November 2015 Jaargang 44 Nr 11. Security uitdagingen. Zelf-inspectietechnieken. Het kennisniveau in installatieland. Thema: Gebouwbeheer

Transcriptie

1 November 2015 Jaargang 44 Nr 11 Security uitdagingen Zelf-inspectietechnieken Het kennisniveau in installatieland Thema: Gebouwbeheer

2 Feilloos inregelen van ventilatiesystemen FlowFinder MK De enige manier om ventilatiesystemen feilloos in te regelen of te controleren, is met de nuldrukcompensatiemethode. De FlowFinder luchtdebietmeter maakt gebruik van deze uiterst nauwkeurige meetmethode. ACIN instrumenten presenteert de Flow- Finder mk-2. Dit nieuwe, verbeterde model FlowFinder is met een druk op de knop klaar om te meten. De volautomatische, compacte, lichtgewicht luchtdebietmeter meet nauwkeurig, reproduceerbaar en snel (toe- en afvoer tot 550m 3 /u met volledige nuldrukcompensatie, 850m 3 /u met berekende tegendrukcompensatie). Met het touchscreen kleurendisplay is de nieuwe FlowFinder makkelijk te bedienen en af te lezen. De metingen worden opgeslagen op een Micro SD-kaart. Een geladen accuset gaat een hele werkdag mee. MEETBEREIK VAN 10m 3 /u TOT 850m 3 /u LICHTGEWICHT NAUWKEURIG EN REPRODUCEERBAAR ZEER SNEL EENVOUDIG TE BEDIENEN acin instrumenten bv OPLAADBARE ACCUSET Handelskade BG Rijswijk telefoon telefax info@acin.nl

3 Inhoudsopgave REDACTIERAAD: Drs.ir. P.M.D. (Martijn) Kruijsse (voorzitter) Ir. J.H.A. (Jan) Feijes Ing. J. (John) Lens H. (Henk) Lodder I. (Irene) Meijdam W. (Will) Scheffer Mw. drs.ir. I. (Ineke) Thierauf Ing. J. (Jaap) Veerman Ing. R (Rienk) Visser Ing. F.J. (Frank) Stouthart (eindredacteur) TVVL MAGAZINE November 2015 REDACTIE: Drs.ir. P.M.D. (Martijn) Kruijsse (voorzitter) Ing. J. (John) Lens I. (Irene) Meijdam Ing. F.J. (Frank) Stouthart (eindredacteur) THE INTERNET OF THINGS: NOG NAUWELIJKS VOORSTELBAAR J. (Jan) Kerdèl, L. (Leander) Hamel 6 HOE IS HET KENNISNIVEAU IN INSTALLATIELAND? REDACTIE-ADRES: TVVL: De Mulderij 12, 3831 NV Leusden Telefoon redactie (033) Fax redactie (033) i.meijdam@tvvl.nl UITGAVE: Merlijn Media BV Zuidkade 173, 2741 JJ Waddinxveen Telefoon (0182) info@merlijnmedia.nl SECRETARIAAT: info@merlijnmedia.nl J.P. (Jan-Peter) Vos 10 AUTOMATISCHE DETECTIE, DIAGNOSE EN FOUTEN- CORRECTIE Dr.ir. A. (Arie) Taal, dr. L. (Laure) Itard, prof.ir. W. (Wim) Zeiler en Y. (Yang) Zhao 16 SECURITY IN EEN VERANDERENDE OMGEVING R. (Rik) Chorus, P. (Peter) Dijkstra 19 GEBOUWAUTOMATISERING SERIEUS OP DE KAART K. (Kees) Groeneveld 30 BIG DATA UIT GBS BIEDT ENORME KANSEN R. (Rob) van Mil 24 ECHT GEBRUIKSVRIENDELIJKE SOFTWARE KOMT ERAAN G. (Goffe) Schat, J. (Joep) van der Velden, J. (Jan) Kerdel 26 SLIM WERKENDE GEBOUWAUTOMATISERING R. (Rob) van Mil 30 LICHTBRONNEN WORDEN INFORMATIEBRONNEN HET INSITER PROJECT 36 ABONNEMENTEN: Merlijn Media BV Zuidkade 173, 2741 JJ Waddinxveen Telefoon (0182) info@merlijnmedia.nl Benelux 109,- Buitenland 212,- Studenten 87,- Losse nummers 18,- Extra bewijsexemplaren 13,- Het abonnement wordt geacht gecontinueerd te zijn, tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk wordt opgezegd. K. (Kevin) Raaijmakers 34 DEVELOPMENT OF INTUITIVE SELF-INSPECTION TECHNIQUES J. (Jan) Cromwijk, G. (Günther) Riexinger, G. (Guido) Lammerink, M. (Martijn) Kramer, R. (Rizal) Sebastian 36 VISIE OP BIM P. (Patrick) Hoekveen, E. (Edwin) Asselman 46 ONDERZOEK NAAR KLACHTEN OVER TEMPERA- TUURSCHOMMELINGEN DOUCHEWATER W. (Will) Scheffer 48 INTERVIEW: ED ROOIJAKKERS 38 ADVERTENTIE-EXPLOITATIE: Merlijn Media BV Ruud Struijk Telefoon (0182) r.struijk@merlijnmedia.nl PREPRESS: Yolanda van der Neut DRUK: Ten Brink, Meppel ISSN TVVL, 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daar in vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs kunnen echter geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor de gevolgen