6,7. Verwaarlozing van landbouw en industrie. Trek naar de steden. Miljoenenstad Lagos. B 160 Ontwikkelingspeil

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 5812 woorden 13 maart ,7 84 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Samenvatting aardrijkskunde De Geo paragraaf 1 tot en met 12 1 Nigeria: rijk en toch arm Verwaarlozing van landbouw en industrie - Boeren in Nigeria zelfverzorgend: ze verbouwen producten voor hun eigen consumptie. Alleen als er overblijft wordt dat verkocht. - Inkomsten Nigeria vooral van aardolie (export bestaat voor 90% uit aardolie) - Te weinig geld ging naar de industrie, waardoor het land geen goede industrie op kon zetten. - Door lage productie moest Nigeria veel voedsel van buitenaf halen, dit kost veel geld. Trek naar de steden - Bestaan op platteland is moeilijk, er is weinig te verdienen mensen trekken naar de stad in hoop daar een baantje te vinden in de dienstensector. - Ambtenaren vragen meer geld aan mensen die iets moeten betalen, dat extra geld steken ze in eigen zak. Dit heet corruptie. Miljoenenstad Lagos - Lagos is het industriële, culturele en financiële centrum van Nigeria. - Tot 1991 de hoofdstad van Nigeria Na 1991 overgenomen door Abuja - Twee redenen waarom Abuja de nieuwe hoofdstad werd: Nigeria wonen veel verschillende groepen mensen. Door een nieuwe stad in het midden van het land moesten de islamitische noordse mensen het gevoel krijgen dat ze niet langer overheerst werden door de christenen uit het zuiden. Lagos werd door de snelle bevolkingsgroei veel te groot: - Elke maand kwamen in Lagos er wel mensen bij. Weinig krottenwijken, want bijna alle omringende gebieden zijn privé bezit mensen trekken in bij familie. Ongeveer inwoners per km2. - Het stadsbestuur is niet in staat om voor voorzieningen als onderwijs, medische zorg, elektriciteit en waterleidingen te zorgen. Goed werkende politie ontbreekt. B 160 Ontwikkelingspeil - Ontwikkeling = is de overgang van een land waar de meeste mensen arm zijn naar een land waar de meeste mensen rijk zijn. - Je kunt ontwikkeling op een bepaald moment meten, dan heb je het ontwikkelingspeil (laag ontwikkelingspeil = een lage scholing, weinig geld. Pagina 1 van 15

2 - Ontwikkelingspeil is van grote invloed op de inrichting van een gebied (verkeer, werk, wonen) - Ontwikkeling in kaart brengen: je kijkt naar het gemiddelde inkomen per inwoner van een land. - Ontwikkelde landen = landen met een hoog ontwikkelingspeil - Ontwikkelingslanden = landen met een laag ontwikkelingspeil B 162 Kenmerken van ontwikkeling - Kenmerken van ontwikkelingslanden kun je verdelen in twee groepen: Eerste groep: Inkomen per inwoner per jaar (BNP) en eerste levensbehoeften (voedsel, huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs). Tweede groep: De overige kenmerken (zoals tempo bevolkingsgroei, energieverbruik, kwaliteit infrastructuur) B 163 Basiskenmerk: inkomen - BBP = bruto binnenlands product - BNP = bruto nationaal product - BNP/BBP is het geld wat per jaar per inwoner wordt verdiend. Let erop: het is een gemiddelde. Dat heeft de volgende nadelen: Als een groep mensen heel erg rijk is, terwijl de rest van de bevolking arm is, zegt het gemiddelde niet zo heel veel. Niet alle regio s in een land zijn even arm of rijk. Het platteland is bijvoorbeeld een stuk armer dan mensen in de stad. B 170 Percentage beroepsbevolking in de eerste sector - Bestaansmiddelen zijn verdeeld in drie groepen: landbouw (in rijke landen laag percentage werkende mensen in deze sector, in arme landen hoog) industrie diensten (laag in arme landen, hoog in rijke landen) - Zelfverzorgende landen zijn vaak arme landen (mensen verbouwen hun eigen voedsel), commerciële landen zijn vaak rijke landen (mensen werken in de handel en verdienen zo hun geld). B 172 percentage beroepsbevolking in de derde sector - In rijke landen is de dienstensector de grootste. Arme landen komt de dienstensector meestal op de tweede plaats. - Verschil in soorten werk: Het gemiddeld inkomen in een rijk land ligt in de diensten sector hoger dan in andere sectoren. (Want je hebt een hoge opleiding nodig) Het gemiddeld inkomen in een arm land ligt in de diensten sector veel lager dan in andere sectoren. In deze sector vind je meestal de meest ongeschoolde mensen die het laagst betaald krijgen. Mensen die geen werk kunnen vinden, vluchten naar de dienstensector (= ook wel de vluchtsector) B 174 percentage stedelingen - Het percentage stedelingen in arme landen is lager dan in een rijk land. Er wonen in arme landen veel boeren, en die wonen niet graag in de stad. - Het percentage stedelingen is dus laag, maar er wonen eigenlijk wel te veel mensen in de steden. Verklaring: mensen trekken van het platteland naar de stad in de hoop daar werk te vinden in de dienstensector. Werk is er vaak niet, maar mensen blijven toch in de stad. - Bij elke stad zie je krottenwijken waar mensen zelf hun huizen, illegaal, bouwen omdat ze zelf geen goed Pagina 2 van 15

