LOOSDRECHT. Acht eeuwen rond de Ster. - Historische canon - Annet Werkhoven

Transcriptie

1 LOOSDRECHT Acht eeuwen rond de Ster - Historische canon - Werk Annet Werkhoven boek

2 INHOUD 3 Inleiding 4 Handreiking voor de leerkracht 9 Venster 1. Ontstaan van het gebied 11 Venster 2. De beide Loosdrechten... Venster 3. Over bisschoppen, graven, ontginningen en grenzen... Venster 4. Boeren en turfstekers... Venster 5. Vervoer over het water... Venster 6. Rechtspraak in Loosdrecht: Vang ze die Loosdrechters!... Venster 7. Van kerken, geloven en strijd... Venster 8. Hoogheemraden, waterschappen en waterlinies.... Van rijke lui en harde werkers... Venster 10. Sterke verhalen?... Venster 11. Industrie in plaats van turfsteken?... Venster 12. Zorg voor elkaar?... Venster 13. Medische zorg in Loosdrecht... Venster 14. Loosdrechtse kunsten... Venster 15. Nuttige voorzieningen... Venster 16. Sypesteyn: een apart verhaal... Venster 17. (Water)toeristen en recreatie... Venster 18. De wereldoorlogen en het interbellum... Venster 19. Loosdrechts verenigingsleven... Venster 20. Woningbouw in Loosdrecht... Venster 21. Marine Opleiding Kamp Hilversum (MOK Hilversum)... Venster 22. Loosdrecht op de schop?... Venster 23. Loosdrechtse gebeurtenissen in de twintigste eeuw... Venster 24. Loosdrecht blijft Loosdrecht... Venster 25. Loosdrecht nu en Loosdrecht over 15 jaar 13 Algemeen te raadplegen websites 14 Moeilijke woorden

3 3 INLEIDING Alweer een canon? Ja, inderdaad, maar wat voor een! Een boek vol geschiedenisverhalen over Loosdrecht, met aanknopingspunten voor het onderwijs, maar ook gewoon om Loosdrecht en de eigen omgeving beter te leren kennen. De vijfentwintig verhalen zijn chronologisch-thematisch opgezet, waarbij de nadruk ligt op de beide Loosdrechten. Korte verhalen, die als een rijgsnoer (canon) aan elkaar verbonden zijn, maar ook ieder hun eigen inhoud (gezichtspunt, venster) hebben. Het doel van een lokale geschiedeniscanon is je eigen (leef)omgeving leren kennen, begrijpen en daardoor respecteren. Een canon voor de jeugd, maar ook voor alle andere Loosdrechters. Er zijn aanknopingspunten te over met de regionale en nationale geschiedeniscanons om een breder beeld te schetsen. De geschiedenis van Loosdrecht is uniek, maar volgt ook de nationale gebeurtenissen, vertaald naar lokaal niveau. Ik dank Mieke van Melsen voor de kritische opmerkingen ten aanzien van de leesbaarheid van het boek voor de jeugd en de ideeën over de werkopdrachten voor leerlingen. Het werkboek voor scholen is digitaal gemaakt, het bevat een korte samenvatting per venster, werkopdrachten, websites, suggesties voor activiteiten en een moeilijke woordenlijst. Het mooie van deze opzet is dat het werkboek altijd up to date gehouden kan worden. Verder is het door deze opzet ook mogelijk om via mail en websites interactief bezig te zijn. Ook is het mogelijk via de mail en site aanvullingen en opmerkingen te sturen. Met elkaar kunnen we de canon op die manier nog beter, mooier en handzamer maken! Heel veel plezier met het werkboek van Loosdrecht. Acht eeuwen rond de Ster. Annet Werkhoven-Scherpel. s Annet Scherpel, acht jaar, in haar Piraatjol op de Eerste Plas