van eventuele onjuistheden. EDITORIAL 4 INTERVIEW 38 PROJECTBESCHRIJVING 42 DE OPINIE VAN DIRK FOLLET 45 ACTUEEL 53 UITGELICHT 57 VERSLAG SMART CITIES EVENT 58 REGELGEVING 60 INTERNATIONAAL 63 STUDIEVERENIGING MOLLIER GOES CHINA (3) 64 VOORBESCHOUWING 72 SUMMARY 72 AGENDA 74 REVIEWED: Artikelen in TVVL Magazine zijn beoordeeld door redactieraadleden. De uniforme peer review waarborgt de onafhankelijke en kwalitatieve positie van TVVL Magazine in het vakgebied. Een handleiding voor auteurs en beoordelingsformulier voor de redactieraadleden ( peer reviewers ) zijn verkrijgbaar bij het redactie-adres. PROJECT: FLUOR HOOFDDORP 42 TVVL Magazine is het officiele orgaan van TVVL Platform voor Mens en Techniek. De vereniging, opgericht op 26 mei 1959, heeft tot doel de bevordering van wetenschap en techniek op gebied van installaties in gebouwen en vergelijkbare objecten. Als lid kunnen toetreden personen, werkzaam (geweest) in dit vakgebied, van wie mag worden verwacht, dat zij op grond van kennis en kunde een bijdrage kunnen leveren aan de doelstelling van de vereniging. Het abonnement op TVVL Magazine is voor leden en begunstigers van TVVL gratis. De contributie voor leden bedraagt 140,00 incl. BTW per jaar. Informatie over de bijdrage van begunstigers wordt op aanvraag verstrekt. 3

4 editorial Gebouwautomatisering en beheer Een themanummer over gebouwautomatisering en beheer! Met een nieuwe doelstelling en aanpak wil Expertgroep GB vanaf nu weer jaarlijks present zijn in TVVL-magazine. Er zijn tal van mooie ontwikkelingen beschreven in deze uitgave: bijvoorbeeld op het vlak van geautomatiseerde diagnose en prestatieborging van installaties; of over tools in ontwikkeling die gebruik maken van zogeheten augmented reality. Daarnaast introduceren we in een artikel het Internet of Things en spreken we over de betekenis van gebouwautomatisering. Ook is de samenwerking in de keten op het gebied van klimaatinstallaties onderzocht en observeren we enkele projecten. Jan Kerdèl, voorzitter Expertgroep GB. Kerdèl Business Development De Expertgroep Gebouwautomatisering en Beheer (GB) heeft begin 2015 haar rol onder de loep genomen. Dit gebeurde naar aanleiding van de wens van het bestuur om de organisatie als geheel te herijken en nieuwe mogelijkheden te ontdekken. GB heeft aangegeven dat het haar doelstelling is om relevante ontwikkelingen te signaleren en betekenis te geven. Dit aandachtsveld beperkt zich niet tot technologie of installatietechniek alleen. Nadrukkelijk wordt ook gekeken naar sociale aspecten, wet- en regelgeving en hoe organisaties zich zouden moeten ontwikkelen. GB zet daartoe jaarlijks een of enkele projecten op met onderzoek, rapportage en communicatie. Voorbeelden zijn Echt gebruiksvriendelijke software en de opleiding Systeem architect gebouwautomatisering en beheer. Over beide onderwerpen vindt u meer informatie verderop in dit themanummer. Het streven bij elk project is om tenminste twee-derde van de deelnemers buiten de Expertgroep te zoeken. We denken dan aan vakgenoten en/of studenten. Hiermee wordt voorkomen dat we veel binnen de eigen kring blijven hangen. Door extern te gaan kunnen we gebruikmaken van, zowel de beste expertise in de markt als de vindingrijkheid en denkkracht van nieuwe generaties. Oproepen via LinkedIn zijn al heel effectief gebleken. In de communicatie hebben technici in het algemeen wat moeite om effectief te zijn Daarom is het speciaal op dit gebied dat GB zich nadrukkelijk gaat inspannen om u goed te informeren over datgene waar we mee bezig zijn. Op de TVVL-techniekdag in oktober kon u ons al spreken bij de GB-marktkraam. Enkele van de trends die GB ziet in relatie tot GBS: - het Internet of Things (IoT) is volop in ontwikkeling en zal met ongekende snelheid de architectuur van GBS