Ruilverkaveling Vriezenveen

Transcriptie

1 Ruilverkaveling Vriezenveen Investeren met kwaliteit Auteurs: Peter Hermens Anneke Coops Mascha van Damme Datum: september 2016

2 Datum: september 2016 Project: ERF Ruilverkaveling Vriezenveen Landschap Overijssel Het Oversticht Poppenallee 39 Postbus KW Dalfsen 8000 AM Zwolle (tel) (tel) Contactpersoon: Peter Hermens Anneke Coops Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Landschap Overijssel en/of Het Oversticht.

3 Ruilverkaveling Vriezenveen Investeren met kwaliteit

4 Voorwoord In opdracht van de gemeente Twenterand en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed hebben Landschap Overijssel en Het Oversticht de afgelopen paar jaar onderzoek gedaan in het Ruilverkavelingsgebied Vriezenveen. Historisch onderzoek en inventarisaties, in samenwerking met bewoners van het gebied, hebben geleid tot rapportages over de karakteristieken van het landschap en de erven van de Wederopbouwperiode. Een volgende logische stap na de analyses zijn aanbevelingen voor (toekomstig) beheer, aanleg en onderhoud van groen, wegen en waterlopen. Die aanbevelingen vindt u in dit rapport. We hebben ze ondergebracht in investeringsvoorstellen, die op thematische kaarten zijn verbeeld. De investeringsvoorstellen (groen, wegen, waterlopen en erven) staan aan de basis van verder uit te werken beheerplannen. Als er in de komende jaren keuzes op het gebied van aanleg, onderhoud en beheer gemaakt moeten worden vormen de investeringsvoorstellen een leidraad. Deze leidraad geldt niet alleen voor de gemeente (openbare terreinen) maar ook voor particulieren in de gemeente die wat willen doen in het landschap of zij die wat moeten doen als tegenprestatie voor een ontwikkeling in het landelijk gebied. Voor de totstandkoming van dit rapport hebben we kunnen putten uit GBKN-informatie en GISdata van de gemeente Twenterand. We hebben deze informatie zo secuur mogelijk geanalyseerd maar onzorgvuldigheden zijn altijd mogelijk. Voor alle duidelijkheid: het wederopbouwgebied Vriezenveen beslaat drie gemeenten. Gemeente Twenterand heeft het grootste oppervlak, een puntje in het meest oostelijke deel ligt in de gemeente Tubbergen, en ten zuiden van de N36 is het deel van het grondgebied van gemeente Almelo. Het rapport kon tot stand komen mede dankzij de medewerking van de gemeente Twenterand en dan in het bijzonder Anja ter Beek en Stefan Jonas

5 Inhoudsopgave Samenvatting 6 1 Aanleiding 1.1 Ontwikkelingen 1.2 Waarom investeren in ontwikkeling? Groen 2.1 Analyse van soorten en periode van aanplant 2.2 Investeringsvoorstel Noordzijde Zuidzijde Bebouwde Kom Veenschap Erven Aanbevelingen beheer Wegen 3.1 Inventatrisatie / Analyse 3.2 Investeringsvoorstel Waterwegen 4.1 Inventarisatie / Analyse 4.2 Investeringsvoorstel Erven 5.1 Analyse 5.2 Investeringsvoorstel Vooruitblik

6 Samenvatting Met dit rapport bepalen we een koers voor toekomstige investeringen en werken we aan een overkoepelende visie en strategie om het erfgoed van de ruilverkaveling ook voor de toekomst te behouden. De visie is niet gericht op het conserveren van landschap, maar juist op het handelen in de geest van het cultuurhistorisch erfgoed. Het landschap rondom Vriezenveen heeft de afgelopen eeuw veel veranderingen ondergaan. De grootste verandering betrof natuurlijk de ruilverkaveling in de jaren 60: met uitzondering van enkele gespaarde delen, waaronder het Veenschap en de Fayersheide, ging het hele landschap op de schop. In de jaren daarna hebben nieuw gegraven watergangen en nieuwe wegen hun invloed op de ruimtelijke inrichting van het gebied gehad. Het dorp Vriezenveen is uitgebreid, erven zijn uitgebreid en erven zijn verdwenen. In de nabije toekomst zal een uit te graven zandwinplas een nieuwe verandering in het landschap betekenen. Wanneer ad-hoc wordt ingespeeld op veranderingen, gaan zij ten koste van de herkenbaarheid en de kwaliteit van het landschap en doen zij afbreuk aan het cultuurhistorisch erfgoed. Bijgaande kaart helpt om investeringen beter te richten en toont de investeringskansen op het gebied van het groen, de wegen, de waterlopen en de erven. Onderliggende keuzes komen voort uit eerder gemaakte analyses in het rapport Wederopbouwgebied Vriezenveen Landschapsanalyse, kwaliteiten en inspiratie uit 2013 en Vriezenveen, wederopbouwerven. Analyse en Advies uit De kaart is een verzamelkaart: groen, wegen, waterwegen en erven worden in de volgende hoofdstukken per onderdeel apart ontrafeld en behandeld. Ieder hoofdstuk bevat een thematische kaart, begeleid door een analyse en investeringsvoorstellen. Legenda investeringskansen Groen Wegen Bestaande en nieuwe groenstructuren in het ruilverkavelingsgebied Waterbuffer en natuurlijke inrichting verbindingsleiding Opgaande beplanting waar mogelijk op termijn verwijderen Asfaltwegen Klinkerwegen Waterwegen Waterlopen op structuurniveau prioritair voor vernatuurlijking van watersysteem Waterlopen op secundair niveau van lagere prioriteit maar soms kansrijk Verdroging tegengaan / vernatten natte parels Erven Erven van de ruilverkaveling - 6 -

