ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN VERKENNEND BOORONDERZOEK LIESSENTSTRAAT TE UDEN GEMEENTE UDEN. Zaaknummer:

Transcriptie

1 ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN VERKENNEND BOORONDERZOEK LIESSENTSTRAAT TE UDEN GEMEENTE UDEN Zaaknummer: Behoort bij besluit van het college van burgemeester en wethouders van Uden van, wnd. hoofd afdeling Bouwen en Milieu.

2 Archeologisch bureauonderzoek en verkennend booronderzoek Liessentstraat te Uden in de gemeente Uden Opdrachtgever Reijngoud Milieu bv Mierloseweg 30a 5666 KA Geldrop Project UDE.REI.ARC Rapportnummer Status Versienummer conceptrapportage C2 Datum 14 november 2014 Vestiging Auteur Swalmen Drs. A.H. Schutte Paraaf Autorisatie Drs. M. Stiekema (Senior Prospector) Paraaf Econsultancy bv, Swalmen Foto s en tekeningen: Econsultancy bv, tenzij anders vermeld Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Econsultancy aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. ISSN: (Analoog rapport) ISSN: (Digitaal rapport E-depot) Econsultancy Archeologisch Rapport

3 Administratieve gegevens plangebied Projectcode en nummer Toponiem Opdrachtgever Gemeente Plaats Provincie Liessentstraat Reijngoud Milieu bv Uden Uden Noord-Brabant Kadastrale gegevens Gemeente Uden, sectie F, nummer 5444 Omvang plangebied circa m 2 Kaartblad 45 H (1:25.000) Coördinaten centrum plangebied X: / Y: Bevoegde overheid Gemeente Uden Markt 145, 5401 EJ Uden Postbus 83, 5400 AB Uden T: F: E: Postbus83@uden.nl ARCHIS2 Onderzoeksmeldingsnummer (OM-nr.) Vondstmeldingsnummer Onderzoeksnummer Bureauonderzoek n.v.t. Booronderzoek n.v.t. Archeoregio NOaA Beheer en plaats documentatie Uitvoerders Brabants zandgebied Econsultancy, Swalmen/ Provinciaal Archeologisch Depot Noord-Brabant Econsultancy, drs. A.H. Schutte Kwaliteitszorg Econsultancy beschikt over een eigen opgravingsvergunning, afgegeven door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). De opgravingsvergunning geeft opdrachtgevers de zekerheid dat het uitvoerend bureau werkt conform de eisen die de RCE stelt op het gebied van competenties en integriteit van medewerkers en het toepassen van vigerende normen en onderzoeksprotocollen. Verder is Econsultancy lid van de Nederlandse Vereniging van Archeologische Opgravingsbedrijven (NVAO). De leden van de NVAO bieden kwalitatief hoogstaand archeologisch onderzoek. Het lidmaatschap is een waarborg voor kwaliteit en betrouwbaarheid. Tevens is Econsultancy aangesloten bij de Vereniging van Ondernemers in Archeologie (VOiA). De VOiA behartigt de belangen van meer dan 100 bedrijven in alle takken van de archeologie. Betrouwbaarheid Dit onderzoek is op zorgvuldige wijze uitgevoerd, conform de toepasselijke en van kracht zijnde regelgeving. Een booronderzoek wordt in het algemeen uitgevoerd door het steekproefsgewijs onderzoeken van de bodem, waardoor het, op basis van de resultaten van een booronderzoek, onmogelijk is garanties af te geven ten aanzien van de aan- of afwezigheid van archeologische waarden. In dit kader dient ook opgemerkt te worden dat geraadpleegde bronnen niet altijd zonder fouten en volledig zijn. Daar Econsultancy voor het verkrijgen van historische informatie afhankelijk is van deze bronnen, kan Econsultancy niet instaan voor de juistheid en volledigheid van deze informatie. Econsultancy Archeologisch Rapport

4 SAMENVATTING Econsultancy heeft in opdracht van Reijngoud Milieu bv op 29 en 30 september 2014 een archeologisch bureauonderzoek en op 1 oktober en 11 november 2014 een inventariserend veldonderzoek (IVO, verkennende fase) door middel van boringen uitgevoerd. Het onderzoek is uitgevoerd in verband met de aanvraag van een omgevingsvergunning. Het plangebied is gelegen aan de Liessentstraat te Uden in de gemeente Uden. Het archeologisch onderzoek is noodzakelijk om te bepalen wat de verwachtingswaarde is voor de aanwezigheid van archeologische waarden binnen het plangebied en of deze door de voorgenomen bodemingrepen kunnen worden aangetast. Daarom is het binnen het kader van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg uit 2007 (WAMZ), voortvloeiend uit het Verdrag van Malta uit 1992, verplicht voorafgaand archeologisch onderzoek uit te voeren (zie bijlage 5). Doel van het bureauonderzoek is het verwerven van informatie, aan de hand van bestaande bronnen, over bekende en verwachte archeologische waarden, om daarmee een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied op te stellen. Het inventariserend veldonderzoek (IVO-overig, verkennende fase) heeft tot doel de in het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting aan te vullen en te toetsen, en is erop gericht om inzicht te krijgen in de geologische en bodemkundige opbouw binnen het plangebied. Tevens is het bedoeld om kansrijke zones te selecteren voor vervolgonderzoek en kansarme zones ervan uit te sluiten. Ook wordt gelet op het voorkomen van (diepe) verstoringen van het bodemprofiel. Indien de ondergrond tot grote diepte verstoord is, zullen eventueel aanwezige archeologische resten mogelijk verdwenen zijn. Met de resultaten van het archeologisch onderzoek kan worden vastgesteld of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of vervolgonderzoek en/of planaanpassing noodzakelijk is. Gespecificeerde archeologische verwachting Volgens de opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting kunnen in het hele plangebied archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van de resten is laag voor de periode Paleolithicum en Mesolithicum en, door het gebrek aan archeologische waarnemingen, middelhoog voor de periode vanaf het Neolithicum tot en met de Nieuwe tijd. Resultaten inventariserend veldonderzoek Uit de resultaten van het inventariserend veldonderzoek (IVO, verkennende fase) blijkt dat binnen het grootste deel van het plangebied de bodemopbouw bestaat het uit een verstoord esdek (Ap-horizont) met daaronder restanten van een B-horizont op een C-horizont. Alleen bij één boring is sprake van een andere bodemopbouw met onder de Ap-horizont een verstoord pakket. Conclusie De gespecificeerde archeologische verwachting, zoals die is weergegeven tijdens het bureauonderzoek, blijft door het booronderzoek grotendeels gehandhaafd. Op basis van het behoud van een middelhoge trefkans blijft de kans reëel dat archeologische resten binnen het plangebied aanwezig zijn. Daar waar het bodemprofiel is verstoord, rondom één boring, kan worden geconcludeerd dat archeologische waarden niet meer in situ worden verwacht. Selectieadvies Op grond van de resultaten van het bureau- en veldonderzoek adviseert Econsultancy om het plangebied nader te onderzoeken door middel van een IVO karterende en waarderende fase, proefsleuven (IVO-P). Een karterend booronderzoek is door de aanwezigheid van een esdek minder zinvol, omdat aangetroffen vondstmateriaal door middel van bemesting in het plangebied terecht kan zijn

5 gekomen. Daarnaast is de kans dat er vondsten worden aangetroffen kleiner dan in gebieden waar geen esdek aanwezig is doordat de bovenlaag van de eventuele archeologische vindplaats niet geraakt wordt door moderne landbouwtechnieken waardoor de verspreiding van het vondstmateriaal kleiner is. Gezien de kleine omvang van een aantal ingrepen kan ook besloten worden op die locaties een archeologische begeleiding uit te voeren. Behoud van eventueel aanwezige archeologische waarden is mogelijk als er archeologievriendelijk gebouwd wordt (op schroefpalen) en er, afgezien van de funderingen, niet dieper ontgraven wordt dan 30 cm onder het huidige maaiveld. Als het niet mogelijk is om archeologie vriendelijk te bouwen is, gezien de geringe diepteligging en de kwetsbaarheid van de archeologische resten, vervolgonderzoek noodzakelijk. Bovenstaand betreft een selectieadvies van Econsultancy. Dit dient ter goedkeuring voorgelegd te worden aan het bevoegd gezag, in deze de gemeente Uden. Deze beoordeelt de conceptrapportage en het selectieadvies, waarna een selectiebesluit wordt genomen.

