Jubelpark 14 INVENTARIS VAN HET BOUWKUNDIG ERFGOED

Transcriptie

1 PAGINA 1/6 Centrum van België, zuid- en oostgevel (foto 2007). BRUSSEL_UITBREIDING_OOST Grote Moskee van Brussel en Islamitisch en Cultureel Centrum van België vmlg. Panorama van Caïro Brussels Hoofdstedelijk Gewest INVENTARIS VAN HET BOUWKUNDIG ERFGOED Jubelpark 14 Oriëntalistisch geïnspireerd gebouw dat naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling van 1897 door architect Ernest Van Humbeeck werd ontworpen om er het door Émile Wauters in geschilderde panorama Caïro en de boorden van de Nijl in onder te brengen. Het gebouw werd op basis van in 1975 door de Tunesische architect Mongi Boubaker ontworpen plannen grondig heringericht, om er de Grote Moskee en het Islamitisch en Cultureel Centrum van België in onder te brengen. Geschiedenis ERNEST VAN HUMBEECK MONGI BOUBAKER MOORSE STIJL MOSKEE KUNSTENCENTRUM/CULTUREEL CENTRUM Bij zijn terugkeer van Egypte schilderde Émile Wauters een panoramisch doek voor de Compagnie austro-belge des Panoramas [Oostenrijks-Belgische Compagnie van Panorama s]. Het werk was een beeldverslag van de reis van aartshertog Rudolf van Oostenrijk naar Caïro en was 14 meter hoog en 114 meter lang, afmetingen die voor dergelijke panorama s gebruikelijk waren. Het was bestemd voor het Neue Panorama van Wenen maar toen de Weense rotonde door een brand werd verwoest, keerde het terug naar België. Het

2 PAGINA 2/6 doek werd opgeborgen in een niet meer gebruikte werkplaats in Sint-Jans-Molenbeek. In 1895 echter werd het aangekocht door graaf Louis Cavens die het liet restaureren. Hij liet tevens op zijn kosten in het Jubelpark een onderkomen bouwen voor het panorama. Het gebouw kreeg de vorm van een moskee. Tijdens een bezoek ter plaatse kozen de baron, Léon de Bruyn, minister van Kunsten, en Gédéon Bordiau, de architect die verantwoordelijk was voor de inrichting van het Jubelpark, de locatie in het noordwestelijke uiteinde van het park. Het Panorama van Caïro werd ingehuldigd naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling van 1897 en had toen een groot succes. Het gebouw was opgetrokken uit duurzame materialen steen, marmer en ijzer en zou een dependance worden van de Koninklijke Musea voor Sier- en Nijverheidskunst. Vanaf 1901 vertoonden het gebouw en zijn panorama echter tekenen van verval en rees het probleem van het onderhoud. Rond 1923 restaureerde de schilder Alfred Bastien het doek, een operatie die hij in 1950 moest hernemen ten gevolge van de schade die werd toegebracht aan het glazen dakvan het gebouw tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1963 was het gebouw, dat inmiddels gesloten was voor het publiek, in erbarmelijke staat. Vier jaar later werd het overgedragen aan de islamitische gemeenschap van België met de bedoeling er een cultureel en religieus centrum in onder te brengen. In 1971 volgde de ontmanteling en het doek raakte verloren. Enkele fragmenten bevinden zich vandaag in privéverzamelingen. Panorama van Caïro Het in 1897 door Ernest Van Humbeeck ontworpen gebouw is een rotonde met zestien vlakken en een diameter van 38 meter. Oorspronkelijk waren er verschillende volumes tegenaan gebouwd. In het zuiden bevonden zich drie bijgebouwen: rechts een vierkant inkompaviljoen van twee bouwlagen onder een koepel; in het midden, uitgevend op de grote zaal, een verduisterde vestibule die het oog van de de toeschouwers moest voorbereiden op de donkerte van de zaal; links een klein museum met nog een ander doek van Wauters, Sobieski voor Wenen. In het oosten bevindt zich nog altijd een minaret van 40 meter hoog, bekroond met een bulbus. Hij heeft een vierkante basis gevolgd door een achthoekige bouwlaag met boogfries; dan volgen twee ronde bouwlagen die vroeger een borstwering hadden. Oorspronkelijk was de minaret geflankeerd door een klein toegangsvolume onder een koepel.

