Accountantsverslag 2016 Gemeente Emmen

Transcriptie

1 Accountantsverslag 2016 Gemeente Emmen 19 mei 2017

2 Accountantsverslag 2016 Aan de raad van de gemeente Emmen T.a.v. de heer mr. H.D. Werkman, raadsgriffier Postbus RA EMMEN Groningen, 19 mei 2017 Kenmerk: RHB/MST/ /028 Geachte leden van de raad, Zoals afgesproken in onze opdrachtbevestiging d.d. 5 juli 2016, ontvangt u hierbij ons accountantsverslag 2016 van uw gemeente. Dit verslag bevat onze belangrijkste bevindingen uit de controle van de jaarrekening Met dit verslag willen wij u zo goed mogelijk informeren en ondersteunen in de uitoefening van uw controlerende taak. De onderwerpen, die in dit verslag aan de orde komen, hebben onderdeel uitgemaakt van onze overwegingen bij de bepaling van de aard, het tijdstip van uitvoering en de diepgang van de controlemaatregelen die zijn toegepast bij de uitvoering van de controle van de jaarrekening. De in dit verslag opgenomen bevindingen doen geen afbreuk aan ons oordeel over de getrouwheid en rechtmatigheid van de jaarrekening Onze bevindingen en aanbevelingen hebben wij afgestemd met de verantwoordelijke wethouder. Een afschrift van dit verslag is toegezonden aan het college van burgemeester en wethouders. Het opstellen en controleren van de jaarrekening vraagt elk jaar weer een aanzienlijke inspanning. Bij deze willen wij alle betrokken medewerkers van de gemeente bedanken voor de constructieve en plezierige samenwerking tijdens de controle. Vanzelfsprekend zijn wij graag bereid om deze rapportage nader toe te lichten. Hoogachtend, BDO Audit & Assurance B.V. namens deze w.g. drs. R.H. Bouman RA

3 Inhoudsopgave 1. Dashboard accountantscontrole 2. Strekking controleverklaring 3. Top 3 aandachtspunten voor Uw financiële positie vergeleken 5. Belangrijkste bevindingen 2016 Bijlagen

4 1. Dashboard accountantscontrole Ons oordeel Top 3 aandachtspunten voor 2017 Resultaat 2016: 8,9 miljoen De jaarrekening 2016 is getrouw en rechtmatig. De belangrijkste fouten en onzekerheden (binnen de toleranties) zijn: Onzekerheden WMO, Jeugdwet totaal 6,2 mln; vertaling fouten PGB WMO, Jeugdwet 0,5 mln. Onrechtmatigheden EU-aanbestedingen van 2,1 mln; hiervan vloeit 1,9 mln nog voort uit Wij hebben geen bevindingen ten aanzien van de SiSa-bijlage. De samenwerking is constructief en plezierig verlopen. 1. Effectuering monitoring Wildlands 2. Inrichting beheersmaatregelen ICT 3. Sociaal domein (* 1 miljoen) Begroting na wijziging Realisatie 2016 Baten 407,0 423,1 Lasten -/- 418,4 -/- 417,9 Mutaties reserves 11,3 3,7 Saldo 0,1 8,9 Het resultaat wijkt ongeveer 2% af van de totale begrote lasten (na wijziging). Dit duidt op een adequaat voorspellend vermogen. Afwijking met name veroorzaakt door de verkoop van de aandelen in Enexis B.V. ( 14,3 miljoen). Transitie in het sociaal domein Belangrijkste bevindingen 2016 Financiële positie: solvabiliteit verbeterd Uit onze controle tav de WMO blijkt dat van een aantal zorginstellingen nog te weinig controle informatie is ontvangen waarmee kan worden onderbouwd dat voor de gefactureerde zorg ook daadwerkelijk prestaties zijn verricht. Wij adviseren hier een nadere uitwerking van beheersmaatregelen. Waardering bouwgronden in exploitatie, conform de vereisten van het nieuwe BBV, heeft geleid tot een aanvullende dotatie in de verliesvoorzieningen van in totaal 5,5 miljoen. Resterende financiële risico s in de huidige waardering bouwgronden niet in exploitatie lijken beperkt. Ratio weerstandsvermogen is verbeterd, met name als gevolg van het rekeningresultaat 2016 en het herzien van de risicoinschattingen.

5 2. Strekking controleverklaring 2.1 Strekking controleverklaring 2.2 Overzicht controleverschillen

6 2.1 Strekking controleverklaring Goedkeurende controleverklaring De jaarrekening is getrouw De jaarrekening is rechtmatig Wij hebben bij de jaarrekening 2016 van de gemeente Emmen een goedkeurende controleverklaring afgegeven met betrekking tot de getrouwheid en rechtmatigheid. Een goedkeurende verklaring met betrekking tot getrouwheid betekent dat de jaarrekening 2016 een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van zowel de baten en lasten over 2016 als van de activa en passiva per 31 december 2016 in overeenstemming met het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) voor Provincies en Gemeenten. Een goedkeurende verklaring met betrekking tot rechtmatigheid betekent dat de verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties in de jaarrekening 2016 in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen en in overeenstemming zijn met de relevante wet- en regelgeving. Geen bevindingen in de SiSa-bijlage Jaarverslag is verenigbaar Omdat de materialiteit wettelijk is bepaald en de continuïteit voor overheden minder relevant is (overheden kunnen niet failliet gaan), zijn deze elementen niet opgenomen in uw verklaring. De kernpunten zijn weergegeven in ons accountantsverslag, dat openbaar beschikbaar is. Wij hebben geen bevindingen inzake de SiSabijlage. Ingevolge artikel 213 lid 3 onder d Gemeentewet vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening.

7 2.2 Overzicht controleverschillen Ongecorrigeerde controleverschillen Post/omschrijving van de toelichting Fouten (* 1.000) Onzekerheden (* 1.000) Verwijzing Getrouwheid en Rechtmatigheid Huishoudelijk hulp, geen onderbouwing voor prestatielevering Begeleiding, prestatielevering niet aangetoond door ontbreken controleverklaring zorgaanbieder en/of gerapporteerde onzekerheden Beschermd wonen, prestatielevering niet aangetoond door ontbreken controleverklaring zorgaanbieder en/of gerapporteerde onzekerheden Onzekerheid prestatielevering zoals gerapporteerd door accountant Penvoerder Jeugdhulpregio Drenthe Financiële vertaling fouten WMO, Jeugdwet zoals gerapporteerd door accountant SVB Ten onrechte opnemen verplichting voor project Westerstraat Totaal Getrouwheid Rechtmatigheid Ongesaldeerde getrouwheidsfouten zijn tevens rechtmatigheidsfouten Rechtmatigheid inkopen transport Totaal Materialiteit (1% voor fouten / 3% voor onzekerheden) Uitvoeringsmaterialiteit (75% van de materialiteit) Door de raad vastgestelde rapporteringstolerantie