veranderen en nieuwe ontwikkelingen brengen. Hierdoor zal onze kijk op automatiseren veranderen; - Big Data is ook voor steeds meer technische toepassingen bijzonder goed inzetbaar; - het IoT en Big Data geven nieuwkomers en buitenstaanders van de installatietechniek alle gelegenheid met nieuwe ontwikkelingen te komen; - Smart Grids veranderen de rol die GBS inneemt in de besturing van duurzame en conventionele bronnen; - langzaam maar zeker integreren disciplines als Comfort, Security, Elektro en Home Automation; - het kennisniveau binnen de branche daalt. Ook zijn er de issues waarmee GB zich bezighoudt., zoals: - Een integrale ontwerpbenadering wordt bij fysieke ontwerpvraagstukken (het 3D-modelleren en ruimtelijk afstemmen) inmiddels als noodzakelijk beschouwd. Van een integrale benadering van de gebouwfunctionaliteit (dat wat de eindgebruiker ervaart of mist), is echter nog lang geen sprake, uitzonderingen daargelaten. Voor een 4 TVVL Magazine EDITORIAL

5 belangrijk deel heeft dit te maken met gebouwautomatisering. Er zijn vier gebieden waarbij automatisering een belangrijke rol speelt: 1. Het automatiseren van processen, waarbij nadrukkelijk ook het samenspel tussen processen is bedoeld. 2. De mogelijkheid om in te grijpen op processen (op gecontroleerde wijze). 3. De afstemming van energiebronnen en het optimaliseren en bewaken van energetische rendement en contractafspraken. 4. Informatie leveren over installaties en deels het gebouw voor beheerdoeleinden (zoals prestatieborging). Duidelijker wordt dan, dat ook gebouwautomatisering integraal moet worden benaderd. De praktijk is helaas dat dit voor het gebouw zo belangrijke instrument in het bouwproces wordt ondergebracht in een W- of E-bestek en daar een twijfelachtig lot tegemoet gaat als sluitpost in de begroting. Bizar, aangezien de invloed op de levensduurkosten (TCO) zeer hoog kan zijn, vaak wel zo n 20 a 30%. Gelukkig kijken de nieuwe contractvormen wel naar levensduurkosten en krijgt dit denken meer voet aan de grond. - Gebouwautomatisering is nog altijd een uitgesproken technische tool. De gemiddelde gebouweigenaar en zelfs een beheerder kan er maar weinig mee. Niet verwonderlijk dus dat het een low-interest product is hun de ogen. Het wordt tijd dat we onszelf als vakwereld opnieuw uitvinden voordat het IoT (Nest + Google, Toon, Anna e.a.) ons daartoe dwingt. Enkele voorbeelden, vraagt u? In hoeveel gebouwen blijft een incidenteel overwerk programma (bijvoorbeeld voor een jubileum) tot in lengte van jaren actief op iedere zelfde weekdag? Dat zou de beheerder toch moeten resetten, denkt u. Nee, dat zou het systeem moeten herkennen. Een ander voorbeeld: een GBS raakt op den duur ontregeld door storingsbezoeken waarbij een setpoint-verstelling plaatsvindt. De oorzaak zit in het feit dat vrijwel iedereen symptomen bestrijdt maar niet naar het ontwerp kijkt. Een GBS zou alleen verstellingen moeten accepteren als aan de ontwerp-check is voldaan. Een laatste voorbeeld: kunstmatige intelligentie zou de gebruiker uitstekend kunnen assisteren bij zijn beheerprocedures, bediening en analyses. Te vaak zien we dat (dure) hulp van buiten nodig is voor relatief eenvoudige handelingen. - Er zit maar weinig structuur in de manier hoe gebouwbeheersystemen worden ontworpen en uitgevoerd. Elke fabrikant en verwerkend bedrijf heeft wel een eigen visie hoe het zou moeten. Voor een deel komt dit voort uit klassiek denken, en vaak tracht men met techniek (op bit-niveau) het verschil te maken. Daarbij hebben we dan te weinig de eindgebruiker voor ogen. Om bedrijven te helpen een transparante structuur op te zetten voor een GBS, wordt gewerkt aan het project GB4 Echt gebruiksvriendelijke software. Onderscheid wordt gemaakt in vier doelgroepen: de eigenaar of facilitair manager, de