Wandelen langs «Suonen» Wallis

Transcriptie

1 Wandelen langs «Suonen» Wallis Saas-Fee Bisse Neuf, Venthône

2 Suonen: voor geschiedenisliefhebbers Wallis Bisse du Torrent-Neuf, Savièse In het Wallis vindt u routes die als echte delicatessen onder de wandelingen te bestempelen zijn. Routes langs de suonen, eeuwenoude irrigatiekanalen, die in Midden- en Beneden-Wallis ook «bisse» worden genoemd. De suonen verzamelen het smeltwater van de gletsjers en leiden dit naar regenarme dalen. Op het hoogtepunt van de bloeitijd, eind 19de eeuw, voorzag dit 1800 kilometer lange irrigatiesysteem het Wallis van het felbegeerde water en maakte een welig tierende landbouw mogelijk. Dit historisch erfgoed wordt vandaag door talrijke gemeenten met veel inzet onderhouden, waar nodig gerestaureerd en weer tot stromen gebracht. Op de kaart presenteren wij een aantal wandelingen langs suonen, zowel korte routes als fikse dagtochten. De meeste hebben niet al te veel hoogteverschillen, dus zijn niet bijzonder vermoeiend. Dit is te danken aan de bouwers die erop gelet hebben dat de suone vanaf het punt van wateropvang tot daar waar het nodig is zo min mogelijk verval kent. Toch zijn sommige suonen niet zonder lichamelijke inspanning te bereiken. De weg erheen kost soms wel wat zweetdruppels. Maar de inspanning is de moeite waard en brengt u midden in de mooiste natuur nader tot de geschiedenis van het Wallis.

3 Zonnige uitzichten Wallis Kreuzboden, Saastal Natuurlijk hebben wij geen directe lijn met Petrus. Maar wat zeker is: nergens in Zwitserland is de kans op mooi vakantieweer zo groot als bij ons. Als u wilt controleren of in het Wallis echt bijna altijd de zon schijnt, kijk dan op internet door onze live-cams. Onder de volgende link vindt u ook uitgebreide informatie over weerprognoses. Info: ZOEKEN » Waar altijd wat gaande is Het gaat door het land en zelfs wereldwijd rond als een lopend vuurtje: het bergland Wallis is meer dan een geheimtip voor de meest uiteenlopende evenementen. Kleine, traditionele feesten met hun authentieke charme kunnen net zo n aantrekkingskracht uitoefenen als grote en internationale evenementen op het gebied van kunst, muziek en sport. Neem de gelegenheden waar die het u gemakkelijk maken land en volk beter te leren kennen. De snelste manier is op internet kijken en zoeken op datum, plaats en thema, helemaal naar eigen inzicht. Info: ZOEKEN 2713» Met onderscheiding Toegegeven, wij zijn heel trots dubbel bekroond te zijn met het label «Valais excellence»: ISO 9001 voor kwaliteit en voor het milieu. Wat betekent dat voor u? De zekerheid het beste te krijgen. Het label kenmerkt bijvoorbeeld Walliser bedrijven die bij hun bedrijfsvoering hun sociale en ecologische verantwoordelijkheid nemen en voortdurend naar verbetering van hun aanbod streven. «Valais excellence» garandeert u verder dat, waar Wallis op staat, ook echt Wallis is.

4 Overzicht «Suonen» Wallis Bisse du Trient 1 Bisse du Trient 2u30 9,5 km 3 km 260 m 510 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Vallée du Trient Deze wandeling begint op de Col de La Forclaz en komt uit op de gletsjertong van de Trient en zijn ijswatervallen. Het pad voert door lariksbossen en door de prachtige landschappen van de Aiguilles Dorées en de Pointe des Ecandies. Deze bisse loopt over een weg die vroeger werd gebruikt om ijsblokken te vervoeren, en wordt nu nog gebruikt voor de bevloeiing van de weilanden en de wijngaarden van Martigny-Combe. De bisse is nog steeds in gebruik en al wandelend over het interessante leerpad komt u er van alles over te weten.

