ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN GECOMBINEERD VERKENNEND EN KARTEREND BOORONDERZOEK KLASSENWEG (ONG.) TE SEVENUM GEMEENTE HORST AAN DE MAAS

Transcriptie

1 ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN GECOMBINEERD VERKENNEND EN KARTEREND BOORONDERZOEK KLASSENWEG (ONG.) TE SEVENUM GEMEENTE HORST AAN DE MAAS

2 Archeologisch bureauonderzoek en gecombineerd verkennend en karterend booronderzoek Klassenweg (ong.) te Sevenum in de gemeente Horst aan de Maas Opdrachtgever BRO Tegelen Industriestraat PK Tegelen Project HOR.BRO.ARC Rapportnummer Status Versienummer conceptrapportage C1 Datum 1 augustus 2014 Vestiging Auteur Swalmen Drs. M. Stiekema (Senior Prospector) Paraaf Autorisatie Drs. A.H. Schutte (Senior KNA-Archeoloog) Paraaf Econsultancy bv, Swalmen Foto s en tekeningen: Econsultancy bv, tenzij anders vermeld Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Econsultancy aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. ISSN: (Analoog rapport) ISSN: (Digitaal rapport E-depot) Econsultancy Archeologisch Rapport

3 Administratieve gegevens plangebied Projectcode en nummer Toponiem Opdrachtgever Gemeente Plaats Provincie Klassenweg (ong.) BRO Tegelen Horst aan de Maas Sevenum Limburg Kadastrale gegevens Gemeente Sevenum, sectie U, nummer 402 Omvang plangebied circa m 2 Kaartblad 52 G Coördinaten centrum plangebied X: / Y: Bevoegde overheid Gemeente Horst aan de Maas t.a.v. dhr. D. Bolhuis Postbus AA Horst Tel: E: gemeente@horstaandemaas.nl ARCHIS2 Onderzoeksmeldingsnummer (OM-nr.) Vondstmeldingsnummer Onderzoeksnummer Bureauonderzoek n.v.t. Booronderzoek n.v.t. Archeoregio NOaA Beheer en plaats documentatie Uitvoerders Brabants zandgebied Econsultancy, Swalmen/ Provinciaal Archeologisch Depot Limburg Econsultancy, Drs. M. Stiekema Kwaliteitszorg Econsultancy beschikt over een eigen opgravingsvergunning, afgegeven door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). De opgravingsvergunning geeft opdrachtgevers de zekerheid dat het uitvoerend bureau werkt conform de eisen die de RCE stelt op het gebied van competenties en integriteit van medewerkers en het toepassen van vigerende normen en onderzoeksprotocollen. Verder is Econsultancy lid van de Nederlandse Vereniging van Archeologische Opgravingsbedrijven (NVAO). De leden van de NVAO bieden kwalitatief hoogstaand archeologisch onderzoek. Het lidmaatschap is een waarborg voor kwaliteit en betrouwbaarheid. Tevens is Econsultancy aangesloten bij de Vereniging van Ondernemers in Archeologie (VOiA). De VOiA behartigt de belangen van meer dan 100 bedrijven in alle takken van de archeologie. Betrouwbaarheid Dit onderzoek is op zorgvuldige wijze uitgevoerd, conform de toepasselijke en van kracht zijnde regelgeving. Een booronderzoek wordt in het algemeen uitgevoerd door het steekproefsgewijs onderzoeken van de bodem, waardoor het, op basis van de resultaten van een booronderzoek, onmogelijk is garanties af te geven ten aanzien van de aan- of afwezigheid van archeologische waarden. In dit kader dient ook opgemerkt te worden dat geraadpleegde bronnen niet altijd zonder fouten en volledig zijn. Daar Econsultancy voor het verkrijgen van historische informatie afhankelijk is van deze bronnen, kan Econsultancy niet instaan voor de juistheid en volledigheid van deze informatie. Econsultancy Archeologisch Rapport

4 SAMENVATTING Econsultancy heeft in opdracht van BRO Tegelen een archeologisch bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek (IVO, gecombineerd verkennende en karterende fase) door middel van boringen uitgevoerd. Het plangebied is gelegen aan de Klassenweg (ong.) te Sevenum in de gemeente Horst aan de Maas. Het archeologisch onderzoek is noodzakelijk om te bepalen wat de verwachtingswaarde is voor de aanwezigheid van archeologische waarden binnen het plangebied en of deze door de voorgenomen bodemingrepen kunnen worden aangetast. Daarom is het binnen het kader van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg uit 2007 (WAMZ), voortvloeiend uit het Verdrag van Malta uit 1992, verplicht voorafgaand archeologisch onderzoek uit te voeren (zie bijlage 5). Doel van het bureauonderzoek is het verwerven van informatie, aan de hand van bestaande bronnen, over bekende en verwachte archeologische waarden, om daarmee een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied op te stellen. Het inventariserend veldonderzoek, (IVO-overig, verkennende fase direct gecombineerd met de karterende fase) heeft tot doel de in het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting aan te vullen en te toetsen. Het IVO dient inzicht te verschaffen in de geologische en bodemkundige opbouw binnen het plangebied. Daarnaast is het gericht op het opsporen van eventueel aanwezige archeologische vondsten en/of sporen en het verkrijgen van een eerste indruk van de kwaliteit (gaafheid en conservering), aard, datering, omvang en diepteligging hiervan. Met de resultaten van het archeologisch onderzoek kan worden vastgesteld of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of vervolgonderzoek en/of planaanpassing noodzakelijk is. Gespecificeerde archeologische verwachting Vanwege de ligging van het plangebied op een gradiëntsituatie, op een kleine dekzandruguitloper tussen twee beekdaluitlopers, is het een van oudsher geschikte locatie geweest voor jagersverzamelaars. De archeologische verwachting voor de periodes Laat - Paleolithicum en Mesolithicum is daarom hoog. De dekzandrug was verder een gunstig leefgebied voor vroege landbouwers. In de directe omgeving van het plangebied zijn weinig vondsten gedaan, maar dit heeft mogelijk te maken met de lage onderzoeksintensiteit. De archeologische verwachting voor de periodes Neolithicum tot en met de Middeleeuwen is daarom hoog. Resultaten inventariserend veldonderzoek In het gehele plangebied zijn sterke bodemverstoringen aangetroffen. De mate van verstoring, circa cm in de C-horizont, is van dien aard dat er geen archeologische resten meer in situ worden verwacht. Verder zijn er ook geen archeologische indicatoren aangetroffen. De gespecificeerde archeologische verwachting wordt op basis van de resultaten van het booronderzoek bijgesteld naar laag voor alle perioden en voor het gehele plangebied. Selectieadvies Op grond van de resultaten van het bureau- en veldonderzoek adviseert Econsultancy om het plangebied vrij te geven. Bovenstaand advies vormt een selectieadvies. De resultaten van dit onderzoek zullen eerst moeten worden beoordeeld door het bevoegd gezag (gemeente Horst aan de Maas), die vervolgens een selectiebesluit neemt. Er is geprobeerd een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de gebruikte onderzoeksmethode. De aanwezigheid van archeologische sporen of resten in het plangebied kan nooit volledig worden uitgesloten. Econsultancy wil de opdrachtgever er daarom ook op wijzen dat, mochten tijdens de geplande werkzaamheden daar toch archeologische waarden worden aangetroffen, er conform artikel 53 van de Monumentenwet uit 1988 een meldingsplicht geldt bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Infodesk info@cultureelerfgoed.nl of tel: ), de gemeente Horst aan de Maas of de Provincie Limburg.