6 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING DOELSTELLING EN ONDERZOEKSVRAGEN BUREAUONDERZOEK Methoden Afbakening van het plangebied Huidige situatie Toekomstige situatie Beschrijving van het historische gebruik Aardwetenschappelijke gegevens Archeologische waarden Aanvullende informatie Korte bewoningsgeschiedenis van Uden Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Beantwoording onderzoeksvragen bureauonderzoek INVENTARISEREND VELDONDERZOEK Methoden Resultaten Beantwoording onderzoeksvragen veldonderzoek CONCLUSIE EN SELECTIEADVIES Conclusie Selectieadvies... 16

7 LIJST VAN TABELLEN Tabel I. Geraadpleegd historisch kaartmateriaal Tabel II. Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Tabel III. Grondwatertrappenindeling Tabel IV. Overzicht onderzoeksmeldingen Tabel V. Overzicht ARCHIS-waarnemingen Tabel VI. Gespecificeerde archeologische verwachting Tabel VII. Hoofdlijn bodemopbouw boringen 2 tot en met 5 LIJST VAN AFBEELDINGEN Figuur 1. Figuur 2. Figuur 3. Figuur 4. Figuur 5. Figuur 6. Figuur 7. Figuur 8. Figuur 9. Situering van het plangebied binnen Nederland Detailkaart van het plangebied Luchtfoto van het plangebied Situering van het plangebied binnen de historische kaarten Situering van het plangebied binnen de Geomorfologische kaart Situering van het plangebied binnen het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Situering van het plangebied binnen de Bodemkaart Archeologische Gegevenskaart van het onderzoeksgebied Boorpuntenkaart BIJLAGEN Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Literatuur Bronnen Overzicht geologische en archeologische tijdvakken Bewoningsgeschiedenis van Nederland AMZ-cyclus Planontwerp Boorprofielen

8 1 INLEIDING Econsultancy heeft in opdracht van Reijngoud Milieu bv een archeologisch onderzoek uitgevoerd voor het plangebied gelegen aan de Liessentstraat te Uden in de gemeente Uden (zie figuur 1 en figuur 2). In het plangebied zal nieuwbouw worden gerealiseerd. Het archeologisch onderzoek is noodzakelijk om te bepalen wat de verwachtingswaarde is voor de aanwezigheid van archeologische waarden binnen het plangebied en of deze door de voorgenomen bodemingrepen kunnen worden aangetast. Daarom is het binnen het kader van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg uit 2007 (WAMZ), voortvloeiend uit het Verdrag van Malta uit 1992, verplicht voorafgaand archeologisch onderzoek uit te voeren (zie bijlage 5). Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van de omgevingsvergunning. Het archeologisch onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek (hoofdstuk 3) en een inventariserend veldonderzoek (IVO-overig, verkennende fase) door middel van boringen (hoofdstuk 4). Op basis van de resultaten van het onderzoek wordt een advies gegeven of vervolgstappen nodig zijn en zo ja, in welke vorm (hoofdstuk 0). Dit advies dient te worden getoetst door het bevoegd gezag, de gemeente Uden, waarna een besluit zal worden genomen of het plangebied kan worden vrijgegeven of dat vervolgstappen nodig zijn. 2 DOELSTELLING EN ONDERZOEKSVRAGEN Het onderzoek heeft tot doel inzicht te krijgen in de archeologische waarden van het plangebied. Het bureauonderzoek heeft tot doel om een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel van het plangebied op te stellen. Het verwachtingsmodel is gebaseerd op bronnen over bekende of verwachte archeologische waarden in en om het plangebied. Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, die vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of -rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? Het inventariserend veldonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek heeft tot doel de in het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting aan te vullen en te toetsen, en is er op gericht om inzicht te krijgen in de geologische en bodemkundige opbouw binnen het plangebied. Tevens is het bedoeld om kansrijke zones te selecteren voor vervolgonderzoek en kansarme zones ervan uit te sluiten. Ook wordt gelet op het voorkomen van (diepe) verstoringen van het bodemprofiel. Indien de ondergrond tot grote diepte verstoord is, zullen eventueel aanwezige archeologische resten mogelijk verdwenen zijn. Het veldonderzoek dient antwoord te geven op de volgende vragen: Wat is de bodemopbouw binnen het plangebied? Is het bodemprofiel binnen het plangebied intact of (geheel of gedeeltelijk) verstoord en indien verstoord, tot welke diepte gaat deze verstoring? Pagina 1 van 18

9 Wat zijn de gevolgen van het in het plangebied aangetroffen bodemprofiel voor de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied. Het bureauonderzoek is uitgevoerd op 29 en 30 september 2014 door drs. A.H. Schutte (senior KNAarcheoloog. Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd op 1 oktober en 11 november Meegewerkt hebben: drs. A.H. Schutte (senior KNA-archeoloog) en drs. M. Stiekema (senior prospector). Het rapport is gecontroleerd door drs. M. Stiekema (senior prospector/kwaliteitscontroleur). 3 BUREAUONDERZOEK 3.1 Methoden Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen en normen zoals aangegeven in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3, december 2013), die is vastgesteld door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie en is ondergebracht bij het SIKB te Gouda. Voor de uitvoering van het bureauonderzoek gelden de specificaties LS01, LS02, LS03, LS04 en LS05. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport weergegeven conform specificatie LS06. 1 Binnen dit onderzoek zijn de volgende werkzaamheden verricht: afbakening van het plangebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik (LS01); beschrijving van de huidige en toekomstige situatie (LS02); beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen (LS03); beschrijving van bekende archeologische en historische waarden en aardwetenschappelijke gegevens (LS04); opstellen van een gespecificeerde verwachting (LS05). Bij het uitvoeren van deze werkzaamheden zijn de volgende bronnen geraadpleegd: het Archeologische Informatie Systeem (ARCHIS); de Archeologische Monumenten Kaart (AMK); de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW); geologische kaarten, geomorfologische kaarten en bodemkaarten; de centrale toegangspoort tot Data en Informatie van de Nederlandse Ondergrond (DINOLoket); literatuur en historisch kaartmateriaal; bouwhistorische gegevens; de recente topografische kaart (schaal 1:25.000); recente luchtfoto s; het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN); de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van de provincie Noord-Brabant; de archeologische verwachtingskaarten van de gemeente Uden; plaatselijke (amateur-)archeoloog c.q. heemkundevereniging. 1 Beschikbaar via Pagina 2 van 18