4 4 HANDREIKING VOOR DE LEERKRACHT Waarom digitaal? Er is voor gekozen om de werkopdrachten, websites, moeilijke woordenlijsten en activiteiten rond de canon digitaal aan te bieden. Ze zijn te downloaden via de website van de Historische Kring Loosdrecht, Deze aanpak biedt grote voordelen: a. Door de gegevens via de website aan te bieden is de HKL in staat om op ieder gewenst tijdstip veranderingen, verbeteringen en aanvullingen aan te brengen. b. De scholen kunnen altijd over de opdrachten en bijbehorend beeldmateriaal beschikken en ze dupliceren en gebruiken. Via het digibord kunnen foto s en opdrachten ook klassikaal getoond worden. Wij denken dat de canon op deze manier optimaal (lesvervangend) kan integreren in de lesstof. Opbouw van het te downloaden materiaal Even lezen Dit staat boven een korte samenvatting van het venster. In maximaal driehonderd woorden wordt de inhoud van een venster samengevat. Vragen Na de samenvatting volgen er vijf of zes inhoudelijke vragen over de tekst. De canon is als naslagwerk te gebruiken. Keuzeopdrachten Na de vragen komt er een aantal (re)creatieve keuzeopdrachten die te maken hebben met de inhoud van het venster. hier worden literatuur suggesties gedaan, met de nadruk op jeugdliteratuur. hier worden websites en suggesties voor links gegeven, die te maken hebben met het onderwerp. hier worden suggesties gedaan voor activiteiten in de buurt; te integreren in de les of als uitstapje. Tot slot: de vensters van de lokale geschiedeniscanon kunnen worden gelinkt aan de regionale en nationale vensters. Ook in de digitale versie wordt een opsomming van micro-, meso- en macroniveau gedaan (lokale- regionale- nationale geschiedeniscanon). Via de regionale en nationale vensters zijn weer nieuwe werkopdrachten, activiteiten en filmpjes beschikbaar. De lessen gaan daardoor moeiteloos van micro- naar macroniveau en zijn zo ook leerstofvervangend. In onderstaand schema verwijzen de vensters van de diverse canons naar elkaar en is ook aangegeven in welk tijdvak (Commissie de Rooy) het zich afspeelt.

5 5 Lokale canon Loosdrecht: acht eeuwen rond de Ster Regionale canon Historische Canon tussen Vecht & Eem Nationale canon De canon van Nederland Tijdvakken Commissie de Rooy Venster 1 Ontstaan van het gebied Venster 1 De Geologie tussen Vecht en Eem Venster 2 De eerste mensen in de regio Venster 3 Van prehistorie naar moderne tijden Venster 4 Kerstening & Frankisering Kastelen Venster 21 Op de bres voor de natuur Venster 1 Hunebedden Venster 2 De Romeinse Limes 47- ca. 400 Venster 3 Willibrord Venster 4 Karel de Grote * De tijd van jagers en boeren (tot het jaar 0) * De tijd van Romeinen en Germanen (0-500) * De tijd van monniken en ridders ( /1200) Venster 2 De beide Loosdrechten Venster 5 Het Sint Janskerkhof met de doodwegen Kastelen Venster 6 Floris V * De tijd van monniken en ridders ( /1200) Venster 3 Over bisschoppen, graven, ontginningen en grenzen Venster 6 De erfgooiers Venster 7 Venen rondom het Gooi Venster 8 De opkomst van de steden Kastelen Venster 10 Niet altijd even goede buren Venster 6 Floris V Venster 4 Boeren en turfstekers Venster 5 Vervoer over het water Venster 6 Rechtspraak in Loosdrecht: Vang ze die Loosdrechters Venster 7 Venen rondom het Gooi Venster 20 Van turfwinning naar recreatie Venster 21 Op de bres voor de natuur Venster 7 Venen rondom het Gooi Venster 8 De opkomst van de steden Venster 20 Van turfwinning naar recreatie Venster 7 De Hanze 1356-ca Venster 10 Karel V Venster 27. Napoleon Bonaparte stoommachines ( )

6 6 Lokale canon Loosdrecht: acht eeuwen rond de Ster Regionale canon Historische Canon tussen Vecht & Eem Nationale canon De canon van Nederland Tijdvakken Commissie de Rooy Venster 7 Van kerken, geloven en strijd Venster 8 Hoogheemraden, waterschappen en waterlinies Venster 5 Het Sint Janskerkhof met de doodwegen Kastelen Venster 11 Humanisten en reformatoren tussen Vecht en Eem Venster 8 De opkomst van de steden Venster 13 Water als verdedigingsmiddel Venster 3 Willibrord Erasmus 1466?-1536 Venster 10 Karel V Venster 11 De Beeldenstorm 1566 Venster 15 De Beemster 1612 * De tijd van monniken en ridders ( /1200) * De tijd van ontdekkers en hervormers ( ) * De tijd van ontdekkers en hervormers ( ) Van rijke lui en harde werkers Kastelen Venster 10 Niet altijd even goede buren Venster 12 De grote stad in de buurt Venster 16 De grachtengordel Venster 24 Buitenhuizen Zeventiende en achttiende eeuw Venster 26 De Patriotten * De tijd van ontdekkers en hervormers ( ) Venster 10 Sterke verhalen? Venster 8 De opkomst van de steden Kastelen Venster 10 Niet altijd even goede buren Venster 13 Water als verdedigingsmiddel Venster 10 Karel V Venster 13 De Republiek * De tijd van ontdekkers en hervormers ( )

