vrijwillige terugkeer * Jaarverslag 2011

Transcriptie

1 vrijwillige terugkeer * Jaarverslag 2011

2 2 Vrijwillige terugkeer 2011 Inhoud Woord Vooraf // 3 Terugkeerprogramma // 4 Doel, Structuur, Financiering, Doelgroepwerking, Internationale samenwerking Terugkeerbegeleiding // 10 Binnen de opvang, Buiten de opvang, Communicatie Toekomstperspectief // 13 Geïntegreerde terugkeer Cijfers en grafieken // 14 adressen // 15 retour volontaire * Rapport annuel 2011 opvang van asielzoekers * Jaarverslag 2011 Ce rapport annuel est également disponible en français. A concise version of this annual report is also available in English. Fedasil heeft ook een algemeen Jaarverslag 2011 gepubliceerd over opvang van asielzoekers. Verantwoordelijke uitgever: Fanny François, directeur-generaal ai. Eindredactie: Mieke Candaele Redactie: Benoît Mansy, Peter Neelen, Tine Provoost, Lin Vanwayenbergh, Kristien Vellemans Lay-out: Marthe De Clercq Vertaling: Oneliner en Fedasil Druk: Boone-Roosens (gedrukt op gerecycleerd papier) Grafieken: situatie eind december 2011 (tenzij anders vermeld) Alle rechten voorbehouden - Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of vermenigvuldigd door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Brussel, maart 2012.

3 Woord vooraf Vrijwillige terugkeer woord vooraf Maar liefst migranten vertrokken in 2011 vrijwillig terug naar hun land van herkomst. Het ging om (uitgeprocedeerde) asielzoekers, mensen zonder papieren of om migranten voor wie het leven in België niet werd wat ze ervan verwachtten. Fedasil, het Federaal Agentschap voor de opvang van Asielzoekers, is sinds 2006 verantwoordelijk voor het vrijwilligeterugkeerprogramma vanuit België (vroeger bekend als het REAB-programma). De organisatie ervan gebeurt in nauwe samenwerking met de grote partners IOM en Caritas en met verschillende kleinere lokale partners in België. Het vrijwilligeterugkeerprogramma nam de laatste jaren sterk in omvang toe. Naast het terugkeerprogramma werd er een bijkomend reïntegratieprogramma uitgebouwd. Deze reïntegratiesteun wil migranten extra steun bieden om hun leven in het thuisland weer op te nemen. Verder is het belangrijk dat migranten en asielzoekers in alle fasen van hun verblijf in België gemakkelijk hun weg vinden naar informatie over vrijwillige terugkeer en begeleiding. Fedasil investeerde daarom het afgelopen jaar in meer en betere terugkeerbegeleiding, zowel in als buiten de opvangstructuren. Tenslotte is er steeds meer samenwerking binnen Europa: Fedasil neemt als partner actief deel aan internationale initiatieven op het vlak van vrijwillige terugkeer. Er is met andere woorden een proces aan de gang van uitbreiding, verdieping en professionalisering van het vrijwilligeterugkeerprogramma. Het resultaat blijkt uit de stijgende cijfers: vrijwillige terugkeer is uitgegroeid tot één van de peilers van het asiel- en migratiebeleid. Maar vrijwillige terugkeer roept uiteraard ook vragen op. Wie wil en kan terugkeren? Hoe moet je iemand voorbereiden op de terugkeer naar zijn of haar land? In welke fase van de asielprocedure moet er gesproken worden over een vrijwillige terugkeer? Hoe kan je misbruiken voorkomen? De behandeling van de terugkeerdossiers vraagt trouwens heel wat voorbereiding, kennis en expertise. Fedasil wil dan ook de komende jaren blijven inzetten op de verdere ontwikkeling en organisatie van een efficiënte en brede vrijwillige terugkeer. Gezien het groeiende belang van de vrijwillige terugkeer en om een volledig overzicht te kunnen geven van de activiteiten, cijfers en ontwikkelingen, publiceren wij dit jaar voor het eerst een apart jaarverslag over de vrijwillige terugkeer, naast het jaarverslag over de asielopvang. We hopen u op deze manier nog beter te informeren. Fanny François, Directeur-generaal a.i.

