Project "Mobiel erfgoed, wat beweegt ons?"

Transcriptie

1 Project "Mobiel erfgoed, wat beweegt ons?" Tekst van het Waardestellend kader mobiel erfgoed Versie Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 1

2 INLEIDING In 2005 is door het (toenmalige) Instituut Collectie Nederland en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in samenwerking met de stichting Mobiel Collectie Nederland (MCN), de vier koepelorganisaties én andere belanghebbenden op het gebied van het mobiel erfgoed het Waardestellend kader mobiel erfgoed ontwikkeld, in de wandelgangen inmiddels het "WSK" genoemd. Het wordt hieronder toegelicht. Context: missie en visie van de stichting MCN Het Waardestellend kader biedt de elementen voor de cultuurhistorische waardestelling van het mobiel erfgoed ten behoeve van het Nationaal Register Mobiel Erfgoed van de stichting Mobiele Collectie Nederland (MCN). Het is van belang de context te vast te stellen, waarbinnen die waardestelling plaatsvindt. Die context wordt gegeven door missie en visie van MCN, die neer komt op "het leveren van een essentiële bijdrage aan de totstandkoming van een Mobiele Collectie Nederland als een evenwichtig samengestelde collectie mobiel erfgoed, die een representatief beeld geeft van de historische ontwikkeling van de mobiliteit in Nederland en de algemeenmaatschappelijke geschiedenis die daarmee samenhangt, hierna kortweg de "Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis" genoemd." 1 Context: de Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis Tot de Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis rekenen we niet alleen de mobiliteit zélf (de geschiedenis van het gebruik van vervoermiddelen voor het verplaatsen van mensen en goederen (verkeer en vervoer) en allerlei andere functies waarvoor vervoermiddelen kunnen worden toegepast 2 ), maar ook de geschiedenis van de productie van die vervoermiddelen (de geschiedenis van de Nederlandse vervoermiddelenindustrie dus, van wagenmakerij tot scheepswerf, van locomotievenfabriek tot automobielindustrie). Nederlands Er is veel discussie mogelijk over de vraag wat wel en niet tot de Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis kan worden gerekend. Zo worden in het Nationaal Register Railmonumenten ook de railvervoermiddelen in de (voormalige) koloniën meegenomen, alsmede buitenlandse railvervoermiddelen die veelvuldig en regelmatig op Nederlandse baanvakken te zien waren. In het Nationaal Register Vliegende Monumenten verstaat men onder historische vliegtuigen met Nederlandse relevantie óók buitenlandse vliegtuigen die hebben bijgedragen aan de bevrijding van Nederland en Nederlands-Indië in de Tweede Wereldoorlog. Voor het Nationaal Register Rijdende Monumenten is het niet zozeer de vraag of het object zélf van belang is voor de Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis, maar het type, waartoe het object behoort. En "beeldbepalend op de Nederlandse wateren" (een criterium voor opname in het Nationaal Register Varende Monumenten) kunnen bijvoorbeeld ook vissersschepen zijn uit andere landen, die regelmatig in de Nederlandse havens werden gesignaleerd. Het wordt aan de sectorale registerhoudende organisaties overgelaten hoe met het begrip "Nederlands" om te gaan. Historische en actuele betekenis In het WSK is sprake van de historische en de actuele betekenis van erfgoed. Een goede analytische vondst, omdat het belangrijk is te bepalen waar we het precies over hebben. 3 Wel wordt hier opgemerkt dat de in het WSK bedoelde actuele betekenis van mobiel erfgoed in het onderstaande Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 2