8 3. Top 3 aandachtspunten voor 2017 Inleiding Naar aanleiding van onze controle van de jaarrekening 2016 hebben wij een aantal bevindingen en aanbevelingen over het afgelopen boekjaar weergegeven. Daarnaast willen wij, vanuit onze natuurlijke adviesfunctie, de volgende top 3 van aandachtspunten voor het komende jaar benoemen. 1. Monitoring Wildlands Eind 2016 heeft het college een kaderstellende notitie opgesteld met betrekking tot de monitoring op Wildlands als belangrijke verbonden partij. Hierin wordt ingegaan op de verschillende rollen die de gemeente ten aanzien van Wildlands heeft en de mogelijke maatregelen ten behoeve van de monitoring van de financiering en risico s. Naar onze mening een prima uitgangspunt. Het is voor 2017 van belang deze maatregelen inhoud te geven en nauwlettend uit te voeren. 2. Inrichting Beheersmaatregelen ICT Zoals in onze managementletter 2016 is gerapporteerd zijn de algemene IT Beheermaatregelen (ook) van belang voor een efficiënte aanpak van onze controle. Interne gap-analyse ten opzichte van Baseline Informatiebeveiliging Gemeenten toont (o.a.) nog tekortkomingen voor wat betreft logische toegangsbeveiliging, continuïteitsbeheer. Implementatie van adequaat functionerende beheersmaatregelen op dit terrein behoeft de aandacht. 3. Sociaal Domein In verband met de beëindiging van de Jeugdhulpregio Drenthe, waarin alle Drentse gemeenten samenwerkten, is met ingang van 2017 een nieuwe samenwerkingsvorm gekozen met een gedeelte van de Drentse gemeenten. Van belang is om tijdig actie te ondernemen om zowel de getrouwheid als de rechtmatigheid ten behoeve van de jaarrekening 2017 aan te kunnen tonen.

9 4. Uw financiële positie vergeleken 4.1 Resultaat Uw financiële positie vergeleken 4.3 Toelichting op uw financiële positie

10 4.1 Resultaat 2016 Resultaat 2016 bedraagt 8,9 mln voordelig, begroot resultaat was nihil Resultaat 2016 Het saldo van de jaarrekening van de gemeente Emmen over het jaar 2016 bedraagt 8,9 miljoen voordelig. In het onderstaand overzicht is het resultaat in het kort weergegeven: Rekening van baten en lasten (alle bedragen * 1.000,-) Begroot vóór wijziging Begroot na wijziging Realisatie 2016 Baten Lasten ( ) ( ) ( ) Saldo baten en lasten programma s ( ) ( ) ( ) Saldo algemene dekkingsmiddelen Saldo baten en lasten (871) (11.322) Stortingen in reserves (10.866) (16.993) (21.141) Onttrekkingen aan reserves Resultaat 0 (19) Voor een uitgebreide analyse van het resultaat verwijzen wij naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening. Resultaat wijkt ongeveer 2% af van de begroting; dit duidt op een adequaat voorspellend vermogen Het resultaat wijkt ongeveer 2% af van de totale begrote lasten (na wijziging). Dit ligt binnen de door ons gehanteerde ervaringsnorm van 2-3% en duidt op een adequaat voorspellend vermogen. De afwijking van de begroting na wijzigingen wordt met name veroorzaakt door de verkoop van de aandelen in Enexis B.V. voor een bedrag van 14,3 miljoen. In de jaarrekening zijn de verschillen tussen begroting en realisatie adequaat toegelicht.

11 4.2 Uw financiële positie vergeleken Ratio weerstandsvermogen Solvabiliteitsratio 250% 236% Gemid. NL* 31,9% 200% 150% 100% 131% 166% 104% JR 2016 Begr JR ,4% 11,4% 10,1% 50% JR 2016 Begr JR 2015 Begr Begr ,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% * De bron voor de gemiddelden in Nederland (2014) is het dashboard op Netto schuldquote Ratio grondexploitatie Gemid. NL* JR 2016 Begr ,3% 103,5% 124,3% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 16,5% 15,1% 15,0% 24,3% JR ,5% 10,0% 5,0% 6,7% Begr ,9% 50,0% 70,0% 90,0% 110,0% 130,0% 150,0% 0,0% JR 2016 Begr JR 2015 Begr Gemid. NL*

12 4.3 Toelichting op uw financiële positie Solvabiliteit = eigen vermogen / balanstotaal Toelichting solvabiliteit Het financiële kengetal solvabiliteit is de verhouding van het eigen vermogen gedeeld door het totaal van de balans. In feite geeft dit kengetal aan in hoeverre de activa van de gemeente (ofwel bezittingen aan de debetzijde van de balans) worden gefinancierd met eigen middelen. Het eigen vermogen (of de solvabiliteit) heeft een bufferfunctie en financieringsfunctie. De bufferfunctie van het eigen vermogen is de mogelijkheid om tegenvallende resultaten op te vangen en verliezen in mindering te brengen op het eigen vermogen. Het weerstandsvermogen geeft daar, middels een inschatting van de risico s, ook een goede (of zelfs nog betere) analyse van. De financieringsfunctie van het eigen vermogen houdt verband met de mogelijkheid om te lenen. Banken zullen pas geld lenen als een organisatie voldoende buffers heeft in de vorm van eigen vermogen ofwel solvabiliteit. Omdat gemeenten in principe niet failliet kunnen gaan, heeft de financieringsfunctie een andere betekenis dan in het bedrijfsleven. Een inherente beperking aan het kengetal solvabiliteit bij gemeenten is dat, op basis van de BBV, er een aantal verslaggevingsvoorschriften zijn die de solvabiliteit niet altijd vergelijkbaar maken. Tot dusver was het bijvoorbeeld toegestaan activa met maatschappelijk nut ineens af te schrijven. Een ander voorbeeld is dat een voorziening niet op de balans hoeft te worden verantwoord, maar mag worden afgedekt in de begroting. Omdat gemeenten op deze en andere verslaggevingsaspecten verschillende keuzes kan maken, heeft een vergelijking inherente beperkingen. Maar desondanks is de aandacht voor de financiële positie en deze kengetallen een prima ontwikkeling en is het alleen al goed om de eigen ontwikkelingen te volgen. De solvabiliteit bedraagt ultimo 2016 (afgerond) 11% ( 70,7 / 618,8 miljoen) en is licht gestegen als gevolg van het positieve saldo van baten en lasten (voor mutaties reserves). De solvabiliteit van Emmen is fors lager dan het landelijk gemiddelde, wat een uitvloeisel is van bewuste keuzes die in het verleden zijn gemaakt ten aanzien van omvangrijke investeringen in onder andere het centrum van Emmen.