4 4 Vrijwillige terugkeer 2011 Terugkeerprogramma terugkeer programma Personen die een bevel krijgen om het grondgebied te verlaten, worden verondersteld daar zelf gevolg aan te geven. Dit is niet voor iedereen zomaar mogelijk. Asielzoekers die lange tijd in procedure zijn, willen soms naar huis en naar hun familie terugkeren. Mensen komen naar ons land met erg hoge verwachtingen die in werkelijkheid niet altijd worden ingelost. Uitgewezen asielzoekers die in de illegaliteit belanden, beseffen misschien na een tijd dat dit leven uitzichtloos is. Doel Het vrijwilligeterugkeerprogramma wil vooral een terugkeer naar het land van herkomst haalbaar maken. Het is een programma dat hulp biedt aan migranten die ons land moeten of willen verlaten maar die daarvoor niet de nodige middelen hebben. Want pas als een terugkeer echt haalbaar wordt, kan er sprake zijn van een vrije keuze. Enkel wanneer een terugkeer realistisch is, wordt het een geloofwaardig alternatief voor een verder - veelal illegaal - verblijf in België. Dit programma is bedoeld voor iedereen die geen vaste verblijfstitel heeft, zowel asielzoekers als irreguliere vreemdelingen die nooit asiel hebben aangevraagd. Vrijwillige terugkeer per categorie van migranten in 2011 Totaal aantal vertrekken Aantal vertrekken met reïntegratiesteun 0 asielzoeker uitgeprocedeerde asielzoeker migranten zonder papieren Zowel (ex-) asielzoekers als migranten zonder papieren kunnen gebruik maken van het vrijwilligeterugkeerprogramma. De reïntegratiesteun gaat hoofdzakelijk naar (uitgeprocedeerde) asielzoekers. Structuur Het vrijwilligeterugkeerprogramma bestaat uit twee delen: de terugkeer en de bijkomende reïntegratiesteun. 1. Terugkeer Bijna elke migrant die weer naar zijn thuisland wil, kan een beroep doen op het programma vrijwillige terugkeer. Via dit programma worden alle hindernissen weggenomen die een terugkeer in de weg kunnen staan, zowel op het vlak van kosten als organisatorisch. De terugkeerder krijgt: Een vliegticket naar de bestemming van herkomst en de organisatie van de reis. Een terugkeerpremie van 250 euro per persoon (125 euro voor minderjarigen). Begeleiding op de luchthavens van vertrek, transit en aankomst.

5 Terugkeerprogramma Vrijwillige terugkeer Sinds het ontstaan van het vrijwilligeterugkeerprogramma in 1984 zijn meer dan migranten op deze manier teruggekeerd. Fedasil beheert het programma. IOM de Internationale Organisatie voor Migratie staat in voor de praktische organisatie van de terugreis. Vrijwillige terugkeer en reïntegratiesteun in 2011 Totaal aantal terugkeerders Terugkeerders met reïntegratiesteun Hoewel de meeste terugkeerders per vliegtuig vertrekken, organiseerde de Dienst Vreemdelingenzaken eind met ondersteuning van Fedasil - verschillende busreizen naar de Balkan, omdat er uit deze landen steeds meer asielzoekers kwamen voor wie de kans op erkenning als vluchteling klein was. In totaal werden er in november en december 2011 zes busreizen ingelegd waardoor 157 personen terugkeerden naar Albanië, Bosnië, Macedonië en Servië. 2. Reïntegratiesteun Om terug te keren is vaak meer nodig dan enkel een vliegtuigticket naar het thuisland. Er zijn heel wat obstakels denkbaar voor iemand die de draad opnieuw wil opnemen in zijn herkomstland. Daarom heeft Fedasil de voorbije jaren een reïntegratieprogramma uitgebouwd. Dit programma omvat twee luiken: In bepaalde gevallen hebben terugkeerders recht op reïntegratieondersteuning. Deze materiële steun - geen cash geld - krijgen ze na aankomst in het thuisland. De terugkeerder kan de steun gebruiken voor een opleiding, om zijn huis gedeeltelijk te herstellen, een zaak op te starten of een job te zoeken. Het betreft dus een tegemoetkoming in de basiskosten die iemand heeft wanneer hij zich opnieuw in zijn land wil vestigen. De materiële ondersteuning bedraagt 700 euro voor een volwassene en 350 euro voor een minderjarige. Kwetsbare personen, zoals alleenstaande minderjarigen, personen met een medische problematiek of zwangere vrouwen, ontvangen 500 euro materiële ondersteuning extra om bijkomende kosten (bv ziekenhuis) te betalen. jan feb ma april mei juni juli aug sep okt nov dec In 2011 keerden in totaal personen vrijwillig terug naar hun land van herkomst, waarvan personen bijkomende integratiesteun ontvingen.