3 nog niet of nauwelijks wordt meegenomen. Het gaat MCN in de eerste plaats om de historische betekenis van de vervoermiddelen, waarmee wordt bedoeld de rol die ze in de geschiedenis van de mobiliteit hebben gespeeld en de bijdrage die ze aan de geschiedenis van ons land in het algemeen en de mobiliteitsgeschiedenis in het bijzonder hebben geleverd. Bij de ontwikkeling van het NRME is de voornaamste actuele betekenis van het mobiel erfgoed vooralsnog gelegen in wat dat erfgoed nú te vertellen heeft over de mobiliteitsgeschiedenis van toen. Tijdstip T Bij de cultuurhistorische waardebepaling, en de daarbij behorende beschrijving van historische objecten is dus het van belang een onderscheid te maken tussen de periode waarin met het object de oorspronkelijke functie werd uitgeoefend (het werkzame leven, de actieve periode of de historische periode) en de periode waarin het object als erfgoed beschouwd moet worden. Het onderscheid tussen die twee periodes wordt gemarkeerd door een zeker "tijdstip T". Vóór dat tijdstip T stond het gebruik van het object bij de historische gebruiker centraal (een vervoerbedrijf, een kolenmijn, een particuliere schipper of vrachtwagenchauffeur, de eigenaar van een luxewagen of een sportvliegtuig). Het vervoermiddel had een functie te vervullen en werd voortdurend onderhouden, aangepast en vernieuwd. De omgang met het object was ondergeschikt aan het optimaal uitoefenen van die functie. Erfgoedperiode Na het tijdstip T is dat niet meer zo. Tijdens de erfgoedperiode hoort het behoud van het object voorop te staan en zal de omgang met het object daaraan ondergeschikt zijn. Het zal niet altijd even eenvoudig zijn mogelijk zijn om tijdstip T eenduidig vast te stellen. Soms is T geen tijdstip, maar een periode die best jaren kan duren. Soms is tijdstip T echter heel makkelijk te bepalen. Als een oude trein, een bedrijfsvaartuig of een vrachtwagen bedrijf buiten dienst wordt gesteld en naar een museum verhuist, is het tijdstip T met redelijke zekerheid grote nauwkeurigheid vast te stellen. Bij vervoermiddelen die (deels) voor recreatieve doeleinden worden gebruik, is dat niet altijd even duidelijk. 4 Bewust Het is echter altijd van belang dat de huidige eigenaar / beheerder (particulier of museaal) zich bewust is van dat tijdstip T en van de beide perioden. Bij de beschrijving en cultuurhistorische waardestelling van historische vervoermiddelen ten behoeve van het Nationaal Register Mobiel Erfgoed gaat het immers voornamelijk om informatie over de historische periode van het object. Dáár is het register voorlopig in de eerste plaats voor bedoeld. Object en type In het mobiel erfgoed zijn veel objecten in grotere aantallen geproduceerd of typologisch onderling vergelijkbaar. Veel informatie betreft dan ook niet zozeer het object als wel het type waartoe het object behoort. Ook waardestellingen blijken op de keper beschouwd vaak vooral het type te betreffen. Daar is niets mis mee, als we ons maar realiseren dat we uiteindelijk alleen objecten kunnen behouden, types niet en dat dus ook het object bij de beschrijving en waardestelling aandacht verdient. 5 Klasse, soort, serie, model, uitvoering... We gebruiken hier het woord "type", waar in het mobiel erfgoedveld begrippen als klasse, categorie, soort, subsoort, type, subtype, serie, subserie, model, uitvoering enz. worden gehanteerd, één en ander afhankelijk van het abstractieniveau, maar ook van de sector van het mobiel erfgoed. We gaan Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 3

4 hier aan deze indelingsproblematiek even voorbij en zullen het begrip "type" hier vooral als koepelbegrip blijven gebruiken. De culturele biografie: een geval apart Eén van de belangrijkste criteria uit het WSK is de culturele biografie, eigenlijk een geval apart. Dit begrip verwijst naar de veelheid aan betekenissen en betekenislagen van een object in de context van de algemeen-maatschappelijke of cultuurgeschiedenis. Dat is belangrijk, want het is die maatschappelijke context, die het object pas werkelijk z'n historische betekenis geeft. Vanwege de rol van het "type" in de wereld van het mobiel erfgoed (zie boven), is het van belang vast te stellen, dat ook van het type een culturele biografie valt op te stellen. Het is een abstractieniveau hoger. 