technisch beheerder, de ruimtegebruiker en de GBS-technicus. De gedachte is verder dat een uitrustingsniveau dient te worden gekozen, zoals: basis, nominaal of hoog. Het resultaat van het project zal een ISSOpublicatie zijn waarin duidelijk wordt wat een GBS moet bieden. Het geheel kan daarom worden gezien als het standaard programma van eisen (PvE). - Technische scholing op het gebied van GBS is de laatste jaren flink ontwikkeld. Recent nog heeft het ROVC cursussen op MBO+-niveau geïntroduceerd. Voor een belangrijke deel ontbreekt het in onze vakkringen aan mensen die op niveau van systeemarchitectuur en op basis van klantbehoefte een integraal GBS-ontwerp kunnen maken. In het belang van gebouweigenaren en duurzaamheidsdoelstellingen zijn TVVL en de Nederlandse Brancheorganisatie GebouwAutomatisering overtuigd van het feit dat gebouwautomatisering en beheer verder moet groeien in professionaliteit. Om die reden wordt er hard gewerkt aan een opleiding Systeemarchitect Gebouwautomatisering en Beheer. Deze gecertificeerde post HBO-opleiding zal naar verwachting begin 2016 van start zal gaan. We hopen dat u veel plezier beleeft aan het lezen van de bijdragen in dit themanummer. De auteurs zijn, zonder uitzondering, benieuwd wat u ervan vindt en komen graag in gesprek. Communiceren is leren. LOYTEC buildings under control COMPONENTEN VOOR ELEKTRO-, MEET- EN REGELTECHNIEK TVVL Magazine EDITORIAL TM1115_editorial.indd :22:33

6 The Internet of Things: nog nauwelijks voorstelbaar Een huis waar de voordeur van het slot gaat als u er aan komt en waar thermostaat en verlichting zich al van tevoren instellen op een gezellige avond thuis. Of een koelkast die zelf de voorraad aanvult Het zijn enkele stereotypen voor The Internet of Things, afgekort IoT. Technologisch gezien is IoT vooral communicatie tussen apparaten die onderling met elkaar zijn verbonden via het internet. De betekenis voor de mens is echter zodanig dat we mogen spreken van een nieuwe industriële revolutie. IoT zal ongekend inzicht geven in menselijke en zakelijke processen door de informatie die uit al die apparaten kan worden verkregen. Wat betekent IoT? En wat betekent het concreet voor ons vakgebied; wat doet het met de gebouwen en de mensen die er werken? Wat doet het met de techniek van vandaag en hoe staat het met de veiligheid en vraagt het een aanpassing van onze manier van denken en werken? J. ( Jan) Kerdèl, voorzitter Expertgroep GB, Kerdèl Business Development; L. (Leander) Hamel, lid Expertgroep GB, Hamel Regeltechniek -Figuur 1- Voorstelling van het Internet of Things De term Het internet der dingen verwijst naar de situatie dat door mensen bediende computers (desktop, tablet, smartphone) in de minderheid zullen zijn op het internet. De meerderheid van internetgebruikers zal in deze visie gaan bestaan uit semi-intelligente apparaten. Dit kunnen alledaagse voorwerpen zijn en vrijwel elk denkbaar zakelijk product. Alle worden ze een entiteit op het internet, die kan communiceren met personen en andere objecten, en op grond hiervan autonome beslissingen kan nemen. De term Internet of Things dateert van 1999, in feite redelijk recent. De eerste discussies over het onderwerp dateren van 1991, nu zo n 24 jaar geleden, een tijd waarin het internet zelfs nog niet was vrijgegeven voor gebruik door bedrijven en particulieren. Dit gebeurde pas in Het internet der dingen brengt ons naar algemene verwachting belangrijke voordelen: 1. Commercieel: efficiëntere processen, minder kosten voor logistiek/opslag, verkoop meer toegespitst op klanten; 2. Sociaal en politiek: duidelijkere informatie voor klanten en burgers, betere zorg, verhoogde veiligheid; 3. Persoonlijk: nieuwe diensten die het leven aangenamer en veiliger maken. Over de groei in aantallen van IoT bestaan 6 TVVL Magazine INTERNET