6 6 Vrijwillige terugkeer 2011 Terugkeerprogramma - Sinds 2010 wordt dit reïntegratieprogramma meegefinancierd door het Europees Terugkeerfonds. Deze Europese middelen vormen een aanvulling en laten toe om de ondersteuning verder uit te breiden. Het geld wordt besteed aan: Ondersteuning bij het oprichten van een micro-onderneming (de aankoop van materiaal, een gebouw, logistieke hulp, ). Ondersteuning bij de toegang tot de arbeidsmarkt. Niet iedereen is ondernemer, daarom kan men met deze middelen ook iemands loon gedeeltelijk betalen. Bijkomende ondersteuning voor kwetsbare groepen. Voor sommige personen is een terugkeer zeer complex, vaak als gevolg van medische problemen. Zij kunnen gedurende een bepaalde periode extra hulp krijgen. Deze extra ondersteuning kan tot euro per project bedragen. Niet alleen materiële ondersteuning is belangrijk. Minstens even belangrijk is de wetenschap dat er na aankomst iemand klaar staat om eventuele problemen mee aan te pakken. De lokale reïntegratiepartners staan mee in voor een administratieve en sociale begeleiding van de terugkeerder. De reïntegratiepartners IOM en Caritas beschikken over een netwerk van kleinere partners in zowat alle landen ter wereld. IOM heeft 450 kantoren in 144 landen. Caritas heeft toegang tot een netwerk van partnerorganisaties dat zich in sommige landen uitstrekt tot in de kleinste gemeenschap. IOM neemt ongeveer twee derde van de reïntegratiedossiers voor zijn rekening, Caritas één derde. Wie komt in aanmerking voor het vrijwilligeterugkeerprogramma? recht op een vrijwillige terugkeer recht op de terugkeerpremie recht op reïntegratiesteun 1. Asielzoekers Minder dan 1 maand in Belgie Nee Nee Nee Meer dan 1 maand in Belgie Binnen EU: Ja* Buiten EU: Ja Binnen EU: Nee Buiten EU: Ja** Binnen EU: Nee Buiten EU: Ja** 2. Uitgeprocedeerde asielzoekers Bevel om het grondgebied te verlaten Binnen EU: Ja* Buiten EU: Ja Binnen EU: Nee Buiten EU: Ja** Binnen EU: Nee Buiten EU: Ja** 3. Mensen zonder papieren die nooit asiel hebben aangevraagd Minder dan 3 maanden in Belgie Binnen EU: Nee Buiten EU: Ja Binnen EU: Nee Buiten EU: Ja Binnen EU: Nee Buiten EU: Ja** Voorwaarde: Ten minste 12 maanden onafgebroken op het grondgebied of een bevel om het grondgebied te verlaten. Meer dan 3 maanden in België Binnen EU: Ja* Buiten EU: Ja Binnen EU: Nee Buiten EU: Ja** * Enkel voor nieuwe EU lidstaten: Bulgarije, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Roemenië, Slowakije, Tsjechische Republiek. ** In principe geen toegang voor migranten uit Servië, Macedonië, Montenegro, Albanië en Bosnië + terugkeerders naar Kosovo met een Servisch paspoort.