6 Handvatten voor waardestelling Heeft de culturele biografie dus enerzijds belang als mede-waardebepalende factor, anderzijds reikt een goede culturele biografie ook handvatten aan voor de waardebepaling op andere criteria, zoals representatiewaarde en zeldzaamheid. Een goede culturele biografie kan de representatiewaarde onderbouwen of de zeldzaamheid versterken; het verdient dan ook aanbeveling deze eerst te schrijven, voordat aan de waardering op andere criteria begonnen wordt. Hoe uitgebreider de culturele biografie, hoe beter de cultuurhistorische waarde van het object valt te bepalen. Omdat het MCN in de eerste plaats om het erfgoed van de mobiliteitsgeschiedenis gaat, is binnen de culturele biografie vooral de historische periode van belang (zie paragraaf over het tijdstip T hierboven). Modificaties Zo heeft voortschrijdend inzicht in de periode , en met name het vele inzicht uit de voorbereiding van het NRME-symposium, tot modificatie van en aanvulling op het oorspronkelijke WSK geleid. 7 Ook zijn passages toegevoegd om het jargon uit de erfgoedwereld voor de wat minder in de materie ingevoerde leek te verhelderen. MCN hecht er echter aan te melden dat het WSK in de kern onveranderd is gebleven. Vooraf zij gesteld, dat niet alle criteria van toepassing hoeven te zijn. Er is keuze mogelijk; het Waardestellend kader is bedoeld als gereedschapskist, niet als keurslijf. De objectbeschrijving voor het mobiel erfgoed Bij elke waardestelling volgens het WSK wordt er impliciet vanuit gegaan, dat eerst een beschrijving van het object volgens de "objectbeschrijving voor het mobiel erfgoed" (OBS) heeft plaatsgevonden. Zo niet, dan zal dat alsnog moeten gebeuren. Zie voor het OBS en een toelichting daarop de publicatie Erfgoed dat Beweegt, de tweede druk uit Het verdient het evenzeer aanbeveling, voorafgaand aan de eigenlijke waardestelling, een goede culturele biografie op te stellen. Geen keurslijf Tenslotte merken we op, dat niet alle criteria van toepassing hoeven te zijn; er is keuze mogelijk. Het WSK is bedoeld als gereedschapskist, niet als keurslijf. Het is vooral bedoeld als handvat om op een overzichtelijke en waar mogelijk eenduidige manier de cultuurhistorische waarde van ons mobiel erfgoed voor de buitenwereld duidelijk te maken. Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 4

5 CULTURELE BIOGRAFIE (HERKOMST) Dit criterium is van belang omdat het de geschiedenis van het object betreft. Wie heeft het object ontworpen, wie heeft het geproduceerd, wie hebben het gebruikt, wanneer en waar is het gebruikt, waarvoor is het gebruikt en hoe belangrijk is dat allemaal? In de herkomst van het object speelt ook de relatie van het object met Nederland een belangrijke rol (is het object in Nederland gebruikt, geproduceerd of ontworpen?). De herkomst van het object is zo belangrijk, omdat de Mobiele Collectie Nederland omschreven wordt als een "evenwichtig samengestelde collectie mobiel erfgoed, die een representatief beeld geeft van de Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis." 8 Een uitgebreide geschiedenis van het object wordt ook wel een culturele biografie genoemd. Dit begrip verwijst naar de veelheid aan betekenissen en betekenislagen van een object in de context van de algemeen-maatschappelijke of cultuurgeschiedenis. Dat is belangrijk, want het is die maatschappelijke context, die het object pas werkelijk z'n historische betekenis geeft. De culturele biografie bestaat idealiter uit vier onderdelen: Historische context - Geschiedenis van het type (ivt) - Geschiedenis van het object - Het object als erfgoed. In de culturele biografie is voor het NRME vooral de historische periode van belang (zie paragraaf over het tijdstip T op blz x.). Dat wil niet zeggen dat de periode waarin het object als erfgoed wordt bewaard, onvermeld moet blijven en niet interessant zou zijn. We moeten echter keuzes maken en de nadruk ligt in deze fase van het NRME op het historische aspect. REPRESENTATIEWAARDE De cultuurhistorische waarde van een vervoermiddel wordt binnen het WSK onder andere gerelateerd aan de rol die het object (of het type waartoe het object word gerekend) heeft gespeeld in de Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis. Zo kan een vervoermiddel representatief zijn voor een belangrijke ontwikkeling in de geschiedenis van het verkeer en vervoer in Nederland