10 3.2 Afbakening van het plangebied Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen het onderzoeksgebied en het plangebied. Het plangebied is het gebied waarbinnen feitelijk de bodemverstorende ingreep gaat plaatsvinden. Het onderzoeksgebied is het gebied waarover informatie is verzameld om een goed beeld te krijgen van de archeologische waarden binnen het plangebied. Dit gebied is groter dan het plangebied. In het huidige onderzoek betreft het onderzoeksgebied het gebied binnen een straal van circa 1 kilometer rondom het plangebied. Het plangebied heeft een oppervlakte van circa m² en ligt aan de Liessentstraat, circa 2,5 kilometer ten zuidoosten van de kern van Uden in de gemeente Uden (zie figuur 1 en figuur 2). Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) heeft het maaiveld een hoogte van circa 19,6 m +NAP. Het gebied is kadastraal bekend als Gemeente Uden, sectie F, nummer Huidige situatie Voor het bureauonderzoek is het van belang de huidige situatie te onderzoeken. Landgebruik en bebouwing kunnen van invloed zijn op de archeologische verwachting. Het plangebied is momenteel in gebruik als grasland, groenstrook en deels verhard (zie figuur 3). Het bodemgebruik van de omliggende percelen is als volgt: aan de noordzijde bevindt zich een weg met aansluitend een fabriekspand; aan de oostzijde bevindt zich een parkeerplaats en een gebouw; aan de zuidzijde bevindt zich grasveld; aan de westzijde bevindt zich een gebouw en groenvoorziening. Bodemloket Met het bodemloket wil de overheid inzicht geven in maatregelen die de afgelopen jaren getroffen zijn om de bodemkwaliteit in Nederland in kaart te brengen (bodemonderzoek) of te herstellen (bodemsanering). Ook laat het Bodemloket zien waar vroeger (bedrijfs-) activiteiten hebben plaatsgevonden die extra aandacht verdienen. Uit het raadplegen van het Bodemloket blijkt dat voor het plangebied een aantal onderzoeken zijn uitgevoerd waaruit gebleken is dat er geen noodzaak is tot verder onderzoek of sanering Toekomstige situatie Het toekomstige gebruik van het plangebied kan bepalend zijn voor het vervolgtraject (behoud in-situ of behoud ex-situ van archeologische waarden). De manier waarop het plangebied wordt ingericht kan tot gevolg hebben dat eventueel aanwezige archeologische waarden (deels of geheel) onverstoord (kunnen) blijven. Ook kan besloten worden de inrichting zo aan te passen dat archeologische waarden alsnog onverstoord kunnen blijven liggen. In een deel van het plangebied is het plaatsen van een zevental bovengrondse tanks (rode cirkels 1-7) en een aanbouw gepland (w2). De diepte van verstoring ten behoeve van de nieuwbouw is onbekend (zie bijlage 6). Voor de rest van het plangebied zij nog geen vast omlijnde plannen. Dit deel is bij dit onderzoek meegenomen zodat er in de toekomst niet nog een bureau- en verkennend booronderzoek uitgevoerd hoeft te worden. 2 Pagina 3 van 18

11 3.5 Beschrijving van het historische gebruik In het plangebied kunnen naast archeologische sporen ook historische relicten voorkomen die nog in het landschap zichtbaar zijn. Het gaat hierbij om historisch geografische relicten zoals nederzettingsvormen en wegen- en kavelpatronen. Veel van deze bewaard gebleven historische geografie geeft door de herverkavelingen in de tweede helft van de 20 e eeuw een incompleet beeld van het historisch landschap. Historische kaarten van vóór de herverkaveling zijn een goede aanvulling op het huidige incomplete beeld. Voor de historische ontwikkeling is naast het historisch kaartmateriaal ook relevante achtergrondliteratuur geraadpleegd. Historisch kaartmateriaal De situatie van het plangebied is op verschillende historische kaarten als volgt: Tabel I. Geraadpleegd historisch kaartmateriaal 3 Bron Periode Kaartblad Schaal Omschrijving plangebied Bijzonderheden/directe omgeving Kadastrale minuut Gemeente Uden, Sectie F, Blad 01 1:2.500 Noordelijke deel heide, zuidelijke deel bouwland Ten noorden en deels ten oosten en westen ligt heide. Ten zuiden, en deels ten oosten en westenligt bouwland Militaire topografische kaart (nettekening) Militaire topografische kaart (veldminuut) Militaire topografische kaart (veldminuut) Militaire topografische kaart (veldminuut) Militaire topografische kaart (veldminuut) _5rd 1: Bouwland Bouwland, waarschijnlijk doorsneden door een onverharde landweg : Bouwland Bouwland, weg is verdwenen : Bouwland Ten westen van het plangebied loopt een weg : : Topografische kaart H 1: Topografische kaart H 1: Onderdeel industrieterrein waarschijnlijk verhard en doorsneden door een groenstrook. Topografische kaart H 1: Deels verhard, deels gras en deels groenstrook. Topografische kaart H 1: Geheel verhard, in het noorden staat een klein gebouwtje. Ten noorden staat deels bebouwing, deels ten noorden, ten westen en oosten verhard, ten zuiden gras en groenvoorziening. Ten noorden staat deels bebouwing, deels ten noorden, ten westen en oosten verhard en gras, ten zuiden gras en groenvoorziening. Ten noorden staat bebouwing, ten westen verharding, ten oosten staat een gebouw en is het deels verhard, ten zuiden gras en groenvoorziening. Op basis van het beschikbare gedetailleerde historische kaartmateriaal blijkt dat het plangebied vanaf de eerste helft van de 19 e eeuw tot 1956 grotendeels en later geheel in agrarisch gebruik is geweest. Tussen 1956 en 1967 is het plangebied in een industrieterrein komen te liggen en tot 1988 regelmatig heringericht met verharding, gras en groenstroken. Tussen 1978 en 1988 is in het noordelijke deel van het plangebied een klein gebouwtje verrezen (zie figuur 4). Ten noorden van het plangebied is 3 Pagina 4 van 18

12 tussen 1956 en 1967 een gebouw verrezen die tussen 1978 en 1988 is uitgebreid. De rest van de directe omgeving van het plangebied is net als het plangebied zelf tot 1988 regelmatig heringericht met verharding, gras en groenstroken. Rijks- en gemeentemonumenten binnen het onderzoeksgebied Het plangebied ligt niet binnen een 50 m attentiezone van zowel rijksmonumenten als gemeentelijke monumenten). 3.6 Aardwetenschappelijke gegevens Het landschap heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in het nederzettingspatroon van de mens. Bij onderzoek naar archeologische sporen in een bepaald gebied is het van groot belang te weten hoe het landschap er in het verleden heeft uitgezien. Men kan meer te weten komen over dit landschap door de geologische opbouw, de bodem en de hydrologie van een gebied te bestuderen. De volgende aardwetenschappelijke gegevens zijn bekend van het plangebied: Tabel II. Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Type gegevens Geologie 4 Geomorfologie 5 Bodemkunde 6 Gegevensomschrijving Formatie van Beegden, veelal met een dek van de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden; rivierzand en grind veelal met een zanddek (Be4) Niet gekarteerd omdat het plangebied in bebouwd gebied ligt. Hoge zwarte enkeerdgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand (code zez21g) Geologie Het plangebied bevindt zich in het noordelijke deel van de Peelhorst. De Peelhorst ligt als gevolg van tektonische bewegingen, die ook tegenwoordig nog doorgaan, hoger dan de westelijk gelegen Roerdalslenk en de oostelijk gelegen Slenk van Venlo. 7 De Peelrandbreuk, die de scheiding vormt tussen de Peelhorst en de Roerdalslenk, bevindt zich direct ten westen van Uden, op ongeveer 2,5 kilometer meter ten westen van het plangebied. Volgens de geologische kaart bevindt het plangebied zich in een gebied waar de Formatie van Beegden, veelal met een dek van de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden (rivierzand en grind veelal met een zanddek) (Be4) aan het maaiveld wordt aangetroffen. De Formatie van Beegden bestaat hier uit sedimenten die door de Rijn en de Maas zijn afgezet gedurende het Vroeg- en Midden- Pleistoceen. Gedurende de laatste ijstijd had de wind vrij spel in het verplaatsen van zand en silt. In deze periode werd over een groot deel van Nederland, waaronder ook op de Pleistocene rivierafzettingen in het zuiden plangebied, een (dun) pakket dekzand afgezet. Het dekzand behoort tot de Formatie van Boxtel. 8 DINO 9 Het Dinoloket is de centrale toegangspoort tot Data en Informatie van de Nederlandse Ondergrond (DINO). Het DINO-systeem is de centrale opslagplaats voor geowetenschappelijke gegevens over de diepe en ondiepe ondergrond van Nederland. Het archief omvat diepe en ondiepe boringen, grondwa- 4 Mulder et al., Alterra, Stichting voor Bodemkartering, Berendsen, Berendsen, Pagina 5 van 18