3 huis kunnen betalen. Daar gebruiken ze afvalmaterialen voor. 2 Aids in Afrika Demografie en aids - In Afrika groeit de bevolking het snelst, vergeleken met de rest van de wereld. - Demografie = de wetenschap die de bevolkingsaantallen bestudeert (demos = volk, grafie = beschrijving) - Aids heeft grote demografische gevolgen, wereldwijd zijn 40 miljoen mensen besmet, waarvan 70% in Afrika. Economie en aids - Normale ziektes vooral jonge kinderen en ouderen overlijden (de niet-werkende mensen). - Aids vooral mensen tussen de jaar overlijden (de werkende mensen). - Daardoor daalt het gezinsinkomen heel erg (of valt helemaal weg) en de kosten voor de medicijnen stijgen. Kinderen kunnen daardoor niet naar school en moeten meehelpen of gaan werken. Ze blijven analfabeet. - Doordat er mensen overlijden, gaan opleidingen en ervaringen verloren. Strijd tegen aids - Verspreiding gaat heel snel door: Cultuur in Afrika Het ontbreken van goede aidsvoorlichting - Heel land werd er heel weinig gedaan tegen aids, overheden deden alsof er niets aan de hand was. - Mensen schaamde zich ervoor als ze het hadden ze vertelde niets tegen anderen. - Sinds kort wordt er veel gedaan tegen aidsbestrijding. Niet alleen tegen het voorkomen van aids, maar ook voor het behandelen van mensen die al ziek zijn. B 100 leeftijdsgrafieken - Leeftijdsgrafiek = een staafdiagram dat de leeftijdsopbouw van de bevolking laat zien. Opgebouwd uit liggende staven. (figuur 7.4 blz 69) - Bevolkingspiramide = als de leeftijdsgrafiek in een piramide loopt, de groep mensen van 0-9 jaar is het grootst. B 102 Demografische druk - Leeftijdsopbouw van de bevolking: Jongeren: leeftijdsgroep van 0 tot 19 jaar. Productieven: leeftijdsgroep van jaar. Ouderen: de leeftijdsgroep ouder dan 65 jaar. - De groep productieven zijn de mensen die werken. Ze verdien het geld voor de andere bevolkingsgroepen. - Demografische druk = de verhouding tussen de productieve en de niet-productieve groepen. Demografische druk neemt toe - Vergrijzing meer mensen die niet werken. B 169 Tempo bevolkingsgroei - In arme landen liggen de geboorte cijfers hoger dan in rijke landen. In arme landen liggen de sterfte cijfers hoger dan in rijke landen, maar niet heel veel hoger. - Hoge geboortecijfers hangen voor een deel samen met de armoede. Er is te weinig geld en te weinig kennis om geboortebeperking toe te passen. Pagina 3 van 15

4 Mensen denken: hoe meer kinderen, hoe beter. Want als zij later oud zijn, moeten de kinderen voor de ouders zorgen, dus hoe meer je er dan hebt, hoe beter. En het verhoogt je gezinsinkomen. 3 Hulp voor Afrika - Meeste mensen leven met minder dan 1,- per dag. Noodhulp - Noodhulp = hulp die maar even helpt. - Wordt gegeven als er rampen dreigen te gebeuren/gebeurd zijn. - Voorbeelden: voedsel pakketten/ tentenkampen Structurele hulp - Hulp die iets doet aan de oorzaak van rampen en voorkomt nieuwe rampen (dit kan alleen niet altijd) - Het helpt blijvend - Ook wel duurzame hulp - Voorbeelden: waterputten bouwen/ scholen bouwen - Oorzaken dreigende hongersnood: Droogte (er valt in de natte periode geen regen en oosten mislukken) Combinatie van snelle bevolkingsgroei en armoede (te weinig eten voor veel mensen) Armoede bestrijding - Beste manier om armoede te bestrijden is door mensen toegang te laten hebben tot betaalbare levensbehoeften. De basisbehoeften moeten ook verbeterd worden. B 164 Eerste levensbehoeften De vier eerste levensbehoeften: - Voedsel (B 165) Er zijn twee soorten honger: Mensen eten genoeg, maar niet gevarieerd genoeg. Ze krijgen te weinig voedingsstoffen binnen. Dit heet kwalitatieve honger (ondervoeding). Mensen eten te weinig. Het gaat om de hoeveelheid voedsel. Dit heet kwantitatieve honger. Mensen gaan dood van de honger. - Huisvesting (B 166) Een huis moet voldoen aan - Toilet met afvoer - Schoon water - Voldoende ruimte In steden is de huisvesting slechter dan op het platte land in arme landen. - Onderwijs (B 167) Kinderen in ontwikkelingslanden blijven analfabeet. Hiervoor zijn twee redenen: - Kinderen moeten jong werken, ouders verdienen te weinig om het gezin te kunnen onderhouden. - Er zijn te weinig onderwijzers, scholen en leermiddelen (denk aan schoolbanken, boeken, schriften) - Gezondheidszorg (B 168) Mensen in arme landen zijn erg vatbaar voor ziekten. Het beste geneesmiddel is schoon drinkwater en gevarieerd eten. Mensen hebben hier geen geld voor. Ook niet om een dokter en ziekenhuis te kunnen betalen. Er zijn te weinig doktoren en ziekenhuizen. De reis naar een ziekenhuis toe is ook erg duur. Pagina 4 van 15

