Het topje van de ijsberg Boschman, Nienke; Hacquebord, Louwrens; Veluwenkamp, Jan Willem

Transcriptie

1 University of Groningen Het topje van de ijsberg Boschman, Nienke; Hacquebord, Louwrens; Veluwenkamp, Jan Willem IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2005 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Boschman, N., Hacquebord, L., & Veluwenkamp, J. W. (editors) (2005). Het topje van de ijsberg: 35 jaar Arctisch centrum ( ). (Volume 2 redactie) Groningen: Barkhuis Publishing. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 Het Arctisch Centrum in AMAP F. Steenhuisen In het najaar van 1992 werd het Arctisch Centrum door het ministerie van Buitenlandse Zaken gevraagd om eens te kijken naar het net opgerichte Arctic Monitoring and Assessment Programme (AMAP). Nederland had net daarvoor gevraagd om de vergaderingen van deze werkgroep als waarnemer bij te mogen wonen. Door het einde van de koude oorlog was het vrij plotseling mogelijk geworden om Rusland te betrekken in internationale arctische milieuprogramma s. In 1990 was op initiatief van Finland in Rovaniemi door de milieuministers van de acht Arctisch landen, waaronder Rusland, de Arctic Environmental Protection Strategy (AEPS) in het leven geroepen. Onder de paraplu van de AEPS werden de werkgroepen AMAP en de Conservation Arctic Flora and Fauna (CAFF) opgericht. Beide werkgroepen werd gevraagd om vanuit een regionale visie een rapport over de toestand van het milieu en de natuur in het Noordpoolgebied op te stellen. AMAP valt tegenwoordig onder de Arctic Council. De toekenning van de waarnemerstatus aan Nederland kon in eerste instantie niet rekenen op steun van alle deelnemende landen. Canada en Noorwegen hadden zo hun twijfels, onder meer vanwege de opstelling van Nederland in de discussie over de walvis- en zeehondenjacht. Nederland koos naar hun mening veel te vaak voor het standpunt van de milieuorganisaties en zo n houding paste nu eenmaal niet zo goed in de dagelijkse werkelijkheid in de poolgebieden. Uiteindelijk heeft het Arctisch Centrum toch een uitnodiging ontvangen voor de derde AMAP werkgroepvergadering en reisden Louwrens Hacquebord en Frits Steenhuisen naar Stockholm. Na een aantal vergaderingen verdwenen de reserves over de Nederlandse deelname als sneeuw voor de zon. Men was verrast te merken dat wij als Nederlandse vertegenwoordigers door onze arctische ervaring niet alleen wisten waarover we spraken maar ook de inwoners van de arctische landen begrepen. Sinds Stockholm (1992) is het Arctisch Centrum als waarnemer betrokken bij AMAP. Het streven is altijd geweest om een actieve waarnemer te zijn. Er is vanuit het centrum meegewerkt aan het schrijven van de AMAP rapporten (Louwrens Hacquebord) en er is veel gedaan aan gegevensverwerking en aan het uitvoeren van ruimtelijke analyses, vooral voor de onderdelen radioactiviteit, zware metalen en olie en gas (Frits Steenhuisen). Soms omvatten dit soort 47