13 tergegevens, sonderingen, geo-elektrische metingen, resultaten van geologische, geochemische en geomechanische monsteranalyses, boorgatmetingen en seismische gegevens. De site wordt beheerd door TNO. In het Dinoloket zijn enkele boringen bestudeerd. 10 Hieruit blijkt dat de ondergrond bestaat uit een pakket zand van ongeveer 1.5 tot 2 meter dik, behorende tot de Formatie van Boxtel. Hieronder bevinden zich pakketen grof zand, grind en leem tot ongeveer 12 meter onder maaiveld die behoren tot de Formatie van Beegden. Geomorfologie De Geomorfologische kaart geeft de mate van reliëf en de vormen die in het landschap te onderscheiden zijn weer. Doordat het plangebied zich binnen de bebouwde kom van Uden bevindt, is de geomorfologie niet gekarteerd (zie figuur 5). Extrapoleren uit de omgeving maakt het waarschijnlijk dat het plangebied op een plateauachtige horst ligt met rivierafzettingen aan de oppervlakte. Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) 11 Het Actueel Hoogtebestand Nederland vormt een belangrijke aanvullende informatiebron voor de landschapsanalyse. Dit met behulp van laseraltimetrie verkregen digitale bestand vormt een gedetailleerd beeld van het huidige reliëf in het plangebied. Uitgaande van het AHN ligt het plangebied op een redelijk vlak plateau (zie figuur 6). Bodemkunde Volgens de Bodemkaart van Nederland (1:50.000) is het plangebied gekarteerd als Hoge zwarte enkeerdgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand (code zez21g) (zie figuur 7). Enkeerdgronden zijn oude bouwlanden, die vanaf de Late Middeleeuwen op de Pleistocene zandgronden zijn ontstaan door het opbrengen van mest (uit potstallen) vermengd met plaggen, die gestoken werden op de woeste gronden (zoals heide, bossen en beekdalen). Dergelijke gronden zijn eerst ontstaan op de hogere delen van het landschap en hebben zich later uitgebreid tot de lagere delen. Ze bestaan uit dikke lagen leemarme en humusrijke gronden. Hun voorkomen valt veelal samen met de zogenaamde esdekken. Het belang van een enkeerdgrond ligt in de beschermende kwaliteiten van het dek. Eventuele archeologische waarden worden in de regel door het dikke dek beschermd tegen verstoring door onder andere agrarische activiteiten. Sinds de jaren 80 van de 20 e eeuw is er een grotere en meer systematische aandacht voor essen en plaggenbodems in Nederland. In veel gevallen bleken de betreffende terreinen een hoge dichtheid aan verhoudingsgewijs goed geconserveerde archeologische overblijfselen te bevatten, soms zelfs complete archeologische landschappen. De vaak opmerkelijke resultaten vormen de belangrijkste bron voor de beschrijving van de bewoning en het landgebruik in de zandlandschappen voor de periode vanaf de Midden-Bronstijd tot in de Nieuwe tijd. Veel hiervan representeert de vroegere geschiedenis van de dorpen die tussen de 9 e en de 12 e eeuw naast de essen kwamen te liggen. De rijkheid aan archeologische resten leidde er toe dat de hoger en droger gelegen plaggendekken of enkeerdgronden op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) over het algemeen een hoge indicatieve waarde kregen. 12 Grondwatertrap Grondwatertrappen zijn een indicatie voor de diepte van de grondwaterstand en de seizoensfluctuatie daarvan. De grondwatertrappenindeling is gebaseerd op de gemiddeld hoogste (GHG) en de gemiddeld laagste grondwaterstand (GLG). Hiermee worden de winter- en zomergrondwaterstanden geka- 10 DINO boornummers B45H0031 & B45H Doesburg et al., Pagina 6 van 18

14 rakteriseerd in een jaar met een gemiddelde neerslag en verdamping. In stedelijk gebied zijn geen grondwatertrappen bepaald. Deze worden als witte vlekken op de Bodemkaart van Nederland (1:50.000) weergegeven. Tabel III geeft een overzicht van de klassengrenzen die worden aangehouden bij de indeling van de grondwatertrappen. De trappen worden vastgesteld op een schaal van I tot VII van respectievelijk extreem nat tot extreem droog. Bij sommige grondwatertrappen is een * weergegeven: het gaat hier om tussenliggende grondwatertrappen die een drogere variant vertegenwoordigen. Tabel III. Grondwatertrappenindeling 13 Grondwatertrap I II' III' IV V' VI VII" GHG (cm -mv) - - <40 >40 < >80 GLG (cm -mv) < >120 >120 >120 ') Bij deze grondwatertrappen wordt een droger deel onderscheiden ") Een met een * achter de code als onderverdeling aangegeven "zeer droog deel" heeft een GHG dieper dan 140 cm beneden maaiveld Gebiedsdelen met een goede ontwatering (Grondwatertrap VI en VII) zijn zeer geschikt voor landbouw en vormden mede daarom, vooral in het verleden, een aantrekkelijk vestigingsgebied. Tevens is het grondwaterpeil een indicatie voor de conservering van metalen en organische resten. Het plangebied heeft grondwatertrap VII. 3.7 Archeologische waarden Voor de uitkomst van het bureauonderzoek is het van belang de bekende archeologische waarden (al dan niet volledig onderzocht) te beschrijven. Een belangrijke informatiebron is het landelijke ARCHeologisch Informatie Systeem (ARCHIS), dat beheerd wordt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). In dit systeem worden alle archeologische gegevens verzameld en via internet zijn deze door bevoegden te raadplegen. De bekende archeologische waarden staan afgebeeld op figuur 8, een kaart met daarop, binnen een straal van 1 kilometer rondom het plangebied, de indicatieve archeologische waarde en de in ARCHIS geregistreerde AMK-terreinen, waarnemingen, vondstmeldingen en onderzoeksmeldingen. Indicatieve archeologische waarde De IKAW (Indicatieve Kaart Archeologische Waarde) geeft voor heel Nederland de trefkans aan op het voorkomen van archeologische resten. Die trefkans is aangegeven in vier categorieën (per landen waterbodem): een hoge, middelhoge, lage en zeer lage verwachting. Bebouwde gebieden, waarvan geen bodemkundige of geologische gegevens bekend zijn, zijn niet gekarteerd. De IKAW is voornamelijk gebaseerd op de relatie die er bestaat tussen de bodemkundige of geologische kwalificaties en de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen. Een punt van aandacht daarbij is dat de IKAW grotendeels is gebaseerd op kaarten met een schaal van 1: De grenzen op de kaart zijn in werkelijkheid globale overgangen, abrupte overgangen zijn het gevolg van bodemkundige of geologische kwalificaties. Op lokaal schaalniveau is de kaart daarom minder betrouwbaar. Daarbij komt dat de IKAW voornamelijk gebaseerd is op de aanwezigheid van nederzettingen vanaf het Laat- Paleolithicum tot en met Vroege Middeleeuwen en niet op bijvoorbeeld grafvelden of offerplaatsen. Voor de periode Late-Middeleeuwen en Nieuwe tijd is de IKAW minder betrouwbaar, vooral voor de gebieden die vanaf die perioden zijn ontgonnen. Een lage verwachting voor het aantreffen van arche- 13 Locher & de Bakker, Pagina 7 van 18