5 B 182 Ontwikkelingssamenwerking - Ontwikkelingssamenwerking de hulp die arme landen aan rijke landen geven. Dit kun je indelen in: Eerste indeling: wat wordt er gegeven? bijvoorbeeld: - Financiële hulp - Voedselhulp - Technische hulp - Vorm van goederen Tweede indeling: wie geeft het? - De regering (dus vanuit één land) - Particulieren (bedrijven) - Organisaties (bijvoorbeeld, het rode kruis, Novib, Unicef) Derde indeling: bilitaire hulp of multilaterale hulp. - Bilitaire hulp (bi = twee): er zijn twee landen bij betrokken (een gever en een ontvanger). - Multilaterale hulp (Multi = veel): verschillende landen geven geld aan een organisatie en steunen daarmee projecten. 4 Kansen voor Afrika Bestuur: veel conflicten - De armoede: verschillend oorzaken. Een oorzaak is het bestuur van een land in Afrika. In landen in Afrika wonen verschillende stammen in een land, soms vijandige stammen. Daardoor zijn dit soort landen moeilijk te bedsturen. Er is geen eenheid. De regering bestaat uit mensen uit de rijkste stam. Die geven mensen uit hun eigen stam de beste baantjes (vriendjespolitiek). Beleid: verkeerde beslissingen - Regeringen nemen vaak verkeerde beslissingen en laten kansen liggen om iets te kunnen doen. Er is bijvoorbeeld weinig gedaan aan echte ontwikkeling van de landen (grondstoffen en landbouwproducten werden minder waard). Afrikaanse landen kunnen niet concurreren tegen westerse landen. Het regeringsgeld werd verkeerd gebruikt. Het platteland werd verwaarloosd en opgezadeld met verkeerde beslissingen. Een nieuwe kans voor Afrika? - Afrikanen vragen om eerlijke wereldhandel. Ze willen meer kunnen exporteren naar andere werelddelen. B 179 Kolonisatie en dekolonisatie - Koloniën = overzeese gebieden die deel uitmaakten van een Europees land (figuur 11.1 blz 108). - Koloniën werden eerst alleen gebruikt als leveranciers van specerijen (bijvoorbeeld peper en kruidnagels). - In 1850 kwam in Europa een nieuw bestaansmiddel op: de moderne industrie. Functie koloniënveranderde. Ze dienden toen als: Leverancier van grondstoffen Afzetmarkt voor de industrie producten - Dekolonisatie = koloniën maakten zich los van de Europese landen. B 181 Ex-koloniën in de wereldhandel - Na het koloniën tijdperk hadden de ex-koloniën nog steeds dezelfde functie. Nadelen grondstoffenexport: - Het levert weinig werk op (arbeidsextensief) Pagina 5 van 15

6 - Rijke landen grondstofprijs zo laag mogelijk houden, prijzen industrieproducten stijgen wel. Uitwisselen van grondstoffen wordt voor de arme landen steeds ongunstiger = ruilvoetverslechtering. - De bedrijven blijven bij een of enkele grondstoffen. Dus heel nadelig als prijs grondstof daalt. B 188 Tariefmuren - Invoerrechten = mensen moeten meer betalen voor een product uit het buitenland. Zo beschermt een land hun eigen industrie. - Tarieven = invoerrechten - Tariefmuren = denkbeeldige muren om een land heen, tegen de industrie van buiten af. 5 Europa, variatie in de natuur Variatie in de natuur Europa: drie natuurkenmerken. - Europa is een schiereiland van Azië. Geen ander werelddeel heeft zo n ongelijkmatige vorm. Gelede kust = een kust waar de zee diep naar binnen dringt. - Europa is klein werelddeel, toch veel variatie in de natuur. Veel reliëf: van laagland tot hooggebergte (afwisseling). Laaglanden, weinig reliëf, gunstig voor landbouw. Veel variatie in plantengroei (gematigde zone tot poolstreken) - Grote delen van Europa: gematigd klimaat. Klimaten in Europa - Veel verschillen, ook in de gematigde zone. Bekijk figuur 5 t/m 9 op pagina 34/35. B 71 Natuurlijke zones op aarde - Landijs en drijfijs Nooit boven 0 C, dus geen plantengroei mogelijk. Neerslag alleen in vorm van sneeuw. Die sneeuw gaat nooit weg. Wordt samengedrukt tot ijs en zo ontstaat er een dikke laag landijs (soms 3000 meter dik). Aan de kust breken stukken af en vallen in de zee, dan krijg je drijfijs. (niet dikker dan een paar meter. - Toendra Nooit boven 10 C, dus geen bomengroei. Daar heb je permafrost (= onder de grond is het hele jaar bevroren) In de winter heel moerassig omdat het water wat verdampt niet kan wegkomen. - Naaldbossen (taiga) Nooit boven 15 C, geen loofbomen maar wel naaldbomen. Het kan zijn dat het er in de winter minder dan -50 C wordt, maar er kunnen toch bomen groeien omdat er in de zomer een temperatuur is die warmer is dan 10 C - Loofbossen Duidelijk verschil tussen zomer en winter in temperatuur (voor bomen vooral de zomertemperatuur het belangrijkst). Als het in de zomer boven de 15 C is, kunnen er loofbomen groeien. - Tropisch regenwoud Drie kenmerken: - Heterogeen bos (verschillende soorten bomen). - Er is nooit een winter. Pagina 6 van 15