of typerend zijn geweest voor de geschiedenis van de Nederlandse vervoermiddelenindustrie. Immers: tot de mobiliteitsgeschiedenis rekenen we zowel de mobiliteit zélf, het gebruik van vervoermiddelen voor het verplaatsen van mensen en goederen en voor andere functies, als de productie van die vervoermiddelen. De cultuurhistorische waarde van een historisch vervoermiddel hangt dus onder meer samen met de representatiewaarde van het object met betrekking tot de Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis. 9 Sleutelpositie De betekenis van een voorwerp is het grootst of belangrijkst wanneer het een sleutelpositie inneemt in de Nederlandse cultuurgeschiedenis, met andere woorden wanneer het object aantoonbaar wel iets héél belangrijks representeert. Er zijn drie criteria benoemd waarmee kan worden vastgesteld of het om zo'n sleutelpositie gaat, namelijk: - IJkwaarde - Schakelwaarde - Symboolwaarde Binnen het mobiel erfgoed kunnen deze criteria worden gezien als een specifieke uitwerking van de representatiewaarde. De genoemde criteria kunnen als volgt worden omschreven: Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 5

6 - Een object heeft ijkwaarde of, anders gezegd, is een ijkpunt wanneer de waardering en betekenis van een (groot) aantal andere objecten er aan kan worden gerelateerd en vastgesteld. Het object representeert dan een groot aantal andere, wellicht niet meer bestaande, objecten. - Een object heeft schakelwaarde wanneer het een belangrijk moment of een belangrijke periode in een bepaalde ontwikkeling representeert. - Een object heeft symboolwaarde wanneer het een belangrijke historische gebeurtenis, een belangrijk bedrijf of een belangrijke persoon representeert. 10 Beeldbepalendheid In tegenstelling tot het meeste roerend cultureel erfgoed in museale collecties verwijst mobiel cultureel erfgoed doorgaans naar historische vervoermiddelen, die zich veelvuldig in de openbare ruimte bevonden. Het mobiel erfgoed is in die zin vergelijkbaar met monumenten en daarom wordt in alle vier de sectoren het criterium "beeldbepalend" gebruikt. Dit begrip komt in het oorspronkelijke WSK niet voor, maar enige verwantschap met het begrip ijkwaarde is wel aanwezig. In het mobiel erfgoed zijn veel objecten in grotere aantallen geproduceerd of typologisch onderling vergelijkbaar. Een verschil met de monumentenwereld is dan ook, dat vervoermiddelen vaak beeldbepalend worden genoemd, omdat er zoveel van een zelfde type waren. Kennis Kennis van de Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis, en dan met name van de belangrijke ontwikkelingen en de beeldbepalende typen in die geschiedenis, is bij de cultuurhistorische waardebepaling dus onontbeerlijk. Daarbij hangt het van tal van omstandigheden af welke kennis er het meest relevant is; bijvoorbeeld kennis van de geschiedenis van de scheepvaart, het railvervoer, het wegverkeer of de luchtvaart of kennis van deelaspecten daarvan. Kennis van de algemene mobiliteitsgeschiedenis, van de sociaal-economische en algemeenmaatschappelijke geschiedenis strekt bij dit alles uiteraard tot aanbeveling. Tijdbalk Daarbij kan het behulpzaam zijn om een overzicht te maken van de belangrijke ontwikkelingen en de beeldbepalende typen in de sector of zelfs een tijdbalk, waarop de belangrijke ontwikkelingen en beeldbepalende typen worden vermeld en eventueel kort toegelicht. Daarbij dient zowel de geschiedenis van het gebruik van de objecten als vervoermiddel als de geschiedenis van de productie ervan aan bod te komen. ZELDZAAMHEIDSWAARDE Van de historische vervoermiddelen die vaak in grotere aantallen zijn geproduceerd of typologisch onderling vergelijkbaar zijn, worden soms nog redelijk grote aantallen behouden. De cultuurhistorische waarde van een object is over het algemeen groter naarmate het zeldzamer is. Bovendien heeft een zeldzame representant van een zeer veel voorkomend of beeldbepalend type vervoermiddel een andere cultuurhistorische waarde dan de zeldzame representant van een type dat in ons land niet zo vaak voorkwam. In de bepaling van de zeldzaamheid van het object speelt dus ook de representatiewaarde weer een rol. Behalve aan een (beeldbepalend) type kan de zeldzaamheid bijvoorbeeld worden afgemeten aan de rol van het object of type object in de mobiliteitsgeschiedenis, eventueel gespecificeerd in ijkwaarde, schakelwaarde of de symboolwaarde. Hoe belangrijker die rol,hoe hoger de Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 6