3 analyses een veel groter gebied dan het poolgebied. Zo is er gewerkt aan een wereldwijde inventarisatie van emissiegevens van kwik die nodig zijn voor het modelleren van atmosferisch transport van kwik. Een ander voorbeeld van onderzoek buiten de Arctis is dat van de radionucliden in Zuid`-Siberië. Deze radionucliden worden door de Siberische rivieren naar het Arctisch gebied getransporteerd. In 1997 was het AMAP Assessment Report klaar. Hiermee was in feite aan de vraag van de ministers voldaan. Er was immers een wetenschappelijk rapport met een goed leesbare samenvatting geproduceerd. De conclusies van het rapport waren duidelijk genoeg: In comparison with most other areas of the world, the Arctic remains a clean environment. However, the following conclusions illustrate that, for some pollutants, combinations of different factors give rise to concern in certain ecosystems and for some human populations. These circumstances sometimes occur on a local scale, but in some cases may be regional or circumpolar in extent. (AMAP, 1997) Voor veel stoffen geldt dat ze voor het overgrote deel afkomstig zijn van buiten het Arctisch gebied. De transportmechanismen in de lucht, de zee en de rivieren werken vrijwel allemaal in de richting van het poolgebied. Als gevolg hiervan worden bijvoorbeeld in Oost Groenland hoge concentraties PCB s en kwik gemeten in het weefsel van ijsberen en ringelrobben. Uit het AMAP-rapport is duidelijk geworden dat de lokale bevolkingsgroepen veel zwaarder worden getroffen door vervuiling dan de bevolking elders in de wereld. Dat komt doordat zij lokaal voedsel consumeren. Op de eerste fase van AMAP, waarin de actuele situatie is vastgesteld, volgde een tweede fase waarin trends zijn vastgesteld. Nu waren vragen aan de orde van de volgende soort: Hoe veranderen de concentraties van verschillende stoffen in de tijd? Wordt de toestand van de natuur en het milieu beter of slechter? Antwoorden op deze vragen zijn nodig om het effect te toetsen van allerlei internationale verdragen op milieugebied, zoals LRTAP (Longrange Transboundary Air Pollution), de Stockholm Convention (POP s) en het Montreal Protocol over CFK s te toetsen. Deze tweede fase is in 2002 afgerond. Een van de meest opvallende conclusies is dat de hoeveelheden gechloreerde koolwaterstoffen (POP s) afnemen en dat de hoeveelheden broomhoudende brandvertragers toenemen. 48

4 Figuur 1. Uit: AMAP, Ook deze stoffen hebben een zeer nadelig effect op de gezondheid, maar er zijn (nog) geen internationale afspraken gemaakt over de beperking van de productie en het gebruik ervan. Verder komt er steeds meer kennis over elkaar versterkende processen. Zo wordt de mate van opname van kwik in de voedselketen sterk beïnvloed door de hoeveelheid UV-B straling op grondniveau. Deze toename van ultraviolette straling hangt weer samen met de rol die CFK s spelen in de ozonlaag tijdens de arctic sunrise. In de komende jaren zal AMAP twee nieuwe rapport gaan maken. Een over de milieugevolgen van de olie- en gaswinning in het poolgebied en een over het voorkomen van verzuring in de Arctis en Arctic Haze. Nederland zal in het onderzoek naar de arctische olie- en gas winning worden vertegenwoordigd door een medewerker van Gasunie BV. Beide onderzoeken zullen, naast andere AMAP-werkzaamheden, in 2005 en 2006 veel overleg vergen. SUMMARY The Arctic Centre has represented the Netherlands as an observer in the Arctic Monitoring and Assessment Programme (AMAP) since AMAP was started 49

5 as one of the programmes of the Arctic Environmental Protection Strategy (AEPS), which was initiated by the eight Arctic countries in Nowadays this programme has been placed under the Arctic Council. Louwrens Hacquebord and Frits Steenhuisen of the Arctic Centre have participated in data processing, spatial analyses and in the writing of the AMAP reports since AMAP published its first report, on environmental pollution in the Arctic, in In 2002, AMAP concluded the second phase of its research, which had concentrated on pollution trends. In the years to come, AMAP will produce two additional reports; one about the environmental consequences of oil and gas production in the polar area, the other on acidification in the Arctic and Arctic Haze. The Arctic Centre will participate in this work. LITERATUUR AMAP Arctic Pollution Issues: A State of the Arctic Environment Report. Oslo. AMAP AMAP Assessment 2002: Human Health in the Arctic. Arctic Monitoring and Assessment Programme (AMAP), Oslo. xiv pp. Borghuis, A.M., Steenhuisen, F., Brown, J.E. Sickel, M A weighted Cs inventory calculation of Reservoir 11, Mayak P.A., Russia with the novel use of remotely sensed information and sample data in a GIS. The Science of the Total Environment 291: Pacyna, J.M., Pacyna, G., Steenhuisen, F. and Wilson, F Mapping 1995 global anthropogenic emissions of mercury. Atmospheric Environment 37, Sup :

6 De landtong van Smeerenburg, Amsterdameiland. Foto: Ben Bekooy. 51

7 Opgraving Smeerenburg, traankokerij van Middelburg. Foto: Ben Bekooy. 52