7 7 Lokale canon Loosdrecht: acht eeuwen rond de Ster Regionale canon Historische Canon tussen Vecht & Eem Nationale canon De canon van Nederland Tijdvakken Commissie de Rooy Venster 11 Industrie in plaats van turfsteken? Venster 14 Het Witte Goud Venster 16 De opkomst van de industrie Venster 20 Van turfwinning naar recreatie Venster 32 Verzet tegen de kinderarbeid Venster 12 Zorg voor elkaar? Venster 17 Sociale bewogenheid Venster 30 De grondwet 1848 Venster 32 Verzet tegen de kinderarbeid Venster 41 Willem Drees Venster 13 Medische zorg in Loosdrecht Venster 17 Sociale bewogenheid Venster 14 De Verenigde Oostindische Compagnie * De tijd van ontdekkers en hervormers ( ) Venster 14 Loosdrechtse kunsten Venster 18 Schildersdorpen tussen Vecht en Eem Venster 19 Rembrandt 1606?-1669 Venster 33 Vincent van Gogh Venster 36 De Stijl Venster 15 Nuttige voorzieningen Venster 16 De opkomst van de industrie Venster 17 Sociale bewogenheid Venster 30 De grondwet 1848 Venster 32 Verzet tegen de kinderarbeid Venster 49 De gasbel ? Venster 16 Sypesteyn: een apart verhaal Venster 19 Wereldverbeteraars & vrijdenkers Venster 31 Max Havelaar Venster 33 Vincent van Gogh Venster 17 (Water)toeristen en recreatie Venster 20 Van turfwinning naar recreatie Venster 21 Op de bres voor de natuur

8 8 Lokale canon Loosdrecht: acht eeuwen rond de Ster Regionale canon Historische Canon tussen Vecht & Eem Nationale canon De canon van Nederland Tijdvakken Commissie de Rooy Venster 18 De Wereldoorlogen en het interbellum Venster 19 Loosdrechts verenigingsleven Venster 20 Woningbouw in Loosdrecht Venster 21 Marine Opleiding Kamp Hilversum (MOK Hilversum) Venster 22 Loosdrecht op de schop? Venster 23 Loosdrechtse gebeurtenissen in de twintigste eeuw Venster 22 De regio als communicatieknooppunt in de Tweede Wereldoorlog Venster 15 Kathedralen tussen Vecht en Eem Venster 20 Van turfwinning naar recreatie Venster 35 De Eerste Wereldoorlog Venster 37 De crisisjaren Venster 38 De Tweede Wereldoorlog Venster 30 De grondwet 1848 Venster 32 Verzet tegen de kinderarbeid Venster 40 Indonesië Venster 48 Veelkleurig Nederland vanaf 1945 Venster 40 Indonesië Venster 48 Veelkleurig Nederland vanaf 1945 Venster 24 Loosdrecht blijft Loosdrecht Venster 23 Een nieuw geluid en een nieuw beeld Venster 43 De televisie vanaf 1948 Venster 50 Europa Venster 25 Loosdrecht nu en Loosdrecht over 15 jaar Venster 48 Veelkleurig Nederland vanaf 1945

9 9 ONTSTAAN VAN HET GEBIED Venster 1 Even lezen Tijdens de één na laatste ijstijd, ongeveer jaar geleden, werd Nederland bedekt met ijs. De heuvels van het Gooi, Utrecht en de Veluwe zijn ontstaan doordat het land door het ijs omhoog werd geduwd. Wij noemen die heuvels (zandruggen of stuwwallen) stoer bergen. Bijvoorbeeld de Hoorneboeg, Bosberg, Tafelberg, en Aardjesberg. Loosdrecht ligt tussen het hoge Gooi en de lage Vechtstreek. Dat gebied was moerassig met afwateringsriviertjes als de Drecht. Tot in de Middeleeuwen was de grond rond de rivier de Vecht één groot moeras. Alleen over de oeverwallen kon je goed lopen. De Vecht was een belangrijke handelsrivier. Romeinen zijn in de buurt geweest, want er is een Romeinse potscherf in het recreatiegebied Mijnden gevonden. Ook de Noormannen zijn over de Vecht naar de Rijn gevaren richting Dorestad (Wijk bij Duurstede) en Muiden, maar ook de evangeliepredikers Willibrord en Bonifatius. In de tiende eeuw hoorde Nederland bij het grote Duitse Rijk van keizer Otto I. Ons land was opgedeeld in gouwen. In die tijd heette Gooiland Nardinckland en de Vechtstreek Niftarlake. In elke gouw was een graaf de baas; hij was in dienst van de Duitse keizer. De keizer had ook bisschoppen in dienst, zij mochten baas in de kerk en baas van het land zijn. De bisschop steunde voor het bestuur van het gebied op zijn dienstmannen. Zij moesten voor hem het bestuur, de rechtspraak, het geld (belasting) en militaire zaken regelen. De Duitse keizer Otto I gaf in 939 onze streek aan de bisschop van Utrecht. De bisschoppen kregen op die manier land en woeste grond in hun bezit. Lange tijd mochten de heren Van Amstel het gebied van de bisschoppen besturen. Dat was Amstelland en grote stukken van Niftarlake. Met deze landverdeling begon het tijdperk van ontginning van ons woongebied.