7 zeldzaamheidswaarde. En ook hier rekenen we tot die mobiliteitsgeschiedenis zowel het gebruik van de vervoermiddelen als de productie ervan. Tenslotte kan de zeldzaamheidswaarde ook worden aangeven in relatie tot één van de andere in het WSK genoemde criteria (ensemblewaarde, contextwaarde enz). Het gaat er dus om, aan te geven in welk opzicht het object zo zeldzaam is. Daarbij spelen het niveau waarop en het kader waarbinnen dit beoordeeld wordt een rol: heel Nederland, regionaal of lokaal. ENSEMBLEWAARDE Een object kan cultuurhistorische waarde ontlenen aan het feit dat het deel uitmaakt van een ensemble (een historisch verantwoord samenstel van voertuigen), bijvoorbeeld een locomotief met bijpassende rijtuigen, een sleepboot met sleepschip of een vrachtwagen met bijbehorende aanhanger, dit alles vanuit historisch perspectief gezien. Er kan ook sprake zijn van een infrastructureel ensemble, waarbij een historisch verantwoorde relatie bestaat tussen het object en de (oorspronkelijk) bijbehorende directe omgeving, bijvoorbeeld een historische haven waar het schip vroeger daadwerkelijk lag, een historische remise of garage waar het object tijdens z'n "historische leven" gestald stond of een auto in een werkplaats met bijbehorende inventaris uit dezelfde periode. Dit alles dus eveneens vanuit historisch perspectief gezien. CONTEXTWAARDE Als er een duidelijke historische relatie bestaat tussen een object en de plaats of regio waar dit object (doorgaans) wordt bewaard en/of gepresenteerd, heeft dit object contextwaarde. 11 Een goede documentatie van de restauratie en van de overige behouds- en beheergeschiedenis van het object voegt tenslotte evenzeer een belangrijke waarde aan het object toe. AUTHENTICITEITSWAARDE 12 De mate waarin het object nog in authentieke staat is, bepaalt mede de cultuurhistorische waarde. Tot de authentieke staat kunnen ook de aanpassingen gerekend worden die het object in de loop van z'n "historische periode" of "werkzame leven" heeft ondergaan 13. Indien restauratie plaatsvindt, dient deze te geschieden op basis van respect voor de "originele materialen" of voor authentieke bronnen. Er kan ook gekozen worden voor behoud van het object "as found", al dan niet aan het eind van de "historische periode" of het "werkzame leven". In dat geval zal conservering in die toestand prevaleren boven restauratie. 14 In het mobiel erfgoed wordt een object niet zelden in werkende staat behouden of gebracht (operationeel behoud). Dan is een keuze voor de te behouden waarden van groot belang. Er kunnen vijf vormen van authenticiteit worden onderscheiden die bepalend zijn voor restauratie en conservering en voor het verdere behoud en beheer van het object, die ieder een andere waarde van het object betreffen conceptuele authenticiteit: het concept, het idee van de producent, is bepalend voor restauratie en conservering en voor het verdere behoud en beheer. Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 7

8 - materiële authenticiteit: de integriteit van het materiaal is bepalend voor restauratie en conservering en voor het verdere behoud en beheer. Het "echte" oorspronkelijke materiaal leidt daarbij tot een andere cultuurhistorische waarde dan "nieuw" oorspronkelijk materiaal. - historische authenticiteit: de hele geschiedenis van het object wordt zo compleet mogelijk geconserveerd. De staat waarin het object wordt aangetroffen ("as found") is bepalend voor restauratie en conservering en voor het verdere behoud en beheer. - a-historische authenticiteit: een moment in de geschiedenis van het object wordt gekozen als richtlijn voor restauratie en conservering en voor het verdere behoud en beheer (bijvoorbeeld "de oorspronkelijke