5 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING DOELSTELLING EN ONDERZOEKSVRAGEN BUREAUONDERZOEK Methoden Afbakening van het plangebied Huidige situatie Toekomstige situatie Beschrijving van het historische gebruik Aardwetenschappelijke gegevens Archeologische waarden Aanvullende informatie Korte bewoningsgeschiedenis van het Peelgebied en Sevenum Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Beantwoording onderzoeksvragen bureauonderzoek INVENTARISEREND VELDONDERZOEK Methoden Resultaten Beantwoording onderzoeksvragen veldonderzoek CONCLUSIE EN SELECTIEADVIES Conclusie Selectieadvies... 18

6 LIJST VAN TABELLEN Tabel I. Tabel II. Tabel III. Tabel IV. Tabel V. Tabel VI. Tabel VII. Geraadpleegd historisch kaartmateriaal Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Grondwatertrappenindeling Overzicht AMK-terreinen Overzicht onderzoeksmeldingen Overzicht ARCHIS-waarnemingen Gespecificeerde archeologische verwachting LIJST VAN AFBEELDINGEN Figuur 1. Figuur 2. Figuur 3. Figuur 4. Figuur 5. Figuur 6. Figuur 7. Figuur 8. Figuur 9. Situering van het plangebied binnen Nederland Detailkaart van het plangebied Luchtfoto van het plangebied Situering van het plangebied binnen de historische kaarten Situering van het plangebied binnen de Geomorfologische kaart Situering van het plangebied binnen het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Situering van het plangebied binnen de Bodemkaart Archeologische Gegevenskaart van het onderzoeksgebied Boorpuntenkaart BIJLAGEN Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Literatuur Bronnen Overzicht geologische en archeologische tijdvakken Bewoningsgeschiedenis van Nederland AMZ-cyclus Boorprofielen

7 1 INLEIDING Econsultancy heeft in opdracht van BRO Tegelen een archeologisch onderzoek uitgevoerd voor het plangebied gelegen aan de Klassenweg (ong.) te Sevenum in de gemeente Horst aan de Maas (zie figuur 1 en figuur 2). In het plangebied zal een woning worden gerealiseerd. Het archeologisch onderzoek is noodzakelijk om te bepalen wat de verwachtingswaarde is voor de aanwezigheid van archeologische waarden binnen het plangebied en of deze door de voorgenomen bodemingrepen kunnen worden aangetast. Daarom is het binnen het kader van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg uit 2007 (WAMZ), voortvloeiend uit het Verdrag van Malta uit 1992, verplicht voorafgaand archeologisch onderzoek uit te voeren (zie bijlage 5). Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van de Bouwverordening, alsmede een bestemmingsplanwijziging. Het archeologisch onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek (hoofdstuk 3) en een inventariserend veldonderzoek (IVO-overig, verkennende fase direct gecombineerd met de karterende fase) door middel van boringen (hoofdstuk 4). Op basis van de resultaten van het onderzoek wordt een advies gegeven of vervolgstappen nodig zijn en zo ja, in welke vorm (hoofdstuk 5). Dit advies dient te worden getoetst door het bevoegd gezag, de gemeente Horst aan de Maas, waarna een besluit zal worden genomen of het plangebied kan worden vrijgegeven of dat vervolgstappen nodig zijn. 2 DOELSTELLING EN ONDERZOEKSVRAGEN Het onderzoek heeft tot doel inzicht te krijgen in de archeologische waarden van het plangebied. Het bureauonderzoek heeft tot doel om een gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied op te stellen. De archeologische verwachting is gebaseerd op bronnen over bekende of verwachte archeologische waarden in en om het plangebied. Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid die vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of -rug, nabij een veengebied of een beekdal)? Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? Het inventariserend veldonderzoek (IVO-overig, verkennende fase direct gecombineerd met de karterende fase) heeft tot doel de in het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting aan te vullen en te toetsen. Het is gericht op het verkrijgen van inzicht in de geologische en bodemkundige opbouw binnen het plangebied en het inventariseren van eventueel aanwezige archeologische vondsten en/of sporen om een eerste indruk te vormen van de kwaliteit (gaafheid en conservering), aard, datering, omvang en diepteligging hiervan. Het veldonderzoek dient antwoord te geven op de volgende vragen: Wat is de bodemopbouw binnen het plangebied? Is het bodemprofiel binnen het plangebied intact of (geheel of gedeeltelijk) verstoord en indien verstoord, tot welke diepte gaat deze verstoring? Zijn, daar waar het bodemprofiel intact is, archeologische indicatoren aangetroffen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van een vindplaats? Zo ja, wat is de aard en diepteligging ervan? Pagina 1 van 18

8 Zijn er archeologische lagen aangetroffen (cultuur- en afvallagen cq. ophogingslagen)? Zo ja, wat is de aard, diepteligging en minimale en maximale dikte ervan? Indien er binnen het plangebied een vindplaats aanwezig is, wat zijn dan de gevolgen van de voorgenomen bodemingrepen voor de vindplaats? Het bureauonderzoek is uitgevoerd op 25 en 29 juli 2014 door drs. M. Stiekema (senior prospector). Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd op 31 juli 2014 door drs. M. Stiekema (senior prospector). Het rapport is gecontroleerd door drs. A.H. Schutte (senior KNA-archeoloog/kwaliteitscontroleur). 3 BUREAUONDERZOEK 3.1 Methoden Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen en normen zoals aangegeven in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3, december 2013), die is vastgesteld door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie en is ondergebracht bij het SIKB te Gouda. Voor de uitvoering van het bureauonderzoek gelden de specificaties LS01, LS02, LS03, LS04 en LS05. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport weergegeven conform specificatie LS06. 1 Binnen dit onderzoek zijn de volgende werkzaamheden verricht: afbakening van het plangebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik (LS01); beschrijving van de huidige en toekomstige situatie (LS02); beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen (LS03); beschrijving van bekende archeologische en historische waarden en aardwetenschappelijke gegevens (LS04); opstellen van een gespecificeerde verwachting (LS05). Bij het uitvoeren van deze werkzaamheden zijn de volgende bronnen geraadpleegd: het Archeologische Informatie Systeem (ARCHIS); de Archeologische Monumenten Kaart (AMK); de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW); geologische kaarten, geomorfologische kaarten en bodemkaarten; de centrale toegangspoort tot Data en Informatie van de Nederlandse Ondergrond (DINOLoket); literatuur en historisch kaartmateriaal; bouwhistorische gegevens; de recente topografische kaart (schaal 1:25.000); recente luchtfoto s; het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN); de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van de provincie Limburg; de archeologische verwachtingskaarten van de gemeente Horst aan de Maas; plaatselijke (amateur-)archeoloog c.q. heemkundevereniging. 1 Beschikbaar via Pagina 2 van 18

9 3.2 Afbakening van het plangebied Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen het onderzoeksgebied en het plangebied. Het plangebied is het gebied waarbinnen feitelijk de bodemverstorende ingreep gaat plaatsvinden. Het onderzoeksgebied is het gebied waarover informatie is verzameld om een goed beeld te krijgen van de archeologische waarden binnen het plangebied. Dit gebied is groter dan het plangebied. In het huidige onderzoek betreft het onderzoeksgebied het gebied binnen een straal van circa 1 kilometer rondom het plangebied. Het plangebied heeft een oppervlakte van circa m² en ligt aan de Klassenweg (ong.), circa 500 meter ten zuidoosten van Sevenum in de gemeente Horst aan de Maas (zie figuur 1 en figuur 2). Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) heeft het maaiveld een hoogte van circa 26,5 m +NAP. 3.3 Huidige situatie Voor het bureauonderzoek is het van belang de huidige situatie te onderzoeken. Landgebruik en bebouwing kunnen van invloed zijn op de archeologische verwachting. Het plangebied is momenteel in gebruik als akkerland (zie figuur 3). Het bodemgebruik van de omliggende percelen is als volgt: aan de noordzijde bevindt zich de Klassenweg; aan de oost-, zuid- en westzijde bevindt zich akkerlandpercelen. Bodemloket Met het bodemloket wil de overheid inzicht geven in maatregelen die de afgelopen jaren getroffen zijn om de bodemkwaliteit in Nederland in kaart te brengen (bodemonderzoek) of te herstellen (bodemsanering). Ook laat het Bodemloket zien waar vroeger (bedrijfs-) activiteiten hebben plaatsgevonden die extra aandacht verdienen. Het raadplegen van het Bodemloket heeft voor het plangebied geen nadere gegevens opgeleverd. 2 Huidig milieuonderzoek Gelijktijdig met het archeologisch bureauonderzoek is er voor het plangebied een milieuhygiënisch bodemonderzoek uitgevoerd door Econsultancy (rapportnummer: ). De resultaten van het milieuhygiënisch bodemonderzoek waren ten tijde van het uitvoeren van dit archeologisch bureauonderzoek nog niet bekend. 3.4 Toekomstige situatie Het toekomstige gebruik van het plangebied kan bepalend zijn voor het vervolgtraject (behoud in-situ of behoud ex-situ van archeologische waarden). De manier waarop het plangebied wordt ingericht kan tot gevolg hebben dat eventueel aanwezige archeologische waarden (deels of geheel) onverstoord (kunnen) blijven. Ook kan besloten worden de inrichting zo aan te passen dat archeologische waarden alsnog onverstoord kunnen blijven liggen. In het plangebied is de bouw van een huis gepland. De exacte bouwplannen en dus de oppervlakte en diepte van verstoring ten behoeve van de nieuwbouw zijn onbekend. 2 Pagina 3 van 18