7 Terugkeerprogramma Vrijwillige terugkeer Financiering De structurele kosten van het vrijwilligeterugkeerprogramma zijn opgenomen in het budget van Fedasil en worden dus gefinancierd met nationale middelen. Deze structurele kosten omvatten: De reiskosten van de terugkeerders, de terugkeerpremie, de kosten voor de reisdocumenten, Reïntegratiesteun (700 euro per persoon / 350 euro per minderjarige) Vergoedingen voor de terugkeerpartners Externe communicatie Daarnaast voorziet het Europees Terugkeerfonds bijkomende middelen, die vooral gaan naar: Bijkomende reïntegratieondersteuning (tot euro per project) Doelgroepwerking: specifieke terugkeerprojecten voor bepaalde nationaliteiten of doelgroepen Een overzicht van het budget van het vrijwilligeterugkeerprogramma in 2011 Reiskosten: euro Counseling en terugkeerbegeleiding: euro Reïntegratie (individuele steun): euro Reïntegratie (bijkomende middelen Terugkeerfonds): euro Werkingskosten/communicatie/personeel: euro Totaal: euro, waarvan euro rechtstreeks besteed wordt aan de reis, de begeleiding en de reïntegratie van de personen die terugkeren. Het Europees Terugkeerfonds Het Europees Terugkeerfonds is, samen met het Vluchtelingenfonds, het Buitengrenzenfonds en het Integratiefonds, een van de vier Europese Solidariteitsfondsen. De Europese Commissie stelde deze fondsen in ter ondersteuning van het migratiebeleid van de lidstaten. Voor het luik vrijwillige terugkeer definieerde het Europees Terugkeerfonds drie prioriteiten: Het reïntegratieprogramma verder ontwikkelen (ondersteuning en partnerschappen uitbouwen). Methodes uitwerken om de terugkeer te integreren in de begeleiding van asielzoekers. Een efficiënte communicatie voeren over de verschillende initiatieven. KOSOVO aardappelboer H.S. H. S. verbleef al een tijd in een gesloten opvangcentrum in België toen hij in februari 2011 koos voor een vrijwillig terugkeer naar Kosovo. Hij bezat in zijn thuisland een paar stukken land, maar had de middelen niet om ze te bewerken en hoopte hiervoor reïntegratiesteun te krijgen. Hoewel de IOM-medewerkers bij aanvang twijfelden of hij in staat zou zijn om die grote stukken land te bewerken, beslisten ze toch om een tractor en landbouwmateriaal voor H.S. aan te kopen. De eerste oogst was meteen een succes. En omdat er in diezelfde periode enorme bosbranden waren in Rusland, waardoor de aardappeloogst er mislukte, kon hij tonnen aardappelen naar Rusland uitvoeren. H. S. heeft ondertussen nog twee mensen extra in dienst genomen. Dit landbouwproject is een groot succes, door de reïntegratiesteun, maar zeker ook door de vastberadenheid en het ondernemerschap van de terugkeerder zelf. Het Europees Terugkeerfonds financiert maatregelen op het vlak van vrijwillige en gedwongen terugkeer. In België zijn de beschikbare middelen evenredig verdeeld tussen vrijwillige en gedwongen terugkeer. Het programma loopt van 2008 tot Voor vrijwillige en gedwongen terugkeer samen wordt er jaarlijks 2,5 miljoen euro ter beschikking gesteld.