7 - 7 -

8 1 Aanleiding Het doel van het rapport Ruilverkaveling Vriezenveen: investeren met kwaliteit is om, uitgaande van het cultureel erfgoed, investeringen in het buitengebied te sturen. Hiervoor zijn de kwaliteiten van het gebied nader onderzocht, aan de hand van de thema s groen, water, wegen en erven. Op Investeringskaarten wordt per thema aangegeven welke investeringen zullen bijdragen aan zowel behoud van cultureel erfgoed als versterking van de landschappelijke structuur en herkenbaarheid. 1.1 Ontwikkelingen Het buitengebied van Vriezenveen is constant in ontwikkeling. De ruilverkaveling, die in de jaren 60 voor een deel gebaseerd was op de aanwezige landschapsstructuren, heeft geleid tot een heel herkenbare landschapsopbouw, die nu algemeen gewaardeerd wordt. Het gebied is sinds 2012 één van de dertig door de Rijksdienst Cultureel Erfgoed aangewezen aandachtsgebieden. In de afgelopen 50 jaar zijn nieuwe ontwikkelingen op verschillende manieren van invloed geweest op wijzigingen in dit herkenbare landschap. Door uitbreidingen van Vriezenveen en Almelo is het buitengebied kleiner geworden, door verlegging van een deel van de N36, aanleg van het Lateraalkanaal en (recent) de Rusluieweg is de rechtlijnige opbouw minder herkenbaar geworden. Uitbreiding op en nieuwe toevoeging van agrarische erven met grotere stallen heeft geresulteerd in een visuele verdichting van het landschap. De bebouwing op erven aan de zuidkant van het gebied (aan de Westermaatweg in de gemeente Almelo) zijn juist onteigend en verwijderd vanwege plannen voor een nieuwe wijk Waterrijk, die inmiddels niet meer gebouwd gaat worden. Door toename van landbouwverkeer en grotere auto s en machines is de druk op de vrij smalle landbouwwegen toegenomen, met kapot gereden bermen tot gevolg. De karakteristieke wegbeplantingen, voornamelijk van eik, staan op een andere manier onder druk: enerzijds door maatregelen die getroffen worden ter bestrijding van de eikenprocessierups eiken worden vervangen door andere boomsoorten -, anderzijds door de wijze van snoeien, die plaatselijk heeft geleid tot een onevenwichtige groei van de bomen. Er staan nog nieuwe ontwikkelingen te gebeuren: een zandwinplas ten zuidoosten van de kern Vriezenveen zal grote invloed hebben op de omgeving, net als het daarnaast aan te leggen bedrijventerrein. 1.2 Waarom investeren / ontwikkelen? De wijze waarop op verschillende ontwikkelingen gereageerd wordt is vaak ad-hoc. Dit gaat ten koste van de herkenbaarheid en de kwaliteit van het landschap en doet afbreuk aan het cultuurhistorisch erfgoed. Met dit rapport werken we aan een overkoepelende visie en strategie om het erfgoed van de ruilverkaveling ook voor de toekomst te behouden en bepalen we de koers voor toekomstige investeringen. De visie is niet gericht op het conserveren van het landschap, maar juist op het handelen in de geest van het cultuurhistorisch erfgoed

9 Door de hoofdlijnen neer te zetten en op een aantal thema s in te zoomen geeft dit rapport bovendien een duidelijk kader voor toekomstige investeringen. Regelingen als KGO, schuivende budgetten voor beheer en tal van particuliere initiatieven die in dit gebied plaatshebben krijgen hiermee een kader. Zo kan een initiatief ook daadwerkelijk omarmd en gebruikt worden en wordt voorkomen dat goede ideeën stranden door onduidelijkheid. Ook helpt de visie om ruimtelijk beleid, verspreid over meerdere organisaties, te stroomlijnen. Zo wordt duidelijk dat men hetzelfde resultaat voor ogen heeft. Deze integraliteit, dat wil zeggen samenhang tussen de initiatieven die allemaal gericht zijn op de kwaliteit en behoud van identiteit van het landschap kan op verschillende manieren worden bereikt. Investeringen zijn door verschillende partijen te maken: de gemeente die een beheer- en onderhoudsplan voor haar landelijk gebied uitvoert en voor keuzes staat die te maken hebben met kap, vervanging en aanplant langs de openbare wegen en op openbare terreinen; het waterschap dat verantwoordelijk is voor beheer en onderhoud van de watergangen en dat keuzes moet maken over afvoer, ecologie en kwaliteit van het oppervlaktewater in het gebied; de particulier (of het bedrijf) die vanwege een grootschalige ontwikkeling verplicht wordt te investeren in de ruimtelijke kwaliteit van zijn omgeving; de particulier (of het bedrijf) die graag een bijdrage levert aan verbetering van die ruimtelijke kwaliteit. De investeringen zijn op verschillende niveaus mogelijk. Kleine ingrepen, door bijvoorbeeld een particuliere eigenaar, zijn bijvoorbeeld het aanleggen van een natuurakker of het aanbrengen van een natuurlijke oever in een sloot. Onder de grote ingrepen vallen bijvoorbeeld de vervanging van eiken door lindes langs de Buitenlandweg of het maken en uitvoeren van een ontwerp voor de verbetering van een van de kruispunten in het dorp. Type investeerders Gemeente / overheden Particulier / bedrijf die moet Particulier / bedrijf die wil Relatief kleine investeringen S M L Grote investeringen... Voorbeelden van investeringen. Niet per sé gekoppeld aan type investeerder. Per situatie bekijken wat kansrijke opties zijn, gekoppeld aan budget, wensen en voorliggende visie