10 3.5 Beschrijving van het historische gebruik In het plangebied kunnen naast archeologische sporen ook historische relicten voorkomen die nog in het landschap zichtbaar zijn. Het gaat hierbij om historisch geografische relicten zoals nederzettingsvormen en wegen- en kavelpatronen. Veel van deze bewaard gebleven historische geografie geeft door de herverkavelingen in de tweede helft van de 20 e eeuw een incompleet beeld van het historisch landschap. Historische kaarten van vóór de herverkaveling zijn een goede aanvulling op het huidige incomplete beeld. Voor de historische ontwikkeling is naast het historisch kaartmateriaal ook relevante achtergrondliteratuur geraadpleegd. Historisch kaartmateriaal De situatie van het plangebied is op verschillende historische kaarten als volgt: Tabel I. Geraadpleegd historisch kaartmateriaal 3 Bron Periode Kaartblad Schaal Omschrijving plangebied Bijzonderheden/directe omgeving Tranchot und v. Müffling kaart : grasland Klassenweg al (onverhard) aanwezig Kadastrale minuut Gemeente Sevenum, Sectie H, Blad 02 1:2.500 bouwland onder de naam Aan den Rooskens Kant - Militaire topografische kaart (veldminuut) Militaire topografische kaart (veldminuut) Militaire topografische kaart (veldminuut) : grasland : grasland : grasland Klassenweg half verhard, aan de overzijde is bebouwing gerealiseerd. Topografische kaart G 1: boomgaard - Topografische kaart G 1: akker Klassenweg verhard Topografische kaart G 1: akker - Op basis van het beschikbare historische kaartmateriaal is te zien dat sinds begin 19 e eeuw de omgeving van het plangebied weinig is veranderd. Op de Tranchotkaart uit staat het huidige wegennet, weliswaar toentertijd nog onverhard, al aangegeven. Het plangebied was destijds al in gebruik als grasland. Volgens de Kadastrale kaart uit stond het akkercomplex langs de huidige Klassenweg destijds bekend als Aan den Rooskens Kant. Op de historische kaarten uit de 19 e en (begin) 20 e eeuw is zichtbaar dat op ongeveer 300 meter ten oosten van het plangebied de grens lag tussen de akkerlanden rond Sevenum en een uitgestrekt gebied van natte heidevelden. De grens lag ter hoogte van de Molenbeek, welke ook tegenwoordig nog op dezelfde locatie ligt. Het plangebied en de directe omgeving zijn tot ver in de 20 e eeuw nauwelijks in gebruik veranderd. Het plangebied zelf is al die tijd in gebruik gebleven als grasland, akkerland en kortstondig als boomgaard. In de jaren 60 is de Klassenweg verhard. De bebouwing langs de noordkant van de Klassenweg is in de jaren 30 van de 20 e eeuw gerealiseerd (zie figuur 4). 3 Pagina 4 van 18

11 Rijks- en gemeentemonumenten binnen het onderzoeksgebied Het plangebied ligt niet binnen een 50 m attentiezone van zowel rijksmonumenten (AWG categorie 1) als gemeentelijke monumenten (AWG categorie 4 gemeentelijk monument (gebouwd). Bouwhistorische gegevens Het bouwdossier van de gemeente Horst aan de Maas is niet geraadpleegd omdat het plangebied volgens het historisch kaartmateriaal de laatste 200 jaar onbebouwd is geweest. 3.6 Aardwetenschappelijke gegevens Het landschap heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in het nederzettingspatroon van de mens. Bij onderzoek naar archeologische sporen in een bepaald gebied is het van groot belang te weten hoe het landschap er in het verleden heeft uitgezien. Men kan meer te weten komen over dit landschap door de geologische opbouw, de bodem en de hydrologie van een gebied te bestuderen. De volgende aardwetenschappelijke gegevens zijn bekend van het plangebied: Tabel II. Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Type gegevens Geologie 4 Geomorfologie 5 Bodemkunde 6 Gegevensomschrijving Formatie van Boxtel met een dek van het Laagpakket van Wierden; fluvioperiglaciale afzettingen (leem en zand) met een zanddek (Bx6) Dekzandruggen (al dan niet bedekt met een oud bouwlanddek) (3L5) Hoge zwarte enkeerdgronden, bestaande uit lemig fijn zand (zez23) Geologie Het plangebied bevindt zich binnen een gebied waar de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden (Bx6) aan het oppervlak wordt aangetroffen. De afzettingen van de Formatie van Boxtel zijn afgezet gedurende de laatste ijstijd. 7 Gedurende de laatste ijstijd had de wind vrij spel in het verplaatsen van zand en silt. Over een groot deel van Nederland werd een pakket dekzand afgezet. 8 Er ontstonden duidelijke hoogteverschillen, waarbij reliëfverschillen kleiner dan 1,5 meter dekzandplateaus worden genoemd en grotere hoogteverschillen dekzandruggen of dekzandkopjes genoemd worden. Dekzandafzettingen die zijn afgezet tijdens het Laat- Glaciaal zorgden voor nivellering van het landschap door laagtes in het landschap op te vullen. Het dekzand, dat in het plangebied aan het oppervlak wordt aangetroffen, wordt ook wel het Laagpakket van Wierden genoemd, welke behoort tot de Formatie van Boxtel (voorheen de Formatie van Twente). 9 Het water van de in het voorjaar smeltende sneeuwmassa s erodeerde een deel van de dekzandruggen, waarna afzetting plaatsvond in de lagere delen van het landschap als vlaktes van verspoelde dekzanden. De dekzandruggen zijn gevormd in het Laat Glaciaal ( jaar geleden) doordat koude en minder koude perioden zich afwisselden. Hierdoor vonden er nieuwe zandverstuivingen plaats die voornamelijk in ruggen en duinen werden afgezet. Deze Jonge dekzanden zijn herkenbaar als goed gesorteerde, weinig gelaagde afzettingen De Mulder et al., Alterra, Stichting voor Bodemkartering, De Mulder et al., Berendsen, De Mulder et al., Alterra 2003 Pagina 5 van 18

