Onderdeel van de 9 ecoducten op de Veluwe, Utrechtse en Sallandse Heuvelrug D. Emond G.J. Brandjes

Transcriptie

1

2 Resultaten monitoring ecoduct Huis ter Heide 2014 Onderdeel van de 9 ecoducten op de Veluwe, Utrechtse en Sallandse Heuvelrug D. Emond G.J. Brandjes

3

4 Resultaten monitoring ecoduct Huis ter Heide, 2014 Onderdeel van de 9 ecoducten op de Veluwe, Utrechtse en Sallandse Heuvelrug drs. D. Emond, drs. G.J. Brandjes Status uitgave: definitief Rapportnummer: g Projectnummer: Datum uitgave: 15 maart 2015 Foto's omslag: Projectleider: Naam en adres opdrachtgever: Bureau Waardenburg bv drs. D. Emond Combinatie H2ECO Ernst Machstraat 10, 7442 DL Nijverdal Referentie opdrachtgever: documentnr C Akkoord voor uitgave: drs. G.F.J. Smit Paraaf: PM Graag citeren als: Emond, D. & G.J. Brandjes, Resultaten monitoring ecoduct Huis ter Heide, Onderdeel van de 9 ecoducten op de Veluwe, Utrechtse en Sallandse Heuvelrug. Bureau Waardenburg Rapportnr g. Bureau Waardenburg, Culemborg. Trefwoorden: monitoring, Huis ter Heide, ecoduct, faunavoorziening Bureau Waardenburg bv is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Bureau Waardenburg bv. Opdrachtgever hierboven aangegeven vrijwaart Bureau Waardenburg bv voor aanspraken van derden in verband met deze toepassing. Bureau Waardenburg bv / Combinatie H2ECO Dit rapport is vervaardigd op verzoek van opdrachtgever en is zijn eigendom. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, digitale kopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever hierboven aangegeven en Bureau Waardenburg bv, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Het kwaliteitsmanagementsysteem van Bureau Waardenburg bv is door CERTIKED gecertificeerd overeenkomstig ISO 9001:

5 2

6 Voorwoord In een gezamenlijk project van Prorail, Rijkswaterstaat en Provincie Gelderland zijn door aannemerscombinatie H2Eco negen ecoducten gerealiseerd op de Veluwe, Sallandse en Utrechtse Heuvelrug. Onderdeel van het project betreft een monitoring van doelsoorten binnen twee jaar na aanleg van het ecoduct. Combinatie H2Eco heeft Bureau Waardenburg gevraagd de monitoring van de negen ecoducten uit te voeren. In 2013 zijn de ecoducten Hulshorst (A28), Petrea (A50, heden Tolhuis), Hoog Buurlo (A1) en Nijverdal (N35, heden Twilhaar) gemonitord. In 2014 is monitoring van de ecoducten Zwaluwenberg (A27, heden Natuurbrug Zwaluwenberg), Huis ter Heide (A28, heden Sterrenberg), Oud Reemst (N310), J.P. Thijsse (A12) en Middachten (N348) uitgevoerd. Per ecoduct is een afzonderlijke rapportage opgesteld waarin de methodiek wordt toegelicht en de resultaten worden gepresenteerd en besproken. Voorliggend document betreft de monitoringsresultaten van het ecoduct Huis ter Heide. De volgende personen hebben bijgedragen aan de totstandkoming van dit rapport: Jeroen Brandjes veldwerk, rapportage Lieuwe Anema kaartmateriaal Dimitri Emond veldwerk, rapportage, projectleiding Vanuit H2Eco werd de opdracht begeleid door Rijnard van de Werfhorst en Roelof Mulder. Vanuit Rijkswaterstaat waren Bert Stegehuis en Martijn de Haan. Allen worden bedankt voor de samenwerking en totstandkoming van dit rapport. Disclaimer De studie betreft een beoordeling van de huidige aanwezigheid van beschermde soorten planten en dieren. Deze beoordeling is gebaseerd op veldonderzoek en deskundigenoordeel. Veldonderzoek is altijd een momentopname. Bureau Waardenburg waarborgt dat het onderzoek is uitgevoerd door deskundige onderzoekers volgens de gangbare standaardmethoden. Het bureau is niet aansprakelijk voor waarnemingen van soorten door derden en waarnemingen die na afronding van de studie bekend worden gemaakt. 3

7 4

8 Inhoud Voorwoord Inleiding Uitgangspunten Doelstelling Materiaal en methoden Algemeen Methodiek per soortgroep Resultaten Algemeen Cameravallen Reptielenplaatjes Zichtwaarnemingen Overige waarnemingen Verkeersslachtoffers Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Literatuur