13 4.3 Toelichting op uw financiële positie Ratio grex = voorraad / totale baten Toelichting op ratio grondexploitatie De ratio grondexploitatie, is de verhouding van de voorraad gronden gedeeld door het totaal van de baten. Dit kengetal geeft aan hoe de voorraden van de gemeente zich verhouden ten opzichte van de jaarlijkse inkomsten. Daarmee kan beoordeeld worden of de omvang van de grondexploitatie risicovol is in relatie tot de omvang en inkomsten van de gemeente. De ratio grondexploitatie van de gemeente Emmen bedraagt ultimo %. Deze ratio is ten opzicht van 2015 gedaald en ligt onder het landelijk gemiddelde van 24,3% (cijfers 2014). Daarbij moet worden bedacht dat de ogenschijnlijke verbetering van deze ratio in belangrijke mate is terug te voeren op de wijzigingen in het BBV die er toe leiden dat bouwgronden niet in exploitatie nu worden gepresenteerd onder de materiele vaste activa. Toelichting netto-schuldquote Netto-schuldquote= leningen / totale baten Schuldquote bedraagt 104% - binnen de maximale bandbreedte die de VNG stelt Het financiële kengetal netto-schuldquote, is de verhouding van de langlopende leningen gedeeld door het totaal van de baten. In feite geeft dit kengetal aan in hoeverre de schulden van de gemeente zich verhouden ten opzichte van de jaarlijkse inkomsten, als indicator van de mogelijkheid om rente en schulden (terug) te kunnen betalen. De eerder genoemde inherente beperking ten aanzien van de verslaggevingsvoorschriften gelden overigens ook voor de schuldquote. De netto-schuldquote van de gemeente Emmen bedraagt ultimo % en is daarmee 2% lager dan 2015 (106%), maar ruim boven het landelijk gemiddelde. De VNG adviseert om 130% als maximum norm te hanteren en daarboven de schulden af te bouwen en voorzichtig te zijn bij een percentage tussen de 100% en 130%. Daarbij moet bedacht worden dat de schulden voor een aanzienlijk deel zijn aangetrokken ten behoeve van de financiering van Wildlands (zie 5.2). Bij de berekening van de netto-schuldquote wordt onderscheid gemaakt tussen de quote inclusief en exclusief doorgeleende gelden. Dit maakt inzichtelijk wat het aandeel is van de verstrekte leningen in de exploitatie. De gecorrigeerde (dus exclusief doorgeleende gelden) netto schuldquote bedraagt ultimo %. Over het algemeen geldt; hoe lager de percentages van deze kengetallen hoe beter.

14 4.3 Toelichting op uw financiële positie Ratio weerstandsvermogen verbeterd m.n. obv geactualiseerde risicoanalyses transities sociaal domein Onze rol in relatie tot het weerstandsvermogen De analyse van het weerstandsvermogen is een onderdeel van het jaarverslag (paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing). Vanuit onze controlerende rol hoeven wij alleen vast te stellen of het jaarverslag (en dus deze paragraaf) niet strijdig is met de jaarrekening. Omdat de omvang en inschatting van het weerstandsvermogen voor de continuïteit en toekomst van de gemeente van groot belang is, besteden wij (vanuit onze natuurlijke adviesfunctie) in dit accountantsverslag hier aandacht aan. Zoals in de jaarrekening in de paragraaf weerstandsvermogen is toegelicht, streeft de gemeente Emmen er naar om het weerstandsvermogen voldoende capaciteit te hebben om incidenteel voorkomende risico s te kunnen afdekken. Hiertoe wordt gebruik van de NARIS systematiek, waarbij wordt uitgegaan van een zekerheidspercentage van 80%. Emmen hanteert hierbij een ingroeimodel en wil doorgroeien naar een dusdanige weerstandscapaciteit waarmee de gemeente met een zekerheid van 90% in staat is om alle voorkomende risico s op te vangen. Zoals in het jaarverslag 2016 is beschreven bedragen de door de gemeente per ultimo 2016 gekwantificeerde risico's 17,5 mln. De beschikbare weerstandscapaciteit per 31 december 2016 (inclusief het resultaat 2016) bedraagt 41,3 mln. De ratio weerstandsvermogen bedraagt daarmee 2,36 en ligt daarmee boven de nagestreefde bandbreedte. Ten opzichte van 2015 (ratio : 1,66) is sprake van een verbetering. Deze verbetering hangt samen met het toenamen van de weerstandscapaciteit (als gevolg van het resultaat 2016) als ook met de herziening van de risico-inschattingen die er toe hebben geleid dat het bedrag aan risico s is afgenomen. In de paragraaf weerstandsvermogen en risicomanagement is een uitgebreide toelichting gegeven.

15 5. Belangrijkste bevindingen Bevindingen Grondexploitaties Bevindingen Wildlands Bevinding Centrumvernieuwing Emmen Bevinding rechtmatigheid aanbestedingen Bevinding sociaal domein Overige bevindingen

16 5.1 Bevindingen Grondexploitaties (1) Waardering bouwgronden in exploitatie conform de vereisten van het nieuwe BBV leidt tot een afwaardering van totaal 2,5 mln. Bouwgronden In Exploitatie Met ingang van 1 januari 2016 zijn wijzigingen in het BBV (Besluit Begroting en Verantwoording) van kracht ten aanzien van de waarderingsregels van gemeentelijke grondexploitaties. Dit naar aanleiding van de eerdere signalering van de commissie BBV dat de jaarrekeningen van gemeenten in Nederland mogelijk te weinig informatie bevatten over grondexploitaties. Tevens was het voor een goede invoering van de nieuwe vennootschapsbelastingplicht noodzakelijk richtlijnen te geven over de afbakening van grondexploitaties en de aan de grondexploitaties toe te rekenen kosten. De commissie BBV doet de stellige uitspraak dat de looptijd van grondexploitaties maximaal 10 jaar mag bedragen, tenzij hiervan gemotiveerd van is afgeweken. Deze motivatie moet zijn geautoriseerd door de raad, worden toegelicht in jaarrekening en ten aanzien van de langere looptijd voorzien zijn van risico- beperkende beheersmaatregelen. De boekwaarde van de bouwgronden in exploitatie bedraagt minder dan 5% van het balanstotaal (grex ratio 6,7%) en kan als volgt worden samengevat: Ultimo 2016 Ultimo 2015 Risico beperkende maatregelen getroffen. Aandacht voor waardering bedrijventerreinen blijft noodzakelijk Voorraad gronden in exploitatie Voorziening voorraad gronden in exploitatie Netto boekwaarde BIE De gemeente Emmen kent vijf grondexploitaties met een looptijd langer dan de richtermijn van 10 jaar. Voor woningbouw gaat dit om Emmer Compascuum, Koppelwijk/Maatschappijweg en voor bedrijventerreinen om Bedrijvenpark A37, De Tweeling, Businesspark Meerdijk en Emmtec ten noorden van de rondweg. Ten aanzien van de woningbouw zijn de geraamde uitgaven na 10 jaar verwaarloosbaar. Voor de bedrijventerreinen moet na 10 jaar nog ongeveer 23 ha worden uitgegeven, met name op het Bedrijvenpark A37 en Businesspark Meerdijk. Het grootste deel hiervan (13 ha) heeft betrekking op het Bedrijvenprak A37, met een relatief lage boekwaarde per m2. Voor deze complexen langer dan 10 jaar heeft de gemeente Emmen een raadsbesluit genomen en de onderstaande risico-beperkende beheersmaatregelen getroffen: Het niet indexeren van opbrengsten die verder liggen dan 10 jaar. Verlaging van de rekenrente naar 2,1% (was 3,5%). Het opstellen van een risicoberekening ten aanzien van de geprognotiseerde opbrengsten na 10 jaar. Aan de hand van de vastgestelde disconteringsvoet is het risico ten aanzien van deze opbrengsten na 10 jaar gekwantificeerd en opgenomen in de berekening van het weerstandsvermogen. De bovengenoemde aanpassingen op basis van de jaarlijkse actualisatie van de grondexploitaties, hebben in 2016 geleid tot het verhogen van de voorziening voor verliesgevende grondexploitaties met 2,5 miljoen. Wij kunnen instemmen met de huidige waardering. Wel willen wij blijvende aandacht vragen voor de verkopen en waardering van de bedrijventerreinen mede in relatie tot de looptijd.