12 In het Holoceen (vanaf circa jaar geleden) zijn door verwaaiing van de dekzanden lokaal stuifzandgebieden ontstaan. Bij het ontstaan hiervan speelde de mens een belangrijke rol, door beweiding, afbranden en het steken van plaggen op de heidevelden dat voornamelijk plaatsvond in de Nieuwe tijd. 11 De stuifzanden worden gerekend tot het Laagpakket van Kootwijk, welke behoort tot de Formatie van Boxtel. Daarnaast zijn er in (lokale) beekdalen in de omgeving van Sevenum afzettingen gevormd bestaande uit leem, veen en zand. Deze afzettingen worden gerekend tot het Laagpakket van Singraven, welke tevens behoren tot de Formatie van Boxtel. Twee uitlopers van het beekdal van de Molenbeek bevindt zich iets ten noorden en zuiden van het plangebied. DINO 12 Het Dinoloket is de centrale toegangspoort tot Data en Informatie van de Nederlandse Ondergrond (DINO). Het DINO-systeem is de centrale opslagplaats voor geowetenschappelijke gegevens over de diepe en ondiepe ondergrond van Nederland. Het archief omvat diepe en ondiepe boringen, grondwatergegevens, sonderingen, geo-elektrische metingen, resultaten van geologische, geochemische en geomechanische monsteranalyses, boorgatmetingen en seismische gegevens. De site wordt beheerd door TNO. In het Dinoloket is een boring die 150 meter ten oosten van het plangebied is geplaatst bestudeerd. 13 Hieruit blijkt dat de ondergrond bestaat uit matig fijne zandafzettingen, behorende tot de Formatie van Boxtel. Geomorfologie De Geomorfologische kaart geeft de mate van reliëf en de vormen die in het landschap te onderscheiden zijn weer. Volgens de Geomorfologische kaart van Nederland (1:50.000) ligt het plangebied in een uitgestrekt en relatief hooggelegen gebied met dekzandruggen, al dan niet met oud bouwlanddek (3L5) (zie figuur 5). Dit gebied loopt van ongeveer een kilometer ten oosten van Sevenum tot voorbij de provinciegrens met Noord-Brabant 14. Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) 15 Het Actueel Hoogtebestand Nederland vormt een belangrijke aanvullende informatiebron voor de landschapsanalyse. Dit met behulp van laserantimetrie verkregen digitale bestand vormt een gedetailleerd beeld van het huidige reliëf in het plangebied. Op de AHN is de ligging van het plangebied op de flank van het hoger gelegen complex van dekzandruggen in het westen naar het laaggelegen beekdal in het oosten duidelijk zichtbaar (zie figuur 6). Bodemkunde Volgens de Bodemkaart van Nederland (1:50.000) is het plangebied gekarteerd als hoge zwarte enkeerdgrond (zie figuur 7). Enkeerdgronden zijn oude bouwlanden, die vanaf de late Middeleeuwen op de Pleistocene zandgronden zijn ontstaan door het opbrengen van mest (uit potstallen) vermengd met plaggen, die gestoken werden op de woeste gronden (zoals heide, bossen en beekdalen). Dergelijke gronden zijn eerst ontstaan op de hogere delen van het landschap en hebben zich later uitgebreid tot de lagere delen. Ze bestaan uit dikke lagen leemarme en humusrijke gronden. Hun voorkomen valt veelal samen met de zogenaamde esdekken. Het belang van een enkeerdgrond ligt in de beschermende kwaliteiten van het dek. Eventuele archeologische waarden worden in de regel door het dikke dek beschermd tegen verstoring door onder andere agrarische activiteiten. Sinds de jaren 80 van de 20 e eeuw is er een grotere en meer systematische aandacht voor essen en plaggenbodems in Nederland. In veel gevallen bleken de betreffende terreinen een hoge dichtheid aan verhoudingsgewijs goed geconser- 11 Berendsen, DINO boornummer B52G Alterra, Pagina 6 van 18

13 veerde archeologische overblijfselen te bevatten, soms zelfs complete archeologische landschappen. De vaak opmerkelijke resultaten vormen de belangrijkste bron voor de beschrijving van de bewoning en het landgebruik in de zandlandschappen voor de periode vanaf de Midden-Bronstijd tot in de Nieuwe tijd. Veel hiervan representeert de vroegere geschiedenis van de dorpen die tussen de 9 e en de 12 e eeuw naast de essen kwamen te liggen. De rijkheid aan archeologische resten leidde er toe dat de hoger en droger gelegen plaggendekken of enkeerdgronden op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) over het algemeen een hoge indicatieve waarde kregen. 16 Grondwatertrap Grondwatertrappen zijn een indicatie voor de diepte van de grondwaterstand en de seizoensfluctuatie daarvan. De grondwatertrappenindeling is gebaseerd op de gemiddeld hoogste (GHG) en de gemiddeld laagste grondwaterstand (GLG). Hiermee worden de winter- en zomergrondwaterstanden gekarakteriseerd in een jaar met een gemiddelde neerslag en verdamping. In stedelijk gebied zijn geen grondwatertrappen bepaald. Deze worden als witte vlekken op de Bodemkaart van Nederland (1:50.000) weergegeven. Tabel III geeft een overzicht van de klassengrenzen die worden aangehouden bij de indeling van de grondwatertrappen. De trappen worden vastgesteld op een schaal van I tot VII van respectievelijk extreem nat tot extreem droog. Bij sommige grondwatertrappen is een * weergegeven: het gaat hier om tussenliggende grondwatertrappen die een drogere variant vertegenwoordigen. Tabel III. Grondwatertrappenindeling 17 Grondwatertrap I II' III' IV V' VI VII" GHG (cm -mv) - - <40 >40 < >80 GLG (cm -mv) < >120 >120 >120 ') Bij deze grondwatertrappen wordt een droger deel onderscheiden ") Een met een * achter de code als onderverdeling aangegeven "zeer droog deel" heeft een GHG dieper dan 140 cm beneden maaiveld Gebiedsdelen met een goede ontwatering (Grondwatertrap VI en VII) zijn zeer geschikt voor landbouw en vormden mede daarom, vooral in het verleden, een aantrekkelijk vestigingsgebied. Tevens is het grondwaterpeil een indicatie voor de conservering van metalen en organische resten. Het plangebied heeft grondwatertrap V. Omdat het plangebied op zand ligt en de toekomstige bebouwing maar op een beperkt deel van het plangebied zal plaatsvinden wordt niet verwacht dat het toekomstig grondwaterpeil zal worden beïnvloed. 3.7 Archeologische waarden Voor de uitkomst van het bureauonderzoek is het van belang de bekende archeologische waarden (al dan niet volledig onderzocht) te beschrijven. Een belangrijke informatiebron is het landelijke ARCHeologisch Informatie Systeem (ARCHIS), dat beheerd wordt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). In dit systeem worden alle archeologische gegevens verzameld en via internet zijn deze door bevoegden te raadplegen. De bekende archeologische waarden staan afgebeeld op figuur 8, een kaart met daarop, binnen een straal van 1 kilometer rondom het plangebied, de indicatieve archeologische waarde en de in ARCHIS geregistreerde AMK-terreinen, waarnemingen, vondstmeldingen en onderzoeksmeldingen. 16 Van Doesburg et al., Locher & de Bakker, Pagina 7 van 18

14 Indicatieve archeologische waarde De IKAW (Indicatieve Kaart Archeologische Waarde) geeft voor heel Nederland de trefkans aan op het voorkomen van archeologische resten. Die trefkans is aangegeven in vier categorieën (per landen waterbodem): een hoge, middelhoge, lage en zeer lage verwachting. Bebouwde gebieden, waarvan geen bodemkundige of geologische gegevens bekend zijn, zijn niet gekarteerd. De IKAW is voornamelijk gebaseerd op de relatie die er bestaat tussen de bodemkundige of geologische kwalificaties en de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen. Een punt van aandacht daarbij is dat de IKAW grotendeels is gebaseerd op kaarten met een schaal van 1: De grenzen op de kaart zijn in werkelijkheid globale overgangen, abrupte overgangen zijn het gevolg van bodemkundige of geologische kwalificaties. Op lokaal schaalniveau is de kaart daarom minder betrouwbaar. Daarbij komt dat de IKAW voornamelijk gebaseerd is op de aanwezigheid van nederzettingen vanaf het Laat- Paleolithicum tot en met Vroege Middeleeuwen en niet op bijvoorbeeld grafvelden of offerplaatsen. Voor de periode Late-Middeleeuwen en Nieuwe tijd is de IKAW minder betrouwbaar, vooral voor de gebieden die vanaf die perioden zijn ontgonnen. Een lage verwachting voor het aantreffen van archeologische waarden en resten wil daarom niet zeggen dat er geen archeologische waarden of resten aanwezig kunnen zijn. De kans daarop is echter wel kleiner. Volgens de IKAW ligt het plangebied in een gebied met een middelhoge kans op het aantreffen van archeologische waarden (zie figuur 8). Cultuurhistorische Waardenkaart Provincie Limburg In aanvulling op de IKAW hebben veel provincies een eigen verwachtingskaart vervaardigd, waarin veel lokale gebiedskennis is opgenomen. De Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van de provincie Limburg geeft inzicht in de archeologische waarden van de regio. Volgens de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van de provincie Limburg ligt het plangebied binnen het Provinciaal Archeologisch Aandachtsgebied Beekdalen-Noord Sevenum. Archeologische beleidskaart Gemeente Horst aan de Maas Sinds 2007 is de Wet op de Archeologische Monumentenzorg van kracht (WAMZ). Het doel van deze wet is te voorkomen dat archeologische waarden uit het verleden verloren gaan. In deze wet zijn de gemeenten verantwoordelijk voor het beheer van het bodemarchief binnen hun grondgebied. Voor een goed beheer van dit bodemarchief gebruiken de gemeentes een archeologische beleidskaart. De archeologische beleidskaart geeft een gemeentebreed overzicht van bekende en te verwachten archeologische waarden. Voor de Gemeente Horst aan de Maas is nog geen vastgestelde beleidskaart beschikbaar. AMK-terreinen binnen het onderzoeksgebied De Archeologische Monumentenkaart (AMK) bevat een overzicht van archeologische terreinen in Nederland, welke ook wel worden aangeduid als monumenten. De terreinen zijn beoordeeld op verschillende criteria (kwaliteit, zeldzaamheid, representativiteit, ensemblewaarde en belevingswaarde). Op grond daarvan zijn de terreinen ingedeeld in vier categorieën; terreinen met archeologische waarde, een hoge archeologische waarde, een zeer hoge archeologische waarde of een zeer hoge archeologische waarde met een beschermde status. Binnen het plangebied liggen geen AMK-terreinen. Binnen het onderzoeksgebied liggen twee AMKterreinen (zie Tabel IV en figuur 8). Tabel IV. Overzicht AMK-terreinen AMK nr meter ten zuidwesten Datering Situering t.o.v. plangebied Late- Middeleeuwen - Nieuwe tijd Waarde en omschrijving Toponiem: Sevenum, Snelkensstraat; Vinkepas Complex: nederzetting, nederzetting Waarde: Terrein van hoge archeologische waarde Terrein met bewoningssporen uit de Late Middeleeuwen tot en met de Nieuwe tijd. Het gaat om de oude dorpskern van Vinkepas. Op de AMK zijn historische dorpskernen en clusters Pagina 8 van 18