10 2 Groen 2.1 Analyse soorten en periode van aanplant In de ruilverkaveling zijn met name langs wegen en waterlopen en op de erven beplantingen aangelegd, bestaande uit singels of bomenrijen met of zonder ondergroei. Natuurlijke beplanting is te vinden in het bij de ruilverkaveling gespaarde natuurterrein Fayersheide en in de Engbertsdijkvenen die net buiten het ruilverkavelingsgebied aan de noordkant ervan liggen. In het Veenschap, ook door de ruilverkaveling uitgespaard, bepaalt de natuurlijk ogende beplanting langs de oude kavvelgrenzen het beeld. Welke beplanting uit welke periode stamt, is goed te zien op de kaart met de periode van aanplant op pagina 13. Het beplantingsplan uit 1963 is vergeleken met topografische kaarten van het gebied, met onderzoek in het veld en met de aan ons beschikbaar gestelde kaarten van de gemeente die het jaar van aanplant en de gebruikte boomsoorten aangeven. Uit de vergelijking blijkt dat veel bomen uit de periode van aanleg in de 60-er jaren nu nog aanwezig zijn. Een bijzondere constatering is daarbij dat de wegen die in het oorspronkelijke beplantingspan van de ruilverkaveling een beplanting kregen van bomenrijen met ondergroei van struiken voor het grootste deel nog in die vorm aanwezig zijn. Plaatselijk zijn bomen om verschillende redenen verdwenen, zoals verbreding of uitbreiding van wegen, ziekte of een combinatie van ziekte en aantasting door de eikenprocessierups. Op andere plaatsen zijn boomsoorten vervangen. Van de meest opvallende soort in het beplantingsplan, de moseik, bleek nog één exemplaar aanwezig te zijn. Stobben in de buurt wezen op gerooide bomen. Een verrassende ontdekking was dat lindes, die volgens het beplantingsplan van 1963 geplant zijn als inprikkers vanuit het buitengebied naar het dorp, voor het grootste deel nog aanwezig zijn. Moseik aan de Aadorpweg Lindes aan de inprikker Veenschapsweg

11 Uit het veldonderzoek blijkt dat aanplant van nieuwe bomen niet voortkomt uit duidelijke beleidskeuzes. Langs de Westerweilandweg bijvoorbeeld wordt vervanging van eiken door zoete kersen niet verklaard uit een ruimtelijke wenselijkheid. Herstel van het oorspronkelijke ruilverkavelingsplan of keuzes naar aanleiding daarvan zijn niet aan de orde. De beplantingen aan het Lateraalkanaal, langs de Rusluieweg en langs een deel van de N36 nemen in dit samenhangende landschap een aparte plaats in. Deze wegen en waterlopen vormen autonome lijnen in het landschap: zij zijn later toegevoegd en hebben daardoor geen relatie met de oorspronkelijke ontwerpgedachte. Hun invloed op de beleving van het landschap is groot. Langs het brede Lateraalkanaal, in het zuidelijk deel van het gebied, is meestal aan één zijde gemengde en dichte struikbeplanting aanwezig. Het kanaal onderscheidt zich van de wegen omdat er geen bomen in rijen langs staan. De beplanting langs de Rusluieweg en de aangepaste Horstweg is heel recent aangebracht. In het noordelijk deel staan elzen (Alnus spaethii), in het zuidelijk deel zijn lindes (Tilie pallida) geplant, aansluitend op nieuwe lindes langs de Oosterweilandweg. Deze beplantingen doen afbreuk aan de heldere ontwerpgedachte. Langs de Veeneleiding is een zware beplanting aanwezig van onder andere populieren met ondergroei. De beplanting vormt een duidelijke westelijke grens van het gebied. Beheer wegbeplantingen: Het beleid om jarenlang de wegbeplantingen te laat en te hoog op te snoeien heeft geleid tot een vreemd beeld: vaak is er geen mooie hoofdstam en veel stammen hebben waterloten op vreemde plekken. Beheer singels rond erven: Singels rond de erven zijn of te vol, of er is teveel gekapt. Sommige singels hebben ondergroei, andere niet. Goed en overdacht beheer is noodzakelijk voor een mooie singel. Snoei op de juiste wijze, gebaseerd op de keuze voor een dichte of open singel, is daarvoor onontbeerlijk. Het aanbeiden van snoeicursussen aan eigenaren van singels kan een mogelijke oplossing zijn. Lateraalkanaal als autonome lijn door het landschap Rusluieweg als autonome lijn met afwijkend sortiment