15 ologische waarden en resten wil daarom niet zeggen dat er geen archeologische waarden of resten aanwezig kunnen zijn. De kans daarop is echter wel kleiner. Volgens de IKAW ligt het plangebied in een gebied met een hoge kans op het aantreffen van archeologische waarden (zie figuur 8). Cultuurhistorische Waardenkaart Provincie Noord-Brabant In aanvulling op de IKAW hebben veel provincies een eigen verwachtingskaart vervaardigd, waarin veel lokale gebiedskennis is opgenomen. In de CHW-kaart van de provincie Noord-Brabant heeft de provincie het provinciaal belang aangeduid. Dit belang bestaat uit 21 cultuurhistorische en 16 archeologische landschappen. In de 21 cultuurhistorische landschappen heeft de provincie verschillende cultuurhistorische vlakken gedefinieerd. Van al deze landschappen en vlakken zijn beknopte beschrijvingen gemaakt. De 16 archeologische landschappen hebben tot doel om het bodemarchief in de bewuste gebieden duurzaam en in samenhang te behouden. Ze brengen focus aan in de inzet van de provinciale middelen hiervoor. De archeologische landschappen werken niet rechtstreeks door naar derden, maar zijn zelfbindend voor de provincie. De provincie zet in op samenwerken en stimuleren, met name voor wat betreft de afstemming van het gemeentelijk archeologiebeleid. Het plangebied ligt niet in een cultuurhistorisch of archeologisch landschap. Archeologische beleidskaart Gemeente Uden Sinds 2007 is de Wet op de Archeologische Monumentenzorg van kracht (WAMZ). Het doel van deze wet is te voorkomen dat archeologische waarden uit het verleden verloren gaan. In deze wet zijn de gemeenten verantwoordelijk voor het beheer van het bodemarchief binnen hun grondgebied. Voor een goed beheer van dit bodemarchief gebruikt de gemeente een archeologische beleidskaart. De archeologische beleidskaart geeft een gemeentebreed overzicht van bekende en te verwachten archeologische waarden. De kaart maakt inzichtelijk waar en bij welke ruimtelijke ingrepen een archeologisch onderzoek verplicht is en wordt als toetsingskader gebruikt voor ruimtelijke procedures. De gemeente Uden heeft nog geen archeologische beleidsadvieskaart. Volgens de programma begroting van de gemeente Uden wordt er voor het opstellen van zo n kaart een bedrag gereserveerd. AMK-terreinen binnen het onderzoeksgebied De Archeologische Monumentenkaart (AMK) bevat een overzicht van archeologische terreinen in Nederland, welke ook wel worden aangeduid als monumenten. De terreinen zijn beoordeeld op verschillende criteria (kwaliteit, zeldzaamheid, representativiteit, ensemblewaarde en belevingswaarde). Op grond daarvan zijn de terreinen ingedeeld in vier categorieën; terreinen met archeologische waarde, een hoge archeologische waarde, een zeer hoge archeologische waarde of een zeer hoge archeologische waarde met een beschermde status. Binnen het plangebied en het onderzoeksgebied liggen geen AMK-terreinen (zie figuur 8). In het verleden uitgevoerde archeologische onderzoeken binnen het onderzoeksgebied Binnen het onderzoeksgebied zijn in de afgelopen jaren door verschillende archeologische bedrijven en instellingen in totaal acht archeologische onderzoeken uitgevoerd. Het gaat daarbij om bureauonderzoeken, booronderzoeken (verkennend/karterend), veldkarteringen en proefsleufonderzoeken (zie Tabel IV en figuur 8). Pagina 8 van 18

16 Tabel IV. Overzicht onderzoeksmeldingen Onderzoeks- Situering t.o.v. meldingsnr. plangebied Het plangebied ligt erin meter ten oosten Aard, uitvoerder en resultaten van het onderzoek Type onderzoek: bureauonderzoek Toponiem: Uden, Loopkant Liessent Uitvoerder: Oranjewoud BV Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: T.b.v. nieuw bestemmingsplan bedrijventerrein Loopkant Liessent te Uden. Effecten van het plan op aspect archeologie zullen beperkt zijn, daarom alleen een bureauonderzoek. Gebaseerd op de resultaten van het bureauonderzoek en het feit dat het bestemmingsplan vooral beheersmatig is ingesteld hoeft geen nader archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd. Mochten er grondwerkzaamheden gepaard gaan met de ontwikkeling/herindeling van het plangebied, dan wordt daartoe in het bestemmingsplan een paragraaf en voorschriften opgenomen die voorwaarden stellen aan de omgang met archeologie bij de nieuwe ontwikkeling. Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Uden, Liessentstraat Uitvoerder: Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse Datum: Onderzoeksnummer: 3983 Resultaat: In opdracht van Geofox Lexmond wordt in het kader van geplande bodemingrepen in het plangebied een Inventariseren Archeologisch veldonderzoek uitgevoerd aan de Liessentstraat. Er bestaat een hoge verwachtingswaarde voor het plangebied vanwege de hoge zwarte enkeerdgronden. Er wordt geen vervolgonderzoek aanbevolen meter ten noordoosten meter ten zuidwesten meter ten zuiden Uit het veldonderzoek bleek dat in een groot deel van het plangebied nog resten van het oorspronkelijke podzolprofiel aanwezig zijn. Er werden echter geen archeologische lagen, artefacten of grondsporen aangetroffen. In een boring werd een mogelijk antropogeen object in de B-horizont aangetroffen. Het ging om een stukje vuursteen dat mogelijk sporen van bewerking vertoonde. Zeer waarschijnlijk gaat het echter om een fragment van een natuurlijke kiezel. Op basis van de resultaten van het vooronderzoek kan vastgesteld worden dat er geen aanwijzingen zijn voor de aanwezigheid van archeologische sites in het plangebied. Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Uden, Liessentstraat 26 Uitvoerder: BAAC BV Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: In het noordelijke deel is sprake van een intact plaggendek, waaronder nog intacte podzolprofielen zijn aangetroffen. Er geldt een hoge verwachting vanaf het Laat-Paleolithicum tot en met de Volle Middeleeuwen. Het zuidelijke deel was reeds grotendeels ontwikkeld, waarbij de bodem tot grote diepte verstoord is. Voor dit gedeelte van het plangebied geldt een lage verwachting. Voor het noordelijke deel van het plangebied wordt geadviseerd een proefsleuvenonderzoek uit te voeren Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Uden, Volkel West Uitvoerder: RAAP Archeologisch Adviesbureau Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: In vrijwel het gehele plangebied worden archeologische resten verwacht die gerelateerd zijn aan 'droge archeologie' (bewoning, begraving, beakkering) uit alle archeologische perioden. Gezien de verploegde bovengrond zullen alleen dieper ingegraven grondsporen bewaard zijn gebleven. deze grondsporen komen vooral voor vanaf de periode Bronstijd t/m Nieuwe tijd (landbouwersperiode). Toekomstige ingrepen die dieper rieken dan 50 cm -Mv zullen zeer waarschijnlijk leiden tot aantasting van archeologische resten. Advies: planaanpassing of direct vervolgonderzoek (proefsleuven) of archeologie voorlopig beschermen in bestemmingsplan (middels een dubbelbestemming) en verder onderzoek bij vergunningaanvraag toekomstige ontwikkeling. Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Uden, Kloosterstraat 13 Uitvoerder: BAAC BV Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Niet vermeldt in Archis Pagina 9 van 18