15 meter ten noordwesten Late- Middeleeuwen - Nieuwe tijd oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 19 e -eeuwse en vroeg 20 e s-eeuwse kaarten. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de Vroege - en Volle Middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. Toponiem: Sevenum, Sevenum Complex: nederzetting Waarde: Terrein van hoge archeologische waarde Terrein met bewoningssporen uit de Late Middeleeuwen tot en met de Nieuwe tijd. Het gaat om de oude dorpskern van Sevenum. Op de AMK zijn historische dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 19 e -eeuwse en vroeg 20 e -eeuwse kaarten. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de Vroege - en Volle Middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. In het verleden uitgevoerde archeologische onderzoeken binnen het onderzoeksgebied Binnen het onderzoeksgebied zijn in de afgelopen jaren door verschillende archeologische bedrijven en instellingen in totaal 15 archeologische onderzoeken uitgevoerd. Het gaat daarbij om bureauonderzoeken, booronderzoeken (verkennend/karterend), proefsleufonderzoeken, archeologische begeleidingen van graafwerkzaamheden en opgravingen (zie Tabel V en figuur 8). Tabel V. Overzicht onderzoeksmeldingen Onderzoeksmeldingsnr. Situering t.o.v. plangebied meter ten zuidwesten meter ten noordwesten meter ten noordwesten meter ten noordwesten meter ten westen Aard, uitvoerder en resultaten van het onderzoek Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Sevenum, Vinkepas Uitvoerder: RAAP Archeologisch Adviesbureau Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Op grond van het ontbreken van aanwijzingen voor de aanwezigheid van archeologische resten wordt archeologisch vervolgonderzoek in het plangebied niet noodzakelijk geacht. Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Sevenum, De Krouwel Uitvoerder: ADC ArcheoProjecten Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: ADC ArcheoProjecten adviseert om, indien de bodem in het zuidoosten van het plangebied zal worden verstoord daar een inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van het aanleggen van proefsleuven (IVO-P), teneinde gaafheid, omvang, datering en conservering van archeologische resten te onderzoeken. Indien er op de dekzandrug nederzettingssporen worden aangetroffen moet er rekening worden gehouden met het voorkomen van archeologische (punt)vondsten in het aangrenzende beekdal. Type onderzoek: proefsleuvenonderzoek Toponiem: Sevenum, De Krouwel Uitvoerder: RAAP Archeologisch Adviesbureau Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Op basis van het proefsleuvenonderzoek wordt geadviseerd om het westelijk deel van het plangebied door middel van een opgraving verder te onderzoeken. Het oostelijk deel kan worden vrijgegeven. Type onderzoek: opgraving Toponiem: Sevenum, Sevenum Uitvoerder: BAAC BV Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Definitieve opgraving van een deel van het te ontwikkelen plangebied. Waarschijnlijk is met de opgraving het belangrijkste deel van de gefaseerde nederzetting opgegraven en hiermee de gestelde onderzoeksvragen te beantwoorden. Type onderzoek: bureauonderzoek Toponiem: Sevenum, Vinkepas (ong.) Uitvoerder: Econsultancy BV Pagina 9 van 18

16 meter ten westen meter ten westen meter ten oosten meter ten oosten meter ten noordwesten meter ten noordwesten meter ten noordwesten Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Econsultancy bv adviseert om een inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van een verkennend booronderzoek, teneinde de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting aan te vullen en te toetsen. Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Sevenum, Vinkepas Uitvoerder: ADC ArcheoProjecten Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: ADC ArcheoProjecten adviseert om in het plangebied een inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van het aanleggen van proefsleuven (IVO-P), teneinde gaafheid, omvang, datering en conservering van archeologische resten te onderzoeken Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Sevenum, Vinkepas Uitvoerder: Archaeological Research en Consultancy Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Samenvatting en conclusie Uit het bureauonderzoek komt naar voren dat het plangebied zich op de overgang van een relatief hoge dekzandrug naar een beekdal bevindt. De omgeving van het plangebied is vanaf het Paleolithicum gunstig geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. Het karterend inventariserend booronderzoek heeft bevestigd dat het bodemprofiel in het plangebied redelijk intact is en dat er een (redelijk intacte) enkeerdgrond in het plangebied aanwezig is. Er is een mogelijke archeologische indicator aangetroffen bij het karterend onderzoek, een metaal-slak uit de Romeinse tijd - Nieuwe tijd. Deze vondst is echter dusdanig onzeker qua ouderdom dat de aanwezigheid van een archeologische vindplaats hiermee niet aangetoond is. Op basis van de verdere afwezigheid van archeologische indicatoren en na overleg met dr. R.M. van Heeringen van Vestigia, die namens de gemeente Sevenum het archeologisch onderzoek toetst, kan worden geconcludeerd dat de voorgenomen nieuwbouw geen bedreiging vormt voor het archeologisch erfgoed. Aanbeveling: Gezien de geringe kans op archeologische resten binnen de onderzoekslocatie zijn er geen bezwaren tegen de voorgenomen herontwikkeling van de onderzoekslocatie. Geadviseerd wordt dan ook om de onderzoekslocatie vrij te geven Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Sevenum, Uitvoerder: Archeopro Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: In verband met het volledig ontbreken van archeologische indicatoren binnen het plangebied, zijn de KNA-onderdelen Waardestelling en Selectieadvies, in dit rapport niet nader uitgewerkt. Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Sevenum, Klassenweg Te Sevenum Uitvoerder: Archeopro Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Uit de resultaten van het met de zandguts uitgevoerde booronderzoek blijkt dat de ondergrond van het plangebied vanaf en diepte van 12, 9 tot 13, 2 m +NAP uit grijs, ongeoxideerd, matig grof zand bestaat. Ondanks de uitvoering van een oppervlaktekartering op het westelijke deel van het plangebied en het naboren met een megaboor op de overige boorpunten, zijn nergens binnen het plangebied archeologische indicatoren aangetroffen. Gezien het ontbreken van archeologische indicatoren binnen het plangebied geven de resultaten van het onderzoek geen aanleiding om archeologisch vervolgonderzoek te adviseren. Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Sevenum, Maasbreeseweg Uitvoerder: BAAC BV Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Op basis van omgevingsvondsten en naburige monumentterreinen en het aantreffen van een grotendeels intact enkeerdbodem adviseert BAAC om een proefsleuvenonderzoek uit te voeren voor het gehele plangebied (0,88 ha). Type onderzoek: proefsleuvenonderzoek Toponiem: Sevenum, Maasbreeseweg Uitvoerder: Becker en Van de Graaf Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Op basis van de verstoringen is het waarschijnlijk niet mogelijk een prehistorische (IJzertijd) plattegrond te verkrijgen. Op basis hiervan volgt het advies om geen archeologisch vervolgonderzoek uit te laten voeren. Type onderzoek: bureauonderzoek Toponiem: Sevenum, Maasbreeseweg Uitvoerder: Econsultancy BV Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Econsultancy adviseert om een inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van een verkennend booronderzoek. Pagina 10 van 18

