht wordt pas daadwerkelijk uitgevoerd indien u hiermee schriftelijk heeft ingestemd. Er bestaat geen plicht tot waardeoverdracht. Soms komen mensen in hun leven voor onvoorziene gebeurtenissen te staan die grote invloed hebben op hun pensioensituatie. Een scheiding is zo n gebeurtenis. Het is belangrijk te weten wat deze situatie voor uw pensioen betekent. Moet ik doorgeven dat ik gescheiden ben? Via de koppeling met de Gemeentelijke Basis Administratie ontvangt het pensioenfonds automatisch bericht indien u en uw partner gescheiden zijn of wanneer het geregistreerd partnerschap is beëindigd. Een uitzondering hierop is wanneer u en uw partner in het buitenland wonen, in dat geval dient u wel zelf aan het pensioenfonds door te geven dat u gescheiden bent. Moet ik doorgeven dat mijn samenwoning beëindigd is? Nee, u bent niet verplicht om dit door te geven aan het pensioenfonds. Samenwoning wordt immers niet geregistreerd door het pensioenfonds en leidt ook niet tot rechten voor de ex-partner in het kader van de pensioenregeling. Heeft mijn ex-partner recht op een deel van mijn ouderdomspensioen? Alleen als er sprake is van echtscheiding of beëindiging van het geregistreerd partnerschap heeft uw ex-partner op grond van de wet in principe recht op de helft van het pensioen dat is opgebouwd toen u gehuwd was. De periode voor het huwelijk telt dus niet mee! Het is echter mogelijk om hierover afwijkende afspraken te maken. Het verdelen van het pensioen heet officieel pensioenverevening. Wat is er in de wet geregeld over pensioen en scheiding? Uw ex-partner heeft op basis van de wet recht op de helft van het ouderdomspensioen dat tijdens het huwelijk is opgebouwd. Vanaf het moment dat u uw pensioen ontvangt, moet u het deel dat aan uw ex-partner toekomt maandelijks aan uw ex-partner betalen. Standaard betalen wij de volledige pensioenuitkering namelijk aan u uit. Het is echter ook mogelijk de betaling door ons te laten splitsen. Ieder krijgt dan het deel dat hem of haar toekomt. Indien u in de toekomst vervelende situaties wilt voorkomen moet u binnen twee jaar na de scheiding bij ons een verzoek tot gesplitste betaling indienen. Dit kunt u doen door middel van een formulier dat de overheid hiervoor heeft ontwikkeld, het formulier kunt u op onze internetsite downloaden. Overigens is het zo dat op het moment van overlijden van uw ex-partner het hem of haar toekomende deel weer terugvloeit naar uw eigen pensioen. Kan er van de wettelijke regeling worden afgeweken? Ja, dat kan. Er kan worden afgesproken dat er een andere verdeling wordt gehanteerd, in de praktijk komt ook voor dat er in het geheel geen verdeling plaatsvindt. Ieder houdt in dat geval zijn eigen pensioen. Een andere optie is conversie van pensioen, hierbij wordt het deel waar recht op bestaat omgezet in een geheel eigen aanspraak op pensioen. Voor meer informatie over deze laatste mogelijkheid verwijzen wij u naar onze internetsite, ook kunt u daar de brochure van de overheid over pensioen en echtscheiding downloaden. In de brochure worden de wettelijke regeling bij scheiding en de verschillende mogelijkheden uitvoerig belicht. Desalniettemin blijft het een lastig onderwerp, bel daarom gerust als u er niet uitkomt! Wat gebeurt er met het nabestaandenpensioen als mijn partner en ik uit elkaar gaan? De verzekering voor het nabestaandenpensioen wordt in dat geval stopgezet. Uw ex-partner heeft geen recht meer op nabestaandenpensioen. Er zijn in de pensioenregeling geen aanspraken op nabestaandenpensioen opgebouwd, er zullen dus ook geen pensioenaanspraken aan uw ex-partner worden toegekend. Was u al deelnemer aan de pensioenregeling voor 2001? In dat geval heeft u in de oude pensioenregeling mogelijk nabestaandenpensioen opgebouwd. Als u en uw partner uit elkaar gaan, dan bepaalt de wet dat het opgebouwde nabestaandenpensioen op naam van uw partner gereserveerd blijft staan. Dit nabestaandenpensioen wordt in het vervolg bijzonder nabestaandenpensioen genoemd. Van deze wettelijke regeling kan alleen worden afgeweken bij schriftelijke overeenkomst tussen u en uw ex-partner. 26 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 27

16 12 niet al mijn vragen zijn beantwoord, wat nu? Deze brochure tracht een antwoord te geven op de meest voorkomende vragen die u als deelnemer kunt hebben. Wellicht dat deze antwoorden niet van toepassing zijn op uw specifieke situatie, of uw vraag zit er simpelweg niet bij. In dat geval verzoeken wij u contact op te nemen met het pensioenfonds. Stichting Pensioenfonds Randstad Telefoon Fax pensioenfonds@randstadholding.com Internet Adres Postbus AP Amsterdam Zuid-Oost 28 pensioen in vraag & antwoord kijk ook op 29