3 PAGINA 3/6 De zuidelijke en oostelijke bijgebouwen waren onderling verbonden door een driehoekig, met een arcade afgeboord tuintje. De gevels hadden een Arabiserend decor: muuropeningen onder hoefijzerbogen, zuilen met versierde kapitelen, uitgesneden timpanen en kantelen. Binnen stond in het midden van de rotonde een tribune van drie meter hoog die met een trap bereikbaar was en van waaruit het publiek het panorama kon bewonderen. Centrum van België Hoewel de rotondestructuur is bewaard gebleven, werd het uitzicht van het gebouw grondig gewijzigd door de verbouwing naar in 1975 ontworpen plannen van architect Mongi Boubaker. In de zaal van het panorama werden drie verdiepingen aangebracht. In de bepleisterde gevel kwamen muuropeningen met uitspringende betonnen omlijsting, die de architect met uit Iran geïmporteerde mozaïek wilde bekleden. De vensters in de twee eerste bouwlagen zijn rechthoekig en getralied; die van de derde bouwlaag zijn smaller en onder rondboog. Tegenover de Kortenberglaan kwam een ingang voor dagelijks gebruik met een rechthoekige portiek. Met uitzondering van de minaret werd het decor vereenvoudigd en de bijgebouwen werden vervangen door een betonnen gebouw van twee bouwlagen, dat het zuidoostelijk gedeelte van de minaret omvat. Het heeft getraliede vensters waarvan de omlijstingen gelijken op die van de rotonde en een decoratieve arcade vormen. In het westen bevindt zich de schouw van de verwarmingsinstallatie. Het sobere interieur heeft bakstenen muren en vloeren in Cararisch marmer. De tweede verdieping is ingericht als grote gebedszaal met een tussenverdieping voor de vrouwen. Het plafond heeft de vorm van een grote centrale blinde koepel, omkranst door vier kleinere koepels. Het decor vertoont islamitische invloeden. De muren zijn deels bekleed met groene en witte mozaïek. In het westen bevindt zich de kunstig bewerkte mihrab in witsteen. Archieven SAB/OW (1971), (1975). ARA/ Ministerie van Openbare Werken, Administratie van Bruggen en Wegen, Civiele Gebouwen, inventaris T039/07, aanwijzer 602, doos 172. Publicaties en studies CARTUYVELS, S., Parc du Cinquantenaire. Histoire du parc, onuitgegeven studie uitgevoerd voor de Koning Boudewijnstichting, 2003, p. 77. DELTOUR-LEVIE, C., HANOSSET, Y., Het Jubelpark. Zijn gebouwen en musea, Reeks Brussel,

4 PAGINA 4/6 stad van kunst en geschiedenis, 1, Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Directie Monumenten en Landschappen, Brussel, 1993, pp HENNAUT, E. (ed.), Parc du Cinquantenaire, le complexe architectural dans ses relations avec le parc, studie uitgevoerd voor de Koning Boudewijnstichting, Archives d Architecture moderne, 2003, pp Islamic and cultural center in Brussels / Centre islamique et culturel à Bruxelles, Brussel, impr. Weissenbruch sa, [1976]. Kroniek van het Jubelpark, , Koning Boudewijnstichting, Brussel, LEROY, I., Le Panorama de la Bataille de Waterloo, Commission royale des Monuments, Sites et Fouilles, Luik, 2009, pp. 47, 54, 56-57, PIRLOT, A.-M., CULOT, M., L Orient des architectes, Venus d ailleurs, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 2009, pp Tijdschriften Bruxelles Exposition 1897, officieel orgaan van de Internationale Tentoonstelling, Rossel, Brussel, 1897, pp L Émulation, 1898, pl Websites (met onder meer een lexicon van Belgische schilders van de 14de eeuw tot vandaag, Dictionnaire des Peintres belgesdu XIVe siècle à nos jours, 1994, digitale versie). Afkortingen Onderzoek en redactie :

5 PAGINA 5/6 Centrum van België, noord- en westgevel (foto 2010). Panorama van Caïro, zuidelijke opstand, Bruxelles Exposition 1897, Rossel, Brussel, 1897, p. 89 (Verzameling AAM). Panorama van Caïro, zuid- en oostgevel, L Émulation, 1898, pl. 31. Ingang van het Panorama van Caïro, L Émulation, 1898, pl. 32. Panorama van Caïro, zuidgevel, Panorama van Caïro, oostgevel, Panorama van Caïro, plan van de benedenverdieping, L Émulation, 1898, pl. 30. Detail van Caïro en de oevers van de Nijl, Emile Wauters, Detail van Caïro en de oevers van de Nijl, Emile Wauters,

6 PAGINA 6/6 Centrum van België, ontwerp in aquarel, Centre islamique et culturel à Bruxelles, [1976]. Centrum van België, maquette, Centre islamique et culturel à Bruxelles, [1976]. Centrum van België, doorsnede, Centre islamique et culturel à Bruxelles, [1976]. Centrum van België, plan van de benedenverdieping, Centre islamique et culturel à Bruxelles, [1976]. Centrum van België, plan van de grote gebedszaal, Centre islamique et culturel à Bruxelles, [1976]. Centrum van België, tekening in aquarel van de grote gebedszaal, Centre islamique et culturel à Bruxelles, [1976].