10 10 Venster 1 Vragen 1 Hoe komt het dat het Gooi hoog is en de Vechtstreek laag? 2 Waarom was de Vecht een belangrijke handelsrivier? 3 Welke plaatsnaam is verborgen in de streeknaam Nardinckland, of Naerdinklant? Hoe komt dat? 4 Bisschoppen waren de baas over ons grondgebied. Hoe zorgden ze ervoor dat het gebied werd bestuurd? Keuze opdrachten 1 Het gebied van het Gooi en de Vechtstreek loopt van hoog naar laag. In de canon (Venster 1) zie je een plaatje met die hoogteverschillen. Maak met elkaar een maquette van het gebied op een tafel in de hoek van de klas. Op de maquette moet je goed kunnen zien dat het gebied van hoog naar laag gaat. Check of een en ander klopt met kaarten, foto s en internetsites. 2 Er zijn verschillende oude kaarten van het gebied Loosdrecht. Maak een kopie van een oude kaart en teken met rood en blauw op de kopie waar nu water en bebouwing is. Wat valt je op? Literatuur voor de jeugd Mei, E., De hamer van Thor (Zoetermeer, 2009). Bijzonderheden: Kaart van de tijd van de Vikingen, beschrijving over de oeverwallen/moerasgebied langs de Vecht vanaf Utrecht naar Muiden; Veer, A. van der, Bonifatius en zijn tijd (Leeuwarden, 2004). Websites In de archieven zijn veel documenten onder de zoektermen: Niftarlake, Vechtstreek, Keizer Otto I, Willibrord en Bonifatius Ook kan er natuurlijk op woorden gezocht worden op Google en op Wikipedia. Activiteiten in de buurt Fietsroutes langs de Loosdrechtse Plassen en de Vecht; Voor andere interessante fietsroutes: Aardkundige fietsroutes - Aardkundig monument Stuwwal Het Gooi, uitgegeven door het Goois Natuurreservaat.

11 11 DE BEIDE LOOSDRECHTEN Venster 2 Even lezen Op een document uit 1085 staat dat Bisschop Koenraad een stuk veenland had geschonken om te laten ontginnen. Pas in het begin van de twaalfde eeuw woonden er mensen in ons gebied. Dat kon toen omdat het veenmoeras een stuk droger was geworden. Kolonisten kwamen hier wonen om het veenmoeras te ontginnen. De bevolking van Nederland was in die tijd erg gegroeid en er was meer bouwland nodig voor de voedselvoorziening. De oeverwal van de Vecht was het begin van de ontginning. Uiteindelijk liep de ontginning Loosdrecht vanaf de achtergrens van het Loenderveen en Muyeveld tot aan de rand van het Gooi. In dezelfde richting als het riviertje de Drecht. Later, in 1298, komt de naam Loosdrecht (Loesdrecht) voor op een oorkonde. Daarin gaat het over de verkoop van bouwland van ene Aloud van Loosdrecht aan de Utrechtse Domkannunik Maurits. Egidius van Mijnden, zoon van Gijsbert I van Amstel, was in dienst van Domkannunik Maurits en de baas in het gebied. Egidius liet kolonisten vanaf de Vecht het gebied in gaan om te ontginnen. Deze veenwerkers gingen natuurlijk bij het werk wonen. Op de plek waar nu Nieuw-Loosdrecht is, staat op een herstelde oude kaart uit 1300 de naam van het gehucht Die Zyp. Domkannunik Maurits duikt ook op in een document uit Daarin wordt vermeld dat hij goederen in de villa Tersipe (Latijn voor het dorp Zijp ) geeft aan het Domkapittel. De arbeiders die de wildernis aan de kant van Nieuw-Loosdrecht ontgonnen, kwamen waarschijnlijk uit het Gooi. Aan de kant van Nieuw-Loosdrecht is ook De Ster. De Ster dankt zijn naam aan de kavels en afwateringsslootjes die in een punt naar de Drecht toe lopen. Eerst waren Oud- en Nieuw-Loosdrecht twee aparte gehuchten. Toen rond 1400 de kerk in Nieuw- Loosdecht (de Sijpekerk) werd gesticht, spraken de mensen van de Oude-kerk (Oûkerck) en de Nieuw-kerk. Het bestuur van de kerken en het burgerlijk bestuur was toen in handen van één man. De heer, later ambachtsheer, Wouter II van Mijnden. Dit wordt het begin genoemd van de latere dorpen Oud-Loosdrecht en Nieuw-Loosdrecht.