9 6

10 1 Inleiding In een gezamenlijk project van Prorail, Rijkswaterstaat en Provincie Gelderland zijn negen ecoducten gerealiseerd. Onderdeel van het project betreft een monitoring van gebruik door doelsoorten binnen twee jaar na aanleg van de ecopassage. Ecopassage Huis ter Heide is in het voor- en najaar van 2014 gemonitord. 1.1 Uitgangspunten In de aanvraag is een toelichting op het gevraagde onderzoek gegeven, waarop onze monitoringmethodiek is gebaseerd. De belangrijkste uitgangspunten zijn er uitgelicht en hieronder verwoord: Monitoring van het gebruik van de faunavoorzieningen dient te worden uitgevoerd door middel van de vastgestelde standaardmethoden conform de Leidraad faunavoorzieningen bij wegen. Deze methoden zijn grotendeels door Bureau Waardenburg zelf ontwikkeld (Brandjes & Smit, 1996). De gehanteerde methoden dienen te zijn afgestemd op de doelsoorten conform het Schetsboek Ecoducten Veluwe. De doelsoorten verschillen per voorziening maar zijn voor de Veluwe: amfibieën, reptielen, zoogdieren, vogels en insecten. Voor de ecopassages Zwaluwenberg, Huis ter Heide en Nijverdal zijn de doelsoorten aangeleverd door de opdrachtgever. 1.2 Doelstelling Doel van het onderzoek is inzicht te geven in het ecologisch functioneren van een negental ecopassages op de Veluwe, Sallandse en Utrechtse Heuvelrug. De centrale vraag luidt: Wordt de ecopassage gebruikt door de geformuleerde doelsoorten? In Figuur 1.1 is per ecopassage aangegeven welke doelsoorten (ingedeeld per soortgroep) zijn geformuleerd. Bij de soortgroep ongewervelden is specifieker aangegeven welke soorten het betreft. Dit is van belang geweest voor de planning van de veldbezoeken in de zomerperiode. 7

11 Type voorziening Locatie Hulshorst ecoduct A28 en spoor x x x x 1 Petrea ecoduct A50 x x x x x x 1 x Hoog Buurlo ecoduct A1 x x x x x x 1 x J.P. Thijsse ecoduct A12 x x x x x x x 1 x Nijverdal ecoduct en ecopassage N35 en spoor x x x x x Oud Reemst ecoduct N310 x x x x x 4 Huis ter Heide ecoduct A28 x x x x x 2 Zwaluwenberg ecoduct A27 en spoor x x x x x x 3 Middachten faunapoort A348 x x x x x x 1 Figuur 1.1 Te onderzoeken ecopassages en geformuleerde doelsoorten (groepen) cf. Schetsboek Ecoducten Veluwe en aanvullende informatie van de opdrachtgever. Doelsoorten Huis ter Heide zijn rood gearceerd. Grote zoogdieren Middelgrote zoogdieren Kleine zoogdieren Vleermuizen Reptielen Amfibieën Ongewervelden Vogels x 1 x 2 x 3 x 4 vlinders, libellen, sprinkhanen, (loop)kevers loopkevers, rode bosmieren rode bosmier, heivlinder, heideblauwtje, loopkevers heivlinder, kommavlinder, zadelsprinkhaan, blauwvleugelsprinkhaan, wrattenbijter, boszandloopkever. Foto 1.1. Impressie van ecoduct Huis ter Heide over de A28. 8

12 2 Materiaal en methoden 2.1 Algemeen Het onderzoek omvat de monitoring van de ecopassage zelf en daarnaast die van de directe omgeving. Feitelijk is het werkterrein van H2Eco de begrenzing van het studiegebied geweest en daarmee dus het gehele inpassingsgebied van het ecoduct, dus ook de toeloop en uitloop van en naar het ecoduct. Landschapselementen binnen deze begrenzing, zoals bijvoorbeeld stobbenwallen en poelen, zijn eveneens gemonitord. Om het gebruik van een ecopassage door doelsoorten in beeld te brengen is hierop de methodiek en de onderzoeksperiode afgestemd. Voor de meeste soortgroepen is het voor- en najaar de meest geschikte periode om het gebruik te onderzoeken. In deze periodes is een piek in het aantal faunabewegingen als gevolg van dispersie en migratie. De eerste piek ligt ongeveer van eind maart tot half mei; de tweede piek ligt in de maanden september en oktober. Voor de meeste ongewervelden (dagvlinders, libellen, sprinkhanen) is de zomer (half juli tot eind augustus) de geschikte periode om deze te inventariseren. Voor een volledige monitoring van het soortenspectrum worden daarom vaak periodes van zes weken aangehouden. Voor dit onderzoek hebben wij een periode gehanteerd van vijf weken in het voor- en najaar, aangevuld met specifieke zomerbezoeken indien ongewervelden als doelsoort zijn geformuleerd. Onderzoeksinspanning In de tweede helft van maart 2014 is gestart met een oriënterend veldbezoek van alle in 2014 te monitoren ecoducten. Tijdens dit veldbezoek is nader bepaald waar de verschillende onderzoeksmethodieken worden ingezet (locatie cameravallen, ligging reptielenplaatjes). Daarnaast zijn al de eerste waarnemingen van doelsoorten geregistreerd. Op 20 maart 2014 zijn de cameravallen geplaatst en reptielenplaatjes uitgelegd. De ligging van de toegepaste materialen is weergegeven in Figuur 2.1. Tot en met 25 april 2014 is het gebied wekelijks bezocht. Het najaarsonderzoek is gestart op 4 september Op 2 oktober 2014 is het laatste veldbezoek uitgevoerd en zijn alle materialen uit het veld gehaald. Een extra zomerbezoek ten behoeve van insecten is uitgevoerd op 27 augustus