8 8 Vrijwillige terugkeer 2011 Terugkeerprogramma Doelgroepwerking In 2011 besteedde Fedasil heel wat aandacht aan terugkeer voor specifieke doelgroepen. Niet-begeleide minderjarigen Voor niet-begeleide minderjarigen roept een vrijwillige terugkeer soms bijkomende vragen op: is de situatie in het herkomstland niet te gevaarlijk? Is het niet beter dat de jongere eerst zijn studies afmaakt in België? Soms zijn de ouders onvindbaar en is het niet zeker of ze wel willen dat de jongere terugkomt. Maar zonder hun akkoord kan de jongere niet terug. Daarom werd de reïntegratiesteun bij niet-begeleide minderjarigen uitgebreid. Ze worden beschouwd als een kwetsbare groep die nood heeft aan extra omkadering. Sinds september 2011 kunnen daarom ook ouders van niet-begeleide buitenlandse minderjarigen een materiële ondersteuning (geen cash) krijgen van 700 euro, waardoor er minder druk ligt op de minderjarige als kostwinner voor het gezin. IOM en Caritas hebben enkele proefprojecten gelanceerd in Guinee en Marokko om door intensieve bemiddeling met de ouders de terugkeer van een minderjarige te vergemakkelijken. In deze projecten staan onderwijs en lokale tewerkstelling centraal als hefboom voor een succesvolle terugkeer en reïntegratie van minderjarigen. In 2011 keerden 12 niet-begeleide buitenlandse minderjarigen terug. Nierdialysepatiënten uit Armenië De voorbije jaren vroegen een aantal Armeense nierdialysepatiënten asiel aan in België, veelal in de hoop op een betere medische behandeling of een niertransplantatie.. Vaak rekenen zij eerder op een medische regularisatie dan op het vluchtelingenstatuut, maar ook daar maken ze weinig kans op omdat ze zich ook in Armenië medisch kunnen laten behandelen. Toch kunnen deze personen pas terugkeren als de continuïteit van de medische zorgen in hun land van herkomst kan worden verzekerd. Fedasil heeft daarom in april 2011 verschillende nierdialysecentra bezocht en achteraf nuttige informatie over deze ziekenhuizen gebundeld en verspreid over de opvangcentra. Projecten als dit tonen aan dat een terugkeer nooit onmogelijk is. Zelfs personen met speciale zorgbehoeften kunnen zodanig begeleid worden dat een terugkeer in de best mogelijke omstandigheden kan plaatsvinden. Internationale samenwerking Vrijwillige terugkeer en reïntegratie zijn domeinen die zich bij uitstek lenen tot Europese samenwerking. Steeds meer EU-lidstaten ontwikkelen gelijkaardige programma s en de schaalvoordelen zijn enorm. Het is efficiënter om samen een contract af te sluiten met een lokale reïntegratiepartner dan, ieder voor zich, in elk land op zoek te gaan naar lokale organisaties om mee samen te werken. Fedasil profileert zich binnen die internationale samenwerking als een geloofwaardige partner. Een overzicht van de internationale projecten waar Fedasil in 2011 aan deelnam: European Reintegration Initiative (ERI) ERI is een project waarbij vijf Europese landen (België, Duitsland, Frankrijk, Nederland en Zweden) samen een contract sluiten met reïntegratiepartners in zeven landen van herkomst: Afghanistan, Azerbeidzjan, Irak, Marokko, Nigeria, Pakistan en Rusland. Het principe is eenvoudig: elk partnerland organiseert een openbare aanbesteding in minstens één land van herkomst. De vijf landen kunnen daarna gedeeld gebruik maken van de diensten die via dit contract aangeboden worden: begeleiding van terugkeerders, opstart van reïntegratieprojecten, huisvesting,... Fedasil bereidt een openbare aanbesteding voor Rusland voor. ERI gaat verder dan vrijwillige terugkeer. Er wordt gezocht naar organisaties die ook personen begeleiden bij hun reïntegratie na een gedwongen terugkeer. Mobiliteitscentrum Georgië In 2010 sloot de Europese Unie een mobiliteitspact af met Georgië, waarbinnen verschillende afspraken werden gemaakt over migratie. Enkele Europese lidstaten, waaronder België, hebben in dit kader een mobiliteitscentrum in Georgië opgericht. Een mobiliteitscentrum is een centrum voor informatie en doorverwijzing van mensen die terugkeren. De lidstaten kunnen er begeleiding vragen voor personen die zij terugsturen, of die willen terugkeren naar Georgië. Dit centrum is het eerste in zijn soort, maar er zullen er ongetwijfeld nog een aantal volgen. Zo startten eind 2011 ook de voorbereidingen voor een mobiliteitscentrum in Armenië. Fedasil vond het belangrijk om van bij het begin bij dit initiatief betrokken te zijn. In de loop van 2011 hebben meer dan 100 personen een beroep gedaan op de diensten van het mobiliteitscentrum.

9 //01 //03 Terugkeerprogramma Vrijwillige terugkeer //02 //04 //05 //01 Moldavische terugkeerders dorsen sorghum, een gewas waarmee bezems worden gemaakt. Dankzij bijkomende reïntegratiesteun konden zij deze productie in het herkomstland weer opstarten //02 - //03 IOM organiseert de praktische organisatie van de terugreis. De terugkeerders krijgen begeleiding naar en op de luchthaven //04 Elk federaal opvangcentrum van Fedasil heeft een eigen terugkeerbegeleider die de bewoners informeert over het vrijwilligeterugkeerprogramma //05 H.S. uit Kosovo investeerde de reïntegratiesteun in landbouwmateriaal zodat hij zijn aardappelvelden opnieuw kon bewerken //Foto s Wouter Van Vaerenbergh/Fedasil, behalve nr 1 en 5 ( Fedasil).

