Circulariteit eis bij nieuwe kinder- en jeugdkliniek Ithaka in Kloetinge

Transcriptie

1 Auteur Joop van Vlerken Circulariteit eis bij nieuwe kinder- en jeugdkliniek Ithaka in Kloetinge Zo veel mogelijk circulariteit is een van de ambities die opdrachtgever Emergis stelt bij de bouw van de nieuwe locatie van de kinder- en jeugdkliniek Ithaka in Kloetinge. Maar voor het installatiegedeelte blijkt dat makkelijker gezegd dan gedaan. Het hoogwaardig hergebruik van materialen staat in de installatiesector namelijk nog in de kinderschoenen. Om het opnieuw gebruiken van installaties mogelijk te maken is het belangrijk dat installaties modulair geproduceerd worden. Daarnaast is hoogwaardig hergebruik van installaties lang niet altijd vanzelfsprekend. Verouderde installaties voldoen vaak niet aan de huidige eisen voor energieprestatie en duurzaamheid. Foto 1: Het nog maar 18 jaar oude gebouw van Rijkswaterstaat in Terneuzen moet wijken voor grotere sluizen. Om een voorbeeld te geven; de wc-potten uit het oude gedeelte kunnen we makkelijk weer opnieuw toepassen, maar dat geldt niet voor de inbouwreservoirs. We hebben dus nieuwe inbouwreservoirs gebruikt, omdat de installateur dat verstandiger vond in verband met de levensduur. Aan het woord is Hans Geerse, projectleider vastgoed en facilitair bij Emergis. Voor de renovatie en nieuwbouw van kinder- en jeugdkliniek Ithaka in Kloetinge wilde het centrum voor geestelijke gezondheidszorg graag ervaring opdoen met circulair bouwen. Geerse vertelt dat circulariteit in de bouwsector nog in de kinderschoenen staat. Het is echt pio- We hebben als voorwaarde bij de aanbesteding nieren. Het bleek bijvoorbeeld lastig om eisen op het gebied gesteld dat hergebruik waar mogelijk voorrang van circulariteit te stellen. Van tevoren een percentage voor moet krijgen. In de praktijk betekent het dat we hoogwaardig hergebruik opgeven, blijkt in de praktijk niet heel praktisch kijken wat zich daarvoor leent. mogelijk. 41

2 Foto 2: De buitenkozijnen, gevelbekleding, houten balken, maar ook de houten vloerdelen, binnendeuren en straatklinkers van het oude districtskantoor van RWS zijn gestript en worden hergebruikt in de nieuwe kliniek van Emergis. Hergebruik sanitair 2019 in gebruik genomen. Geerse: Twee locaties van Van twee locaties van de kinder- en jeugdkliniek Ithaka op 42 bedden worden teruggebracht naar een locatie met het terrein van Emergis in Kloetinge wordt één vestiging 24 tot 28 bedden. Van het gebouw dat we hergebruiken, gemaakt. Een van de twee locaties van heeft nog geen blijft 70% staan, ongeveer 1400 m2 en er wordt nieuwbouw bestemming. De andere is gedeeltelijk afgebroken, gedeel- geplaatst van nog eens 2000 m2. De nieuwe kliniek wordt telijk gerenoveerd en er wordt een nieuwbouw tegenaan bovendien verbonden met het naastgelegen ambulante geplaatst. Het nieuwe gebouw wordt in het voorjaar van centrum van de kliniek. In het gesloopte gedeelte van de kliniek is goed gekeken welke materialen geschikt zijn voor een toepassing in de nieuwe kliniek, legt Geerse uit. Foto 3: De wc-potten uit het oude gedeelte kunnen makkelijk opnieuw Voor de afbraak van de vleugel zijn we door het gebouw worden toegepast, maar dat geldt niet voor de inbouwreservoirs. Daar- gelopen waarbij we hebben gekeken naar wat herbruikbaar voor zijn vanwege de levensduur nieuwe reservoirs gekomen. is. Die materialen hebben we gestickerd en opgeslagen. Je kijkt dan op een heel andere manier naar zo n gebouw en de materialen. Uit de afgebroken vleugel komen cv-ketels die in de nieuwe technische ruimte geplaatst worden. Verder hebben we gekeken wat we aan wastafels en ander sanitair konden hergebruiken. In de clientenruimtes willen we alleen nieuwe spullen, omdat die ruimtes allemaal hetzelfde moeten zijn. Maar in de algemene ruimtes hebben we wel sanitair kunnen hergebruiken. Demontabel Door de wens van Emergis om circulair te bouwen, veranderde de werkwijze van architect Taco Tuinhof van Rothuizen Architecten en Stedenbouwkundigen. Je gaat veel bewuster om met het ontwerp van een gebouw dan bij een regulier ontwerp. Ik noem het wel eens koken met 42