7 - Verschillende etages in hoogtes van bomen. - Savanne Er is een droge tijd. (In de winter) Overgangsgebied van grassen en bomen. - (Woestijn)steppe Bestaat uit doornige struiken en grassoorten die zich aan de droogte hebben aangepast. Er valt maar een kwart jaar regen (daardoor weinig bomen) - Woestijn Er valt bijna of geen neerslag, dus groei is bijna onmogelijk. Een woestijn bestaat niet alleen maar uit zand. Dat is maar voor een kwart gedeelte, de rest is grind- of rotsbodem. Oase = een plek waar water is in de woestijn. B 29 Soorten klimaten - Poolklimaat: hele jaar koud. Neerslag in vorm van sneeuw. - Tropisch klimaat: hele jaar warm. Veel neerslag in vorm van regen. - Zeeklimaat: Zomers niet warm, winters niet koud. Hele jaar regen. - Landklimaat: Zomers warmer, winters kouder. Hele jaar regen, maar minder dan bij zeeklimaat. - Droog (aride) klimaat: er valt weinig neerslag. B 51 Klimaatsysteem van Köppen - Onderscheidt vijf klimaatzones. Gekoppeld aan een bepaalde vorm van plantengroei. Vanaf de evenaar naar een pool heb je de zones Zona A: tropische vegetatie Zone B: woestijn vegetatie Zone C: gebied met loofbomen Zone D: gebied met naaldbomen Zone E: gebied met toendra of eeuwig ijs - Vier gebieden onderscheid in temperatuur, maar B omdat er bijna niets groeit. - Door aan te geven in welk gebied de droge tijd valt, voeg je een kleine letter toe: f fehlt = geen droge tijd s sommer droge tijd valt in de zomer w winter droge tijd valt in de winter - Cs klimaat is een soort Middellandse-Zeeklimaat - Aw klimaat wordt ook wel het savanneklimaat genoemd. B 56 Reliëf - Reliëf = hoogteverschillen in het landschap. Er zijn vier reliëfvormen. - Hooggebergte: meeste toppen hoger dan 1500 meter - Middelgebergte: meeste toppen tussen 500 meter en 1500 meter - Heuvelland: meeste toppen tussen 200 meter en 500 meter - Laagland: meeste toppen lager dan 200 meter Een gebied zonder reliëf is een vlakte. Zo n gebied ligt lager dan 500 meter. Hoger dan 500 meter heet het een hoogvlakte of plateau. Pagina 7 van 15

8 B 32 Temperatuurfactoren - Temperatuursfactoren: daaraan kun je zien waarom er zo n groot temperatuursverschil is op aarde. Dit zijn ze. B 33 breedteligging en temperatuur - De zon is de kachel van de aarde, maar geeft niet overal even veel warmte af. - Breedteligging. Hoe hogere breedteligging, hoe kouder. - In de tropen staat de zon heel hoog (schaduwen zijn kort) - In de poolstreken staat de zon heel laag (schaduwen zijn lang) B 36 Hoogteligging en temperatuur - Het is niet zo dat als je hoog op een berg staat dat het dan, omdat je dichter bij de zon bent, warmer is. - De dampkring laat zonnestralen gewoon door, maar ze geven pas warmte af als ze op de grond komen. Daardoor is het aardoppervlak warm. De dampkring wordt van onderaf verwarmd. Hoe hoger je komt, hoe kouder het wordt. Elke 1000 meter die je stijgt, wordt het 6 C warmer. B 38 Windrichting en temperatuur - In NL: noordoosten wind vorst(winter)/warmte(zomer) - In NL: zuidwestenwind dooi(winter)/kou(zomer) - Dit komt door de herkomst van de wind. (zeeklimaat of landklimaat) - Zeewinden (wind van zee) noem je aanlandige winden - Landwinden noem je aflandige winden B 39 Zeestromen en temperatuur - Als wind boven zee langdurig in een richting waait, gaat zeewater stromen. Zeestromen kunnen warm zeewater uit de tropen naar de poolstreken voeren. Ze kunnen ook koud poolwater naar warmere streken brengen. - B 45 Ontstaan van neerslag Neerslag heeft te maken met opstijgende lucht. Hoe hoger, hoe kouder. Koude lucht kan minder water bevatten dan warme. Lucht gaat stijgen omdat: - Bij de evenaar door opwarming. Door de warmte stijgt de lucht en koelt af. Daardoor regent het veel in de streken rond de evenaar. - De lucht blijft niet stijgen. Op grote hoogte stroomt de lucht in noordelijke en zuidelijke richting weg. In de buurt van NB en ZB daalt hij. Dalende lucht wordt warmer. Daardoor blijft het droog. Gevolg: woestijn. - Bij een gebergte wordt de lucht aan de windkant omhooggestuwd. - De windkant van het gebergte heet de loefzijde. Aan de loefzijde stijgt de lucht,die koelt af en brengt regen en sneeuw. - De andere kant van het gebergte heet de lijzijde. De lijzijde is dus de kant die uit de wind ligt. De lucht daalt daar en wordt warmer. Aan die kant is het droog. Je kunt ook zeggen: het gebied achter de berg ligt in de regenschaduw. 6 Europa: bevolking en cultuur De bevolking van Europa - In Europa mensen (met Rusland), mensen (zonder Rusland) - Europa: derde bevolkingsconcentratie (eerste is China, tweede India) Pagina 8 van 15