13 Figuur 2.1 Ligging en nummering van cameravallen en reptielenplaatjes op ecopassage Huis ter Heide. 2.2 Methodiek per soortgroep Grote en middelgrote zoogdieren Per ecoduct is een veldset ingezet bestaande uit twee tot vier Reconyx-cameravallen van het type HC800, type HC600 en type HC500. Met deze typen cameravallen worden passages van alle soorten van het formaat egel, bunzing en groter geregistreerd. Incidenteel zijn muizen en kleine zangvogels opgenomen die zich prominent voor de lens begeven en niet te snel bewegen. Hermelijn en wezel passeren doorgaans te snel waardoor deze door de vertraging van de cameraval zelden geregistreerd worden. De cameraval HC800 heeft een groot bereik en is geplaatst op de grootste breedte van het kunstwerk, doorgaans verwerkt in de aanwezige stobbenwal, boven de rijksweg. Twee cameravallen zijn aan beide zijkanten van het kunstwerk geplaatst waardoor de zone tussen stobbenwal en zijkant kunstwerk is afgedekt alsmede de resterende zone aan de andere zijde, die niet gehaald wordt door de HC800, ook wordt meegenomen. Hierdoor kon nagenoeg vlakdekkend worden gefilmd op de ecopassage. 10

14 Tabel 2.1 geeft een overzicht van het aantal draaidagen per cameraval, inclusief uitval. De ligging van de cameravallen is weergegeven in Figuur 2.1. Tijdens de voorjaarsronde hebben de cameravallen 26 tot 29 dagen gedraaid; in het najaar was dit 28 tot 36 dagen. Tabel 2.1 Overzicht van het aantal draaidagen per cameraval per periode. ecoduct periode cameraval periode n dagen Huis ter Heide voorjaar stobben r. west 20 mrt - 18 april 29 Huis ter Heide voorjaar stobben r. oost 20 mrt - 8/4 + 18/4-30/4 26 Huis ter Heide voorjaar ZO-hoek ecoduct 4 april - 30 april 26 Huis ter Heide najaar stobben r. west 27 aug - 2 okt 36 Huis ter Heide najaar stobben r. oost 4 sep - 2 okt 28 Huis ter Heide najaar ZO-hoek ecoduct 27 aug - 2 okt 36 Foto 2.1 Voorbeeld van cameravallen in actie voor het monitoren van middelgrote en grote zoogdieren. Reptielen, amfibieën, kleine zoogdieren Daarnaast zijn verspreid op en rond de totale ecopassage 40 kunstmatige verblijfplaatsen (kvb s, bitumen plaatjes) uitgelegd en genummerd (Figuur 2.1). Deze kvb s worden door kleine zoogdieren, reptielen, amfibieën maar ook loopkevers gebruikt als schuilplaats. Hierdoor zijn de dieren relatief eenvoudig waar te nemen. De kvb s zijn gedurende de onderzoeksperiode tijdens elk veldbezoek gecontroleerd, waarbij een registratie van een waarneming is gekoppeld aan het nummer van het plaatje. In totaal zijn deze 11 keer gecontroleerd. 11

15 Foto 2.2 Bitumen golfplaatjes als kvb s voor het waarnemen van kleine zoogdieren, reptielen, amfibieën en loopkevers. Ongewervelden (dagvlinders, libellen, sprinkhanen, loopkevers) Voor Huis ter Heide zijn loopkevers en rode bosmier als doelsoort geformuleerd. Daarnaast zijn zoveel mogelijk waarnemingen van dagvlinders, libellen en sprinkhanen geregistreerd tijdens de veldbezoeken. Dagvlinders, libellen, sprinkhanen en loopkevers hebben elk hun eigen activiteitenpiek waarin ze onderzocht moeten worden. De vliegtijd van het heideblauwtje is bijvoorbeeld eind juni medio juli terwijl sprinkhanen vooral in augustus geïnventariseerd moeten worden. Dit is gedaan door tijdens het veldbezoek rustig over het ecoduct en directe omgeving te lopen. Inventariseren gebeurt op geluid en zicht. Vogels (en overige waarnemingen) Tijdens elk veldbezoek is een ronde over de ecopassage en directe omgeving gelopen waarbij terloopse waarnemingen van vogels zijn genoteerd en hun relatie met het kunstwerk. Aanvullend zijn sporen en zichtwaarnemingen van andere soorten genoteerd en ingevoerd. Verkeersslachtoffers Tijdens elk veldbezoek zijn verkeersslachtoffers in de directe omgeving van de ecopassage genoteerd. Hieronder verstaan wij globaal het weggedeelte tussen twee aansluitingen, waartussen het ecoduct ligt. Binnen dat weggedeelte wordt ca m voor en na het ecoduct en uiteraard in beide rijrichtingen meegenomen. 12