staat" of een van tevoren gekozen tijdstip ergens tijdens de "historische periode" van het object) functionele authenticiteit: de oorspronkelijke functie van het object is relevant en bepalend voor restauratie en conservering en voor het verdere behoud en beheer. Daarnaast worden in het WSK nog onderscheiden: - infrastructurele authenticiteit: de oorspronkelijke directe omgeving is relevant en bepalend voor restauratie en conservering en voor het verdere behoud en beheer. - contextuele authenticiteit: de oorspronkelijke plaats of regio van het object is relevant en bepalend voor restauratie en conservering en voor het verdere behoud en beheer. Een goede documentatie van de restauratie en van de overige behouds- en beheergeschiedenis van het object voegt een belangrijke waarde aan het object toe, onder andere omdat daarmee de authenticiteit van het object kan worden vastgesteld. DOCUMENTATIE- EN KENNISWAARDE Documentatie vormt een belangrijke waarde van het object. Bijvoorbeeld de bouwtekeningen van een object of een reisschema, dienstregeling ed, maar ook het fotoalbum van de piloot die z'n reizen vastlegde. De mate waarin dergelijke historische documenten aanwezig zijn bepaalt mede de cultuurhistorische waarde van het object. 17 Ook andere documentatie over de geschiedenis van het object (literatuur, al dan niet bewegend beeld enz) kan natuurlijk van waarde zijn. In het mobiel erfgoed wordt een object niet zelden in werkende staat behouden of gebracht (operationeel behoud). Het (operationeel) behoud van mobiel erfgoed vergt veel specialistische kennis en vaardigheden, evenzo de bediening van objecten die in operationele staat worden beheerd. Wanneer aan een bepaald object dergelijke historische kennis is verbonden kan dat als waarde worden meegewogen in de beoordeling, zeker als die kennis in overdraagbare vorm (in documenten) is opgeslagen. Bij het behoud van mobiel erfgoed zijn conservering, restauratie en onderhoud aan de orde. Een goede documentatie van de restauratie- en onderhoudsgeschiedenis van het object voegt een belangrijke waarde aan het object toe, onder andere omdat daarmee de authenticiteit van het object kan worden vastgesteld (zie ook paragraaf 7, authenticiteit). Tenslotte kan het object zélf als informatiedrager worden beschouwd en dus van documentaire waarde zijn. Het kan, bijvoorbeeld door z'n authenticiteit, drager zijn van gegevens, die niet elders genoemd zijn. 18 Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 8

9 PRESENTATIEPOTENTIEEL De waarde van een object kan mede schuilen in de mogelijkheden die het biedt om de betekenis en de cultuurhistorische waarde over te brengen. Gezien de publieksfunctie van het mobiel erfgoed wordt dit potentieel door MCN als zeer belangrijk gezien. 1 Het doel van de stichting MCN is vastgelegd bij de oprichting in 2001 (Zie de oprichtingsstatuten). Missie en visie zijn daarvan afgeleid. 2 In een bijdrage aan het project "Waardestellend kader mobiel erfgoed" in 2005 onderscheidt Henk Dessens, conservator en adjunct-directeur van het Nederlandse Scheepvaartmuseum te Amsterdam, de volgende functies voor het varend erfgoed, die hier in enigszins gewijzigde versie voor het hele mobiel erfgoed worden weergegeven: vervoer (van mensen en goederen), sport en recreatie, voedsel- en grondstofvoorziening, machtsuitoefening en onderzoek en ondersteuning. 3 Zie voor deze begrippen Erfgoed dat Beweegt, Tweede druk, blz 27 e.v. 4 Dit dilemma kan worden opgelost door het tijdstip te nemen, waarop de (huidige of toenmalige) eigenaar het vervoermiddel zelf als erfgoed is gaan beschouwen. Of het tijdstip waarop volgens afspraken of (wettelijke of andere) regelingen een vervoermiddel als erfgoed wordt benaderd. Zo geldt in de praktijk de mobiel-erfgoedwereld een bepaalde leeftijd, waarna een vervoermiddel (doorgaans) tot het erfgoed gerekend kan worden. Voor schepen is dat 50 jaar, voor auto s 25 jaar, voor vliegtuigen 35 jaar en voor treinen dat ze buiten dienst moeten zijn. Voor historische vervoermiddelen in museaal eigendom gelden die leeftijdscriteria niet; in een museale collectie is een object per definitie erfgoed. 