7 verschillende schattingen. Marktonderzoeker Gartner spreekt van meer dan 30 mld. devices in 2020 (tegenover 15 mld. in 2011) die permanent verbonden zijn met het internet. Vrij eenduidig zijn de uitspraken echter over de betekenis van IoT onze samenleving. WAT PROMINENTEN ZEGGEN Alom verwachten producenten van microelektronica een enorme groei. De Nederlandse chip-fabrikant NXP uit Eindhoven kocht begin 2015 het Amerikaanse Freescale voor bijna 12 mld. dollar om hiermee haar positie in embedded systems te verstevigen. Samsung geeft aan dat in 2017 ruim 70% van haar producten met het IoT verbonden is. In 2020 groeit dit naar 100%. Ook staat IoT hoog op de digitale agenda van de Europese gemeenschap: The Internet of Things represents the next step towards the digitization of our society and economy, where objects and people are interconnected through communication networks and report about their status and/or the surrounding environment. The IERC (Internet of Things European Research Cluster) groups together the IoT projects funded by the European research framework programs, as well as national IoT initiatives. De website toont tevens interessante toepassingen van IoT [1]. Jeremy Rifkin, een belangrijk Amerikaans econoom en adviseur van o.a. de Europese gemeenschap, was bij TVVL op 4 november jl. te gast. Hij ziet al geruime tijd dat wij een revolutie in onze economie beleven. In zijn laatste boek The Zero Marginal Cost Society (2014) [2] beschrijft hij dat onze economische principes dramatisch zullen wijzigen. De klassieke vorm van kapitalisme gaat plaats maken voor wat Rifkin noemt collaborative commons, waar mensen door samenwerking op alle gebied in staat zijn de grootste economische macht te worden. Belangrijke katalysatoren zijn The Internet of Things en Big Data (zie uitleg hierna) waardoor de kosten die zijn gemoeid met informatievergaring, delen en verspreiden extreem zijn gedaald. Niet in de laatste plaats ontstaat deze kracht ook door het feit dat een jongere generatie aan het roer komt die van kinds af aan vertrouwd is met informatica, die gebruik belangrijker vindt dan bezit en die beter kan samenwerken. Zie hier de ingrediënten voor disruptie van het bestaande. DE BASIS VAN IOT De basis van het Internet of Things wordt in essentie gevormd door Machine to Machine (M2M) communicatie. M2M verbindt machines en/of apparaten op afstand. Hierdoor -Figuur 2- M2M-communicatie -Figuur 3- Iedereen verwacht zijn gegevens op elk apparaat te kunnen gebruiken ontstaat de mogelijkheid voor overdracht van informatie zonder dat hiervoor mensen nodig zijn. Communicatie vindt automatisch plaats en maakt gebruik alle bestaande digitale netwerken. De systemen die worden ingezet werken dus autonoom. In elk vakgebied zijn wel toepassingen te noemen voor M2M. Enkele voorbeelden: een netwerk van sensoren koppelen aan regelkringen; smart grids; verkeersgeleiding; de zelfrijdende auto; voorraadbeheer; plaatsbepaling monteurs om flexibeler te kunnen plannen. Unieke veranderingen ontstaan op vele gebieden zoals: kostenbesparing, efficiency, informatieniveau, beheersen van complexe processen, veiligheid. De mogelijkheden om complexer wordende systemen te optimaliseren en te beheren zijn extreem belangrijk in zakelijke toepassingen. M2M brengt echter ook vraagstukken met zich mee op het gebied van netwerkgebruik, kosten, privacy en veiligheid. Zonder uitzondering zullen bedrijven in sterk toenemende mate afhankelijk worden van M2M-toepassingen en de daarvoor gebruikte communicatienetwerken. Wanneer is een device een IoT-device Een temperatuursensor, via een adapter verbonden met het internet is nog geen IoTdevice. Diverse elementaire functies dienen bij een IoT-device altijd aanwezig te zijn. Het device kan registreren (sensorisch); het heeft in veel gevallen ook een actor voor schakelen of verstellen; er is een mogelijkheid voor gegevensopslag; er is rekenkracht; er is internettoegang en het device is locatiebewust. Naast deze functies dient het nog belangrijke eigenschappen te bezitten zoals: energiezuinig zijn; lage productiekosten hebben; hoge kwa- TVVL Magazine INTERNET 7