17 5.1 Bevindingen Grondexploitaties (2) Waardering van bouwgronden niet in exploitatie maakt gebruik van de overgangsbepalingen uit het nieuwe BBV Resterende financiële risico s in de huidige waardering bouwgronden niet in exploitatie lijken beperkt Bouwgronden Niet In Exploitatie Alle niet BIE-gronden dienen op grond van het BBV vanaf 1 januari 2016 te worden gepresenteerd onder de materiele vaste activa (MVA). De waarderingsgrondslag voor gronden als MVA is de verkrijgingsprijs of de duurzame (lagere) marktwaarde. Gronden die in dit kader overgaan naar de MVA kunnen een hogere boekwaarde hebben dan de marktwaarde. Voor die gronden geldt een overgangsregeling van 4 jaren: uiterlijk 31 december 2019 zal een toets moeten plaatshebben op de marktwaarde van deze gronden tegen de geldende bestemming. Als daarbij een duurzame waardevermindering wordt vastgesteld zal dit uiterlijk 31 december 2019 tot een afwaardering van de gronden moeten leiden. De gemeente Emmen heeft er in haar jaarrekening 2016 voor gekozen gebruik te maken van deze overgangsregeling, waarbij overigens wel de in het verleden reeds op de niet in exploitatie genomen gronden getroffen voorzieningen tevens zijn overgeheveld (en herijkt naar de laatste inzichten rondom de voorgenomen exploitatie Rundedal, leidend tot een verhoging van de voorziening met ca. 3 miljoen) naar de MVA. De nieuwe presentatiewijze van deze gronden heeft derhalve geen gevolgen voor de huidige waardering. Voorraad nog niet in exploitatie genomen bouwgronden Voorziening voorraad nog niet in exploitatie genomen bouwgronden Netto boekwaarde NIEGG (met ingang van 2016 gepresenteerd onder MVA) Ultimo 2016 Ultimo Op de balans per ultimo 2016 handelt het in dit kader om een netto positie van 30,7 miljoen (boekwaarde van 42,7 miljoen minus reeds getroffen voorzieningen van 12 miljoen). Opgemerkt wordt dat deze gronden in de regel reeds een waardering op of rondom de actuele prijs van landbouwgronden hadden. Dit maakt dat de nog resterende financiële risico s in de huidige waardering van deze bouwgronden niet in exploitatie beperkt lijken.

18 5.2 Bevindingen Wildlands (1) Positie van de gemeente op Wildlands is aanzienlijk. De gemeente heeft zekerheden gesteld en de risico s meegewogen in de bepaling benodigde weerstandscapaciteit Financiering en verhoudingen gemeente Emmen met Wildlands Zoals uit de onderstaande opstelling is het financiële belang van de gemeente Emmen i.r.t. Wildlands aanzienlijk. De totale (directe en indirecte) financiering bedraagt bijna 60 miljoen, ofwel bijna 10% van het balanstotaal van de gemeente Emmen. Per ultimo 2016 kent de gemeente Emmen de navolgende financiële verhoudingen met Wildlands: Bedragen * Ultimo 2016 Ultimo 2015 Gestelde zekerheden Certificaten DPE Next Achtergestelde lening Recht van 2e hypotheek op de 3 parkwerelden Achtergestelde overbruggingslening Recht van 2e hypotheek op de 3 parkwerelden Lening Wereld van de Ontmoeting Eerste recht van hypotheek en eerste recht van koop op entreegebied Wildlands en parkeerterrein P Wildlands/ Centrum Zuid Lening Nvt Gezamenlijk recht van 1e hypotheek van maximaal 21 miljoen exclusief opslag voor kosten (Rabobank , Volker Wessels en gemeente ) op de 3 parkwerelden Garantstelling banklening t.b.v. Wereld van de Ontmoeting Niet uit de balans blijkende verplichting Totaal Daarnaast heeft de gemeente op de balans onder de immateriële vaste activa (bijdrage activa in eigendom van derden) nog een bedrag van 17 miljoen geactiveerd. Dit betreft met name de eerdere schadeloosstelling voor de verkrijging van de grond aan de Hoofdstraat (huidige locatie Wildlands). Hoewel ten aanzien van de verschillende leningen u/g zekerheden zijn gesteld, blijven er voor de gemeente Emmen substantiële risico s bestaan. De meest wezenlijk hierbij is de vraag of de exploitatie van Wildlands zich over de looptijd van de leningen (25-40 jaren) kan blijven ontwikkelen in lijn met de uitgangspunten en verwachtingen zoals in het bedrijfsplan weergegeven. De gemeente heeft de risico s ten aanzien van Wildlands voor een bedrag van maximaal 46 miljoen, met een kans van 10% meegewogen in de bepaling van het benodigde weerstandsvermogen. Zie voor een nadere toelichting in de paragraaf weerstandsvermogen en risicomanagement.