9 - Europa: hoge bevolkingsdichtheid. Niet overal even dicht bevolkt Langzame groei - Aantal inwoners veranderd door natuurlijke bevolkingsgroei en sociale bevolkingsgroei. - Aantal Europese landen hebben een sterfteoverschot. - Internationale migratie heeft in Europa altijd een grote rol gespeeld (mensen verhuizen vanwege oorlogen en conflicten) - Arbeidsmigratie is ook een reden om naar een ander land te verhuizen (mensen verhuizen voor werk) - Europa wil migratie uit andere werelddelen tegen gaan. Daarom wordt wel gezegd Fort Europa. Cultuur en conflict - Mensen met een en dezelfde cultuur noemen ze een volk. - Niet alle volken in Europa hebben een eigen staat. Daarom veel conflicten. Leid vaak tot oorlog. Eenheid en variatie - Op twee manieren wordt geprobeerd de vrede te bewaren: Europese Unie: er wordt geprobeerd Europa meer tot een eenheid te krijgen. Meer dingen moeten Europees worden geregeld, en niet nationaal (dus per land) Een land wordt zelfstandiger, dit noem je regionale autonomie. Een voorbeeld is Spanje: per regio mag je je eigen cultuur gebruiken en heb je een eigen parlement. B 100 leeftijdsgrafieken - Leeftijdsgrafiek = een staafdiagram dat de leeftijdsopbouw van de bevolking laat zien. Opgebouwd uit liggende staven. (figuur 7.4 blz 69) - Bevolkingspiramide = als de leeftijdsgrafiek in een piramide loopt, de groep mensen van 0-9 jaar is het grootst. B 101 vergrijzing en ontgroening - Vergrijzing: als het aandeel van mensen ouder dan 65 toeneemt - Ontgroening: de vermindering van het aantal mensen tot 19 jaar - Dit kun je zien door leeftijdsgrafieken van verschillende jaren naast elkaar te leggen. B 107 Cultuurgebieden - De wereld kun je indelen in 7 verschillende cultuurgebieden. - Je gaat dichterbij kijken op een gebied, dan zie je weer grote verschillen. - Toch hebben ze de gebieden zo gemaakt, omdat ze alleen kijken naar de hoofdzaken. 7 Ongelijkheid in Europa De Europese kernregio - De Europese kernregio is het rijkste gebied in Europa (Nederland, deels Duitsland, Denemarken, deels Zweden, Zwitserland, Oostenrijk, deels Italië, deels Frankrijk, deels Engeland). Verschillende kenmerken van de kernregio: Goede natuurlijke omstandigheden (vruchtbare bodems, Van nature goede havens), hiermee wordt veel handel gedreven. Veel geld wat geïnvesteerd in de techniek. Daardoor kreeg je de industriële revolutie (= de snelle opkomst van de industrie). Belangrijk kenmerk: fabrieken stonden in steden. In de fabriek was veel werk mensen trekken van platteland naar de steden. Pagina 9 van 15