12 Boomsoorten op dit moment

13 Jaartallen van aanplant bomen

14 2.2 Investeringsvoorstel Uitgangspunten op hoofdlijnen: - Het oorspronkelijke beplantingsplan is leidend bij de te maken keuzen voor de toekomst. - Latere toevoegingen of wijzigingen in de beplanting: o voegen zich naar de oorspronkelijke, heldere ontwerpgedachte, of o bouwen daarop voort. - Beslissingen over keuze van soorten, aanplant, beheer en onderhoud van bomen en struiken zijn gebaseerd op een visie over samenhang van het groen en verschillen tussen onderscheiden gebieden: o De bebouwde kom heeft een andere uitstraling dan het buitengebied. Dit komt tot uiting in het groen. o Er is verschil tussen lange lijnen gebruik van één soort boom en bijzondere plekken. o Langs enkele wegen moeten nieuwe keuzes gemaakt worden met betrekking tot beplantingssoorten. De keuze moet duidelijk zijn en in dienst van eenheid en samenhang. Niet teveel combineren, maar in lange lijnen en grote gebaren denken De inventarisatie en analyse leiden tot aanbevelingen voor een integrale benadering van het groenplan, ondersteund met afbeeldingen. Daaruit volgen de gewenste investeringen. De lijnenstructuur van het ruilverkavelingslandschap is heel bepalend voor het landschap. Ze vormt de leidraad voor onderstaand investeringsvoorstel. De wegbeplanting langs de ruilverkavelingswegen is leidend. Daar waar de beplanting van later aangelegde wegen de helderheid en samenhang in het landschap tegenwerkt zou deze moeten worden verwijderd. Dat is natuurlijk niet altijd mogelijk: beplanting langs de buitenbocht van de N36 draagt bijvoorbeeld bij aan de verkeersveiligheid. Over het algemeen is steeds gekeken naar de bijdrage van beplantingen aan de helderheid en samenhang van het landschap. Kleine investeringen op het gebied van groen zijn bijvoorbeeld het aanleggen van een natuurakker of het dichten van een singel rondom een erf. Onder grote investeringen vallen vervanging van eiken door lindes of aanplant van eiken langs een nu nog onbeplante weg. Hieronder worden verschillende zones in het gebied onderscheiden: de noordzijde, de zuidzijde en het gebied binnen de huidige bebouwde kom aan weerszijden van Oosteinde en Westeinde. Het onderscheid tussen de noordzijde en de zuidzijde is gemaakt omdat in de noordzijde de beplantingstructuren van het ontwerp nog heel duidelijk aanwezig zijn en dit in het zuidelijk gebied niet het geval is. In de zuidzijde worden de komende jaren met de zandwinning en het bedrijvenpark bovendien ingrijpende veranderingen doorgevoerd. Het Veenschap en de erven worden apart genoemd. Aanbevelingen voor beheer van de beplantingen langs het Lateraalkanaal en het Overijssels kanaal staan in hoofdstuk 4 Waterwegen

15 2.2.1 Noordzijde Ten noorden van het dorp Vriezenveen is het gebied tussen de met eik (met of zonder ondergroei) beplante wegen zo open mogelijk. Hierdoor is ook het typische contrast met het veel dichter begroeide Veenschap sterk. Dit weerspiegelt de originele gedachten van het ruilverkavelingsontwerp. De investeringen in dit gebied zijn derhalve vooral gericht op behoud van het bestaande. Het oorspronkelijke plan wordt hier gevolgd: a. Behoud de eikenbeplanting met ondergroei langs de Prinsenweg, doorlopend in de Veeneindeweg en de Hamsenweg; b. Behoud de beplanting van afwisselend eik en berk in de rij langs de Hoffmansweg; c. Ook de beplanting langs de Paterswal blijft intact volgens het oorspronkelijke plan. Ook de beplantingen langs de Westerveenweg en de Dalweg moeten als continue lijnen beheerd en onderhouden worden. Voor de afwisselende beplanting langs de Oude Hoevenweg in de Pollen geldt dit eveneens Zuidzijde Ten zuiden van de bebouwde kom is de herkenbaarheid van het oorspronkelijke ontwerp klein. Hier zijn nieuwe wegen aangelegd en andere beplantingen aangebracht. Het voorstel is om alle noord-zuid lopende wegen op den duur te voorzien van wegbeplanting, om duidelijker onderscheid aan te brengen tussen het cultureel erfgoed en de latere ontwikkelingen. Voor deze wegbeplantingen wordt gewerkt met iep, wilg, populier. Welke soort waar precies wordt toegepast hangt af van de specifieke omstandigheden ter plekke. Dit betekent dat: a. de nieuwe beplanting langs de Rusluieweg / Horstweg, bestaande uit els en linde, op termijn weer verwijderd wordt b. de zoete kersen langs de Westerweilandweg op termijn vervangen worden door een geschikte iep-, wilg of populierensoort. De eikbeplantingen aan de zuidkant van de Horstweg en de Boslandweg worden zoveel mogelijk volgens het oorspronkelijke plan intact gehouden. Indien groot onderhoud noodzakelijk is, is een uitgekiend plan nodig om de bestaande beeldkwaliteit te handhaven. Dat geldt ook voor de eikbeplanting langs de Oostermaatweg (gedeeltelijk gemeente Almelo)