8 liteit en lange levensduur; en tenslotte veilig voor gebruik in een internetomgeving. ANDERE OPSLAG VAN GEGEVENS Traditioneel gedacht is de PC of laptop het centrum van onze gegevensopslag. In bedrijven is dit meestal de centrale serverruimte. Het tablet heeft de PC en laptop naar de kroon gestoken en is momenteel, samen met de smartphone, de belangrijkste Human Machine Interface (HMI). Vrijwel iedereen gebruikt meerdere apparaten en verwacht zijn gegevens op alle devices te kunnen gebruiken. De enige mogelijkheid dit te realiseren is door het gebruik van centrale opslag en een netwerk dat in principe altijd beschikbaar is. Nog steeds zou dit kunnen met eigen servers, maar de total cost of ownership daarvan is een veelvoud ten opzichte van de kosten bij een externe service provider. Deze externe dienstverlening wordt aangeduid met Cloud Storage. De term Cloud is afkomstig uit schema s in de informatica waar een groot, decentraal netwerk met behulp van een wolk wordt aangeduid. BIG DATA Big Data is hot. De term slaat op de trend om veel gegevens op te slaan, veel meer dan tot dusver gewend. Het ontstaan van de term Big Data is niet goed te achterhalen en de betekenis wordt door iedereen vrij geïnterpreteerd. In de kern komen meer gegevens over elk denkbaar onderwerp beschikbaar. De meerwaarde ontstaat vooral door het kunnen combineren van gegevens uit vele en uiteenlopende bronnen, ook al lijkt er geen direct verband te bestaan. Onderzoeksbureau Gartner beschrijft de drie belangrijkste factoren als volgt: de hoeveelheid data; de snelheid waarmee de data binnenkomen en/of opgevraagd worden; de diversiteit van de data. Hiermee wordt met name bedoeld dat data ongestructureerd kan zijn en niet kan worden opgeslagen in een traditionele database. Wanneer twee van de drie factoren van toepassing zijn is er sprake van Big data. Zowel de opslag van grote hoeveelheden gegevens als het analyseren speelt een steeds grotere rol in onze maatschappij. Universiteiten bieden inmiddels opleidingen op masterniveau aan. De betekenis van data is immers van zeer hoge waarde voor maatschappelijke, medische, technische en marketingdoeleinden. IOT EN GEBOUWAUTOMATISERING Vrijwel alle disciplines binnen de installatiewereld zullen grote invloed ondergaan van IoT, zo ook gebouwautomatisering en beheer. Hierna volgen enkele aspecten. Sensoren Als eerste zijn er de ontwikkelingen op het gebied van sensoren. Ze worden beduidend kleiner, kunnen worden ingesloten in andere materialen en goedkoper worden geproduceerd. Netwerkadapters om sensoren met het internet te verbinden kosten nog maar een fractie in vergelijking met enkele jaren geleden. Een enkele sensor heeft meestal een enkele toepassing. In combinatie met een netwerkadapter is het eenvoudig een sensor te ontwikkelen die verschillende fysische grootheden meet en op het netwerk zet. Door ze te verbinden met het internet worden het smart sensors, die gemakkelijk in gebruik zijn en waarmee bij grotere aantallen veel fijnmaziger kan worden gemeten tegen gelijke of zelfs lagere kosten. Slimme toepassingen hangen samen met deze verfijning van meetpunten. Sensoren worden vaker gevoed via het netwerk zelf (Power over Ethernet, PoE) wat kabelkosten-besparend werkt. Controllers Digitale regelaars worden in Noord-Europese landen bij voorkeur in regelkasten geplaatst. Traditioneel werd de individuele sensor of signaalgever apart bekabeld tot