17 meter ten zuiden meter ten oosten meter ten zuid westen Type onderzoek: proefsleuvenonderzoek Toponiem: Uden, Kloosterstraat 13 Uitvoerder: Oranjewoud BV Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Tijdens het onderzoek zijn alleen recente en natuurlijke sporen aangetroffen. Geadviseerd wordt het plangebied vrij te geven voor ontwikkeling Type onderzoek: veldkartering Toponiem: Uden, Hoogveld-zuid Uitvoerder: RAAP Archeologisch Adviesbureau Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Archeologisch vooronderzoek ten behoeve van een nieuw bedrijventerrein: een bureau- en inventariserend veldonderzoek (karterende fase). het onderzoek bestaat deels uit karterende boringen en deels uit oppervlakte kartering. Geen vervolgonderzoek In het oostelijk deel van het plangebied gold voor het veldonderzoek een verwachting voor vindplaatsen van jagers-verzamelaars. Tijdens het veldonderzoek zijn karterende boringen gezet en heeft een oppervlakte kartering in combinatie met een verkennend booronderzoek plaatsgevonden. Hierbij zijn geen archeologisch indicatoren aangetroffen. Daarnaast bleek de bodem relatief diep (tot in de B/BC-horizont) omgezet, waardoor een dikke bouwvoor is ontstaan. Type onderzoek: booronderzoek Toponiem: Uden, Veldmolen Oost Uitvoerder: RAAP Archeologisch Adviesbureau Datum: Onderzoeksnummer: Resultaat: Vrijgeven Waarnemingen binnen het onderzoeksgebied In ARCHIS staan alle bekende archeologische waarnemingen geregistreerd. Binnen het plangebied zijn geen waarnemingen geregistreerd. Binnen het onderzoeksgebied staan twee waarnemingen geregistreerd (zie Tabel V en figuur 8). Tabel V. Overzicht ARCHIS-waarnemingen Situering t.o.v. Waarnemingsnr. plangebied meter ten westen meter ten zuiden Aard van de melding Mesolithicum - Neolithicum : - vuursteen afslag In totaal werden er 12 spoor nummers uitgedeeld naast nummer S950 voor het archeologisch vlak en S999 voor de recente verstoringen. Van deze 12 sporen bleken er na couperen 6 natuurlijk en 3 recente verstoringen. Spoornummers 10 en 12 zijn water of zinkputten en spoornummer 11 is de bijbehorende vergraving van de put met spoornummer 10 om deze put aan te kunnen aanleggen. Van de put met spoornummer 12 bleken maar 1 à 2 steendiktes te resteren. Door middel van een boring is vastgesteld dat spoor 10 een diepte van meer dan 120 cm onder het archeologisch vlak heeft. Late-Middeleeuwen - Nieuwe tijd : - grondsporen - houtskool Nieuwe tijd : - 3 complete keramische bouwmateriaal - 1 fragment van steengoed Vondstmeldingen binnen het onderzoeksgebied In ARCHIS staan vondstmeldingen geregistreerd. Nadat deze zijn gecontroleerd worden het waarnemingen. Tot die tijd staan ze als vondstmeldingen geregistreerd. Binnen het plangebied en het onderzoeksgebied zijn geen vondstmeldingen geregistreerd (zie figuur 8). NUMIS NUMIS, oftewel het NUMismatisch InformatieSysteem, is een database waarin beschrijvingen zijn te vinden van in Nederland gevonden munten, penningen en andere numismatische voorwerpen. In NUMIS zijn alle bij het Geldmuseum bekende schatvondsten beschreven. Van de losse vondsten is Pagina 10 van 18

18 met name materiaal van vóór het jaar 1600 na Christus opgenomen. 14 Aangezien de accuratesse van de gegevens in NUMIS niet toereikend is voor dit onderzoek, is NUMIS niet geraadpleegd. 3.8 Aanvullende informatie Heemkunde Vereniging Voor aanvullende informatie is contact gezocht met de plaatselijke werkgroep archeologie van de Heemkundekring Uden. Mevrouw Van Alphen heeft hierop gereageerd en aangeven dat zij bij de reconstructie van de Liessentstraat, ongeveer 360 meter ten noordwesten van het plangebied, een mogelijk paardenskelet heeft gevonden. Een aantal botten zijn toen veilig gesteld, restant zijn blijven liggen. Verder zijn er binnen de archeologische werkgroep geen vondsten bekend op de locatie Liessentstraat. 3.9 Korte bewoningsgeschiedenis van Uden 15 In deze paragraaf wordt een bespreking van de bewoningsgeschiedenis van de streek gegeven. Een algemene ontwikkeling van de bewoningsgeschiedenis van Nederland wordt weergegeven in bijlage 4. Van Uden is voor het eerst sprake rond Uden bestond toen uit een aantal rond de huidige kern verspreid liggende kernen, die geleidelijk een eenheid zijn gaan vormen: de omgeving van de huidige Pius X-kerk, een kerk in de Bitswijk die uit de vóór-frankische tijd dateerde, een Frankische nederzetting in de buurt van het driehoekige marktveld, de omgeving van het Birgittinissenklooster en het Moleneind. In 1339 verleende Jan van Valkenburg aan Uden een dorpsreglement (dat toen "keur" werd genoemd), het oudste bekende dorpsreglement van Uden. De oudste bekende vermelding van Uden is in de persoonsnaam Ricolt van Uthen uit Naamkundigen hebben de suggestie gedaan dat dit Uthen afgeleid kan zijn van het germaanse woord uthwo dat ochtengloren of morgenwei zou betekenen. Het Udense gemeentewapen is eigenlijk een verminkte versie van het wapen van Kleef. Uden kwam in 1396 in handen van de hertog van Kleef. De schepenbank gebruikte tot die tijd een zegel (waarvan de oudste bekende afdruk dateert uit 1331), waarop een eikenboom is afgebeeld, waaraan twee schilden hangen. Op deze schilden staan de wapens van de oudste heren uit het geslacht Van Herpen en dat van hun opvolgers uit het geslacht Van Valkenburg. Deze laatste familie kwam in 1328 in bezit van de heerlijkheid. Op alle zegels van na 1396 komt het wapen van Kleef voor. Het 17 e - of 18 e -eeuwse dorpszegel met het Kleefse wapen heeft in 1817 tot voorbeeld gediend voor het huidige gemeentewapen. Het dorp heeft van oudsher een centrumfunctie gehad. De Sint Petruskerk was het godsdienstige centrum voor de omgeving, rond het marktveld lag het economische centrum Pagina 11 van 18

19 3.10 Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Op grond van het bureauonderzoek is de volgende gespecificeerde archeologische verwachting opgesteld: Tabel VI. Gespecificeerde archeologische verwachting Archeologische periode Gespecificeerde verwachting Te verwachten resten en/of sporen Relatieve diepte t.o.v. het maaiveld (Laat-)Paleolithicum Laag Vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen Mesolithicum Laag Vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen Neolithicum Middelhoog Akkerlaag en/of nederzettingssporen, grafvelden, rituele plaatsen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen, houtskool en gebruiksvoorwerpen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Bronstijd Middelhoog Akkerlaag en/of nederzettingssporen, grafvelden, rituele plaatsen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen, metaalresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen IJzertijd Middelhoog Akkerlaag en/of nederzettingssporen, grafvelden, rituele plaatsen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Romeinse tijd Middelhoog Akkerlaag en/of nederzettingssporen, grafvelden, rituele plaatsen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Middeleeuwen Middelhoog Bewoningssporen van een (boeren)erf: kleine fragmenten aardewerk, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten, organische resten en gebruiksvoorwerpen Nieuwe tijd Middelhoog Bewoningssporen van een (boeren)erf: kleine fragmenten aardewerk, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten, organische resten en gebruiksvoorwerpen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Onder maaiveld/in het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Uit de landschappelijke ligging, op een plateauachtige horst blijkt dat het plangebied vanaf het Paleolithicum niet gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars maar vanaf het Neolithicum wel geschikt is voor landbouwers, mede door de goede grondwatertrap en de latere ontwikkeling van een esdek. Uit de archeologische gegevens die verzameld zijn uit het onderzoeksgebied blijkt dat er in de omgeving van het plangebied sporen van menselijke activiteit zijn waar genomen uit het Mesolithicum Neolithicum en Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd. Het betreft hier echter slechts twee waarnemingen die meer dan een halve kilometer van het plangebied af liggen. De melding van de vondst van een vuursteen afslag uit het Mesolithicum Neolithicum ligt aan de rand van de plateauachtige horst in een gradiënt situatie, een ideale vestigingslocatie voor jagers-verzamelaars. De waarneming uit de Late- Middeleeuwen - Nieuwe tijd van sporen en vondstmateriaal ligt 915 meter ten zuiden van het plangebied. Pagina 12 van 18