3 restjes. Je ontwerp hangt namelijk af van de materialen die beschikbaar zijn. Daarnaast is het belangrijk om je gebouw demontabel te maken, zodat je de materialen in de toekomst kunt hergebruiken met een zo groot mogelijke restwaarde. Tuinhof had nog geen ervaring met circulair bouwen. We zijn het gewoon gaan doen, maar wisten nog niet precies hoe. In het begin van het project hoorden we dat het districtskantoor van Rijkswaterstaat in Terneuzen moest wijken voor de sluizen. Dat gebouw was pas 18 jaar oud en heeft bij oplevering in 2000 diverse duurzaamheidsprijzen in de wacht gesleept. We vonden het zonde om het gebouw zonder slag of stoot in de kliko te laten verdwijnen. Dus zijn we gaan kijken welke materialen zich leenden voor hergebruik voor de nieuwe locatie van Emergis in Kloetinge. Uiteindelijk zijn in het ontwerp van de nieuwe kliniek van Emergis onder meer de buitenkozijnen, binnendeuren, gevelbekleding, houten balken, houten vloerdelen en straatklinkers verwerkt van het oude districtskantoor van RWS. Ontkoppelen Waar het opnieuw gebruiken van houten bouwdelen al bewerkelijk is, is hoogwaardig hergebruik van installaties nog veel lastiger, benadrukt Tuinhof. Dat komt doordat ze meestal ruimtespecifiek ontworpen zijn. Een tweede leven voor luchtbehandelingskasten en kanalen is meestal dan ook niet mogelijk. Je kunt alleen de metalen hergebruiken. Een van de belangrijkste uitdagingen van circulair bouwen is volgens Tuinhof ontkoppelen. Je moet casco en inbouw Foto 4,5 en 6: Urban Miningsbedrijf New Horizon heeft een groot gedeelte van de staalconstructie en allerlei andere bruikbare onderdelen weggehaald om dat weer elders te gebruiken, waaronder kabelgoten. De lichtarmaturen daarentegen komen terug in de vernieuwbouwde kliniek. 43