in de regelkast, een prijzige oplossing. In een IoT-architectuur is daar geen enkele reden voor. Controllers worden bij voorkeur in een eenvoudige omkasting geplaatst in de nabijheid van een installatie en zo dicht mogelijk bij componenten die alsnog traditioneel bekabeld moeten worden. Al het overige wordt via de netwerkkabel verbonden. Een uitzondering wordt gevormd door sensoren voor kritische processen waarin geen dode tijd mag ontstaan als gevolg van netwerk timing (vb. drukregeling of inblaastemperatuurregeling). Daarnaast is er een gestage toename van ventilatoren, pompen, drukvaten, machines etc. die van huis uit (OEM) reeds zijn uitgerust met een complete besturing (eigen sensoren, eigen controller etc.). Door deze ontwikkelingen m.b.t. de plaats van controllers verliezen regelkasten een belangrijk deel van hun oorspronkelijke functie en worden ze vooral (elektro) verdeelinrichtingen. Daarnaast dwingt IoT het gebruik van open communicatieprotocollen af. Netwerken Netwerken voor techniek en kantoorfuncties kunnen in een aantal gevallen worden gecombineerd, alhoewel er vanuit de invalshoeken techniek, veiligheid en gebruik wel restricties zijn. Vanuit de techniek gezien kan een netwerk veilig in gebruikssegmenten worden ingedeeld door het gebruik van VLAN s (Virtual Local Area Network). Hierdoor kunnen kantoor en techniek elkaar niet zien in het netwerk. Voor deze benadering kan (in goede samenspraak met de IT-afdeling) worden gekozen wanneer een organisatie het gebouw in eigendom heeft. Wel zijn de overwegingen met betrekking tot security in netwerken elders in dit themanummer zeer relevant. In panden voor de verhuur brengen huurders dikwijls hun eigen netwerkinfrastructuur mee. In deze situatie zal een eigen technisch netwerk voor gebouwautomatisering een absolute noodzaak zijn. Dit lijkt kostenverhogend, maar er wordt veel op conventionele bekabeling bespaard. Ook zal het netwerk, dat normaal pas aan het eind van het installatieproces in bedrijf gaat, nu als een van de eerste moeten werken. Moderne netwerken kennen een hoge beschikbaarheidsgraad. Niettemin dienen network-devices in een IoT een hoge mate van autonomie te bezetten en te beschikken over gegevensbuffering. Plaats van het GBS De meeste PC s voor GBS hebben een dubbelfunctie. Ze dienen als werkplek en meestal ook als plaats voor gegevensopslag. Nog vaak worden GBS PC s ondergebracht in technische ruimtes of onder een bureau bij de technische dienst. Voor het regelmatig maken van een veiligheids-backup neemt het overgrote deel van de gebruikers geen of te weinig tijd. In een IoT-architectuur verhuist de gegevensopslag naar de Cloud, m.a.w. er is een centrale plaats buitenshuis waar serverruimte wordt gehuurd. Op basis van een Service Level Agreement (SLA) worden afspraken gemaakt over de beschikbaarheid en gegevens back-up. Vanuit managementperspectief is dit een veel meer gewenste situatie. Toch blijken organisaties er nog moeite mee hebben dat hun gegevens buiten de deur liggen, een wonderlijke discrepantie gezien de nonchalance waarmee gegevens traditioneel werden behandeld. Any device Het bedienen van een GBS of het opvragen van gegevens kan binnen een IoT-architectuur in principe vanaf elk modern device. Het biedt enorm inzicht om met een tablet bij een installatie te staan en het overzicht van actuele meetgegevens bij de hand te hebben, maar ook historische gegevens en functionele specs van de betreffende installatie zijn beschikbaar. De voorwaarde is dat WIFI-hotspots worden voorzien op plaatsen waar dit relevant is. Scheiding technische- en managementfuncties Het gebouwbeheersysteem is vanuit een technische achtergrond ontstaan en nog steeds is technisch gebruik top-of-mind bij vrijwel alle leveranciers. Het GBS zal hier- 8 TVVL Magazine INTERNET