19 5.2 Bevindingen Wildlands (2) Notitie monitoring Wildlands Next vastgesteld door het college Advies: instellen financiële werkgroep Jaarcijfers Wildlands voor 1 april beoordelen Monitoring Eind 2016 heeft het college een kaderstellende notitie opgesteld betrekking tot de monitoring op Wildlands als belangrijke verbonden partij. Hierin wordt ingegaan op de verschillende rollen die de gemeente ten aanzien van Wildlands heeft, zoals certificaathouder, financier, subsidievertrekker, verhuurder en verpachter. Tevens wordt uitgebreid ingegaan op de wijze waarop de monitoring door de gemeenten vanuit die rollen met ingang van 2017 zal worden ingevuld. In de kern gaat het hier om: Een adequate informatievoorziening vanuit Wildlands op basis van kwartaal- en jaarrapportages. In de notitie zijn de onderwerpen benoemd waarop de monitoring zal gaan plaatsvinden, zoals begroting, jaarrekening, balans en Winst & verliesrekening, investerings- en liquiditeitsprognoses bezoekersaantallen, etc. De belangrijkste factor daarbij is natuurlijk uiteindelijk de realisatie van het bedrijfsplan. Periodieke gesprekken om de bedoelde rapportages nader te bespreken / te doorgronden: 1 keer per kwartaal een monitoringsgesprek / bestuurlijk overleg tussen de verantwoordelijk wethouder met de directie van Wildlands. 1 keer per jaar een bestuurlijk gesprek tussen een vertegenwoordiging van het college met de Raad van Commissarissen van Wildlands. 1 keer per jaar een bestuurlijk gesprek tussen een vertegenwoordiging van het college met de algemene vergadering van aandeelhouders (zijnde het stichtingsbestuur). In het kader van onze controle hebben wij kennis genomen van de kaderstellende notitie zoals die per 1 januari 2017 van kracht is. De notitie geeft naar onze mening een heldere analyse van de verhoudingen en stelt de logische maatregelen voor gezien de aard en omvang van het financiële belang van de gemeente Emmen en de mogelijke daaraan gerelateerde risico s. Wij geven wij u nog in overweging om ook op ambtelijk niveau een financiële werkgroep in te stellen met medewerkers van de gemeente Emmen en Wildlands. In een dergelijke werkgroep kan de informatie-uitwisseling en monitoring worden uitgewerkt en voorbereid. Daarnaast adviseren wij de gemeente om de jaarrekening en controleverklaring van Wildlands te laten indienen voorafgaand aan de start van de controle van de jaarrekening van de gemeente Emmen (uiterlijk 1 april). Gezien het financiële belang is het zowel voor de jaarrekening van de gemeente Emmen als ook voor onze controle relevant om kennis te nemen van de jaarcijfers van Wildlands en de uitkomsten van de controle.

20 5.2 Bevindingen Wildlands (3) Afrekening overbruggingskrediet Wildlands nog altijd onderhanden Verantwoording t.a.v. overbruggingskrediet Met betrekking tot de op de eerder genoemde leningen geldt dat de voorwaarden en gestelde zekerheden zijn geformaliseerd, met uitzondering van het genoemde overbruggingskrediet (ultimo ,9 miljoen). Hiervoor geldt dat de raad in 2010 heeft besloten een overbruggingskrediet van maximaal 22 miljoen beschikbaar te stellen aan Wildlands voor de periode Wildlands heeft in september 2015 het verzoek gedaan om de overbruggingsperiode van het overbruggingskrediet te verlengen tot 1 april De raad heeft daarmee ingestemd. Op basis van de ingediende onderliggende liquiditeitsbegroting Wildlands 2016 heeft het College in maart 2016 besloten de liquiditeitsbehoefte van Wildlands over de periode januari t/m maart 2016 in beginsel vast te stellen op In januari, februari en maart 2016 heeft Wildlands in dit kader een drietal declaraties ingediend voor een totaal bedrag van De totale bevoorschotting van Wildlands kwam daarmee op het niveau zoals in de jaarrekening is verantwoord. In het collegebesluit zijn een aantal voorwaarden gesteld; Wildlands diende uiterlijk 1 juni 2016 een verantwoording van de werkelijke liquiditeitsbehoefte tot 1 april 2016 te overleggen, voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring, ter vaststelling en afrekening van de verstrekte overbruggingsfinanciering (i.c. omzetting naar een nieuwe langlopende lening u/g). Wij hebben u hierover ook geïnformeerd in onze managementletter Wij constateren dat door Wildlands aan de gestelde voorwaarden met betrekking tot verantwoording inclusief controleverklaring per uiterlijk 1 juni 2016 nog niet is voldaan. De beoogde definitieve eindafrekening van de overbruggingslening en aanpassing van de leningsovereenkomst heeft derhalve nog niet kunnen plaatsvinden. Naar wij hebben begrepen is sprake van overleg op dit dossier tussen de gemeente en Wildlands. Wij adviseren de uitwerking van deze verantwoording en de hierop uit te voeren accountantscontrole te bespreken in de eerder door ons geadviseerde financiële werkgroep.

21 5.3 Bevinding Centrumvernieuwing Emmen Stand van zaken CvE is opgenomen in de rapportage centrumvernieuwing Emmen 2016; wij zullen hieromtrent binnenkort afzonderlijk rapporteren Centrumvernieuwing Emmen (CvE) Zoals bekend maakt Wildlands onderdeel uit van het omvattende plan CvE. De overige projecten hebben onder andere bestaan uit de Wereld van Ontmoeting en het Atlastheater, Hondsrugtunnel en de ontwikkeling van de locatie Hoofdstraat. Deze projecten worden door de gemeente zelf ontwikkeld en vragen om een goede bewaking en monitoring van de kredieten en de verplichtingen die worden aangegaan. Uit de controle van de jaarrekening 2016 zijn hieromtrent geen bijzonderheden gebleken. Voor een gedetailleerde uiteenzetting verwijzen wij naar de Rapportage Centrumvernieuwing Emmen Wij zullen deze rapportage ingevolgde de aan ons hieromtrent verstrekte opdracht beoordelen. In een afzonderlijke rapportage zullen wij u hierover binnenkort nader informeren.

22 5.4 Bevinding Rechtmatigheid aanbestedingen Spendanalyse: 2 inkoop dossiers onrechtmatig voor bedrag van bijna 1,1 miljoen Interne aanbestedingsregels niet altijd nageleefd Rechtmatigheid Aanbestedingen Uit de uitgevoerde spendanalyse voor het boekjaar 2016 zijn een drietal onrechtmatigheden gebleken. Deze onrechtmatigheden betreffen: - Contract inzake schoonmaakdiensten (besteding 2016 bijna 9 ton): Dit betreft een in eerdere jaren gesloten overeenkomst waarvoor geen herstel mogelijk was. De gehele besteding in 2016 onder dit contract is derhalve als onrechtmatigheid aangemerkt. Opgemerkt wordt dat in 2016 een Europese aanbesteding is uitgevoerd wat ertoe heeft geleid dat met ingang van november 2016 wordt gewerkt op grond van een contract dat op rechtmatige wijze tot stand is gekomen. - Contract inzake huur van noodlokalen (besteding 2016 bijna 2 ton): Uit de door u uitgevoerde spendanalyses is gebleken dat de besteding onder dit contract onrechtmatig is. Wij hebben derhalve de gehele besteding in 2016 als onrechtmatig aangemerkt. - Emmen heeft in 2016 voor ruim 1 mln aan ICT leveringen en diensten betrokken van twee leveranciers. Een analyse hoe deze bestedingen zich verhouden tot de geldende EU aanbestedingsregels was nog niet beschikbaar. Wij hebben derhalve de gehele besteding 2016 als onrechtmatig aangemerkt. Tevens merken wij op dat uit de door de gemeente uitgevoerde spendanalyses afwijkingen zijn geconstateerd van de interne aanbestedingsrichtlijnen. Op grond van deze bevindingen zijn zogenoemde gedoogbesluiten door het college genomen. Uit deze constatering blijkt dat er in de voorkant van het proces onvoldoende waarborgen zijn getroffen die afdwingen dat de interne aanbestedingsrichtlijnen worden gevolgd. Wij adviseren u derhalve om nader aandacht te besteden aan de inrichting van het inkoopproces. Voor een nadere toelichting verwijzen wij tevens naar de managementletter In onderstaand overzicht hebben wij een samenvatting gegeven van de uitkomsten van de spendanalyses: Uitkomst spendanalyses Aantallen Percentage Omvang gecontroleerd bedrag * Percentage Geen bevindingen 78 95% % Herstel achteraf mogelijk 2 2,5% % Onrechtmatig aanbesteed 3 2,5% % Totaal % % Genoemd totaalbedrag hebben wij opgenomen in het overzicht controleverschillen zoals vermeld in hoofdstuk 2 van deze rapportage.