16 3 Resultaten 3.1 Algemeen In dit hoofdstuk zijn alle waarnemingen verwerkt die met de verschillende methodieken zijn verzameld. Ook soorten die niet als doelsoort voor dit ecoduct zijn geformuleerd, worden behandeld en toegelicht. Door de cameravallen geregistreerde zoogdieren zijn per soort per richting compleet geteld voor de beide onderzoeksperioden (voor- en najaar). In onderstaande weergave zijn de registraties echter per soort voor beide richtingen en perioden gesommeerd. Naar aanleiding van de inventarisatie van de overige soortgroepen is een indicatie van voorkomen geformuleerd op het ecoduct dan wel aan één of beide zijden in het achterland. Het betreft de indicaties incidenteel, frequent en zeer frequent. Deze indicatie kan slaan op bewegingen door het terrein (bijvoorbeeld in geval van dagvlinders) of op aanwezigheid in het terrein (bijvoorbeeld libellen geconcentreerd jagend langs de bosrand). Incidenteel moet dan gezien worden als één tot hooguit enkele exemplaren op een bepaald moment bewegend door of aanwezig in het betreffende deel van het terrein, frequent: regelmatig een tiental tot enkele tientallen exemplaren op een bepaald moment bewegend door of aanwezig in het betreffende deel van het terrein en zeer frequent: (zeer) regelmatig vele tientallen tot honderden exemplaren op een bepaald moment bewegend door of aanwezig in het betreffende deel van het terrein. 3.2 Cameravallen Grote en middelgrote zoogdieren Zie Tabel 3.1 voor de resultaten van het cameravallenonderzoek. In totaal zijn zes soorten zoogdieren geregistreerd* (excl. paard, hond en mens). Meest frequent geregistreerd zijn konijn (139 maal) en ree (127), nauw gevolgd door vos (108). Relatief veel konijnen zijn echter geregistreerd door cameraval 3, die aan de zuidrand van het ecoduct was opgesteld en relatief veel opnamen zal hebben gemaakt van konijnen die het ecoduct niet daadwerkelijk passeerden (wel het geval bij ree en vos) maar hier vlakbij hun hol hebben. Bunzing passeert het ecoduct zeer incidenteel, haas mogelijk niet (want dat betrof uitsluitend cameraval 3). [*: een registratie heeft betrekking op een beeldverzameling van hetzelfde individu (al dan niet in een groep van individuen) in een aaneengesloten tijdspanne, dus van de eerste t/m de laatste frame van één enkele gebeurtenis. Kortom, een langdurig in beeld poetsende haas die 15 minuten lang 200 keer op beeld wordt vastgelegd, is beschouwd als één registratie. Een langs rennende vos die slechts op één frame is vastgelegd, betreft eveneens één registratie. Keert de vos na bijvoorbeeld vier uur weer terug andermaal op slechts één frame vastgelegd dan betreft dit weer één (nieuwe) registratie.] 13

17 Locatie 3 zal veelvuldig ree en vos hebben geregistreerd die even eerder of later óók langs met name cameraval 2 zullen zijn gelopen. Cameravallen 1 en 2 dekten echter twee geheel verschillende stroken van het ecoduct af (westelijk en oostelijk van de stobbenwal) en gesommeerd zullen deze 2 cameravallen daarom een redelijk compleet beeld van alle bewegingen over het ecoduct hebben opgeleverd (al heeft val 2 enkele dagen minder gedraaid). Dat betekent dat per dag gemiddeld ca. 2 passeerbewegingen van ree en vos over het ecoduct plaatsvinden. Dit wordt beeld wordt bevestigd door de veldbezoeken waarbij enkele malen verse sporen werden aangetroffen van de voorgaande nacht. Uit de tabel is tevens af te leiden dat reeën de enkele meters smalle strook tussen de stobbenwal en de balustrade (westkant) niet gebruiken, maar over de veel bredere open strook ten oosten van de stobbenwal. Voor katten geldt het omgekeerde. Vos en konijn lijken geen voorkeur te hebben voor het smalle of brede gedeelte van het ecoduct. De meeste registraties zullen betrekking hebben op dezelfde exemplaren die regelmatig (dagelijks) passeren. Op het beeldmateriaal zijn echter ook individuele verschillen zichtbaar (of staan meer exemplaren tegelijk) waarmee is aangetoond dat ecoduct Huis ter Heide wordt gebruikt door minimaal 3 reeën (2 man, 1 vrouw), 2 vossen (samen in beeld), 2 konijnen (idem) en 3 katten. Het gebruik door recreanten (fietsers, wandelaars en ruiters) en honden is op ecoduct Huis ter Heide uitzonderlijk hoog ten opzichte van andere Nederlandse ecoducten zonder toegestaan medegebruik. Ook dit werd bevestigd tijdens de veldbezoeken, waarbij veelvuldig een ontmoeting met wandelaars en hondenbezitters op of nabij het ecoduct plaatsvonden. Tabel 3.1 Totaal aantal registraties per cameraval: 1-3 = ecoduct (geel). Tussen haakjes het aantal draaidagen per locatie. Soort 1. (62) 2. (57) 3. (62) ree vos konijn haas bunzing 2-1 kat Noot: passages van mens zijn niet structureel geregistreerd en ingevoerd. Deze maken echter zeer regelmatig gebruik van het ecoduct, vooral als honden-uitlaat-route, fietsbrug en ruiterpad (zie foto s). Naast de resultaten van de cameravallen zijn op 20 maart 2014 prenten van een boommarter gevonden langs de bosrand ten zuiden van het ecoduct. Op 27 maart werden uitwerpselen gevonden van vermoedelijk een bunzing nabij de bosrand aan de noordwestzijde. Daarnaast zijn op 25 september 2014 uitwerpselen van een egel gevonden eveneens langs de bosrand ten zuiden van het ecoduct. Alle overige talrijke 14