5 2 Bisse de Saxon / 8u50 32 km 24 km 310 m 630 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Vallées - 1: Grand Saint-Bernard Deze bisse werd gebouwd tussen 1865 en 1876 en is met zijn 32 km de langste bisse van het Wallis. Hij bracht het water van de bergstroom La Printse naar Saxon en loopt door bossen, alpenweiden en de gemeentes Nendaz, Isérables, Riddes en Saxon. Er waren diverse waterwachten nodig om de waterstroom te controleren. Als het geluid van de door een waterrad aangedreven waterhamers ophield, was er een storing die zij moesten verhelpen. Omdat het onderhoud te kostbaar was, is de exploitatie stopgezet. Wel is een van de wachthuisjes, de Burlâ, mooi bewaard gebleven. 3 De Raye des Verbiérins en de Bisse du Levron 5u45 21 km 13,5 km 320 m 1020 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Verbier / Val de Bagnes De Bisse du Levron, die werd aangelegd in 1465 en de inzet is geweest van tal van juridische gevechten, bracht het water van de Versegères naar de voet van de Glacier de la Chaux, op meter, door de gemeente Bagnes, om heel het grondgebied van de gemeente Vollèges te bevloeien. In de zogenaamde Raye des Verbiérins, onder de Cabane du Mont Fort, nam de waterhoeveelheid nog eens toe. Vanaf 1957, met de bouw van de Mauvoisindam, loopt het water via een tunnel tussen Louvie en de Col du Lin naar Le Levron en Vollèges.

6 Bisse Vieux, Nendaz 4 Bisse du Milieu en Bisse Vieux 3u10 12,5 km 10 km 230 m 230 m Topografische kaart 1306 Wandelkaart 1: Vallées De bisses van Nendaz hebben hun oorsprong in de bergstroom La Printse. De Bisse du Milieu, die enkel tijdens de zomer in werking is, loopt door het dorp Haute-Nendaz en bevloeit het gebied rond Bleusy en de frambozencultuur. Hij loopt door een sparrenbos dat gedeeltelijk vernield is door de orkaan Viviane. De Bisse Vieux kronkelt zich door de schaduw van witte elzen, dringt diep door in een donker sparrenbos, steekt een rotsformatie over door een val van ruim 5 meter te maken en bevloeit de weilanden die een geur van tijm en marjolein verspreiden.

7 5 Bisse de Lentine en Bisse du Mont d Orge 2u00 8 km 5 km 20 m 370 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Derborence / Sanetsch Het water van de Bisse de Lentine is afkomstig van de Sionne. De bisse verlaat echter al snel de bosrijke oevers van deze rivier en loopt verder door de wijnstreek, waar hij een buitengewoon uitzicht biedt op de stad Sion. Hij bevloeit de wijngaarden van Savièse en voedt het mooie Lac du Mont d Orge en het natuurgebied eromheen. Een deel van het traject is gekanaliseerd in betonnen goten. De Bisse du Mont d Orge, aangelegd in 1885, pompt het water van het Lac du Mont d Orge en bevloeit daarmee de zuidflank van de wijngaard, waaronder het beroemde Domaine du Mont d Or. 6 Bisse du Torrent-Neuf 3u00 10 km 7 km 150 m 170 m Topografische kaart 1286 Wandelkaart 1: Derborence / Sanetsch De Bisse du Torrent-Neuf, ook wel de Bisse de Savièse genoemd, werd aangelegd vóór 1430 en moest het meest gedurfde irrigatieproject ooit worden. De bisse haalde zijn water van de Morge, verliet de kloof via een zeer bergachtige en duizelingwekkende weg en leverde water in overvloed. De wandeling loopt over een traject van 2,4 km, over een onlangs weer begaanbaar gemaakt pad. De bedoeling van een dergelijke renovatie is om te herinneren aan het enorme werk dat onze voorvaders hier verzet hebben.