23 5.5 Bevindingen Sociaal Domein: Ontwikkelingen Uitgaven sociaal domein bedragen in ,4 miljoen Uitgaven Sociaal Domein 2016 De uitgaven van de gemeente Emmen in het sociaal domein bedragen over miljoen. In hoofdlijnen is de volgende onderverdeling naar stromen te maken: Onderdelen Sociaal Domein Omvang in miljoen WMO 54,2 Jeugdzorg 26,6 Persoonsgebonden budgetten (PGB s) 9,2 Totaal 90,0 Op de volgende sheets zullen wij onze bevindingen per stroom nader toelichten. Landelijk beeld: positieve ontwikkelingen in (interne) beheersing in het sociaal domein Ontwikkelingen in het Sociaal domein in 2016 In opdracht van het ministerie van BzK is eind 2016 een evaluatie gedaan van de uitkomsten van de controle in 2015 bij alle 393 gemeenten in Nederland. Daaruit bleek duidelijk de gevolgen van een hectisch transitiejaar in De helft van de gemeenten kreeg geen goedkeurende controleverklaring, het grootste deel hiervan kreeg een verklaring met beperking (43%) de overige een oordeelsonthouding (7%). Als gevolg van de transitie hebben 33% van de gemeenten de controleverklaring 2015 ná de deadline van 15 juli 2016 ontvangen. Overigens kreeg de gemeente Emmen (ook) over 2015 wel een goedkeurende controleverklaring. Ons landelijke beeld is dat in 2016, over het algemeen, belangrijke verbeteringen te zien zijn in de interne beheersing van gemeenten met name door het op orde krijgen van de cliëntadministratie en het indiceren van de cliënten. Doordat in 2015 en 2016 alle cliënten zijn geïndiceerd en gedurende 2016 de cliëntadministraties op orde zijn gebracht hebben gemeenten meer inzicht in de cliënten en kosten. De algemene tendens lijkt daarbij dat de lasten van de PGB s dalen doordat gemeente meer inzetten op zorg in Natura. Wij verwachten dit jaar weer meer goedkeurende controleverklaringen, omdat gemeenten zich hebben ingespannen om meer grip te krijgen op de levering van de zorg door goede afspraken te maken met zorginstellingen of op andere wijze de prestatiecontroles uit te voeren.

24 5.5 Bevindingen Sociaal Domein: WMO Resterende onzekerheid WMO: 5,9 mln WMO: 54,2 miljoen Ten aanzien van de WMO heeft de gemeente zelf de zorg ingekocht en instellingen gecontracteerd. De gemeente heeft met de grotere (> ) zorgaanbieders afspraken gemaakt omtrent oplevering van verantwoordingen voorzien van controleverklaringen. Naar de situatie per begin mei 2017 beschikte de gemeente in overwegende mate over verantwoordingen voorzien van controleverklaringen. Uit onze controle blijkt dat van een aantal zorginstellingen nog onvoldoende controle informatie is ontvangen, waarmee kan worden onderbouwd dat voor de gefactureerde zorg ook daadwerkelijk prestaties zijn verricht. Er resteren daardoor een aantal onzekerheden in onze controle: Huishoudelijk hulp, geen onderbouwing voor prestatielevering voor een bedrag van ; Begeleiding, prestatielevering niet aangetoond door ontbreken controleverklaring zorgaanbieder en/of gerapporteerde onzekerheden voor een bedrag van 2,9 mln; Beschermd wonen, prestatielevering niet aangetoond door ontbreken controleverklaring zorgaanbieder en/of gerapporteerde onzekerheden voor een bedrag van 2,2 mln. Bovengenoemde bedragen hebben we overgenomen in het overzicht controleverschillen zoals opgenomen in hoofdstuk 2 van deze rapportages. Resterende onzekerheid Jeugdhulp 0,3 mln Jeugd: 26,6 miljoen Wij hebben de controle van de jaarverantwoording Jeugdhulpregio Drenthe waarvoor gemeente Emmen penvoerder is inmiddels afgerond. In de jaarverantwoording 2016 zijn kosten verantwoord met betrekking tot bovenregionale jeugdbeschermingsinstellingen, kosten vanuit het landelijk transitiearrangement en niet gecontracteerde aanbieders. De met deze kosten samenhangende facturen worden door de zorgaanbieders verzonden naar de individuele gemeenten. Na goedkeuring door de gemeenten worden de facturen door de Penvoerder Financiën betaalbaar gesteld. Voor een bedrag van ca. 1,2 mln is geen zekerheid verkregen omtrent de prestatielevering. Dit bedrag hebben wij daarom als onzeker in de jaarverantwoording Jeugdhulp Drenthe aangemerkt. Deze onzekerheid wordt conform de geldende solidariteitsafspraken aan de individuele gemeenten toegerekend. Voor de gemeente Emmen resulteert dit in een onzekerheid van welke wij hebben meegewogen in onze oordeelsvorming omtrent de jaarrekening 2016 van de gemeente Emmen (zie hoofdstuk 2).