18 sporen in het studiegebied betroffen steeds soorten die ook zijn vastgelegd op beeld door de cameravallen. Foto 3.1 Reegeit, ecoduct Huis ter Heide op klaarlichte dag passerend in noordelijke richting op 28 maart Foto 3.2 Vos, rustig snuffelend passerend in zuidelijke richting op 1 april

19 Foto 3.3 Reebok, ecoduct Huis ter Heide passerend in noordelijke richting op 20 maart Foto 3.4 Ontmoeting van vos en bunzing op ecoduct Huis ter Heide op 21 september

20 Foto 3.5 Ecoduct Huis ter Heide wordt relatief zeer intensief mede gebruikt door mensen, bijvoorbeeld joggers... Foto en ruiters. 17

21 3.3 Reptielenplaatjes Doelsoorten: reptielen, amfibieën, kleine zoogdieren, loopkevers Zie Tabel 3.2 voor de resultaten van het reptielenplaatjesonderzoek. Tabel 3.2 Resultaten reptielenplaatjes Huis ter Heide in Nr. 20-mrt 27-mrt 4-apr 18-apr 25-apr 27-aug 4-sep 11-sep 25-sep F-1 inzet F-2 inzet F-3 inzet La (s) Cp F-4 inzet F-5 inzet La (j) F-6 inzet La (2j) La (s) La (s) La (j) F-7 inzet La F-8 inzet La (j) F-9 inzet F-10 inzet La (j) G-1 inzet G-2 inzet La (j) Ma G-3 inzet G-4 inzet G-5 inzet G-6 inzet Psp G-7 inzet G-8 inzet Psp Cp G-9 inzet La (j) G-10 inzet H-1 inzet H-2 inzet H-3 inzet H-4 inzet H-5 inzet H-6 inzet La (j) H-7 inzet H-8 inzet H-9 inzet La (j) H-10 inzet 1 inzet 2 inzet Ma La (j) + 1 Rt (j) 3 inzet La (j) 3 st La (j) 4 inzet 5 inzet Af (m) 6 inzet Ma 7 inzet 8 inzet 9 inzet 10 inzet Af = Hazelworm m = mannetje La = Zandhagedis s = subadult Rt = Bruine kikker j = juveniel Ma = Veldm uis Ca = Carabus problematicus Psp = Poecilus versicolor / cupreus 18

22 Tijdens het onderzoek is één soort muis onder de plaatjes aangetroffen: veldmuizen waren op 27 augustus 2014 aanwezig onder plaatje G2 (= kale zijde boven op het ecoduct aan de noordelijke kant) en plaatje VI aan de zuidzijde van het ecoduct. Er zijn onder de plaatjes twee soorten reptielen waargenomen: één hazelworm (mannetje onder plaatje nr. 5 in de zuidelijke bosrand op 18 april 2014) en 8 keer een zandhagedis. Zes keer bevond zich een zandhagedis onder een plaatje aan de noordzijde van het ecoduct (droger en zonniger dan de zuidzijde). Aan de zuidzijde is geen enkele zandhagedis gevonden. De overige 2 zandhagedissen zijn gevonden boven op het ecoduct (beide juvenielen; één exemplaar in de stobbenraai en één exemplaar in de raai aan de kale kant van het ecoduct). Zeer regelmatig bevonden zich één of enkele bronskleurige glansloopkevers onder de plaatjes (zeer talrijk en daarom niet opgenomen in Tabel 3.2). In raai G boven op het ecoduct zijn tevens twee exemplaren van de keversoort Poelicus cupreus aangetroffen op 4 april Op 25 september 2014 bevond zich een korrelschalebijter onder plaatje F3 en G8 in de raai langs de noordelijke bosrand en de oostzijde van het ecoduct. Foto 3.7 Onvolwassen zandhagedis onder zojuist gelicht plaatje langs de noordelijke bosrand op 4 april Het betreft hier een mintgroene kleurafwijking. 19

23 Foto 3.8 Hazelworm, mannetje, onder plaatje nr. 5 in de bosrand ten zuiden van ecoduct Huis ter Heide op 18 april Foto 3.9 Poecilus cupreus onder zojuist opgelicht plaatje in raai G boven op het ecoduct op 4 april

24 Foto 3.10 Korrelschalebijter onder een plaatje F3 in de noordelijke bosrand op 25 september Reptielen en amfibieën: zichtwaarnemingen Zie Tabel 3.3. Buiten de hazelworm en zandhagedissen van het plaatjesonderzoek is tevens een zonnende onvolwassen zandhagedis langs de noordelijke bosrand gezien op 18 april Tijdens de najaarsbezoeken werden naast onder de plaatjes ook zichtwaarnemingen gedaan van juveniele zandhagedis. Op 4 september 2014 werd een juveniel exemplaar waargenomen langs de noordelijke bosrand en langs de stobbenwal centraal op het ecoduct. Op 11 september 2014 werden in totaal vier juvenielen waargenomen, verspreid over de lengte van de stobbenwal. Tijdens hetzelfde veldbezoek werd een juveniele bruine kikker aangetroffen langs het zuidelijke deel van de stobbenwal. Op 25 september 2014 werd voor de laatste maal een juveniele zandhagedis nabij de stobbenwal waargenomen. Tabel 3.3 Waargenomen amfibieën en reptielen in studiegebied Huis ter Heide in Soort Frequentie Zuid Midden 1 Noord Opmerkingen bruine kikker incidenteel + hazelworm incidenteel + alleen plaatje zandhagedis frequent ook plaatjes 1 onder midden wordt verstaan het ecoduct zelf tussen de balustrades, zuid en noord betreffen de aanloopgebieden van het ecoduct t/m begrenzing werkterrein. 21