8 Bisse de Clavau, Sion 7 Bisse de Clavau 3u10 13,5 km 7,5 km 20 m 560 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Anzère De Bisse de Clavau, die in 1453 werd aangelegd door de bisschop van Sion, haalt zijn water uit de Lienne en eindigt zijn tocht in de Sionne. Hij wordt omsloten door enorme muren van opeengestapelde stenen en bevloeit de wijngaarden van Ayent, Grimisuat en Sion. Het wandelpad volgt het oude traject, met de uitspringende constructies de passages over houten balken, een tunneltje... De talrijke wachthuisjes nodigen uit om de streekproducten te proeven. Info: WEBCODE 10021»

9 In het Wallis ligt u altijd goed Wallis Een onderkomen is bij ons nooit zomaar een slaapgelegenheid, maar ook een deel van de traditionele gastvrijheid die aangenaam voelbaar is. Om het even of u nu in een hotel, een vakantiewoning, een bed-and-breakfast, een berghut of op een camping verblijft, u kunt zich altijd thuis voe len en ervaren hoe belangrijk uw welzijn voor ons is. Het spectrum aan mogelijkheden is net zo uiteenlopend als de wensen van onze gasten. Typische Walliser familiehotels staan in groot contrast met grandeur uitstralende luxehotels. Wellnessresorts en historische hotels bestaan naast eenvoudige, maar gezellige herbergen. Kinderhotels laten kinderogen stralen en wie eens wil overnachten zoals in grootmoeders tijd, kan ook in het stro heerlijk dromen. Wat alle accommodaties gemeen hebben, is dat het eten en drinken altijd zeer verzorgd is. Dat varieert van pittige Walliser keuken en authentieke streekgerechten tot een gourmetmenu. U maakt de keus al naargelang uw smaak, budget en waar u zin in heeft. Op vindt u de verschillende overnachtingsadressen, compleet met prijzen, beschikbaarheid en mogelijkheid om meteen te boeken. Let op de speciale aanbiedingen en all-in arrangementen. Hebt u nog vragen of wilt u advies? Neem dan contact met ons op via telefoon +41 (0) Info: ZOEKEN 40008»

10

11 8 Bisse de Salins 3u30 12,5 km 8,5 km 200 m 660 m Topografische kaart 1306 Wandelkaart 1: Vallées De Bisse de Salins werd aangelegd in 1435 en is nog altijd in werking. Hij haalt zijn water uit de La Printse en bevloeit daarmee de boomgaarden, de weiden en de frambozenstruiken van Beuson, Le Bioley en Salins. De wandeling biedt een opeenvolging van verschillende landschappen: elzenbosjes in het vochtige gebied, een uitgedroogd weiland op een zonovergoten helling, duindoornen met hun rode vruchten in de herfst, sparrenbossen, frambozenteelt... 9 Grand Bisse de Vex 3u20 11,5 km 10,5 km 210 m 20 m Topografische kaart 1306 Wandelkaart 1: Vallées De Grand Bisse de Vex, aangelegd in 1453, vangt het water op van de bergrivier La Printse in Planchouet en bevloeit de akkers van Veysonnaz, Salins, Les Agettes en Vex. Vooral in de zomer is het heel aangenaam om deze bisse te volgen, vooral het stuk tussen Veysonnaz en Les Mayens-de-Sion. Dankzij de bosrijke omgeving is het er aangenaam fris, zelfs op de heetste zomerdagen. De opgehoopte naalden van de naald- en lariksbomen, die overal in het bos staan, vormen een zacht tapijt op de grond.

12 Bisse d Ayent 10 Bisse d Ayent 3u00 11,5 km 9,5 km 60 m 530 m Topografische kaart 1286 Wandelkaart 1: Anzère De Bisse d Ayent werd aangelegd in 1442 en begint aan de Lienne. Hij loopt door een zeer gevarieerd landschap met bergweiden, weilanden en bosjes. Hij bevloeit de weiden en de wijngaarden van Ayent en Grimisuat op de traditionele manier of via besproeiing en eindigt zijn traject in het meertje van Revouire. Op het traject zijn een aantal voorbeelden te zien van de oude technieken: de uitspringende loopbruggen in het dal van de Lienne, de overblijfselen van de balken in Torrent-Croix, de Passage des Follets die aangelegd werd langs een duizelingwekkend steile rots-wand.