25 5.5 Bevindingen Sociaal domein: PGB s (1) Sociale Verzekeringsbank en uitvoering PGB administratie In 2016 opnieuw afkeurend oordeel accountant SVB De gemeente is afhankelijk van de SVB Met ingang van 2015 is uw gemeente verantwoordelijk voor uitvoering van de Persoonsgebonden Budgetten (PGB s) voor de Wmo en de Jeugdwet. Uitvoering hiervan vindt (verplicht) plaats door de Sociale Verzekeringsbank (SVB). De SVB controleert zorgovereenkomsten, toetst facturen en declaraties en betaalt uit aan zorgverleners of andere instellingen. Uw gemeente verstrekt de beschikkingen PGB en is verantwoordelijk voor een adequate cliëntregistratie en het vaststellen van de prestatielevering. Uitkomsten accountantscontrole SVB: voor 2016 opnieuw een afkeurend oordeel Uit de accountantscontrole 2016 bij de SVB blijkt dat landelijk sprake is van een afkeurend oordeel met een rechtmatigheidsfout voor de WMO van 34,18% (2015: 14,5%). Voor het onderdeel Jeugd is eveneens sprake van een afkeurend oordeel met een rechtmatigheidsfout van 33,9% (2015: 39,4%). De meest voorkomende getrouwheid en rechtmatigheidsfouten die de accountant van de SVB daarbij rapporteert zijn: Burgerservicenummer (BSN) ontbreekt of is incorrect overgenomen Type wet is niet of onjuist vermeld Er is sprake van ontbrekende of strijdige informatie in de zorgovereenkomst De originele factuur wijkt af van digitale declaratie of de factuur is niet nagestuurd De uitbetaling wijkt af van de factuur of de digitale declaratie Het uurtarief dat is gedeclareerd is hoger/lager dan dat op de zorgovereenkomst. Wij hebben een review gedaan en kunnen steunen op de werkzaamheden van de accountant van de SVB. Daarbij concluderen wij dat de formele fouten zoals geconstateerd bij de SVB geen impact hebben op het rechtmatigheidsoordeel over de jaarrekening 2016 van uw gemeente. Op de volgende sheet geven wij onze inschatting van de financiële fout weer. Geen onzekerheid uit hoofde van prestatielevering PGB s Advies 2017: wederom prestaties vaststellen Controle op de geleverde zorg in de vorm van PGB s Uit onze werkzaamheden blijkt eveneens dat de gemeente Emmen zelf controles heeft uitgevoerd om vast te stellen dat de zorg in de vorm van de PGB s ook daadwerkelijk is verstrekt (ofwel de zogenaamde prestatielevering). Het gevolg hiervan is dat wij op dit gebied geen onzekerheid hebben in onze controle voor wat betreft de levering van zorg. Bij deze inschatting zijn wij uitgegaan van de volgende omstandigheden: in 2016 is beter inzicht ontstaan in PGB- cliënten en zijn over het algemeen meer herindicaties uitgevoerd; In tegenstelling tot vorig jaar is geen sprake meer van een transitie met alle daaraan gerelateerde problemen; Wij constateren dat sprake is van afnemende financiële fouten bij het SVB in het risicostratum nov-dec 2016; Mede door de herindicaties is hoeveelheid PBG s in 2016 afgenomen; Ondanks de omvang van de onzekerheden in 2015 hebben wij, terugkijkend, geen materiële fouten ontdekt over Wij adviseren voor 2017, evenals voor 2016, om maatregelen te treffen waardoor kan worden vastgesteld dat de zorg in de vorm van PGB s ook daadwerkelijk is geleverd.

26 5.5 Bevindingen Sociaal Domein: PGB s (2) Fout PGB s mede gebaseerd op projectbrieven Geraamde fout in de Persoons Gebonden Budgetten De SVB controleert zorgovereenkomsten, toetst facturen en declaraties en betaalt uit aan zorgverleners of andere instellingen. Zoals aangegeven heeft de SVB een afkeurende controleverklaring ontvangen. Om te kunnen inschatten wat dit betekent voor uw gemeenten, heeft de SVB begin 2017 aan elke gemeente een zogenaamde projectiebrief rechtmatigheid 2016 gestuurd. Wij hebben een dossierreview uitgevoerd bij de accountant van het SVB. Op basis daarvan hebben wij onderscheid gemaakt tussen formele en financiële fouten, omdat alleen de laatste meewegen in het accountantsoordeel van uw gemeente. Op basis van de hieruit resulterende financiële foutpercentages van 4,24% voor de Jeugdhulp en 6,71% voor WMO, ramen wij de financiële fout voor de gemeente Emmen op afgerond PGB per categorie Bestedingen 2016 * Financieel foutpercentage Financiële fout * Jeugdhulp ,24% 164 Meest waarschijnlijke financiële fout : WMO ,71% 357 Totaal

27 5.6 Overige Bevindingen (1) Wij hebben een fout van meegewogen inzake onjuiste verplichting project Westerstraat Jaarlijks actualiseren van arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van belang Verplichting project Westerstraat Onder de overlopende passiva is een verplichting verantwoord voor een bedrag van inzake het project Westerstraat. Dit betreft voor het restant van een in het verleden verkregen subsidie waarop geen concrete bestedingsverplichting meer rust, alsmede voor aan interne middelen. Hoewel de gemeente voornemens is om op korte termijn te starten met het vervolg van het project, is er geen sprake van concrete verplichtingen. Wij hebben het bedrag van derhalve als fout meegewogen in ons oordeel. Geen voorziening getroffen voor arbeidskosten gerelateerde verplichtingen In de jaarrekening van de gemeente Emmen zijn geen voorzieningen opgenomen voor personele verplichtingen inzake pensioenen en/of wachtgeld. Het college stelt zich op het standpunt dat er sprake is van personele lasten met een jaarlijks gelijkblijvend volume waarvoor, op grond van de notitie arbeidskosten gerelateerde verplichting van de commissie BBV, geen voorzieningen hoeven te worden gevormd. Onder de niet uit de balans blijkende verplichtingen in de balans heeft het college een nadere toelichting op genomen. Wij kunnen instemmen met de door het college gemaakte afwegingen, maar adviseren u de validiteit van de bij de afweging gemaakte veronderstellingen jaarlijks te actualiseren.

28 5.6 Overige Bevindingen (2) Gegeven de onderhanden implementatie heeft de gemeente in de jaarrekening 2016 nog geen verplichtingen uit hoofde van de Vpb verwerkt Invoering Vpb-plicht overheidsbedrijven Overheidsondernemingen zijn met ingang van 1 januari 2016 belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting. Vanaf het boekjaar 2016 zullen overheidsondernemingen dan ook aangifte vennootschapsbelasting moeten gaan doen. Er is geen integrale belastingplicht. Belastingplicht voor de vennootschapsbelasting bestaat slechts voor zover de overheidsinstelling met een activiteit deelneemt aan het economische verkeer. Dat wil zeggen als de activiteit wordt verricht buiten de eigen kring. Daarnaast is een aantal ondernemingsactiviteiten specifiek vrijgesteld van de heffing van vennootschapsbelasting. Dit vloeit rechtstreeks voort uit de bedoeling van de wetgeving, te weten het tegengaan van mogelijke concurrentieverstoringen met private ondernemingen. Gemeente Emmen heeft intensief onderzoek gedaan naar de Vpb-plicht. Op grootboekniveau vindt vpb-labeling plaats, zowel bij nieuwe als bestaande grootboekrekeningen. Een verdere vertaalslag in het administratiepakket en borging van het jaarlijkse aangifteproces zal nog moeten plaatsvinden en is een aandachtspunt voor de nabije toekomst. Gemeente Emmen heeft een omvangrijk aantal grondexploitaties. De uitkomst op basis van een uitgevoerde doorrekening is negatief tot Vanwege deze uitkomst is nog vooralsnog geen openingsbalans opgesteld. De gemeente is met de belastingdienst in overleg om de aanwezige onderbouwing te laten beoordelen. Gegeven de onderhanden implementatie heeft de gemeente in de jaarrekening 2016 nog geen verplichtingen uit hoofde van de Vpb verwerkt. Voor een nadere toelichting verwijzen wij naar pagina 136 van het jaarverslag. Toelichting WNT voldoet aan de gestelde eisen Wet Normering Bezoldiging Topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) De WNT is op 1 januari 2013 in werking getreden en met ingang van 1 januari 2015 nader aangescherpt. Dit betekent dat de gemeente in haar jaarrekening de bezoldigingen van haar topfunctionarissen dient te vermelden. Wij hebben vastgesteld dat in de jaarrekening 2016 opgenomen toelichting omtrent de WNT voldoet aan de daaraan te stellen vereisten.