4 los van elkaar houden. Daarnaast is het belangrijk goed te van de installaties niets. Maar New Horizon heeft documenteren welke materialen gebruikt zijn en hoe ze een groot gedeelte van de staalconstructie en gemonteerd zijn. Hierdoor is het in toekomst eenvoudiger allerlei andere bruikbare onderdelen weggehaald de materialen te oogsten voor hergebruik of recycling. om dat weer elders te gebruiken. Dat is wel eens lastig want je ziet bijvoorbeeld door prefab bouwen dat verschillende bouwelementen steeds meer geïntegreerd worden. Maar je moet bedenken wat je over Hernieuwbare energie vijftig jaar nog met die materialen kunt. Je hebt dan meer Naast de circulaire bouw, was energieneutraliteit aan eenduidige restproducten dan aan geïntegreerde een belangrijk streven. Door de toepassing van componenten. Voor installaties betekent het bijvoorbeeld onder meer zonnepanelen en warmtepompen dat ze modulair ontworpen moeten worden, zodat je gaat de nieuwe kinder- en jeugdkliniek Ithaka ze makkelijk uit elkaar kunt halen. Tuinhof schat in dat meer energie produceren dan ze verbruikt voor uiteindelijk 80% van de materialen van het RWS-kantoor de gebouwgebonden energie, vertelt Danny gerecycled is. We hebben een beperkt gedeelte daarvan Duinhouwer, senior adviseur bij INNAX Gebouw kunnen toepassen in het nieuwe gebouw van Emergis en en Omgeving. Het toepassen van hernieuwbare energie is ook circulariteit. Elke kilowattuur die je zelf op de locatie opgewekt is, hoef je niet te vervoeren. Maar soms gaan duurzaamheid en circulariteit ook tegen elkaar in, legt Duinhouwer uit. De kozijnen van het Rijkswaterstaat-gebouw waren in 2000 echt state-of-the-art, maar nu voldoen ze nog maar net aan het bouwbesluit. Dat betekent dat je op andere vlakken meer moet doen om energieneutraal te worden. In dit geval hebben we extra zonnepanelen gelegd en meer isolatie toegepast. Mark-Jan Koldijk, algemeen directeur bij de DWT-groep, is als w-installateur bij het 44

5 bouwproject van Emergis in Kloetinge betrokken. Hij bevestigt dat energieprestaties en circulariteit niet altijd goed samen gaan. Naast circulariteit was ook energieneutraliteit een eis van de opdrachtgever. Die eis heeft uiteindelijk toch voorrang gekregen boven circulariteit. Kennisuitwisseling nodig Op het gebied van installatietechniek is hergebruik niet eenvoudig, legt Duinhouwer uit. Dat komt doordat veel installaties bestaan uit samengestelde producten, die worden gemaakt door allerlei kleine bedrijven die nog niet bezig zijn met circulariteit. Een schakelaar kan bestaan uit twintig onderdelen van tien verschillende leveranciers. Daar ligt dan ook meteen de belangrijkste uitdaging voor de installatiesector; zorgen dat deze producten demontabel en herbruikbaar worden geproduceerd. Op dit moment is de installatiebranche nog niet zover, circulair bouwen staat nog onvoldoende op de agenda. We hebben dit soort projecten nodig om de markt uit te dagen met circulaire producten te komen. Pieter Paree, algemeen directeur van Paree B.V. Elektro - Telecom, is verantwoordelijk voor de e-installaties in de nieuwe kinder- en jeugdkliniek van Emergis. Hij vindt dat er meer kennisdeling plaats moet vinden tussen installateurs, leveranciers en technische adviesbureaus. Circulair bouwen is voor installateurs nog iets redelijk nieuws. Om het verder van de grond te krijgen, is het nodig dat er kennisuitwisseling plaatsvindt in de hele bouwketen. Als opdrachtgevers er vaker om vragen, dan zullen de installateurs dit voortvarend oppakken. Circulair ontwerp Als voorbeeld van circulair installatie-ontwerp noemt Duinhouwer het toepassen van opbouwleidingen. Het is voor toekomstig hergebruik niet handig om de leidingen in het beton te storten. Dus hebben we er in dit project voor gekozen om zoveel mogelijk te werken met opbouwleidingen, zodat ze in de toekomst weer makkelijk opnieuw te gebruiken zijn. Dat vraagt echt om een andere manier van denken. Je kiest voor materialen die hun waarde behouden. Om stappen te maken op het gebied van circulaire installaties werkt de DWT-groep in dit project samen met warmtepompproducent Mitsubishi Electric en pompenfabrikant Grundfos. Koldijk: Beide producenten hebben net als wij ambities op het gebied van circulariteit. We kijken nu samen hoe we de installaties die zij produceren meer demontabel kunnen maken. Als een warmtepomp over tien jaar vervangen moet worden, moet het binnenwerk bijvoorbeeld uitgewisseld kunnen worden. Maar circulariteit in de installatiesector blijft altijd een lastig verhaal, denkt hij. De innovaties in de installatietechniek gaan momenteel zo snel. Wat nu nieuw is, kan morgen al verouderd zijn. Dat maakt de combinatie met circulariteit wel ingewikkeld. Ik denk dat het voor de installatiesector toch in eerste instantie belangrijk is te kijken naar energieverbruik. Het hergebruik van grondstoffen gaat niet alleen over materialen, door energiebesparing beperk je ook de vraag naar grondstoffen. Toekomstwaarde Van de elektrotechnische installaties in het renovatiegedeelte van de kind- en jeugdkliniek is een groot gedeelte intact gebleven, vertelt Paree. Hier was hergebruik wel mogelijk, maar het kost toch veel tijd en energie. Je moet vooraf goed kijken wat er nog allemaal bruikbaar is en je kunt gedurende het renovatieproces nog wel eens tegen complicaties oplopen. Hij vraagt zich af of de nieuwe producten die hij gebruikt over bijvoorbeeld 25 jaar nog wel opnieuw toegepast kunnen worden. De eisen met Foto 7 en 8: Uit de afgebroken vleugel komen (foto links) de cv-ketels die weer in de nieuwe technische ruimte geplaatst worden (foto rechts). 45