17 meter ten noordwesten meter ten zuiden meter ten noordwesten Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Sevenum, Sevenum Uitvoerder: Archaeological Research en Consultancy Datum: Resultaat: Onbekend Type onderzoek: bureauonderzoek Toponiem: Sevenum, Maasbreeseweg Uitvoerder: Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: onbekend Type onderzoek: bureauonderzoek Toponiem: Sevenum, Uitvoerder: Econsultancy BV Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Econsultancy adviseert een archeologische begeleiding van de aanleg van de bouwput. Bouwvergunning verstrekt aan opdrachtgever, geen selectiebesluit bekend. Waarnemingen binnen het onderzoeksgebied In ARCHIS staan alle bekende archeologische waarnemingen geregistreerd. Binnen het plangebied zijn geen waarnemingen geregistreerd. Binnen het onderzoeksgebied staan zes waarnemingen geregistreerd (zie Tabel VI en figuur 8). Tabel VI. Overzicht ARCHIS-waarnemingen Situering Waarnemingsnr. t.o.v. plangebied meter ten noordoosten meter ten noorden meter ten noorden meter ten noordwesten meter ten noordwesten meter ten westen Aard van de melding Complextype: depotvondst Melding "Oud Archief".Op de verwijzing in het CAA naar bovenstaand archief staat de tekst: '201/380 bronzen bijl of speerpunt'. Onder genoemd coordinaat is in het Oud Archief een groen ROB-fiche geplaatst met de tekst: 'Dr. W.Goossens te Maastricht schrijft 17 April 1932 o.a.: "Dr. P.Everts, leeraar te Rolduc, berichtte mij, dat eenige weken geleden te Sevenum [...], in de nabijheid de Molenbeek, ruim een kilometer ten Oosten der Kerk, in den grond werd aangetroffen een bronzen bijl en een bronzen speerpunt. Hij had slechts een gedeelte van het eigendomsrecht der vondst en kon ze tot zijn spijt niet (nog niet in ieder geval) aan het Provinciaal Museum schenken."' Verdere bronvermelding ontbreekt. Bronstijd - IJzertijd : bijlen, lansen/speren Laat-Paleolithicum - Nieuwe tijd : afslagen, kookstenen, wrijfstenen, objecten, cultuurlagen, handgevormd aardewerk, greppels/sloten, kuilen, ophogingen, paalgaten, spiekers/graanschuren, gedraaid aardewerk, ruwwandig gedraaid aardewerk, grijsbakkend gedraaid aardewerk, roodbakkend geglazuurd aardewerk, steengoed, scharnieren Late-Middeleeuwen - Nieuwe tijd : grondsporen Mesolithicum - Nieuwe tijd : brokken, Elmpter aardewerk, grijsbakkend gedraaid aardewerk, roodbakkend geglazuurd aardewerk Mesolithicum - Nieuwe tijd : paalgaten, handgevormd aardewerk, brokken, bakstenen, gedraaid aardewerk, geglazuurde steengoed kannen Romeinse tijd : munten Vondstmeldingen binnen het onderzoeksgebied In ARCHIS staan vondstmeldingen geregistreerd. Nadat deze zijn gecontroleerd worden het waarnemingen. Tot die tijd staan ze als vondstmeldingen geregistreerd. Binnen zowel het plangebied als het onderzoeksgebied zijn geen vondstmeldingen geregistreerd (zie figuur 8). NUMIS NUMIS, oftewel het NUMismatisch InformatieSysteem, is een database waarin beschrijvingen zijn te vinden van in Nederland gevonden munten, penningen en andere numismatische voorwerpen. In NUMIS zijn alle bij het Geldmuseum bekende schatvondsten beschreven. Van de losse vondsten is Pagina 11 van 18

18 met name materiaal van vóór het jaar 1600 na Christus opgenomen. 18 Aangezien de accuratesse van de gegevens in NUMIS niet toereikend is voor dit onderzoek, is NUMIS niet geraadpleegd. 3.8 Aanvullende informatie Heemkunde Vereniging Voor aanvullende informatie is contact gezocht met de plaatselijke Heemkundevereniging Sevenum, maar dit heeft binnen het tijdsbestek van de uitvoering van dit onderzoek geen aanvullende informatie opgeleverd. 3.9 Korte bewoningsgeschiedenis van het Peelgebied 19 en Sevenum In deze paragraaf wordt een bespreking van de bewoningsgeschiedenis van de streek gegeven. Een algemene ontwikkeling van de bewoningsgeschiedenis van Nederland wordt weergegeven in bijlage 4. Sevenum kent een oude geschiedenis. De eerste vermelding van het kerkdorp Sevenum (Sevenheym) is uit De uitgang heym wijst zelfs op een vroegmiddeleeuwse oorsprong, en de kerk moet al in het begin van de 11 e eeuw hebben bestaan. 20 De naam Peel komt waarschijnlijk van de Latijnse naam Locus Paludis, wat betekent moerassige plaats. Door de eeuwen heen is de grens tussen Brabant en Limburg in de Peel het onderwerp van geschillen geweest tussen de verschillende buurgemeenten, in eerste instantie vanwege de turfwinning. 21 De ontwikkelingen in dit gebied zijn sterk bepaald door de aanwezigheid van de zogenaamde Peelhorst of Peelrug. Het plangebied ligt ten oosten van de Peelrandbreuk, op de Peelrug. Dit door bodembewegingen opgeheven plateau doorsnijdt het gebied in noord-zuidelijke richting en vormt de waterscheiding tussen de Limburgse en de Brabantse beken. Nadat in het gehele gebied een laag pleistoceen dekzand was afgezet, heeft zich in het Holoceen in laagtes van het plateau veen gevormd. Vanuit de laagtes breidde het veen zich uit, waardoor een groot deel van het Peelplateau met hoogveen werd bedekt. De aan weerszijden van dit veengebied gelegen zandgronden kennen een lange bewoningsgeschiedenis; al in het Neolithicum werd hier gewoond en geakkerd. Het veengebied bleef tot in de 19 e eeuw onontgonnen en vrijwel ondoordringbaar. Van de prehistorische en de Romeinse bewoning zijn in het Peelgebied weinig sporen meer herkenbaar. Na het vertrek van de Romeinen zijn in de Vroege Middeleeuwen op de zandgronden aan weerszijden van het hoogveengebied nederzettingen gesticht. Vrijwel al deze nederzettingen werden aangelegd op de hellingen van de beekdalen, op de grens tussen de laag in het beekdal gelegen graslanden en de hoger op de helling gelegen akkerlanden. Veel van de nederzettingen kregen het achtervoegsel '-rode' (Venray) of '-loo' (Merselo, Overloon) in de naam, wat wijst op de aanwezigheid van een beboste omgeving ten tijde van de ontginning De middeleeuwse akkerlanden lagen over het algemeen op de hogere, goed ontwaterde, delen van de beekdalhellingen. Er waren zowel individuele kampontginningen, oorspronkelijk omgeven door houtwallen of heggen, als open akkercomplexen, die hier velden worden genoemd. Velden zijn grotere stukken bouwland die door meerdere boeren werden gebruikt. De velden werden door zandwegen gesplitst in kleinere onderdelen, die op hun beurt gewoonlijk een strookvormige verkaveling kenden Renes, van Berkel & Samplonius, Pagina 12 van 18