10 10 Vrijwillige terugkeer 2011 Terugkeerbegeleiding terugkeer begeleiding Niet alleen personen die overwegen om terug te keren, moeten gemakkelijk toegang hebben tot het vrijwillige terugkeerprogramma. Ook voor de partnerorganisaties moet de drempel laag zijn. Hierin ligt de rol van de terugkeerbegeleiders. Er is een onderscheid tussen terugkeerbegeleiding binnen de opvang en terugkeerbegeleiding buiten de opvang: Terugkeerbegeleiding binnen de opvang is actief. Dit wil zeggen dat begeleiders het programma op actieve wijze voorstellen en asielzoekers aansporen om hun toekomst in vraag te stellen: wat als er een negatief antwoord volgt op hun asielaanvraag? Buiten de opvang is de begeleiding reactief. Daar moeten begeleiders snel en correct een antwoord kunnen geven aan personen die zelf al te kennen hebben gegeven dat ze vrijwillig willen terugkeren. De begeleiding vergt heel wat kennis en expertise. Het verschil in beide vormen van terugkeerbegeleiding kan worden toegelicht aan de hand van hun aanpak: Binnen de opvang In elk federaal opvangcentrum voor asielzoekers heeft Fedasil een eigen terugkeerbegeleider. Deze begeleider is de contactpersoon voor alle informatie over vrijwillige terugkeer binnen het centrum. Om genoeg inzicht en ervaring op te bouwen volgen de terugkeerbegeleiders eerst een intensief vormingsprogramma, met observatiemissies naar de landen van herkomst. Daar spreken ze met mensen die vrijwillig zijn teruggekeerd en leren zo de mogelijkheden van het programma kennen. In 2011 werden er missies georganiseerd naar Oekraïne, Servië, Kosovo, Georgië, Armenië, Nigeria en Senegal. De meeste migranten in België zijn hier met het oog op een duurzaam verblijf, geen terugkeer. Het is dan ook niet altijd vanzelfsprekend om een vrijwillige terugkeer bespreekbaar te maken. Toch is iedereen ondertussen overtuigd van het belang ervan. Wim Lips is terugkeerbegeleider in het opvangcentrum van Poelkapelle. In 2011 nam hij deel aan een observatiemissie naar Armenië en Georgië. Hoe ziet zo een missie er precies uit? We bezoeken de lokale partners en kijken hoe ze te werk gaan: Welke begeleiding bieden ze? Hoe wordt de materiële ondersteuning besteed? Welke concrete problemen ondervinden ze in een bepaald land? Daarnaast gaan we praten met de terugkeerders zelf. Zo n gesprek achteraf is vaak erg verhelderend en geeft een beter beeld van de motivatie van de mensen om naar België te komen, en om uiteindelijk terug te keren. Ze praten vaak ongeremder dan tijdens hun verblijf in België. Wat kan een terugkeerbegeleider hieruit leren? Het is een uitstekend middel om een herkomstland en de concrete situatie ter plekke beter te leren kennen. Als ik in de toekomst met kandidaat-terugkeerders uit Armenië of Georgië praat, kan ik hen heel concrete voorbeelden uit de praktijk geven, of kan ik bepaalde angsten of twijfels weerleggen door de projecten die ik ter plaatse heb gezien. Ze zullen ook aanvoelen dat ik beter weet waarover ik het heb. Blijft de ervaring dan beperkt tot deze landen? Neen, tijdens de zogenaamde terugkeerdagen worden er ervaringen en expertise uitgewisseld tussen de verschillende terugkeerbegeleiders, die verschillende reizen maakten. Al deze informatie helpt om vrijwillige terugkeer met een bredere, objectievere blik te benaderen.