20 Het beperkt aantal waarnemingen wordt mede veroorzaakt door het beperkt aantal onderzoeken die in de omgeving van het plangebied zijn uitgevoerd. In totaal zijn er acht uitgevoerd waarvan één bureauonderzoek, vijf bureau- en booronderzoeken, één veldkartering en één proefsleuvenonderzoek waarbij geen behoudenswaardige archeologische waarden zijn aangetroffen. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van de resten is laag voor de periode Paleolithicum en Mesolithicum en, door het gebrek aan archeologische waarnemingen, middelhoog voor de periode vanaf het Neolithicum tot en met de Middeleeuwen. Deze archeologische resten worden verwacht onder het esdek en in de top van de oorspronkelijke C-horizont. De vondstenlaag is opgenomen onder in het esdek; hier wordt ook wel van cultuurlaag gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen het esdek en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. Archeologische sporen worden verwacht tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Organische resten en bot zullen door de relatief droge en zure bodemomstandigheden slecht zijn geconserveerd. Het complextype en de omvang kunnen niet nader worden gespecificeerd door de beperkte gegevens. Aan en direct onder het maaiveld worden archeologische resten verwacht uit de Nieuwe tijd. De kans op het voorkomen van de resten is middelhoog gezien het geraadpleegde historisch kaartmateriaal en het kleine aantal archeologische waarnemingen. De vondstenlaag van deze resten zal zich niet dieper bevinden dan ca. 30 cm beneden het maaiveld. Organische resten en metaal zullen slecht zijn geconserveerd door de relatief droge en zure bodemomstandigheden boven het hoogste grondwaterpeil (1 m -mv). Andere type indicatoren (aardewerk) zijn waarschijnlijk matig goed geconserveerd. Het complextype en de omvang van eventuele archeologische resten kunnen niet nader worden gespecificeerd door de beperkte gegevens. Bodemverstoring Dat een gebied een middelhoge of hoge archeologische verwachting heeft, hoeft niet te betekenen dat de eventueel aanwezige archeologische resten ook behoudenswaardig zijn. Als gevolg van bodemingrepen kunnen vindplaatsen geheel of gedeeltelijk verstoord zijn. De waarde van archeologische vindplaatsen wordt grotendeels bepaald door de mate waarin vondsten in situ bewaard zijn gebleven in de bodem en/of grondsporen intact zijn. Het plangebied is in het verleden in gebruik geweest als agrarisch gebied en onderdeel van een industrieterrein waarbij het regelmatig heringericht is met verharding, gras en groenstroken. Daarnaast is er tussen 1978 en 1988 in het noordelijke deel van het plangebied een klein gebouwtje verrezen Door ploegen, rooiwerkzaamheden en bouwactiviteiten kunnen eventueel aanwezige archeologische waarden, die vanaf het maaiveld worden verwacht, mogelijk verloren zijn gegaan Beantwoording onderzoeksvragen bureauonderzoek Voor het bureauonderzoek is een drietal onderzoeksvragen opgesteld. Hieronder worden deze vragen beantwoord voor zover het bureauonderzoek de daarvoor benodigde gegevens hebben opgeleverd. Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Het plangebied is in het verleden in gebruik geweest als agrarisch gebied en onderdeel van een industrieterrein waarbij het regelmatig heringericht is met verharding, gras en groenstroken. Daarnaast is er tussen 1978 en 1988 in het noordelijke deel van het plangebied een klein gebouwtje verrezen Door ploegen, rooiwerkzaamheden en bouwactiviteiten kunnen Pagina 13 van 18

21 eventueel aanwezige archeologische waarden, die vanaf het maaiveld worden verwacht, mogelijk verloren zijn gegaan. Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of - rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Uit de landschappelijke ligging, op een plateauachtige horst blijkt dat het plangebied vanaf het Paleolithicum niet gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars maar vanaf het Neolithicum wel geschikt is voor landbouwers, mede door de goede grondwatertrap en de latere ontwikkeling van een esdek. Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van de resten is laag voor de periode Paleolithicum en Mesolithicum en, door het gebrek aan archeologische waarnemingen middelhoog voor de periode vanaf het Neolithicum tot en met de Nieuwe tijd. 4 INVENTARISEREND VELDONDERZOEK 4.1 Methoden Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd in de vorm van een verkennend, conform de eisen van de KNA, versie 3.3, specificatie VS03. Aangezien het plangebied nar uitvoering van het eerste booronderzoek is uitgebreid is er twee keer geboord binnen het plangebied. Voor het eerste inventariserend veldonderzoek is op 30 september 2014 en voor het tweede inventariserend veldonderzoek is op 7 november 2014 door drs. A.H. Schutte (senior KNA-archeoloog) een Plan van aanpak (PvA) opgesteld. In totaal zijn er acht boringen gezet (zie figuur 9). Op 1 oktober zijn boringen 1 tot en met 5 gezet en op 11 november zijn boringen 6 tot en met 8 gezet. Er is geboord tot een diepte van maximaal 1.20 m -mv met een Edelmanboor met een diameter van 7 cm. De boringen zijn verspreid binnen het plangebied gezet waardoor deels een systeem bestaande uit gelijkbenige driehoeken ontstaat. Bij het zetten van de boringen is rekening gehouden met de aanwezige kabels- en leidingensleuven, verharding en bomen. De boringen zijn lithologisch conform de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode beschreven. 16 De boringen zijn met meetlinten ingemeten (x- en y-waarden). Van alle boringen is de maaiveldhoogte afgeleid van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Aan de hand van het opgeboorde materiaal is beoordeeld of er wel, niet of deels sprake is van een gaaf bodemprofiel. Tevens is gekeken naar de aanwezigheid van mogelijke vegetatie- en/of cultuurlagen, die zichtbaar zijn als bodemverkleuringen. Het opgeboorde materiaal is in het veld door middel van versnijden/verkruimelen geïnspecteerd op het voorkomen van archeologische indicatoren, zoals fragmenten vuursteen, aardewerk, houtskool, verbrande leem en bot. 4.2 Resultaten Geologie en bodem 16 Bosch, Pagina 14 van 18

22 De resultaten van de boringen zijn opgenomen in de vorm van boorprofielen en worden in Pagina 15 van 18

23 bijlage 7 weergegeven. Op basis van deze boorprofielen kan de bodemopbouw als volgt worden beschreven. Pagina 16 van 18