16 2.2.3 Bebouwde kom De eikbeplanting van de randwegen ten noorden en zuiden van het dorp (Buitenlandweg, Bovenlandweg, Koningsweg/Berkhofweg/Kunstweg, Verzetsstraat) wordt geleidelijk aan vervangen door linde. De eik is geen gewenste boomsoort meer in de nabijheid van woningen, in verband met de eikenprocessierupsen. De linde daarentegen is een inheemse soort, ecologisch waardevol en weinig ziekte- en plaagdiergevoelig. De inprikkers vanuit deze wegen naar Oosteinde en Westeinde zijn aan de noordzijde beplant met linde; het mooie beeld dat dit oplevert is het behouden waard. In de nieuwe wijken aan de zuidzijde van Vriezenveen kan meer variatie worden aangebracht en kan zoete kers als straatbeplanting worden gebruikt. Wij pleiten ervoor de bijna geheel verdwenen moseik weer een plek te geven in het dorp. Het plantsoen in de buurt van de stobben leent zich hiervoor maar er zijn ook andere eventueel te verbijzonderen plekken aan te wijzen waar deze boom goed tot zijn recht kan komen. Denk daarbij aan de rotonde aan de oostkant van het dorp of belangrijke kruispunten. In het voorstel krijgt de Verbindingsleiding ten noordwesten van de bebouwde kom een natuurlijker uitstraling aan de zuidzijde zodat de recreatieve, ecologische en belevingswaarde voor de dorpsbewoners toeneemt. Aan de noordzijde moet de rand van de verbindingsleiding strak gehouden worden. De natuurlijke aanplant bestaat onder andere uit wilgen, elzen en kruidenvegetatie. Noord Zuid Principe profiel gewenste doorsnede watergang bij Garvensingel - Lindenweg Op de kaart zijn optionele investeringen aangegeven op de verschillende kruispunten in het dorp. Verbijzondering van deze plekken is mogelijk met een aangepast sortiment. Maar ook andere dan groene ingrepen zijn hier kansrijk. Deze ingrepen vormen een aparte ontwerpopgave die in dit rapport niet verder is uitgewerkt. Een belangrijk kruispunt is dat van de Almeloseweg / Koningsweg overlopend in Bouwmeesterstraat met Westeinde en Oosteinde. Zie hoofdstuk 3 Wegen

17 2.2.4 Veenschap De investeringen in het Veenschap zijn optioneel. Er zijn verschillende mogelijkheden, afhankelijk van budgetten en initiatieven vanuit de bevolking: toevoegen of terugbrengen van singels, maïsteelt plaatselijk vervangen door cultuur van oude gewassen, of andere oplossingen Erven Het is belangrijk te investeren in de singels rond de erven. Per erf kan gekozen worden voor ofwel een dichte wal, bestaande uit bomen en ondergroei, of voor een duidelijke bomenrij. Het beheer moet op de keuze worden afgestemd. Vanzelfsprekend wordt streekeigen beplanting toegepast. Zie hoofdstuk 5 Erven Aanbevelingen beheer Bomen: Door de bomen vaker, eerder in het seizoen en minder hoog te snoeien verbetert hun vorm. Bermen: extensiever bermbeheer met kruidenrijk grasland. Eens per twee jaar afmaaien en doorzaaien of om en om in vlakken. Dit refereert niet per sé aan de ruilverkaveling, maar geeft een ecologische impuls binnen de landschappelijke kaders van het cultureel erfgoed. Een alternatief is jaarlijks later maaien. In beide gevallen contrasteert het hoge gras met de omliggende weilanden en benadrukt zo de lange rechte ruilverkavelingswegen. Naast meer ecologische functie levert het ook een kostenbesparing door de lagere beheersintensiteit. Singels rond erven: Kies in het gewenste beeld: óf enkele overstaanders met onderbeplanting en dichte singel, óf bomenrijen met gezonde leeftijdsopbouw en veel minder bomen die gezond oud en groot kunnen worden. In alle gevallen geldt dat het verstandig, duurzaam en ecologisch het beste is om bij onderbegroeiing te kiezen voor een sortiment dat past bij het veen. Denk daarbij aan soorten als vuilboom, lijsterbes, kardinaalsmuts etc. Gemengd sortiment onderbegroeiing Hoffmansweg

18 Investeringsvoorstel voor het groen

19 Google Streetview beelden van de te verbijzonderen plekken, nummering zoals aangegeven op de kaart op de vorige pagina. Exemplarische voorbeelden van onderbenutte plekken die centrale knooppunten vormen in het ruilverkavelingsplan. Bijzondere accenten van groen en verharding kunnen hier weer opnieuw bijzondere plekken van maken. Dit zijn ontwerpopgaven

20 3 Wegen 3.1 Inventarisatie / analyse De wegen onderscheiden we in vier typen: 1. Wegen die voor de ruilverkaveling al aanwezig waren 2. Wegen die voor de ruilverkaveling aanwezig waren en in de ruilverkaveling verbeterd zijn 3. Echte ruilverkavelingswegen 4. Wegen van na de ruilverkaveling (NB wegen in de dorpsuitbreiding worden hier buiten beschouwing gelaten) 1. Voor de ruilverkaveling aanwezig a. Het oude assenkruis (Almeloseweg / Koningsweg overlopend in Bouwmeesterstraat met Westeinde en Oosteinde) is op de oudste topografische kaarten al te zien en is dus een in historisch opzicht belangrijk element voor Vriezenveen. Het is niet meer als zodanig herkenbaar. Het is zelfs een heel onduidelijke plek geworden. De doorgaande weg die het Westeinde en Oosteinde samen vormden wordt hier om redenen van verkeerveiligheid onderbroken. De rotonde doorbreekt ook de rechte doorgaande lijn die door de Almeloseweg en de Bouwmeesterstraat werd gevormd. b. De Almeloseweg is binnen bebouwde kom een weg met veel gedaantes geworden. Vanaf de rotonde naar het zuiden liggen hier eerst klinkers, daarna asfaltverharding die wordt doorgezet in De Zuivering. In de bocht is de oude Almeloseweg afgehakt ; ten zuiden ervan wordt de klinkerverharding weer doorgezet, maar niet in een doorgaande lijn. Door de vele hoeken en verschillende verhardingsmaterialen en kleuren is hier een onduidelijk straatprofiel ontstaan. c. Vrijwel alle grote wegen aan de randen van het Ruilverkavelingsgebied lagen hier al voor de ruilverkaveling. Zonder uitzondering zijn zij verbreed, verhard en niet meer als oude weg herkenbaar. d. Een paar wegen zijn helemaal verdwenen. Zie de stippellijnen op de kaart. Niet alleen een deel van de Horstweg, ook in het Veenschap. 2. Voor de ruilverkaveling aanwezig en in de ruilverkaveling verbeterd a. Van de Westerveenweg, de Oosterveenweg en de Dalweg is bekend dat zij voor de ruilverkaveling aanwezig waren en in de ruilverkaveling zijn verbeterd door de Heidemij. Dat wil zeggen: verbreed en van nieuwe verharding voorzien