13 11 Bisse de Sion 4u00 15 km 5,5 km 150 m 610 m Topografische kaart 1286 Wandelkaart 1: Anzère Om de Bisse de Lentine en de Bisse de Mont d Orge te voeden, heeft de gemeente Sion tussen 1901 en 1903 de Bisse de Sion aangelegd. Deze bisse voert het water van de Lienne naar de Sionne. Het waterinnamepunt bevindt zich in de buurt van de unieke bron van de Lienne. In het begin van het traject steekt de bisse de Lourantse over via een houten aquaduct. Hij loopt langs het Lac de Tseuzier en verlaat het dal van de Rawyl via een opeenvolging van tunnels. Op een bepaald punt hangt de bisse over een afgrond van 200 meter. Daarna wordt het traject wat rustiger. 12 Bisse du Ro 3u15 12 km 4 km 160 m 440 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Crans-Montana / Sierre De Bisse du Ro werd aangelegd in de 14de eeuw, en ving het water op van de Ertinse. Het water stroomde naar een verdeelsysteem dat het vervolgens verder leidde ofwel richting Montana en Chermignon ofwel richting Lens en Icogne. Het bovenste gedeelte is momenteel niet meer in werking en werd vervangen door een tunnel door de Mont Lachaux. Goed schoeisel is voor deze tocht vereist, want de route bevat enkele spectaculaire en duizelingwekkende passages langs steile rotswanden, waar enkele gereconstrueerde overblijfselen uit het verleden te zien zijn.

14 Bisse de Vercorin 13 Bisse de Vercorin en Bisse de Ricard 5u10 16,5 km 8 km 390 m 1180 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Val d Anniviers De Bisse de Vercorin werd aangelegd in 1358 en begint aan de Rèche. Het water wordt gebruikt om de weilanden te bevloeien en om de molens stroomafwaarts van Vercorin te laten draaien. Hij biedt toegang tot één van de laatste valleien van het kanton dat ontoegankelijk is gebleven voor auto s. De in 1484 aangelegde Bisse de Ricard (of Bisse de Chararogne) haalt zijn water van de Navisence, bevloeit daarmee de heuvel van Chalais en voedt de kleine stroomafwaarts gelegen bisses op de Rèche. Het traject van deze bisse omvat verschillende steile stukken.

15 14 Grand Bisse de Lens 4u10 16 km 12,5 km 60 m 300 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Crans-Montana / Sierre De Grand Bisse de Lens, ook wel de Bisse de la Riouta genoemd, werd aangelegd in 1448 en haalt zijn water uit de Lienne. Deze bisse bevloeit de weilanden en de wijngaarden van Icogne, Lens, Montana en Chermignon. Hij loopt langs een duizelingwekkend traject: hij verlaat de kloof van de rivier, loopt via een ondergrondse leiding door Icogne, loopt via uitspringende constructies soms in beton en soms ingehouwen in de rotsen rond de heuvel van Châtelard en eindigt zijn traject in Diogne. Boven de leegte werd een pad aangelegd met planken die vastgemaakt zijn met metalen palen. 15 Bisse du Tsittoret 3u10 10,5 km 6 km 370 m 510 m Topografische kaart 1287 Wandelkaart 1: Crans-Montana / Sierre De Bisse du Tsittoret, waarvan voor het eerst melding werd gemaakt in de 15de eeuw, voert het water van de Tièche over de Noble Contrée om de weilanden en de wijngaarden van Venthône, Randogne, Mollens, Miège, Sierre en Veyras te bevloeien. Niet ver na het waterinnamepunt stort hij in een bulderende waterval langs een rotswand naar beneden, alsof hij op zoek is naar de rivier. Daarna wordt hij wat rustiger en stroomt het water verder in metalen goten. Uiteindelijk verlaat hij het lieflijke dal van de Raspille. De schoonheid van het landschap laat onuitwisbare indrukken bij de wandelaar achter.