10 Door de groei van de steden gingen mensen daar bedrijven starten omdat er genoeg kopers en werknemers te vinden waren. Aan de top blijven - West-Europa is een van de rijkste regio s ter wereld. Om aan de top te blijven zijn de volgende dingen nodig. Bestaansmiddelen zijn veranderd: eerst speelde zware industrie een grote rol, nu speelt vooral kennisintensieve industrie en rol. Vernieuwing infrastructuur: vooral het aanleggen van snelle verbeterde (spoor)wegen. De EU maakt het makkelijk voor bedrijven om spullen aan het buitenland te verkopen. Daardoor is er meer en betere handel. B 127 Agglomeratievoordelen - Agglomeratie, twee betekenissen: Een stad met daaraan vastgegroeide (voor)steden en dorpen. Een ruimtelijke samenballing (= mensen en bedrijven zitten dicht op elkaar) van bevolking en bedrijven. Dat is voor bedrijven en mensen erg gunstig (mensen wonen dicht bij hun werk). - Drie voorbeelden van agglomeratievoordelen Consumenten markt (= mensen die dicht bij elkaar wonen, hebben veel nodig, dus daar kun je spullen verkopen) en arbeidsmarkt (= in een dichtbevolkt gebied zijn veel bedrijven, dus veel mensen die in een bedrijf kunnen werken). Veel bedrijven zitten bij elkaar. Dit is handig, want veel bedrijven verkopen hun producten niet aan de bevolking, maar aan andere bedrijven (bijvoorbeeld schoonmaakbedrijven die schoonmakers sturen naar een fabriek). In een dichtbevolkt gebied is de infrastructuur vaak goed. B 125 Arbeidsmarkt - Op de arbeidsmarkt spelen twee factoren een grote rol (lonen en kennis): Loonkosten kunnen van land tot land verschillen. In rijke landen zijn de loonkosten hoog, in arme landen zijn ze laag. Voor sommige bedrijven is het te veel om hoge loonkosten te hebben, dus verhuizen ze met hun bedrijf naar een land met lage loonkosten. Voor sommige bedrijven heb je vooral kennis nodig om daar te kunnen werken. Dat soort bedrijven gaan vooral op plekken zitten waar mensen wonen met veel kennis. Steun aan zwakke regio s - Europa: rijke en arme gebieden. Armere regio s krijgen meer steun van de EU. Het meeste geld gaat naar de regio s waar de mensen minder dan 75% van het Europese gemiddelde verdienen. De ontwikkeling van Spanje - Spanje kwam bij de EU: nog een slecht onderhoud land. Onderwijs en infrastructuur was slecht en een hoge werkloosheid. - Het geld van de EU voor Spanje werd vooral geïnvesteerd in de infrastructuur, wegen binnen Spanje zijn verbeterd, maar ook wegen vanuit Spanje naar het buitenland. - Er is wel een verschil binnen Spanje als je kijkt naar de ontwikkeling. In verschillende regio s is de ontwikkeling erg sterk vooruit gegaan, in andere regio s is de ontwikkeling veel minder sterk vooruit gegaan. 8 De ontwikkeling van Oost-Europa Pagina 10 van 15

11 Na het vallen van het IJzeren gordijn is het communisme (= economisch systeem zonder concurrentie) vervallen en zoeken de landen hun eigen weg. Omdat ze lange tijd met een communistisch systeem gewerkt hadden, was het opbouwen moeilijk en ze konden niet concurreren tegen het rijke westen. Bron 1 Verschillen tussen West- en Oost-Europa Oost-Europa leefde met een plan-economie, waar precies in stond hoeveel producten er gemaakt moesten worden. Het maakte niet uit hoe, en of iemand het wilde hebben, maar het zal hoe dan ook gehaald worden en er was nergens anders aandacht voor. Daardoor werd milieu flink vervuild, grondstoffen en energie worden verspild. Bron 2 Een beetje schoner milieu Oost-Europa is na het vervallen van het communisme over gegaan op kapitalisme, en is toen ook schoner gaan produceren. De dienstensector is ook belangrijker geworden, en die vervuild ook niet. Bron 3 Verschillen tussen landen. In de landen van Oost-Europa zijn grote verschillen in welvaart. Dit is te verklaren door een aantal factoren: - Door de Sovjetunie (waardoor de mensen moesten leven in het communisme) raakten deze landen achter, waardoor toen het kapitalisme weer terug kwam, ze niet konden concurreren tegen de moderne westerse bedrijven. - Veel landen in oost Europa zijn klein, daarom is het makkelijk om de infrastructuur te verbeteren. (veel makkelijker dan bijvoorbeeld in Rusland). - Oosterse landen die grenzen aan westerse landen zullen eerder weer op gang komen, want als westerse bedrijven naar oosterse landen gaan, zullen ze eerder naar die landen toe verhuizen. Bron 4 Angst voor Europa Veel Midden- en Oost-Europese landen willen bij de EU horen. Maar er zijn wel veel mensen bang voor de vrijemarkteconomie van West-Europa, omdat ze bang zijn dat de dure en slechte producten van Oost- Europa niet opkunnen tegen de goedkope en goede producten van West-Europa. Daardoor zal de werkloosheid toenemen. Bron 5 Achteruitgang Lang niet alle plaatsen gaan vooruit, het platteland blijft heel erg achter. De landbouw heeft geen toekomst en er zijn nauwelijks andere bestaansmiddelen. De overgang naar de vrijemarkteconomie is lang niet altijd een succes. Bron 6 In de steden is veel armoede, er zijn slechte woningen, met slechte isolatie en veel geluidsoverlast. Bron 7 Lid van de Europese Unie De EU wilde graag dat een aantal Oost-Europese landen bij de EU kwamen, ze vonden dat samenwerking goed is voor veiligheid, democratie en welvaart. Als je lid wil worden van de EU, moet de democratie in het land worden nageleefd. Landen zoals Bulgarije en Roemenië willen ook graag lid worden, maar die voldoen nog niet aan alle voorwaarden. Wel krijgen ze al geld van de EU. Bron 9 Hoofdsteden zijn populair Bedrijven die van West-Europa naar Oost-Europa gaan, gaan meestal naar de hoofdstad. Want ze hebben goed opgeleide en goedkope werknemers, veel inwoners en een redelijk goede infrastructuur. Daar komt bij dat de hoofdsteden erg lijken op West-Europa. B124 Grondstof of markt Pagina 11 van 15