5 Een mooi voorbeeld van het spanningsveld tussen object en type levert de Uiver bij het Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome in Lelystad (of liever: de DC-2 aldaar). Omdat van dit voor Nederland zeer belangrijke vliegtuigtype geen Nederlandse objecten te verwerven waren, is voor een object uit het buitenland gekozen. Zie Erfgoed dat Beweegt, Tweede druk, blz Bij de FONV loopt al geruime tijd het project "typebeschrijvingen", waarbij wordt geprobeerd het WSK los te laten op scheepstypen. 7 Dat geldt bijvoorbeeld voor de toevoeging van het begrip beeldbepalend. Deze modificaties komen voor rekening van MCN. Zo ziet MCN ook de "Esthetische betekenis" teveel als een criterium wat misschien waardevol is in kunsthistorische beschouwingen, maar wat aan een WSK voor het mobiel erfgoed niet veel toevoegt. 8 Zie visie, missie en doelstellingen van de stichting Mobiele Collectie Nederland MCN, zoals kort weergegeven op de website van de stichting: 9 In de reeds bestaande methodes van cultuurhistorische waardestelling in het mobiel erfgoed door de sectorale organisaties keren de begrippen "representeren" en "representatiewaarde" telkens terug, zij het dat soms andere terminologie wordt gebruikt. In het Nationaal Register Railmonumenten en het Nationaal Register Historische autobussen (onderdeel van het Nationaal Register Rijdende Monumenten) wordt het begrip expliciet gebruikt. Voor het Nationaal Register Varende Monumenten geldt (o.a.) dat een schip kan worden opgenomen als het schip een scheepstype representeert dat meer dan vijftig jaar geleden beeldbepalend was op de Nederlandse wateren of een typerende ontwikkeling binnen de Nederlandse scheepsbouw representeert (lichte tekstuele aanpassing door MCN). 10 Bedrijf: Dit kan een belangrijk vervoerbedrijf zijn, een belangrijke autofabriek of een vooraanstaande scheepswerf. Bij personen denken we aan hen die in de geschiedenis van de mobiliteit van belang zijn geweest. Dat kunnen producenten zijn als Anthony Fokker, Hub. van Doorne of De Vries-Lentsch, maar ook een legendarische directeur van een vervoerbedrijf als Ir. I.Q. Den Hollander of een karakteristieke schipper. 11 In het oorspronkelijke WSK wordt deze waarde tot de ensemblewaarden gerekend. Omdat een deel van het mobiel erfgoed zeer regio-gebonden is (skûtsjes, stadstrams, streekbussen), blijkt behoefte te bestaan deze waarde apart te benoemen. 12 In het oorspronkelijke WSK wordt gesproken van de "staat van het object". We geven hier de voorkeur aan het begrip "authenticiteit", omdat dit beter aansluit bij wat hier in het mobiel erfgoed onder wordt Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 9

10 verstaan. Over het begrip "authenticiteit", de vormen daarvan en de rol die het in de cultuurhistorische waardestelling zou kunnen spelen, vindt momenteel (2011) de nodige discussie plaats. 13 Zie bladzijde 2 over de historische en de erfgoedperiode van een historisch vervoermiddel.. 14 Verwijzing naar andere sectoren in de erfgoedwereld. 15 Daarbij dient opgemerkt te worden dat het in de erfgoedwereld niet zo is, dat één van deze vormen van authenticiteit "beter" zou zijn dan de andere of op een hoger plan staat. De vorm van authenticiteit waar de eigenaar van het erfgoed naar streeft is veelal het resultaat van het doel dat de eigenaar met betrekking tot het behoud en beheer van het object voor ogen heeft. 16 Zie de opmerkingen over "historische periode" in paragraaf 7. In de mobiel-erfgoedwereld is de a- historische authenticiteit de vorm die verreweg het vaakst wordt nagestreefd; restauratie en het verdere behoud en beheer hebben meestal tot doel het object "terug te restaureren" in de "oorspronkelijke staat" of de staat in één of ander "referentiejaar". In het Nationaal Register Varende Monumenten wordt de a- historische authenticiteit als criterium gehanteerd om A-status toe te kennen. 17 Materieel en immaterieel erfgoed. Authentiek document vs inhoud. 18 Zie bijvoorbeeld EdB: interview Bart Vermeer. Het Waardestellend kader mobiel erfgoed, versie / blz 10