16 Brochures Wallis Zomer D/F/E/I/NL Winter D/F/E/I/NL Wellness D/F (Web E/I) Golf D/F/E Meetings D/F/E Er staan interessante wandelgidsen en -boeken ter beschikking voor wandelingen in het Wallis. Op vindt u een keuze uit de belangrijkste publicaties, u kunt ze daar ook meteen bestellen. Wandelen D/F/E/I/NL Wandelen langs «Suonen» D/F/E/I/NL Wandeltochten D/F/E/I/NL U kunt de brochures van het Wallis ook online doorbladeren en downloaden. Bestel verdere brochures van Wallis Toerisme: Rue Pré Fleuri 6, Case postale 1469, CH-1951 Sion T +41 (0) , F +41 (0) info@valais.ch, Info: ZOEKEN 40013»

17 Partners Wallis N iemand kann sich dem Charme dieses Begleiters dauerhaft verschliessen. Choyez votre plaisir. Sneller naar het Wallis. Kandersteg Goppenstein in slechts 15 minuten. Overdag om de 30 minuten verbindingen in beide richtingen, in spitsuren om de 15 minuten en bij grote drukte nog vaker. bls.autotransport Lötschberg CHALETS EN VAKANTIEWONINGEN Phone

18 16 Grossi Wasserleitu van Varen Bisse Neuf 3u00 10,5 km 7 km 310 m 260 m Topografische kaart 1287 Wandelkaart 1: Crans-Montana / Sierre De Grossi Wasserleitu of de Bisse de Varen begint aan de Raspille, loopt door een open plek en langs de grote rotsen van Blatte om de weilanden en de wijngaarden van Varen te bevloeien. De Raspille vormt hier de taalgrens en verdeelt het water tussen de twee buurgemeenschappen. Het water van de Bis- se Neuf komt ook uit deze rivier en wordt gebruikt om de hellingen van Venthône van water te voorzien. De wandelaar wordt tijdens deze tocht getrakteerd op prachtige uitzichten op het Rhônedal. 17 Wasserleite van Ergisch en Tenneri 3u30 11,5 km 5 km 220 m 670 m Topografische kaart 1288 Wandelkaart 1: Visp Eigenlijk is de Wasserleite van Ergisch een jonkie onder de suonen. Volgens getuigen werd deze suone in de jaren gebouwd. De bedding van de beek werd onder uiterst moeilijke omstandingheden in de rots gehouwen en waar nodig met buizen en houten goten aangevuld. De spectaculaire bouwwijze is een van de redenen dat deze route zo geliefd is bij wandelaars. De Wasserleite krijgt op 1300 m hoogte extra water van de Turtmänna. Ook de «Tenneri» begint bij de Turtmänna, op 900 m. Die leidt het kostbare nat naar het gehucht Tännu.

19 Gorperi, Baltschiedertal 18 Obere Wasserleitung Stägeru Lüegjeru 3u45 11,5 km 5,5 km 420 m 420 m Topografische kaart 1288 Wandelkaart 1: Visp - 1: Leukerbad De «Obere Wasserleitung» van Gampel werd in 1900 aangelegd en betrekt op ongeveer 700 m zijn water uit de Lonza. In 2005 bouwde de gemeente Niedergesteln een hangbrug en een metalen trap, die het mogelijk maken met droge voeten onder het gebulder van de Jolibach naar het stuwmeer van de «Stägeru» op 900 m af te dalen. Een deel van de «Stägeru» vloeit in de «Lüegjeru», omdat de voormalige wal door een storm werd verwoest. Er werd in al 1552 geschreven over de «Stägeru», de «Lüegjeru» dateert vermoedelijk uit de 17de eeuw.