21 3. Echte ruilverkavelingswegen a.de ruilverkavelingswegen in het buitengebied hebben over het algemeen een vergelijkbaar profiel. Oorspronkelijk waren ze even breed. Ze hebben bijna allemaal een asfaltverharding. Vaak zijn later (fiets)suggestiestroken toegevoegd en halfopen kantverhardingen, meestal aan weerszijden. b. De Veeneindeweg en de Nieuwe Hoevenweg zijn de enige ruilverkavelingswegen met een verharding van betonklinkers. c. De oorspronkelijke wegen van de dorpsrand (Buitenlandweg, Bovenlandweg, Verzetsstraat en Meester Kunstweg) zijn voor het grootste deel intact gebleven. De grootste veranderingen hebben plaatsgevonden bij de aansluiting van de Berkhofflaan op de Koningsweg. Er is een rotonde aangebracht en de relatie met het cultuurhistorisch erfgoed is hier helemaal onzichtbaar geworden. 4. Wegen van na de ruilverkaveling a. De N36 is de meest opvallende en beeldbepalende nieuwe weg door het gebied. b. Om het dorp te ontlasten is een aantal jaren geleden een aftakking naar de Rusluieweg aangelegd. Met een paar bochten komt deze uit op de aansluiting van het Oosteinde op de Geesterenseweg. De kaarten op de volgende pagina s tonen de materialisatie van de wegen en de indeling in categorieën. Voorbeeld van in de tijd aangepaste ruilverkavelingsweg. Asfalt met afstrooilaag, suggestiestroken en halfopen kantverharding

22 - 22 -

23 - 23 -

24 3.2 Investeringsvoorstel Uitgangspunten op hoofdlijnen: - Herkenbaarheid van de verschillende typen wegen is, waar mogelijk, leidend bij het maken van keuzes voor: o Wegverloop o Wegbreedtes o Verhardingsmaterialen - Met name de herkenbaarheid van de ruilverkavelingswegen is vanuit cultuurhistorisch oogpunt belangrijk: o Respecteer de karakteristieke rechte lijnen o Gebruik asfalt met afstrooilaag als principe o Gebruik bij uitzondering gebakken klinkers om accenten aan te brengen o Andere materialen als betonklinkers of beton met klinkerprint wordt afgeraden - Cultuurhistorisch belang moet zwaar meewegen bij de zoektocht naar verkeerskundige oplossingen. 1. Voor de ruilverkaveling aanwezige wegen a. Maak het Oude kruis weer zichtbaar. Dit kan door de rotonde te verbijzonderen. Denk bijvoorbeeld aan klinkerverharding op de rotonde en de laatste meters van de vier aanloopwegen. Dit is een ontwerpopgave die buiten dit rapport valt. b. Als investeringen mogelijk zijn is vereenvoudiging en herkenbaarheid van de continuïteit van de Almeloseweg een belangrijke opgave. 2. Wegen voor de ruilverkaveling aanwezig en in de ruilverkaveling verbeterd Geen opgave binnen de scope van deze aanbeveling. 3.Echte ruilverkavelingswegen Voor de ruilverkavelingswegen en het in stand houden van het cultureel erfgoed is herkenbaarheid en uniformiteit van cruciaal belang. Daarbij moet ook ruimte zijn voor uitbreiding als het bestaande wegprofiel niet meer voldoet. We werken daarom in de toekomst met drie principeprofielen als dogma voor de ruilverkavelingswegen: Profiel A: Het principeprofiel bestaat uit asfalt met een afstrooilaag, beplanting bestaande uit bomen in gras, al dan niet met ondergroei van struiken, en/of een kruidenrijke berm. Dit profiel betreft smalle en rustige wegen die geen kantverharding behoeven. Profiel B: Wanneer het originele wegprofiel niet langer volstaat, geschiedt verbreding middels grasbetonstenen als kantverharding. Profiel C: Bredere wegen (bijvoorbeeld Oostermaatweg) hebben een vergelijkbaar profiel maar met fietssuggestiestroken (fietsrand en 60 km / u rijden). Al dan niet met een kantopsluiting van grasbetonstenen. Nota bene: Handhaaf de klinkers en betonklinkers waar zij liggen! Wanneer deze niet meer voldoen aan de gewenste kwaliteitsstandaard, vervangen met nieuwe (beton)klinkers