11 Terugkeerbegeleiding Vrijwillige terugkeer Om opvangmedewerkers een houvast te bieden, heeft Fedasil in 2011 een informatietraject uitgetekend, waardoor elke bewoner van een opvangcentrum op vaste momenten geïnformeerd wordt over de mogelijkheden van een vrijwillige terugkeer. Dit infotraject schetst op welke momenten zo n terugkeer best ter sprake kan komen en met welke doelstelling. De vijf vaste informatiemomenten die in het traject vastgelegd worden zijn: Bij aankomst in de opvang Na de eerste negatieve beslissing van het Commissariaatgeneraal van de Vluchtelingen en de Staatlozen Na een negatieve beslissing van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen Na ontvangst van het Bevel om het grondgebied te verlaten En tenslotte bij het effectieve vertrek uit de opvang In het begin van de asielprocedure ligt het accent vooral op informeren: mensen moeten weten dat de mogelijkheid bestaat. Geleidelijk aan verschuift de nadruk meer naar het sensibiliseren, het actief aanzetten van mensen om alternatieven onder ogen te zien. Elke opvangpartner zal dit infotraject in 2012 omzetten in interne instructies. Regionale terugkeerbegeleiders Een vrijwillige terugkeer organiseren, is niet evident. Op de lange weg van België naar het land van herkomst liggen er heel wat obstakels: inschrijvingen in de bevolkingsregisters, een laissez passer aanvragen, tickets en documenten in orde brengen,. Heel vaak zijn het de OCMW s en lokale besturen die in contact komen met kandidaatterugkeerders. Het is onmogelijk om in elk van de bijna 500 lokale opvanginitiatieven te zorgen voor een terugkeerbegeleiding ter plaatse. Daarom heeft Fedasil 5 regionale terugkeerbegeleiders. Deze terugkeerbegeleiders bedienen elk een regio. Ze informeren de OCMW s en partners in hun regio en behandelen voor hen de dossiers van personen uit een lokaal opvanginitiatief die willen terugkeren. Buiten de opvang De toegang tot het vrijwilligeterugkeerprogramma gebeurt via het netwerk van zogenaamde terugkeerpartners. Dit netwerk bestaat uit een zestigtal ngo s, lokale overheden, opvangcentra en migrantenorganisaties. Deze organisaties nemen de vrijwillige terugkeer op in hun dienstverlening en kunnen ook zelf terugkeerdossiers opmaken en indienen. Het grote voordeel van dit netwerk is dat het de toegang tot het programma vergemakkelijkt. Vrijwillige terugkeer is een basisactiviteit geworden van heel wat organisaties die met de doelgroep werken.

12 12 Vrijwillige terugkeer 2011 Terugkeerbegeleiding Terugkeerbegeleiding in België Het netwerk van terugkeerpartners bestaat uit een zestigtal ngo s, lokale overheden en organisaties over heel België, die eerstelijnshulp verlenen bij een vrijwillige terugkeer, of het dossier doorgeven aan de terugkeerbegeleiders van Fedasil. Communicatie Investeren in een goed programma is pas zinvol als iedereen die er belang bij heeft, weet dat het bestaat, welke mogelijkheden het biedt en hoe er een beroep op te doen. In de loop van de voorbije jaren is het vrijwilligeterugkeerprogramma steeds verder uitgebouwd: de mogelijkheden zijn toegenomen, net als het aantal projecten en het aantal betrokken partijen en partners. Goede communicatie over het programma werd dan ook een steeds grotere uitdaging, zowel intern tussen de partners, als extern naar de asielzoekers in procedure, naar migranten zonder papieren, of naar organisaties die met hen in contact zijn. Sinds 2011 heeft Fedasil een aantal initiatieven genomen rond de communicatie over het programma. De doelstelling daarbij is: Fedasil zorgt voor een duidelijke, laagdrempelige communicatie over het vrijwilligeterugkeerprogramma voor migranten, asielzoekers, partners en andere betrokkenen. Een overzicht van de initiatieven: De website is geïntegreerd in de website van Fedasil en geeft aan iedereen die vragen heeft over vrijwillige terugkeer, een overzicht van dit programma en de bevoegde diensten en professionals. De informatie op de website wordt verder aangevuld met een tweemaandelijkse nieuwsbrief. Deze elektronische nieuwsbrief richt zich tot de eerstelijnsdiensten die in contact komen met vreemdelingen die mogelijk een terugkeer overwegen. Deze nieuwsbrief bevat actuele informatie, statistieken en terugkeerverhalen. Verder bestaan er publicaties en posters, enerzijds om de kandidaat-terugkeerder te informeren over het bestaan van het programma; anderzijds om de eerstelijnsdiensten door te verwijzen naar de terugkeerbegeleiders van Fedasil.