20 19 Oude Suon Oude Eischler Suon Habersuon 3u20 11,5 km 6 km 250 m 610 m Topografische kaart 1288 Wandelkaart 1: Visp Zeneggen, Bürchen en Unterbäch exploiteren gemeenschappelijk de «Alte Suon» die ook «Ginanzerin» wordt genoemd. Bürchen verwierf de waterrechten al in de 15de eeuw, Zeneggen pas na de waterschaarste ten gevolge van een aardbeving in De «Alte Suon» wordt gevoed door de Mühlebach op ongeveer 1880 m. Iets lager, op 1700 m, heeft Eischoll volgens een rechtsbesluit van 1952 recht op 4/13 van de waterhoeveelheid van de Mühlebach. Het water wordt in de «Alte Eischler Suon» getransporteerd, die verder oostelijk «Habersuon» wordt genoemd. 20 Niwärch Gorperi Undra 4u30 14 km 8 km 480 m 480 m Topografische kaart 1288 Wandelkaart 1: Visp De Lötschberg-zuidhelling is aan sterke zonnestraling blootgesteld. In dit gebied werd landbouw trouwens pas na de aanleg van suonen mogelijk. Het water uit ongeveer 20 suonen werd er onder moeilijke omstandigheden vanuit het Baltschiedertal heengeleid. De «Niwärch» (1381 gebouwd) ontspringt op 1300 m, de «Gorperi» (1640) op 1220 m en de «Undra» (1377) op 1100 m. De talrijke tunnels,die het de suonen en de wandelaars mogelijk maken te passeren, geven het dal een wildromantisch karakter.

21 Heido Suon, Nanztal 21 Bineri en Eggeri 4u00 14 km 9 km 290 m 290 m Topografische kaart 1308 Wandelkaart 1: Grächen Met de vier waterleidingen is Grächen als waar suonen-eldorado bekend. Met 50 tot 55 mm per jaar is men hier in de meest neerslagarme regio van Zwitserland, daarom is kunstmatige bevloeiing onontbeerlijk. De ouderdom van het Grächner watersysteem kan niet precies bepaald worden. Eerste schriftelijke notities gaan terug tot in de 12de eeuw. De suonen worden allemaal door de Riedbach gevoed. De «Eggeri», vermoedelijk de oudste, betrekt zijn water op 1840 m; de «Bineri» op 1738 m hoogte.

22 22 Heido 5u20 17,5 km 5,5 km 610 m 650 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Visp Enkele wetenschappers voeren de naam «Heido» terug op de uitdrukking «Heidenleitung», dit zou dan terugleiden op het ontstaan van de Suon in de Romeinse tijd. Ze werden echter het allereerst in 1305 historisch vermeld. In het Wallis bestaan er slechts weinig zulke schriftelijke notities met een vroegere datum. De «Heido» haalt het water achteraan in het Nanztal en brengt dit tot aan het Gebidummeer dat vandaag niet meer alleen voor bevloeiing maar ook voor het blussen als verzamelbekken dient. 23 Nessjeri Obersta Stigwasser 3u40 12 km 4,5 km 190 m 1040 m Topografische kaart Wandelkaart 1: Aletsch - 1: Visp De in 1477 voor het eerst vermelde «Nessjeri» begint op 2140 m bij Kelchbach. Eerst verloopt hij met een nauwelijks merkbare helling op een plateau schuin tegenover de Aletschgletsjer en ruist aansluitend via «Nessel» als schuimende beek naar het dal. «Stigwasser» en «Obersta», in 1521 resp voor het eerst vermeld, ontvangen hun water beide op een hoogte van ca m bij de Mundbach in het Gredetschtal. In 1932 werden gevaarlijke delen van de «Obersta» door tunnels vervangen. Dit verleent hem een avontuurlijk karakter.

23 Rue Pré Fleuri 6, Case postale 1469, CH-1951 Sion T +41 (0) , F +41 (0) info@valais.ch, Pré Fleuri 6, CH-1950 Sion T +41 (0) , F +41 (0) info@valrando.ch, Foto s: Andenmatten Thomas, Association pour la sauvegarde du Torrent-Neuf, Dussex Pierre-Armand, Heidadorf Visperterminen, Panchard François, Perraudin François, Valrando Printed in Switzerland CHF 2.