6 Foto 9: Een artists impression van de vernieuwbouwde jeugd- en kinderkliniek van Emergis in Kloetinge. betrekking tot kabels worden steeds strenger. Technische opgeleverd. We hebben heel goed gekeken wat er nog in installaties hebben vaak maar een levensduur van tien tot het oude gebouw zat en wat we eventueel konden 25 jaar. Je zou ze hierna wel uit elkaar kunnen halen voor hergebruiken. Hierdoor konden we voor een lagere prijs bepaalde componenten, maar is dat het waard? Het is op dit project inschrijven en hebben we de klus uiteindelijk veelal elektronica en kunststof dat na gebruik zijn ook binnen kunnen halen. bestendigheid heeft verloren. Hij ziet wel dat er een markt is ontstaan voor gebruikte elektrotechnische materialen zoals bijvoorbeeld kabelgoten. Maar die circulaire Afweging materialen zijn bij de groothandel helaas op dit moment Circulair bouwen gaat niet vanzelf, concludeert Geerse. nog net zo duur als nieuwe materialen. Dat komt omdat Het moet echt een drive zijn, want anders werkt het niet. er veel meer uitzoekwerk in zit en je te maken kan hebben Maar zelfs als de wil er is, blijft hergebruik ook een afweging afwijkingen. van factoren. Als je een radiator wilt hergebruiken, moet die opnieuw gespoten worden en moeten er nieuwe Niet goedkoper voetventielen op. Je moet goed nadenken hoe lang je met dat soort zaken bezig bent en of het dan nog verstandig In tegenstelling tot wat veel mensen denken is circulair is om die radiator opnieuw toe te passen. Dat vindt ook bouwen niet goedkoper dan regulier bouwen, stelt Koldijk. Duinhouwer. Soms is het ook slim om te kijken naar hoe Het hergebruik van materialen is heel bewerkelijk. Je moet lang iets nog mee kan. Als het al een keer gebruikt is, wordt het demonteren en transporteren. En in sommige gevallen de levensduur toch minder. Je moet niet alles opnieuw moet je materialen opnieuw laten keuren. De kosten zitten willen gebruiken, zeker niet als het niet meer voldoet aan de niet zozeer in de materialen, maar in de arbeid. Maar huidige standaard. volgens Parée is er wel degelijk al winst te behalen met het hergebruik van materialen. In de calculatiefase hebben we wel extra tijd gestoken. Maar dat heeft ons ook wat 46