19 De graslanden bevonden zich hoofdzakelijk in de beekdalen. De natste delen van de graslanden werden benut als hooiland, terwijl de beter ontwaterde graslanden dienst deden als weidegrond. Aanvankelijk werden de graslanden gemeenschappelijk benut, maar in een later stadium zijn ze opgedeeld onder de rechthebbenden. Samenhangend met deze opdelingen ontstonden regelmatige blokverkavelingen met een fijnmazig karakter, ook wel medenverkavelingen genoemd. De niet ontgonnen, dus woeste, gronden werden extensief gebruikt. Zo werd in de bossen gejaagd en vee geweid en deed het hout dienst als bouwmateriaal en brandstof. Ten behoeve van de brandstofvoorziening werd ook op kleine schaal turf afgegraven in de veengebieden. Voorts werden bos- en heideplaggen gestoken waarmee de vruchtbaarheid van de akkerlanden op peil werd gehouden. Tot in de 19 e eeuw was de ontginning van woeste gronden op grotere schaal onmogelijk. De bos- en heideplaggen van de woeste zandgronden waren namelijk nodig voor de bemesting van de akkerlanden. Turfexploitatie en ontginning in de hoogveengebieden was niet mogelijk vanwege de gebrekkige waterhuishouding. In de 19 e en de 20 e eeuw heeft men echter vrijwel alle woeste gronden in cultuur gebracht. De beken in het aandachtsgebied waren van essentiële betekenis voor de ontginningen. De oudste cultuurlanden werden in de nabijheid daarvan aangelegd. Ook de hoogteligging en de breedte van de beekdalen was van betekenis voor de ontwikkeling van de landbouw. Ter verbetering van de afwatering zijn de meeste beken in de loop der tijd gekanaliseerd. De wegen in het oude cultuurlandschap kennen een grillig verloop. Dit zal vooral te maken hebben met de onregelmatige ondergrond. Deze wegen zullen waarschijnlijk zoveel mogelijk de hoger gelegen delen in het landschap volgen. In het jonge cultuurlandschap, de voormalige woeste gronden, is aansluitend bij het rechthoekige verkavelingspatroon een nieuw wegennet aangelegd. Dit wordt gekenmerkt door kaarsrecht lopende wegen met hier en daar scherpe bochten 3.10 Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Op grond van het bureauonderzoek is de volgende gespecificeerde archeologische verwachting opgesteld: Tabel VII. Gespecificeerde archeologische verwachting Archeologische periode Gespecificeerde verwachting Te verwachten resten en/of sporen Relatieve diepte t.o.v. het maaiveld (Laat-)Paleolithicum Hoog Vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen Mesolithicum Hoog Vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen Neolithicum Hoog Akkerlaag en/of nederzettingssporen, grafvelden, rituele plaatsen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen, houtskool en gebruiksvoorwerpen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Bronstijd Hoog Akkerlaag en/of nederzettingssporen, grafvelden, rituele plaatsen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen, metaalresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen IJzertijd Hoog Akkerlaag en/of nederzettingssporen, grafvelden, rituele plaatsen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Pagina 13 van 18

20 metaalresten, glasresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Romeinse tijd Hoog Akkerlaag en/of nederzettingssporen, grafvelden, rituele plaatsen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Middeleeuwen Hoog Bewoningssporen van een (boeren)erf: kleine fragmenten aardewerk, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten, organische resten en gebruiksvoorwerpen Nieuwe tijd Hoog Bewoningssporen van een (boeren)erf: kleine fragmenten aardewerk, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten, organische resten en gebruiksvoorwerpen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Onder maaiveld/in het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Uit de landschappelijke ligging op een dekzandruggencomplex doorsneden door beekdalen blijkt dat het plangebied vanaf het Paleolithicum gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. Uit de archeologische gegevens die verzameld zijn uit het onderzoeksgebied blijkt dat er in de omgeving van het plangebied voornamelijk sporen van menselijke activiteit zijn waar genomen uit het Neolithicum tot en met de Nieuwe tijd. Vanwege de ligging van het plangebied op een gradiëntsituatie, op een kleine dekzandruguitloper tussen twee beekdaluitlopers, is het een van oudsher geschikte locatie geweest voor jagersverzamelaars. De archeologische verwachting voor de periodes Laat - Paleolithicum en Mesolithicum is daarom hoog. Het plangebied heeft verder een gunstige ligging ten aanzien van landbouwers. De dekzandrug is een gunstig leefgebied voor vroege landbouwers. Uit de archeologische gegevenskaart blijkt dat er ten noordoosten van het plangebied, meer op de dekzandvlakte, vondsten zijn gedaan van (vroege) landbouwers. In de directe omgeving van het plangebied zijn weinig vondsten gedaan, maar dit heeft mogelijk te maken met de lage onderzoeksintensiteit. De archeologische verwachting voor de periodes Neolithicum tot en met de Middeleeuwen is daarom hoog. De archeologische resten worden verwacht onder het esdek en in de top van de oorspronkelijke C- horizont. De vondstenlaag is opgenomen onder in het esdek; hier wordt ook wel van cultuurlaag gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen het esdek en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. Archeologische. sporen worden verwacht tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Organische resten en bot zullen door de relatief droge en zure bodemomstandigheden slecht zijn geconserveerd. Het complextype en de omvang kunnen niet nader worden gespecificeerd door de beperkte gegevens. Aan en direct onder het maaiveld worden archeologische resten verwacht uit de Nieuwe tijd. De kans op het voorkomen van de resten is hoog. De vondstenlaag van deze resten zal zich niet dieper bevinden dan ca. 30 cm beneden het maaiveld. Organische resten en metaal zullen slecht zijn geconserveerd door de relatief droge en zure bodemomstandigheden boven het hoogste grondwaterpeil. Andere type indicatoren (aardewerk) zijn waarschijnlijk matig goed geconserveerd. Het complextype en de omvang van eventuele archeologische resten kunnen niet nader worden gespecificeerd door de beperkte gegevens. Pagina 14 van 18

21 Bodemverstoring Dat een gebied een middelhoge of hoge archeologische verwachting heeft, hoeft niet te betekenen dat de eventueel aanwezige archeologische resten ook behoudenswaardig zijn. Als gevolg van bodemingrepen kunnen vindplaatsen geheel of gedeeltelijk verstoord zijn. De waarde van archeologische vindplaatsen wordt grotendeels bepaald door de mate waarin vondsten in situ bewaard zijn gebleven in de bodem en/of grondsporen intact zijn. Het plangebied is in het verleden voornamelijk in gebruik geweest als akkergrond, maar ook korte tijd als boomgaard. Door ploeg- en rooiwerkzaamheden kunnen eventueel aanwezige archeologische waarden, die vanaf het maaiveld worden verwacht, mogelijk verloren zijn gegaan Beantwoording onderzoeksvragen bureauonderzoek Voor het bureauonderzoek is een drietal onderzoeksvragen opgesteld. Hieronder worden deze vragen beantwoord voor zover het bureauonderzoek de daarvoor benodigde gegevens hebben opgeleverd. Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Het plangebied is in het verleden voornamelijk in gebruik geweest als akkergrond, maar ook korte tijd als boomgaard. Door ploeg- en rooiwerkzaamheden kunnen eventueel aanwezige archeologische waarden, die vanaf het maaiveld worden verwacht, mogelijk verloren zijn gegaan. Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of - rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Uit de landschappelijke ligging op een dekzandruggencomplex doorsneden door beekdalen blijkt dat het plangebied vanaf het Paleolithicum gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? Vanwege de ligging van het plangebied op een gradiëntsituatie, op een kleine dekzandruguitloper tussen twee beekdaluitlopers, is het een van oudsher geschikte locatie geweest voor jagers-verzamelaars. De archeologische verwachting voor de periodes Laat - Paleolithicum en Mesolithicum is daarom hoog. Het plangebied heeft verder een gunstige ligging ten aanzien van landbouwers. De dekzandrug is een gunstig leefgebied voor vroege landbouwers. Uit de archeologische gegevenskaart blijkt dat er ten noordoosten van het plangebied, meer op de dekzandvlakte, vondsten zijn gedaan van (vroege) landbouwers. In de directe omgeving van het plangebied zijn weinig vondsten gedaan, maar dit heeft mogelijk te maken met de lage onderzoeksintensiteit. De archeologische verwachting voor de periodes Neolithicum tot en met de Middeleeuwen is daarom hoog. 4 INVENTARISEREND VELDONDERZOEK 4.1 Methoden Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd in de vorm van een gecombineerd verkennend en karterend booronderzoek, conform de eisen van de KNA, versie 3.3, specificatie VS03. Voor het in- Pagina 15 van 18