12 - Als een bedrijf zich gaat vestigen gaat het kijken: wat is belangrijk aan de plaats waar ik me vestig? Het kan zijn dat een bedrijf grondstofgebonden is. Dat betekend dat een bedrijf wat bijvoorbeeld olie uit de grond haalt gaat kijken naar een plek waar veel olie in de grond zit (zware industrie). Voor marktgebonden bedrijven is het handiger om ergens te gaan zitten waar consumenten zijn om de producten te kopen. Deze bedrijven kunnen de grondstoffen zonder veel extra kosten aangevoerd krijgen. - Ze zijn gebonden aan de consumentenmarkt (= de mensen die het product willen kopen). Ze zoeken plekken waar de consumenten ze makkelijk kunnen bereiken. - Ze zijn gebonden aan de arbeidsmarkt. het gaat dan om de opleidingen en lonen van de werknemers. B192 Economische systemen - De manier waarop in een land de productie van goederen geregeld is, noem je het economisch susteem. Kapitalisme = de productie wordt geleid door particuliere ondernemers. De ondernemer bepaald zelf wat hij wil gaan produceren en hoeveel, er is ook concurrentie (ook wel vrijemarkteconomie). Communisme = de productie wordt geleid door de staat. De staat bepaald wat het bedrijf wil gaan produceren en hoeveel, er is geen concurrentie (ook wel planeconomie). Een communisme kan alleen maar bestaan in een dictatuur. In een dictatuur hebben de mensen geen democratische rechten. 9 vulkanen en aardbevingen Goma - Stad in Democratische republiek Kongo - Vulkaan: Nyamuragira. 150 uitbarstingen in de laatste 50 jaar. San Giuliano di Putlia - Klein dorp in Italië - Aardbeving in mensen dakloos aardbevingen - Men schat dat er aardbevingen per jaar op aarde zijn. De meeste voel je niet De meeste zijn op de zeebodem - Jaarlijks 20 tot 50 aardbevingen die schade aan richten. B58 Endogene en exogene krachten - Aarde: gloeiend hete bol met een dunne, harde schil eromheen, de aardkorst. - Natuurkrachten: Van buiten af: exogene krachten (plantengroei, bergen slijten af) Van binnen af: endogene krachten - Vlak onder de aardkorst: magma stroomt traag rond. Door de kracht krijg je breuken in de aardkorst. Die schuiven langs elkaar, dus krijg je aardbevingen. B60 Platen en breken - Plaat of schol: stukken aardkorst tussen de breuken. Die zijn de hele tijd in beweging: ze schuiven langs elkaar, onder elkaar, boven elkaar of van elkaar weg. B61 Aardbevingen - Aardbeving: endogene kracht. Begint diep in de korst, diepste punt = hypocentrum. Punt daar recht boven heet epicentrum (daar zijn de zwaarste schokken) - Seismologen mensen die aardbevingen bestuderen. - Schaal van Richter schaal om aan te geven hoe zwaar de aardbeving is Pagina 12 van 15

13 - Zwaarste aardbeving NL Roermond, 5.2 B63 Vulkanisme - Soms heb je een gat dwars door de aardkorst heen. Magma kan daardoor naar buiten komen. Magma = vloeibaar gesteente onder de grond Per 1000 meter naar beneden = + 3 C. - Zodra magma boven de aardkorst is noem je het lava (kan vast, vloeibaar of gas zijn). De berg waar lava uit komt noem je een vulkaan. - Grote klonters die uit de openingen wordt gegooid stollen tot vulkanische bommen. 10 Natuurrampen en ontwikkelingspeil Overstroming in Bangladesh - De natte moesson - (Hitte. Te kort. Zee. Koelt. Wolk. Omhoogstuwen) - De besneeuwde toppen van de Himalaya - (smelt. Houtkap. Sneller. Beddingen) - Tropische cyclonen (zware stormen die ontstaan boven zeewater dat warmer is dan 27 C) - Meestal voor of na de moessontijd. (stuwen. Trechter-vorm. Nergens heen. Kust.) - Voordeel: laat laagje vruchtbaar slib achter op het land Natuurrampen en ontwikkelingspeil Een overstroming in Nederland eist minder slachtoffers op dan in Bangladesh. - Natuurlijke omstandigheden zijn anders. (geen cyclonen en moesson) - Ontwikkelingspeil. (geen geld voor dijken etc.) Aardbevingen en ontwikkeling - Bij aardbevingen zijn er in arme landen veel slachtoffers - in rijke landen veel schade aan gebouwen. B45 Ontstaan van neerslag - Neerslag - water dat in vaste of vloeibare vorm. - Ontstaan neerslag: door opstijgen van de lucht. Lucht die opstijgt koelt af en kan minder water bevatten regent uit - Bij opwarming stijgt lucht - neerslag (bijvoorbeeld bij de evenaar). - Dalende lucht - droogte (gevolg: woestijn). - Bij een gebergte stijgt lucht. Loefzijde = windzijde; lucht stijgt - neerslag. Lijzijde = uit de wind; lucht daalt - droog, gebied aan de lijzijde (regenschaduw) B50 Moessons - (loodrechte)stand van zon staat niet altijd precies op de evenaar, maar tussen de keerkringen. Halfjaarlijks wisselen winden rond de evenaar van richting (Moesson) B79 Bodemerosie door water - Verdwijnen van de bovenste vruchtbare bovenlaag (Bodemerosie). In natte gebieden met veel reliëf is de kans groot op bodemerosie. Voorkomen: Bomen laten staan Geen hele helling als akker inrichten + laat het gras staan. Aanleg terrassen. 11 Milieurampen Pagina 13 van 15