25 4. Wegen van na de ruilverkaveling Deze wegen hebben hun eigen ordening. Wanneer zij worden begeleid door wegbeplantingen valt hun afwijkende ordening extra op. Het advies is om waar mogelijk beplanting te verwijderen, zodat juist de wegen uit de ruilverkaveling met kenmerkende wegbeplantingen meer in het oog springen. Uitzonderingen: De Randwegen van het dorp hebben ieder een eigen karakter. De Verzetsstraat en de Meester Kunstweg zijn goed zoals ze zijn en moeten zo beheerd worden. Behandel de Buitenlandweg en de Bovenlandweg op dezelfde manier als de andere wegen in het buitengebied. De route van de Berkhofflaan naar de Koningsweg heeft veel variatie. De oude lijn is niet meer herkenbaar. Het principe van de verharding, qua breedte en materiaal, van de Berkhofflaan moet zoveel mogelijk doorgezet worden naar de Koningsweg. Het eenvoudig wegprofiel van de dorpsweg zou hier moeten kunnen worden teruggebracht zodat fietsers en auto s weer naast elkaar kunnen rijden met bomen aan weerszijden. Het cultuurhistorisch erfgoed is totaal onherkenbaar geworden door de aanleg van de rotonde en nieuwe weg; hier ligt een complexere ontwerpopgave om verkeersveiligheid, cultuurhistorie en aantrekkelijkheid van de woonomgeving bij elkaar te brengen. De parallelweg van de Koningsweg heeft nog min of meer hetzelfde beeld als de Berkhofflaan, dat biedt wellicht aanknopingspunten. Principeprofielen Profiel A Profiel B Profiel C

26 - 26 -

27 Wanneer je dit profiel combineert met eerder genoemde investeringen ontstaat dit streefbeeld voor profiel B: een asfalten weg met afstrooilaag, subtiele kantopsluiting en kruidenrijke bermen. Een rijke wegbeplanting, al dan niet met ondergroei, begeleidt in veel gevallen de weg

28 4 Waterwegen 4.1 Inventarisatie / analyse De lijnen in het landschap die met water te maken hebben onderscheiden we in greppels (aan de weg of in het land), sloten en kanalen. Waterwegen en retentiebekkens in de bebouwde kom laten we (deels) buiten beschouwing. Net als het groen en de wegen kunnen ook de waterlopen onderscheiden worden naar de periode van aanleg: van voor de ruilverkaveling, tijdens de ruilverkaveling, en van na de ruilverkaveling. 1. Waterlopen van voor de ruilverkaveling De grote waterwegen van voor de ruilverkaveling trekken zich niks aan van hun omgeving; zij waren bedoeld voor transport. Dit zijn: a. Veenkanaal; hierlangs staat veel opslag en hier en daar een bomenrij b. Geesterense Stroomkanaal; dit kanaal hoort qua beeld bij de Engbertsdijksvenen. c. Overijssels kanaal (Almelo-De Haandrik); het kanaal ligt open en strak in het landschap, met hier en daar een bomenrij. Het is een duidelijke lijn in het landschap al is die vanuit de verte niet zichtbaar. d. Veeneleiding; deze watergang was oorspronkelijk en alleen aan de zuidzijde helemaal open. Ten noorden van de fusie met Lateraalkanaal zijn de randen van het kanaal beplant met populieren. 2. Waterlopen van tijdens de ruilverkaveling Vrijwel het gehele waternetwerk van greppels en sloten in het gebied is gerealiseerd of verbeterd tijdens de ruilverkaveling. Er is voortgebouwd op de bestaande ontginningsrichting, met dien verstande dat er heel veel dwarssloten bij zijn gekomen. a. Verbindingsleiding: de ontwatering is opgenomen in het ontwerp. Deze waterloop is eenzijdig beplant met eik; daardoor is ze tevens markering van de rand van het Veenschap. Mooi strak profiel. b. Andere waterwegen liggen meestal nog op hun oorspronkelijke plek. Met name rond de Dalweg en Wester- en Oostermaatweg en naar Vriezenveense Aa zijn de oorspronkelijke richtingen van sloten nog goed herkenbaar. 3. Na de ruilverkaveling a. Lateraalkanaal trekt zich niks aan van omgeving en staat volledig in de beplanting, continu vooral aan de zuidzijde, aan de noordzijde hier en daar een plukje

29 Natte parels

30 4.2 Investeringsvoorstel Uitgangspunten op hoofdlijnen: - Herkenbaarheid van de waterlopen uit de ruilverkaveling en daarvoor, ten opzichte van de later aangelegde waterlopen, is leidend - De lange rechte lijnen respecteren, handhaven en bij aanpassingen daar op voortborduren 1. Behoud het slotenpatroon (sloten en greppels), behoud de zeer kenmerkende rechte lijnen, met de ontginningsrichting mee en haaks er op. Huidig profiel 2. Vernatuurlijken, verondiepen, water bufferen: het is allemaal mogelijk; stimuleren is goed! Het is wel belangrijk dat hierbij de bestaande rechte lijn wordt gerespecteerd. Geen kronkelende vormen introduceren! Het historische lijnenspel staat centraal. De verbindingsleiding ten noordwesten van Vriezenveen is de enige uitzondering, deze zou aan de zuidkant meer golvend vormgegeven oevers verdragen. Nieuwe aanplant van de oevers dient per geval nauwkeurig en in samenspraak met het waterschap bekeken te worden. Geoptimaliseerd profiel max. hoogte begroeiiing ivm zicht openheid 3. Investering in vernatuurlijken van watergangen: dicht bij dorp en bij recreatieve routes als prioriteiten. Binnen richtlijnen is dit in principe voor elke watergang mogelijk. 4. Verdroging van natte parels tegengaan. Deze parels zijn de Engbertsdijksvenen, het Veenschap en de Fayersheide. 5. Wees langs het Lateraal kanaal terughoudend met de aanplant van grote bomen. Beheer de beplanting als laag struweel. De beplante zuidzijde mag iets transparanter worden om het beeld wat losser en informeler te maken. Hierdoor ontstaat differentiatie in het landschapsbeeld. Laag, omdat de wegbeplantingen hoog zijn en belangrijker voor de (cultuurhistorische) landschapsstructuur. 6. De beplanting langs het Overijssels kanaal voldoet en geeft een mooi beeld. Initiatieven om bomenrijen aan te planten zijn mogelijk