12 12 Venster 2 Vragen 1 Wanneer en waarop komt de naam Loosdrecht het eerste voor? Waar ging het over op de oorkonde? 2 Wat deden veenwerkers? 3 Hoe komen we aan de naam De Ster? 4 Wat hebben de oude kerk en de nieuwe kerk te maken met de namen Oud-Loosdrecht en Nieuw-Loosdrecht? Keuze opdrachten 1 Hiervoor heb je een dik stuk papier nodig, water, een aantal dunne penselen en waterverf. Maak de oorkonde na uit Wat komt er allemaal op? De meeste gegevens vind je in de test hierboven. Gebruik mooie letters en schrijf zoveel mogelijk op een ouderwetse manier. Vroeger kwam er onder of op een belangrijk document vaak een zegel met het teken van de schrijver erop. Het kwam soms in de plaats van een handtekening. Maak voor de oorkonde ook een zegel. Welk teken komt er op? Waarom? 2 In de canon zijn veel plaatjes van de Ster. Teken er een na en zoek uit van wie de landerijen zijn die rond de Ster liggen. Wat valt je op? Literatuur voor de jeugd Römer, B., De veenheks (Vianen 2006). Websites Een artikel en luchtfoto s van onder andere de Ster. Op deze site kan meer gevonden worden over de Sijpekerk: zoeken > Sijpekerk Nieuw-Loosdrecht invullen en dan klikken op het adres. Activiteiten in de buurt Aan de Nieuw-Loosdrechtsedijk 42 woont de familie Doets. De heer Adriaan Doets geeft op verzoek wel eens een rondleiding door de Ster. De Sijpekerk is soms open voor publiek, er is veel te bezichtigen en soms mag je vanaf de toren de omgeving bekijken. Op vind je er informatie over.

13 13 ALGEMEEN TE RAADPLEGEN WEBSITES Websites

14 14 MOEILIJKE WOORDEN Venster 1. Ontstaan van het gebied Afwateringsstroompje/ afvoersloot afwateren... = het teveel aan water laten wegstromen Bouwrijp... = voor bebouwing geschikt gemaakt Geestelijke macht... = het voor het zeggen hebben in de kerk en in de kerkgemeente Gouw... = Provincie in het Frankische rijk, landstreek Ontginnen... = geschikt maken voor de productie, het woeste land geschikt maken om er gewassen op te verbouwen Recreatiegebied... = vrijetijdsbesteding in een bepaald gebied, plaats waar je kunt recreëren Rijksvorst... = vorst in dienst van het Rijk, een vorst met een stem in de Rijksdag Wereldlijke macht... = het voor het zeggen hebben in een land of landstreek Venster 2. De beide Loosdrechten Abdis... = bestuurster van een abdij, een klooster Achtergrens... = laatste grens Akte... = een wettig bewijsschrift, belangrijk papier, bijvoorbeeld huwelijksakte gemaakt door iemand die daarvoor is bevoegd (notaris, ambtenaar) Gehucht... = buurtschap, klein dorp Kapittel... = geestelijken van een dom- of kapittelkerk, de gezamenlijke geestelijken (kanunniken), of een vergadering van kloosterlingen Kavel... = gedeelte van een te verdelen stuk grond; Kolonist(en)... = bewoner van een kolonie, grote groep mensen die zich ergens vestigen, vaak bij werk. Hier: veenwerkers; Oeverwal... = kant van een meer of rivier, stroom of beek Ontginningsgebieden... = gebieden, stukken land die geschikt gemaakt worden om gewassen op te verbouwen Parallel... = gelijklopend Reconstrueren... = herbouwen, opnieuw bouwen Theorieën... = een bewering, opvatting, de basis van een wetenschap Toe-eigenen... = in het bezit stellen van, iets pakken voor jezelf Veen... = aardsoort, ontstaan door verkoling(samenpersen) van afgestorven planten Turfgrond; Vervening/vervenen. = van veengrond turf maken;