25 3.4 Zichtwaarnemingen Niet-doelsoorten dagvlinders, libellen, sprinkhanen en doelsoorten: loopkevers en rode bosmieren Zie Tabel 3.4 voor de waargenomen soorten ongewervelden per deellocatie in 2014 (excl. bosmieren; zie tekst). Tabel 3.4 Waargenomen ongewervelden in studiegebied Huis ter Heide in Soort Frequentie 1 Zuid Midden 2 Noord Opmerkingen Dagvlinders atalanta incidenteel x bont zandoogje incidenteel x bruin zandoogje incidenteel x citroenvlinder frequent x x x dagpauwoog frequent x x groot koolwitje incidenteel x Icarusblauwtje incidenteel x klein koolwitje frequent x x kleine vos frequent x x x o.a. doelgericht kleine vuurvlinder frequent x x landkaartje incidenteel x noordtalud oranje luzernevlinder incidenteel x noordtalud Libellen bruinrode heidelibel frequent x paardenbijter incidenteel x steenrode heidelibel incidenteel x Sprinkhanen grote groene sabelsprinkhaan incidenteel x bruine sprinkhaan frequent x x knopsprietje incidenteel x ratelaar frequent x x x snortikker frequent x x x Loopkevers bastaardzandloopkever zeer frequent x x x groene zandloopkever incidenteel x x 1 passages of abundantie. 2 onder midden wordt verstaan het ecoduct zelf tussen de balustrades, zuid en noord betreffen de aanloopgebieden van het ecoduct t/m begrenzing werkterrein. Dagvlinders Er zijn in soorten dagvlinders in het studiegebied waargenomen. Meest talrijk waren citroenvlinder, kleine vos en dagpauwoog; algemene en mobiele soorten. Van 22

26 kleine vos is ook doelgericht passeren van het ecoduct vastgesteld. Behalve citroenvlinder en kleine vos zijn ook Icarusblauwtje en kleine vuurvlinder boven op het ecoduct waargenomen. De meeste vlindersoorten en exemplaren zijn aan de meer bloemrijke, zonbeschenen en gevarieerde noordzijde van het ecoduct waargenomen (13 van de 14 soorten). De zuidelijke bosrand vormt door de weinige bloemen en overvloedige schaduw een weinig aantrekkelijk habitat voor dagvlinders; hier zijn slechts 4 van de 14 soorten waargenomen; alle zeer mobiele soorten (zie Tabel 3.4). Libellen Er zijn in soorten libellen in het studiegebied vastgesteld. Dit lage aantal soorten is te wijten aan het feit dat rond het ecoduct geen oppervlaktewater aanwezig is. De 3 waargenomen soorten betreffen dan ook algemene, mobiele soorten die ver bij water vandaan waargenomen kunnen worden: paardenbijter, bruinrode heidelibel en steenrode heidelibel. Beide soorten heidelibellen zijn ook boven op het ecoduct vastgesteld. Kleinere soorten (waterjuffers) zijn in 2014 niet waargenomen. Sprinkhanen Er zijn op en rond ecoduct Huis ter Heide 5 soorten sprinkhanen vastgesteld. Meest talrijk zijn bruine sprinkhaan, ratelaar en snortikker (ook landelijk algemene soorten). Deze soorten komen ook voor boven op het ecoduct. Een soort van relatief droog habitat het knopsprietje is incidenteel gehoord aan de zonnige noordzijde van het ecoduct. Grote groene sabelsprinkhaan is op grotere afstand gehoord aan de noordzijde van het ecoduct in relatief ruige vegetatie. Het aantal (soorten) sprinkhanen boven op ecoduct Huis ter Heide is nog vrij laag: dit aantal zal toenemen met het verder tot ontwikkeling komen van de vegetatie op en rond het ecoduct. Loopkevers Behalve de 3 onder de plaatjes aangetroffen soorten loopkevers (zie boven) zijn in het vrije veld ook groene zandloopkever (schaars) en bastaardzandloopkever (zeer talrijk, gehele inpassingsgebied) waargenomen. Met name boven op het ecoduct en aan de droge noordzijde vormt het droge habitat een geschikt leefgebied voor beide soorten. Mieren Kale / behaarde rode bosmieren zijn talrijk waargenomen in de bosrand ten zuiden van het ecoduct. Tot dicht tegen het ecoduct aan namelijk in de stobbenwal tussen het ecoduct en de zuidelijke bosrand zijn enkele koepelnesten gevonden (zie Foto 3.12). Boven op het ecoduct zelf en aan de noordzijde van het ecoduct zijn in 2014 echter (nog) geen rode bosmieren waargenomen. 23

27 Foto 3.11 Kleine vos. Talrijk op en rond ecoduct Huis ter Heide in 2014 en de enige soort waarvan tijdens het onderzoek doelgericht passeren van het ecoduct werd waargenomen. Foto 3.12 Koepelnest van kale en/of behaarde rode bosmier langs de stobbenwal in het zuidelijke aanloopgebied van ecoduct Huis ter Heide. 24