13 Toekomstperspectief Vrijwillige terugkeer toekomst perspectief Geïntegreerde terugkeer Personen die België moeten verlaten, hebben de mogelijkheid om vrijwillig terug te keren naar hun land van herkomst. Zoniet riskeren ze een gedwongen uitwijzing. Gedwongen terugkeer valt onder de bevoegdheid van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ), maar toch vormen het geen twee volledig gescheiden domeinen. In 2011 lanceerde DVZ het SEFOR-project, om personen met een uitwijzingsbevel nauwer op te volgen met het oog op hun identificatie en verwijdering. Dankzij SEFOR kan ook Fedasil mensen met een uitwijzingsbevel gemakkelijker bereiken. Personen in deze eindfase van hun traject in België zullen vaak vatbaarder zijn voor alternatieven en dus vormen zij een belangrijke doelgroep voor het vrijwilligeterugkeerprogramma. Anderzijds zullen er altijd een aantal essentiële verschillen blijven bestaan. Zo heeft iedereen recht op een vrijwillige terugkeer, ongeacht zijn statuut. Pas dan kan je van een echt vrije keuze spreken. Ook personen van wie de asielaanvraag nog in behandeling is of personen die het land illegaal zijn binnengekomen, kunnen zich inschrijven voor een vrijwillige terugkeer. De uitdaging bestaat erin om een geïntegreerd terugkeerbeleid uit te werken waarin beide componenten vrijwillige en gedwongen terugkeer - optimaal op elkaar worden afgestemd, zonder hun eigenheid te verliezen. Het is daarom essentieel dat de twee luiken van het terugkeerbeleid onderling op elkaar worden afgestemd, zodat het resultaat één coherent terugkeerbeleid is.

14 14 Vrijwillige terugkeer 2011 Cijfers & grafieken cijfers & grafieken Tien belangrijkste nationaliteiten van vrijwillige terugkeerders in 2011 Tien belangrijkste nationaliteiten met reïntegratiesteun in 2011 herkomstland aantal vertrekken Brazilië 770 Kosovo 457 Rusland (Tsjetjenië) 270 Oekraïne 262 Macedonië 219 Armenië 203 Irak 167 Servië 143 Mongolië 138 Slovakijke 47 herkomstland aantal vertrekken Kosovo 269 Rusland 205 Armenië 156 Irak 115 Brazilië 70 Mongolië 47 Georgië 37 Macedonië 23 Pakistan 19 Afghanistan 18 In 2011 keerden meer personen terug naar Kosovo, Macedonië, Rusland, Armenië en Irak. Brazilië en Kosovo bleven de belangrijkste bestemmingen van terugkeer, hoewel het aantal terugkeerders naar Brazillië wel daalde in vergelijking met aantal vertrekken volgens de partner die het dossier heeft ingediend in 2011 Evolutie vrijwillige terugkeer Vrijwillige terugkeer Reïntegratie aantal terugkeeraanvraag via terugkeerders Fedasil - federale opvangcentra 233 Fedasil - regionale terugkeerbegeleiders 367 Rode Kruis - opvangcentra 82 Croix Rouge - opvangcentra 174 Dienst Vreemdelingenzaken gesloten centra 112 Dienst Vreemdelingenzaken terugkeerwoningen 7 IOM 69 Caritas 810 Netwerk sociale organisaties 1504 totaal In 2011 waren er in totaal vrijwillige terugkeerders, waarvan er personen bijkomende reïntegratiesteun ontvingen. Zowel het aantal terugkeerders, als het aantal projecten voor reïntegratiesteun zijn in stijgende lijn

15 Contacten Vrijwillige terugkeer adressen Organisaties Fedasil is de verantwoordelijke overheidsinstelling voor vrijwillige terugkeer vanuit België. Fedasil Cel vrijwillige terugkeer Kartuizersstraat Brussel T vrijwilligeterugkeer@fedasil.be IOM (de Internationale Organisatie voor Migratie) organiseert de terugreis en volgt de reïntegratieprojecten op, met de hulp van een wereldwijd netwerk van lokale afdelingen. IOM Brussel Montoyerstraat Brussel T F Caritas is ook een reïntegratiepartner, met een wereldwijd netwerk van lokale Caritas-partners om terugkeerders te begeleiden bij hun reïntegratieproject. Caritas Liefdadigheidsstraat Brussel De Dienst Vreemdelingenzaken is verantwoordelijk voor de gedwongen terugkeer en beheert het Europees Terugkeerfonds in België. DVZ/gedwongen terugkeer Bureau CR / Cel Repatriëring Directie Controle Binnenland T /01/12 F Regionale terugkeerbegeleiders Fedasil fedasil Kartuizersstraat Brussel T Regio Oost- en West-Vlaanderen johan.cools@fedasil.be Regio Vlaams-Brabant giovanni.heyde@fedasil.be Regio Antwerpen en Limburg sofie.neel@fedasil.be Regio Henegouwen, Namen en Waals-Brabant christophe.krirem@fedasil.be Regio Luik, Luxemburg en Waals-Brabant nicolas.dipinto@fedasil.be

16