22 ventariserend veldonderzoek is op 30 juli 2014 door drs. M. Stiekema (senior prospector) een Plan van aanpak (PvA) opgesteld. In totaal zijn er 5vijf boringen gezet (zie figuur 9). Er is geboord tot een diepte van maximaal 1,30 m - mv met een Edelmanboor met een diameter van 15 cm. De boringen zijn verspreid binnen het plangebied gezet. De raaien zijn verspringend ten opzichte van elkaar gezet, waardoor een systeem bestaande uit gelijkbenige driehoeken ontstaat. De boringen zijn lithologisch conform de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode beschreven. 22 De boringen zijn met meetlinten ingemeten (xen y-waarden). Van alle boringen is de maaiveldhoogte afgeleid van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Aan de hand van het opgeboorde materiaal is beoordeeld of er wel, niet of deels sprake is van een gaaf bodemprofiel. Tevens is gekeken naar de aanwezigheid van mogelijke vegetatie- en/of cultuurlagen, die zichtbaar zijn als bodemverkleuringen. Daar waar sprake is van een (deels) intact profiel is de laag waar archeologische indicatoren meest waarschijnlijk kunnen worden verwacht gezeefd met behulp van een zeef met een maaswijdte van 4 mm. Het zeefresidu is geïnspecteerd op het voorkomen van archeologische indicatoren, zoals fragmenten vuursteen, aardewerk, houtskool, verbrande leem, bot etc. Vanwege het gebruik van het plangebied (grasland) was het niet mogelijk een oppervlaktekartering uit te voeren. 4.2 Resultaten Geologie en bodem De resultaten van de boringen zijn opgenomen in de vorm van boorprofielen en worden in bijlage 6 weergegeven. De hoofdlijnen van de opbouw van de bodem kunnen als volgt worden weergegeven: Tabel VIII. Hoofdlijn bodemopbouw Diepte (in cm mv) Samenstelling Interpretatie 0 tot matig fijn, matig siltig, donkerbruingrijs, zwak humeus zand, plaatselijk matig puin- en baksteenhoudend (voormalige) Aa-horizont, plaggendek, plaatselijk verstoord tot (dikte cm) vanaf matig fijn, matig siltig, grijsgeel gevlekt zand matig fijn, sterk tot uiterst siltig, grijsgeel zand met zwakke gleyverschijnselen. Vergraven/verploegde laag C-horizont Bij alle boringen zijn matig fijne, matig tot uiterst siltige zandafzettingen aangetroffen. Aan het maaiveld is bij alle boringen een humeus dek aangetroffen met een dikte van cm; het betreft het (voormalige) plaggendek dat plaatselijk sterk verstoord is met baksteenresten. In elke boring is een verstoorde laag van cm dikte onder het (voormalige) plaggendek aangetroffen. Het betreft hier waarschijnlijk een laag die ontstaan is door ploegwerkzaamheden en rooiwerkzaamheden van voormalige fruitbomen. Deze laag kenmerkt zich door een sterke gevlektheid van het sediment. In deze laag zijn duidelijk zichtbaar resten van de onderliggende C-horizont aanwezig. Er zijn geen resten van een podzolprofiel aangetroffen in de boringen. De top van de onverstoorde dekzandafzettingen bevindt zich op een diepte van cm mv. 22 Bosch, Pagina 16 van 18

23 Het aangetroffen bodemprofiel komt enigszins overeen met het bodemtype zoals weergegeven op de Bodemkaart van Nederland (zie 3.6). Archeologie In geen van de boringen zijn bij het uitzeven van het sediment archeologische indicatoren waargenomen. 4.3 Beantwoording onderzoeksvragen veldonderzoek Voor het veldonderzoek is een aantal onderzoeksvragen opgesteld. Hieronder worden deze vragen beantwoord voor zover het veldonderzoek de daarvoor benodigde gegevens heeft opgeleverd; Wat is de bodemopbouw binnen het plangebied? Het moedermateriaal bestaat uit dekzandafzettingen, afgedekt door een eerdlaag van 50 tot 60 cm. Hiertussen bevindt zich in elke boring een verstoorde laag, die het gevolg is van ploeg- en/of graafactiviteiten in de Nieuwe tijd. De C-horizont bestaat uit geelgeel dekzand met zwakke gleyverschijnselen. Is het bodemprofiel binnen het plangebied intact of (geheel of gedeeltelijk) verstoord en indien verstoord, tot welke diepte gaat deze verstoring? In het gehele plangebied zijn sterke bodemverstoringen aangetroffen. De mate van verstoring, circa cm in de C-horizont, is van dien aard dat er geen archeologische resten meer in situ worden verwacht. Zijn, daar waar het bodemprofiel intact is, archeologische indicatoren aangetroffen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van een vindplaats? Zo ja, wat is de aard en diepteligging ervan? Er zijn in het plangebied geen archeologische indicatoren aangetroffen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van een vindplaats Zijn er archeologische lagen aangetroffen (cultuur- en afvallagen cq. ophogingslagen)? Zo ja, wat is de aard, diepteligging en minimale en maximale dikte ervan? Er zijn in het plangebied geen archeologische lagen aangetroffen. Indien er binnen het plangebied een vindplaats aanwezig is, wat zijn dan de gevolgen van de voorgenomen bodemingrepen voor de vindplaats? Niet van toepassing. 5 CONCLUSIE EN SELECTIEADVIES 5.1 Conclusie Het bureauonderzoek toonde aan dat er zich mogelijk archeologische waarden in het plangebied zouden kunnen bevinden. Daarom is aansluitend een inventariserend veldonderzoek in de vorm van een gecombineerd verkennend en karterend booronderzoek uitgevoerd. In het gehele plangebied zijn sterke bodemverstoringen aangetroffen. De mate van verstoring, circa cm in de C-horizont, is van dien aard dat er geen archeologische resten meer in situ worden verwacht. Verder zijn er ook geen archeologische indicatoren aangetroffen. De gespecificeerde archeologische verwachting wordt op basis van de resultaten van het booronderzoek bijgesteld naar laag voor alle perioden en voor het gehele plangebied. Pagina 17 van 18

24 5.2 Selectieadvies Op grond van de resultaten van het bureau- en veldonderzoek adviseert Econsultancy om het plangebied vrij te geven. Bovenstaand advies vormt een selectieadvies. De resultaten van dit onderzoek zullen eerst moeten worden beoordeeld door het bevoegd gezag (gemeente Horst aan de Maas), die vervolgens een selectiebesluit neemt. Er is geprobeerd een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de gebruikte onderzoeksmethode. De aanwezigheid van archeologische sporen of resten in het plangebied kan nooit volledig worden uitgesloten. Econsultancy wil de opdrachtgever er daarom ook op wijzen dat, mochten tijdens de geplande werkzaamheden daar toch archeologische waarden worden aangetroffen, er conform artikel 53 van de Monumentenwet uit 1988 een meldingsplicht geldt bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Infodesk of tel: ), de gemeente Horst aan de Maas of de Provincie Limburg. Pagina 18 van 18

25 Figuur 1. Situering van het plangebied binnen Nederland Klassenweg (ong.) te Sevenum Situering van het plangebied binnen Nederland (bron : Legend a Plangebied

26 Figuur 2. Detailkaart van het plangebied Klassenweg (ong.) te Sevenum Detailkaart van het plangebied binnen Nederland Legenda Plangebied

27 Figuur 3. Luchtfoto van het plangebied Klassenweg (ong.) te Sevenum Luchtfoto van het plangebied Legenda Plangebied

28 Figuur 4. Situering van het plangebied binnen de historische kaarten Situatie (bron: Situatie 1895 (bron: Situatie 1922 (bron: Situatie 1936 (bron: Klassenweg (ong.) te Sevenum Situering van het plangebied binnen de historische kaarten Legenda Plangebied

29 Figuur 5. Situering van het plangebied binnen de Geomorfologische kaart Klassenweg (ong.) te Sevenum Situering van het plangebied binnen de Geomorfologische kaart Plangebied

30 Figuur 6. Situering van het plangebied binnen het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Klassenweg (ong.) te Sevenum Situering van het plangebied binnen Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Legenda Plangebied

31 Figuur 7. Situering van het plangebied binnen de Bodemkaart Klassenweg (ong.) te Sevenum Situering van het plangebied binnen de bodemkaart Legenda Plangebied

32 Figuur 8. Archeologische Gegevenskaart van het onderzoeksgebied Klassenweg (ong.) te Sevenum Archeologische Gegevenskaart van het onderzoeksgebied (bron: Archeologisch informatiesysteem Archis2)