28 3.5 Overige waarnemingen Vogels Zie Tabel 3.5 voor de waargenomen vogelsoorten per deellocatie. In totaal zijn in soorten (broed)vogels op en rond het ecoduct waargenomen. Tabel 3.5 Waargenomen vogelsoorten in studiegebied Huis ter Heide in Soort Zuid Midden 1 Noord Opmerkingen boomklever + + broedvogel achterland beide zijden boomkruiper + + broedvogel achterland beide zijden buizerd o.a. laag over ecoduct vliegend r. zuid ekster + 2 laag over ecoduct r. zuid op 20 maart gaai + broedvogel achterland noordzijde glanskop + + broedvogel achterland beide zijden goudhaan + broedvogel achterland noordzijde goudvink + roepend gehoord achterland zuidzijde grote bonte specht + + broedvogel achterland beide zijden holenduif + 1 hoog over ecoduct vliegend op 4 april houtduif + broedvogel achterland noordzijde heggenmus + + broedvogel o.a. in stobbenwal koolmees + + broedvogel achterland beide zijden kuifmees + broedvogel achterland noordzijde merel + + broedvogel achterland beide zijden pimpelmees + + broedvogel achterland beide zijden putter + roepend overvliegend noordzijde raaf + Overvliegend richting noordzijde roodborst + + broedvogel achterland beide zijden sijs + roepend overvliegend noordzijde tjiftjaf + + broedvogel achterland beide zijden vink + broedvogel achterland noordzijde winterkoning + + broedvogel achterland beide zijden witte kwikstaart + broedvogel op ecoduct zanglijster + broedvogel achterland noordzijde zwarte kraai + o.a. overvliegend noordzijde zwarte mees + broedvogel achterland noordzijde zwartkop + + broedvogel achterland beide zijden 1 onder midden wordt verstaan het ecoduct zelf tussen de balustrades, zuid en noord betreffen de voeten van het ecoduct t/m begrenzing werkterrein en het achterland op gehoorafstand vogelzang en -roep. De meeste waargenomen vogelsoorten vertoonden geen directe binding met het ecoduct. Ze trokken bijvoorbeeld hoog over of zongen in het achterland en waren vanaf het ecoduct alléén te horen. Voor enkele soorten betrof het ecoduct in

29 echter een broedlocatie: heggenmus (in de stobbenwal) en witte kwikstaart (in de betonconstructie). Daarnaast vloog een tweetal soorten tijdens de veldbezoeken dermate laag en gericht over het ecoduct, dat de constructie gezien kan worden als geleidend landschapselement voor de betreffende individuele vogels op dat moment. Dit betrof buizerd en ekster. De broedvogelgemeenschap in het achterland is typisch voor gemengd bos met bijvoorbeeld glanskop en boomklever (typisch voor oud loofbos) en goudhaan en zwarte mees (typisch voor naaldbos). Overige soortgroepen Buiten de specifiek onderzochte soortgroepen zijn ook enkele terloopse waarnemingen van soorten uit een andere soortengroep gedaan. Het betreft 2 soorten nachtvlinders: gamma-uil en zuringspanner (beide incidenteel waargenomen). 3.7 Verkeersslachtoffers Doelsoorten: grote en middelgrote zoogdieren Er zijn gedurende het onderzoek geen verkeerslachtoffers gevonden op de A28 tot twee kilometer ten noorden en zuiden van het ecoduct. Op de site van is op 17 april 2014 een waarneming van een boom- of steenmarter als faunaverkeersslachtoffer op de A28 geregistreerd, net ten noorden van het ecoduct. 26

30 4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Conclusies Tijdens de monitoring in 2014 zijn in totaal 9 soorten grondgebonden zoogdieren vastgesteld (incl. kat): egel, boommarter, bunzing, vos, ree, veldmuis, haas, konijn en kat. Van egel, boommarter en haas is in 2014 niet vast komen te staan of deze het ecoduct ook werkelijk passeren; van deze soorten is uitsluitend incidentele aanwezigheid aan de zuidzijde van het ecoduct vastgesteld. Tevens zijn in soorten reptielen (hazelworm en zandhagedis), 1 amfibie, 12 soorten dagvlinders, 3 soorten libellen, 5 soorten sprinkhanen en 5 soorten loopkevers vastgesteld. Wat betreft zoogdieren gebruiken met name ree, vos en konijn de ecopassage frequent. Het gemiddeld aantal passeerbewegingen van ree en vos bedraagt ongeveer 2 per dag. Konijnen verblijven ook regelmatig op de zuidelijke helft van het ecoduct zonder deze doelgericht te passeren. Beide te verwachten soorten reptielen (doelsoorten van de ecopassage) hazelworm en zandhagedis zijn in 2014 vastgesteld. De enige waargenomen hazelworm bevond zich echter niet op het ecoduct (maar onder een plaatje ten zuiden daarvan) zodat nog niet kan worden gezegd wat de daadwerkelijke betekenis van de faunapassage voor deze soort is. Zandhagedis is veel frequenter waargenomen, ook boven op het ecoduct. Deze soort heeft dus laten zien in principe de zuidzijde van het ecoduct te kunnen bereiken, waarbij de stobbenwal een belangrijke functie vervult. Ondanks dat de meer beschaduwde en structuurarmere zuidzijde minder geschikt habitat biedt voor de zandhagedis is de soort ook hier aangetroffen onder de plaatjes. Van amfibieën (geen doelsoorten van deze faunapassage) is in 2014 alleen de bruine kikker vastgesteld. Het ging hierbij om incidentele waarnemingen. Aangezien oppervlaktewater in de directe omgeving van de ecopassage ontbreekt, wordt niet verwacht dat amfibieën in de toekomst de ecopassage regelmatig zullen gaan gebruiken. De waargenomen soorten dagvlinders, libellen en sprinkhanen zijn geen doelsoorten van de ecopassage, maar regelmatig rond en ook boven op het ecoduct waargenomen. Met de verdere ontwikkeling van de vegetatie(structuur) wordt verwacht dat het aantal soorten en exemplaren van met name dagvlinders en sprinkhanen nog verder zullen toenemen. De 5 vastgestelde soorten loopkevers (doelsoorten van ecoduct Huis ter Heide) betreffen naar verwachting een (forse?) onderschatting van het reeds aanwezige aantal soorten. Vier van de 5 soorten zijn ook talrijk vastgesteld boven op het ecoduct en het ecoduct kan gezien worden als nieuw leefgebied voor deze soorten. 27