31 - 31 -

32 5 Erven 5.1 Analyse De zeer vergelijkbare en herkenbare erven uit de ruilverkavelingperiode liggen op ongeveer gelijke afstand van elkaar aan de lange rechte wegen. Er zijn zeven clusters met wederopbouwboerderijen te onderscheiden: Dalweg Lang oost-west lopend lint van erven aan weerszijden van de weg, met langs de zuidzijde van de weg een rij eiken. Veel erven hebben een of enkele solitaire bomen langs de weg. Net als in het centrum van Vriezenveen staan de erven onder een hoek op de weg. Westerveenweg Lang lint van erven in oost-westelijke richting aan de noordzijde van het water met een rij eiken aan de zuidzijde van het water. Net als in het centrum van Vriezenveen staan de erven onder een hoek op de weg. De erven liggen op geruime afstand van elkaar met veel open ruimte ertussen. De singels zijn op veel erven nog intact. Oostermaatweg en Westermaatweg Lange lintbebouwing in oost-westelijke richting met een enkele rij eiken aan weerszijden van de weg. De erven staan recht op de weg. Brede kavels zijn afgewisseld met iets smallere en diepere kavels. Met enkele lege erven ertussen die vanwege de plannen voor Waterrijk zijn uitgekocht. Westerhoevenweg en Russendijk Een kort lint van erven met aan weerszijden van de weg eikenbomen. Horstweg, Boslangsweg en Aadijk Verspreid langs deze wegen liggen erven die geen lint, maar wel samen een cluster vormen. De Pollen In het gebied De Pollen, ten noordoosten van Vriezenveen werden aan het bestaande lint langs de Geesterenseweg en de Vriezenveenseweg nieuwe erven, de zogenaamde streekverbeteraars, toegevoegd. De boerderijen hebben veel minder ruimtelijke samenhang dan in de eerste vier clusters Latere boerderijen door het gebied Op verschillende plekken zijn deze spijtoptanten te vinden; boerderijen die na de officiële afronding van de ruilverkaveling in 1967 op nieuwe kavels zijn gebouwd. Tussen deze boerderijen bestaat geen ruimtelijke samenhang

33 - 33 -

34 5.2 Investeringsvoorstel Uitgangspunten op hoofdlijnen: - Herkenbaarheid van de erven uit de ruilverkaveling is leidend bij toekomstige ontwikkelingen. Dit heeft te maken met: o Erven als groene eilanden in een open ruimte, waardoor het beeld van een kralenketting ontstaat. o Singels rondom de erven als belangrijke elementen die hersteld en waar mogelijk opnieuw aangelegd worden, rekening houdend met de eventueel uitbreidende bedrijfsbebouwing o Erven die op regelmatige afstand langs de wegen staan o De opbouw van het groen binnen de erven Houd de kralenkettingen intact! Plaats geen nieuwbouw tussen de erven aan Dalweg, Westerveenweg, Oostermaat- en Westermaatweg. Plaats daar alleen zorgvuldige toevoegingen op het erf zelf. Mocht er in de toekomst ooit behoefte zijn aan agrarische nieuwbouw dan zijn hiervoor alleen de noord-zuidlijnen geschikt. Maatregelen op de erven zijn mogelijk: herstel en beheer van de singel, bruggetjes als toegang herstellen, planten van magnolia, moestuin inrichten, etc. Één en ander zoals verbeeldt in onderstaande schema. Voor meer informatie verwijzen we naar het rapport Vriezenveen wederopbouwerven - Analyse en advies uit Op te vragen bij de gemeente Twenterand en digitaal te raadplegen via: analyse%20en%20advies.pdf Inrichtingsprincipe ruilverkavelingserf

35 Bouwplan ruilverkavelingserf en enkele typische ruilverkavelingsboerderijen zoals deze in het gebied te vinden zijn

36

37

38 6 Vooruitblik Dit rapport is geschreven vanuit een visie in hoofdlijnen op het ruilverkavelingsgebied van Vriezenveen. Ontwikkelingen zijn genoemd maar natuurlijk zullen zich nieuwe ontwikkelingen aandienen die nu nog niet te voorzien zijn. Als het zover is, is het belangrijk om even uit te zoomen, weer te kijken naar wat ook alweer belangrijk is en keuzes te maken voor nieuwe invullingen die ten goede komen aan de versterking van dit bijzondere landschap. Één ding is zeker, het gebied is uniek en de moeite waard om te behouden en met visie en respect voor bestaande structuren en oude ideeën door te ontwikkelen. Zo komen verleden en toekomst bij elkaar en zorgt het landschap van de ruilverkaveling voor de verbinding. Laat dit rapport een bron van inspiratie zijn voor toekomstig handelen en het slim richten van investeringen in het ruilverkavelingsgebied

39

40