24 De hoofdlijnen van de opbouw van de bodem kunnen als volgt worden weergegeven: Tabel VII. Hoofdlijn bodemopbouw boringen 2 tot en met 5 Diepte Samenstelling Interpretatie 0-50/75 cm -mv D. Gr. matig fijn, zwak siltig zwak gevlekt humeus zand Ap-horizont, bij alle boringen verstoord met bij boring 3 resten bouwzand. 50/75-70/90 cm -mv D.Br. GR./Licht Br./Geel Br. matig fijn, zwak siltig gevlekt zand Restant podzol-b horizont (bij boring 2 ook nog resten podzol-e horizont)/b-horizont 70/90-100/120 cm -mv Geel matig fijn, zwak siltig, zwak grindig zand C-horizont Bij boringen 2 tot en met 7 en 8 komen tot circa 50/75 cm -mv esdek afzettingen voor (Ap-horizont). Bij alle boringen was deze laag verstoord, met bij boring 3 resten bouwzand en bij boring 8 resten AEhorizont. Tussen 50/75 en 70/90 cm tot en met 70/90 cm -mv ligt (een restant van) een podzol-b horizont (bij boring 2 ook nog resten podzol-e horizont). Van 70/90 cm mv tot onderkant boring ligt de C- horizont die bestaat uit de Formatie van Beegden. Uitzondering op deze vier boringen zijn boringen 1 en 6. Bij boring 1 bestaat de eerste 50 centimeter uit donkergrijs bruin matig fijn, zwak siltig zwak gevlekt humues zand met resten bouwzand. Hieronder zat tot onderkant boring (de boring is hierin gestuit) grijs matig fijn, zwak siltig matig grindig, zwak puinhoudend, gevlekt zand met resten bouwzand. Het betreft hier een verstoorde boring tot minimaal 100 cm onder maaiveld. Bij boring 6 is de boring gestuit op 30 cm onder maaiveld in een puinlaag dat als verharding onder het bouwzand en de klinkers ligt. Het aangetroffen bodemprofiel komt overeen met het bodemtype zoals weergegeven op de Bodemkaart van Nederland (zie 3.6). Archeologie In geen van de boringen zijn archeologische indicatoren waargenomen. Het gaat hier echter om een verkennend bodemonderzoek, dat zich richt op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden en niet zo zeer op het onderzoeken op de aanwezigheid van archeologische vondsten en/of sporen. 4.3 Beantwoording onderzoeksvragen veldonderzoek Voor het veldonderzoek is een aantal onderzoeksvragen opgesteld. Hieronder worden deze vragen beantwoord voor zover het veldonderzoek de daarvoor benodigde gegevens heeft opgeleverd; Wat is de bodemopbouw binnen het plangebied? Binnen het grootste deel van het plangebied bestaat het uit een verstoord esdek (Ap-horizont) met daaronder restanten van een B-horizont op een C-horizont. Alleen bij boringen 1 en 6 is sprake van een andere bodemopbouw. Bij boring 1 zit onder de Ap-horizont een verstoord pakket en boring 6 is op 30 cm onder maaiveld gestuit op een puinlaag. Is het bodemprofiel binnen het plangebied intact of (geheel of gedeeltelijk) verstoord en indien verstoord, tot welke diepte gaat deze verstoring? Het bodemprofiel is nergens in het plangebied intact. Echter alleen bij boring 1 is deze dermate verstoord dat eventuele archeologische resten zwaar verstoord zullen en bij boring 6 kunnen geen uitspraken worden gedaan over verstoringsdiepte. Zijn. Bij de resterende zes boringen is alleen de top van de B-horizont geraakt waardoor de schade aan eventuele archeologische waarden hier minimaal zullen zijn. Pagina 17 van 18

25 Wat zijn de gevolgen van het in het plangebied aangetroffen bodemprofiel voor de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied. Voor het grootste deel van het plangebied blijft de gespecificeerde archeologische verwachting gehandhaafd, alleen rond boring 1 wordt deze bijgesteld naar laag. 5 CONCLUSIE EN SELECTIEADVIES 5.1 Conclusie Het bureauonderzoek toonde aan dat er zich mogelijk archeologische waarden in het plangebied zouden kunnen bevinden. In het bijzonder verhoogt de aanwezigheid van een plateauachtige horst, met een goede grondwatertrap en de latere ontwikkeling van een esdek, de kans daarop. Daarom is aansluitend een inventariserend veldonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek uitgevoerd. De aangetroffen bodemopbouw is nergens in het plangebied intact. Echter alleen bij boring 1 is deze dermate verstoord dat eventuele archeologische resten zwaar verstoord zullen zijn en bij boring 6 kunnen geen uitspraken worden gedaan over verstoringsdiepte. Bij de resterende zes boringen is alleen de top van de B-horizont geraakt waardoor de schade aan eventuele archeologische waarden hier minimaal zullen zijn. De gespecificeerde archeologische verwachting, zoals die is weergegeven tijdens het bureauonderzoek, blijft door het booronderzoek grotendeels gehandhaafd. Op basis van het behoud van een middelhoge trefkans blijft de kans reëel dat archeologische resten binnen het plangebied aanwezig zijn. Daar waar het bodemprofiel is verstoord, rondom boring 1, kan worden geconcludeerd dat archeologische waarden niet meer in situ worden verwacht. 5.2 Selectieadvies Op grond van de resultaten van het bureau- en veldonderzoek adviseert Econsultancy om het plangebied nader te onderzoeken door middel van een IVO karterende en waarderende fase, proefsleuven (IVO-P). Een karterend booronderzoek is door de aanwezigheid van een esdek minder zinvol, omdat aangetroffen vondstmateriaal door middel van bemesting in het plangebied terecht kan zijn gekomen. Daarnaast is de kans dat er vondsten worden aangetroffen kleiner dan in gebieden waar geen esdek aanwezig is doordat de bovenlaag van de eventuele archeologische vindplaats niet geraakt wordt door moderne landbouwtechnieken waardoor de verspreiding van het vondstmateriaal kleiner is. Gezien de kleine omvang van een aantal ingrepen kan ook besloten worden op die locaties een archeologische begeleiding uit te voeren. Behoud van eventueel aanwezige archeologische waarden is mogelijk als er archeologievriendelijk gebouwd wordt (op schroefpalen) en er, afgezien van de funderingen, niet dieper ontgraven wordt dan 30 cm onder het huidige maaiveld. Als het niet mogelijk is om archeologie vriendelijk te bouwen is, gezien de geringe diepteligging en de kwetsbaarheid van de archeologische resten, vervolgonderzoek noodzakelijk. Bovenstaand advies vormt het selectieadvies van Econsultancy. De resultaten van dit onderzoek zullen moeten worden beoordeeld door het bevoegd gezag (Gemeente Uden), die vervolgens een selectiebesluit neemt. Pagina 18 van 18

26 Figuur 1. Situering van het plangebied binnen Nederland Liessentstraat te Uden Situering van het plangebied binnen Nederland (bron : Legend a Plangebied

27 Figuur 2. Detailkaart van het plangebied Liessentstraat te Uden Detailkaart van het plangebied binnen Nederland Legenda Plangebied

28 Figuur 3. Luchtfoto van het plangebied Liessentstraat te Uden Luchtfoto van het plangebied Legenda Plangebied

29 Figuur 4. Situering van het plangebied binnen de historische kaarten Situatie (bron: Situatie (bron: Situatie 1929 (bron: Situatie 1967 (bron: Situatie 1978 (bron: Situatie 1988 (bron: Liessentstraat te Uden Situering van het plangebied binnen de historische kaarten Legenda Plangebied

30 Figuur 5. Situering van het plangebied binnen de Geomorfologische kaart Liessentstraat te Uden Situering van het plangebied binnen de Geomorfologische kaart Plangebied

31 Figuur 6. Situering van het plangebied binnen het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Liessentstraat te Uden Situering van het plangebied binnen Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Legenda Plangebied

32 Figuur 7. Situering van het plangebied binnen de Bodemkaart Liessentstraat te Uden Situering van het plangebied binnen de bodemkaart Legenda Plangebied

33 Figuur 8. Archeologische Gegevenskaart van het onderzoeksgebied Liessentstraat te Uden Archeologische Gegevenskaart van het onderzoeksgebied (bron: Archeologisch informatiesysteem Archis2, AHN)

34 Figuur 9. Boorpuntenkaart Liessentstraat te Uden Boorpuntenkaart Legenda Plangebied Kabels- en leidingensleuven