31 Rode bosmieren (doelsoorten van ecoduct Huis ter Heide) zijn talrijk waargenomen in de bosrand ten zuiden van het ecoduct en enkele koepelnesten zijn gevonden tot dicht op het ecoduct in de stobbenwal. Naar verwachting zullen rode bosmieren op korte termijn het ecoduct verder koloniseren en oversteken in noordelijke richting. De stobbenwal heeft hierbij een belangrijke functie. Behalve genoemde doelsoorten en niet-doelsoorten van de ecopassage zijn in 2014 ook 28 soorten (broed)vogels rond de ecopassage vastgesteld (niet-doelsoorten). Oversteken van de A28 via het ecoduct door vogels is in 2014 vastgesteld voor buizerd en ekster. De constructie en stobbenwal bleek in 2014 broedplaats voor witte kwikstaart respectievelijk heggenmus. De overige 24 waargenomen soorten vogels vertoonden geen directe binding met het ecoduct. Geconcludeerd kan worden dat de ecopassage in 2014 reeds wordt gebruikt door een aantal doelsoorten (zoogdieren, reptielen, loopkevers). In een aantal gevallen is het gebruik reeds frequent (bijvoorbeeld ree). Daarentegen is ook een aantal doelsoorten (nog) niet vastgesteld, bijvoorbeeld das. Naar verwachting kunnen deze soorten de ecopassage in de toekomst alsnog vinden. 4.2 Aanbevelingen Gezien het lage aantal verkeersslachtoffers tijdens de onderzoeksperioden kan geconcludeerd worden dat de afrastering momenteel goed functioneert. Regelmatig controleren en het indien nodig (laten) repareren van geconstateerde schade / mankementen door de terreinbeheerder is uiteraard nodig om dit in de toekomst zo te houden. Aanbevolen wordt de groeiplaats van Japanse duizendknoop ten noordwesten van het ecoduct, parallel aan fietspad, weg te graven en de grond af te voeren. Indien dit niet gebeurt en deze invasieve exoot zich lokaal kan / gaat uitbreiden (hetgeen te verwachten valt), dan gaat dat ten koste van de inheemse flora en fauna op de betreffende locatie. Ecoduct Huis ter Heide wordt in verhouding tot overige ecoducten in Nederland uitzonderlijk veel illegaal gebruikt door mensen (en hun huisdieren). Aanbevolen wordt daarom om rond het ecoduct een betere zonering recreatie natuur te ontwikkelen. Momenteel lopen vrij toegankelijke paden dicht langs en weinig afgeschermd van de voeten van het ecoduct waardoor mensen snel geneigd zijn via het ecoduct de weg over te steken. 28

32 5 Literatuur Brandjes, G.J. & G.F.J. Smit, Handleiding onderzoeksmethoden naar het gebruik van faunapassages. Rapportnr Bureau Waardenburg bv, Culemborg. Brandjes, G.J., E. van der Velde & D. Emond, Monitoring ecoduct De Borkeld rijksweg A1, Rapportnr Bureau Waardenburg bv, Culemborg. Emond, D. & G.J. Brandjes, Monitoringplan ecoduct Huis ter Heide. Onderdeel van de 9 ecoducten op de Veluwe, Utrechtse en Sallandse Heuvelrug. Rapportnr g. Bureau Waardenburg bv, Culemborg. Ministerie van Verkeer & Waterstaat, Leidraad faunavoorzieningen bij wegen. Dienst Weg- en Waterbouwkunde, Delft. Provincie Gelderland afd. Landelijk Gebied, Schetsboek Ecoducten Veluwe. Begeleidingscommissie Ecoducten Veluwe. Van der Grift, E.A., Richtlijnen voor het meten van het gebruik van faunapassages. Versie

33

34

35 Bureau Waardenburg bv Adviseurs voor ecologie & milieu Postbus 365, 4100 AJ Culemborg Telefoon , Fax