29 Bijlagen Bijlage A: Bevindingen SiSa-bijlage Bijlage B: Onze controle

30 Bijlage A Bevindingen SiSa-bijlage Geen bevindingen inzake de controle van de SiSa-bijlage Inleiding Bij de jaarrekening wordt als bijlage de SiSa-verantwoording toegevoegd. De gemeente Emmen heeft de rechtmatige totstandkoming van de SiSa-bijlage getoetst. Op grond van het Besluit accountantscontrole decentrale overheden, artikel 5, lid 4, rapporteren wij in dit rapport over de fouten en onzekerheden van de specifieke uitkeringen die in 2016 in het kader van SiSa worden verantwoord. Wij doen dit middels een tabel, die ook moet worden opgenomen als geen fouten of onzekerheden zijn geconstateerd. Per regeling wordt aangegeven of, en zo ja welke financiële fouten of onzekerheden zijn geconstateerd. Deze tabel hierna weergegeven. Nr. Specifieke uitkering of overig Fout of onzekerheid Financiële omvang in euro's Toelichting fout / onzekerheid D1 Regionale meld- en coördinatiecentra voortijdig schoolverlaten geen - n.v.t. D1A Regionale maatregelen voortijdig schoolverlaten geen - n.v.t. D9 Onderwijsachterstandenbeleid geen - n.v.t. D10 (Volwassenen) Onderwijs geen - n.v.t. E27B Brede doeluitkering verkeer en vervoer SiSa tussen medeoverheden geen - n.v.t. E28C Regionale mobiliteitsfondsen SiSa tussen medeoverheden geen - n.v.t. G2 Gebundelde uitkering Participatiewet (gemeentedeel 2016) geen - n.v.t. G3 Besluit bijstandverlening zelfstandigen (gemeentedeel 2016) geen - n.v.t. DRE2C Verkeer en vervoer SiSa tussen medeoverheden geen - n.v.t.

31 Bijlage B Onze controle Scoping: doel en object van de controle Het doel van de controle is het geven van een onafhankelijk oordeel of de financiële overzichten van de gemeente Emmen, in alle van materieel belang zijnde opzichten, zijn opgesteld zijn in overeenstemming met het BBV. Voor een uitgebreide beschrijving van onze aanpak verwijzen wij naar onze opdrachtbevestiging d.d. 5 juli Materialiteit Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fouten of fraude en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. Bij onze controlewerkzaamheden hebben wij als uitgangspunt de door de raad vastgestelde toleranties gehanteerd. De raad heeft ons daarbij opgedragen om bij onze oordeelsvorming en rapportering uit te gaan van de hierna vermelde goedkeurings- en rapporteringstolerantie. Op basis van het Besluit Decentrale Overheden (BADO) en onze professionele oordeelsvorming hebben wij de materialiteit voor de jaarrekening als geheel bepaald op Wij houden ook rekening met afwijkingen en/of mogelijke afwijkingen die naar onze mening voor de gebruikers van de jaarrekening om kwalitatieve redenen materieel zijn. Goedkeuringstolerantie Goedkeurend Beperking Oordeelsonthouding Afkeurend Fouten in de jaarrekening (% lasten) Onzekerheden in de controle (% lasten) 1% > 1% < 3% - 3% 3% > 3% < 10% 10% - Wij zijn met u overeengekomen dat wij tijdens onze controle geconstateerde afwijkingen boven de rapporteren, alsmede afwijkingen die naar onze mening om kwalitatieve redenen relevant zijn. Onze controle richt zich tevens op de getrouwheid en rechtmatigheid van de informatie in de SiSa-bijlage van de jaarrekening. Voor SiSa gelden specifiek voorgeschreven rapporteringstoleranties die veelal lager zijn dan uw rapporteringstolerantie. Wij passen deze voorgeschreven SiSa-toleranties eveneens op correcte wijze toe.

32 Bijlage B Onze controle Onafhankelijkheid Nederlands recht en overige beroepsregels, zoals de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO), vereisen dat wij onafhankelijk zijn ten opzichte van onze controle cliënten. Wij zijn van mening dat door ons is voldaan aan deze eisen. Wij bevestigen dat we geen giften >100 euro hebben gegeven aan dan wel aangenomen van de gemeente of haar personeel. Wij hebben de overige dienstverlening naast de controle van de jaarrekening beoordeeld aan de hand van onze beroepsregels en hebben geconcludeerd dat het type dienstverlening en de vergoeding onze onafhankelijkheid niet beïnvloeden. Fraude en noncompliance Onze controle is niet specifiek gericht op het ontdekken van fraude. Bij de planning en uitvoering van de werkzaamheden voor de jaarrekeningcontrole houden wij rekening met het risico dat de jaarrekening als gevolg van fraude en onregelmatigheden onjuistheden van materieel belang zou kunnen bevatten. Eén van de door ons uitgevoerde maatregelen is het bespreken van de mogelijke frauderisico s en mogelijke fraudesituaties op verschillende niveaus binnen de gemeente. Hiertoe hebben wij de mogelijke frauderisico s en de mogelijke fraudesituaties besproken met zowel de subcommissie controle en financiën, de verantwoordelijk wethouder en de concerncontroller. Deze besprekingen en onze controlewerkzaamheden hebben geen aanwijzingen voor materiële fraude opgeleverd. Geautomatiseerde gegevensverwerking en beveiliging persoonsgegevens Ingevolge artikel 2:393, lid 4 BW, dient de accountant in zijn verslag aandacht te besteden aan de bevindingen met betrekking tot de betrouwbaarheid en continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking. Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordeel omtrent de jaarrekening zelf en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. Wij hebben de automatiseringsorganisatie van de gemeente uitsluitend in het kader van de jaarrekeningcontrole beoordeeld. Voor onze bevindingen verwijzen wij naar onze managementletter De jaarrekeningcontrole heeft geen tekortkomingen in de continuïteit en betrouwbaarheid van de geautomatiseerde gegevensverwerking aan het licht gebracht.