14 Milieurampen - Rampen veroorzaakt door de mens - Onderscheid tussen natuur- en milieurampen is soms moeilijk te maken. (het kan door natuur en mens komen) Luchtvervuiling - Verbranding van steenkool, aardolie en aardgas zorgen voor slechte stoffen in de atmosfeer. - Zure regen = watervervuiling door verbranding van steenkool e.d. - Broeikaseffect = het wordt warmer op aarde. grenzen aan zee zullen worden verplaatst. Gebieden zullen overstromen. Het landijs zal verder smelten, sneeuwgrenzen worden hoger. B 8 Schaalniveau - Schaalniveaus: Lokaal (dorp, stadswijk, stad) Regionaal (streek, provincie, landsdeel) Nationaal (land) Continentaal (verschillende landen, werelddeel) - Mondiaal (hele wereld) B 26 De dampkring - Dampkring dunne schil lucht om de aarde heen, zonder dampkring geen leven. CO2 (koolzuurgas) en O2 (zuurstof) zitten in de dampkring Beschermende laag tegen invallende stenen en schadelijke stralen uit de hemelruimte. Dampkring laat maar een gedeelte van de warmte van de zon door en houd het vast. (anders te warm of te koud om te leven) B 90 Luchtvervuiling - Vervuiling van de dampkring met giftige stoffen. Door de mens sterk toegenomen. Belangrijkste oorzaak: verbranding van brandstoffen. - Zure regen = regen met zure stoffen er in door luchtvervuiling. Bossen worden erdoor aangetast en kalk geeft aanslag op gebouwen. B 91 Koolzuurgas - Van CO2 (koolzuurgas) maken planten O2 (zuurstof) en dat hebben wij nodig om te leven. - Sinds de mens is het percentage CO2 sterk toegenomen. Dit komt door ontbossing en verbranding van brandstoffen. B 92 Broeikaseffect: opwarming van de aarde - Broeikaseffect het vasthouden van zonnewarmte - Zonder broeikaseffect aarde onbewoonbaar, dan is het veel te koud. - Versterkt broeikaseffect opwarming van de aarde zeespiegel stijgt klimaten veranderen. B 93 watervervuiling - Beetje vervuiling rivier kan zichzelf reinigen - Veel vervuiling rivier kan de vervuiling niet meer aan - Waterzuiveringsinstallaties helpen rivier met reinigen van water - In arme landen kunnen ze zo n installatie niet betalen. Mensen gebruiken de rivier als een riool, afvalplek Pagina 14 van 15

15 en drinkwaterbron. De rivier daar is dus een bron van ziekten. B 94 Grensoverschrijdende vervuiling - Vervuiling waar je last van hebt door buurlanden/industrie in de buurt Luchtvervuiling. Lucht is altijd in beweging, zo verspreid de wind vuile stoffen. Watervervuiling. Water is ook (meestal in beweging), rivieren vervuild mond uit in de zee zee verspreid het over de wereld. 12 Milieuproblemen in de Alpen Verkeer in de Alpen - Alpen - hindernis voor verkeer tussen Oost- en West-Europa Geluidsoverlast - nog erger dan vlakke gebieden door de weerkaatsing van de bergen Luchtvervuiling - blijft hangen tussen de bergen Zout voor de sneeuw - valt tussen de bomen, bos wordt ziek Toerisme in de Alpen - Massatoerisme - toeristen komen er om te skiën en te wandelen. - Dubbelseizoen - in de winter komen mensen om te skiën, in de zomer om te wandelen. Urlaubbs(t)raum Fiss? - Tot 30 jaar geleden leefde de mensen in Fiss van veeteelt. - Nu komen er vele duizenden toeristen om daar te gaan skiën. Economie en milieu - Door heel veel skiërs in dit gebied leid het gebied heel erg. Sommige mensen beginnen te spreken van een milieuramp. Pagina 15 van 15