Cultuurhistorische inventarisatie gemeente Groningen Gemeente Groningen, dienst RO/EZ, afdeling Bouw- Woningtoezicht en Monumenten

Transcriptie

1 Cultuurhistorische inventarisatie gemeente Groningen Gemeente Groningen, dienst RO/EZ, afdeling Bouw- Woningtoezicht en Monumenten BOUWHISTORISCHE VERKENNING Adres: Oude Kijk in 't Jatstraat 59 Status: Beeldbepalend Periode: veldwerk en Onderzocht door: T. Tel, F. van der Waard, R. de Vries (veldwerk) Auteur: F. van der Waard Datum: Groningen, tekstcorrectie en aanvulling afbeeldingen: Inleiding Deze bouwhistorische verkenning is uitgevoerd in het kader van het project Bouwhistorische inventarisatie en verkenning van de binnenstad van Groningen. Dit is het eerste project in het kader van de cultuurhistorische inventarisatie van het hele grondgebied van de gemeente Groningen die tot doel heeft de cultuurhistorische kwaliteiten in beeld te brengen. De bouwhistorische verkenning bevat een korte schets van de bouwgeschiedenis van het pand, een beschrijving van het interieur en het exterieur en een waardestelling. Het onderzoek richt zich in hoofdzaak op het gebouw zelf, waarbij in beperkte mate gebruik is gemaakt van schriftelijke bronnen en oud kaartmateriaal. De bouwgeschiedenis wordt daarom in hoofdlijnen weergegeven. Ook is het mogelijk dat achter voorzetwanden en verlaagde plafonds oudere constructies en interieurafwerkingen verborgen zitten. Voor het onderzoek van de bouwgeschiedenis is gebruik gemaakt van het bouwdossier van de dienst Ruimtelijke Ordening en Economische Zaken van de Gemeente Groningen. BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 1

2 8 Cultuurhistorische inventarisatie gemeente Groningen, bouwhistorische verkenning Oude Kijk in t Jatstraat 59 SITUERING EN STRUCTUUR Oude Kijk in 't Jatstraat 59 staat op een smal perceel (ca. 23 x 5 m) aan de oostzijde van de Oude Kijk in 't Jatstraat. Het is een diep huis (ca. 13 x 5 m) van twee bouwlagen met een zadeldak met voorschild. Achter het huis bevindt zich een smallere achterbouw van twee bouwlagen met een plat dak. Daarnaast is de voormalige binnenplaats overdekt door een eenlaagse aanbouw. Aan de rechterkant heeft het gebouw een mandelige muur met de rechterbuurman. Het moderne linker buurpand heeft echter oorspronkelijk ook een mandelige zijmuur met Oude Kijk in t Jatstraat 59 gehad. 6 4-c a b 26-a a 9t/m b b a a 6a1-6d4 2-4a 56-a d 1-a 50-b 63-a 61\21 59-a 57-a a 17-a 14-b 12-b 10-a b 13 11/ a a a 44-a a 53-a 51-b a 43t/m45c BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 2

3 8 Cultuurhistorische inventarisatie gemeente Groningen, bouwhistorische verkenning Oude Kijk in t Jatstraat 59 BOUWGESCHIEDENIS Het huis heeft een oude, wellicht eerste helft 17 e eeuwse, kern die oorspronkelijk was opgezet als een diep huis met zadeldak en mandelige zijmuren met de buren aan weerszijden. De datering is gebaseerd op de de oorspronkelijke hoofdopzet van het huis, de tienlagenmaat van het muurwerk in de zijgevel (72-75 cm), de eiken balklaag met balken die een rechthoekige doorsnede hebben en de grenen sporenkap met gezaagde telmerken. Vermoedelijk was het aanvankelijk een eenlaags pand dat geheel onderkelderd was; deze kelder stak een stuk boven het maaiveld uit. Daarboven bevond zich een hoge zaal die overdekt was met eiken balken. Het pand had een grenen sporenkap zonder borstwering. Van deze kern zijn de zijmuren, delen van de achtermuur, een eiken balklaag en de sporenkap bewaard gebleven. Uitsnede uit de vogelvluchtkaart van Haubois uit omstreeks Het noorden is op deze kaart links. Op de kaart van Haubois uit omstreeks 1643 is het lastig om het huis terug te vinden. Ongeveer ter plekke van het pand beeldt Haubois een rijtje diepe huizen af. Een van deze huizen zal met nr. 59 geïdentificeerd kunnen worden. 6 4-c a b 26-a a 9t/m b b a 12-a a1-6d4 2-4a 56-a d 1-a 50-b 63-a 61\21 59-a 57-a a17-a 8 14-b 12-b10-a 5 7-b 13 11/ a a a 44-a a 53-a 51-b a 43t/m45c De kadastrale minuut uit omstreeks 1830 met daarop aangegeven de moderne huisnummering. Op het minuutplan van omstreeks 1830 heeft het pand min of meer de huidige omtrek met de smalle achterbouw. Het huis had dus in ieder geval toen een achterbouw. Deze lijkt echter ouder te zijn. De BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 3

4 achterbouw heeft twee bouwlagen met 17 de - of 18 de -eeuwse ankers en kan daarmee in de 17 de of 18 de eeuw gebouwd zijn als tweelaags gebouw. Waarschijnlijk in het derde kwart van de 19 e eeuw kreeg het pand een verdieping erbij en hiervoor heeft men de balken boven de hoge begane grond (de zolderbalklaag) 60 cm hoger geplaatst en een nieuwe balklaag op een lager niveau aangebracht zodat het pand een verdieping kreeg waarbij de begane grond wat lager werd. Zeker is deze gang van zaken echter niet, het kan ook zijn dat het pand al een zeer lage (pakhuisachtige) verdieping bezat en dat men alleen de zolderbalklaag hoger plaatste om voldoende stahoogte te verkrijgen. Dit aspect zou nader vastgesteld moeten worden door de balklaag boven de begane grond te onderzoeken. Het hoger plaatsen van de zolderbalklaag is constructief op een eigenaardige wijze uitgevoerd. Men zaagde de balken door en heeft ze hoger aangebracht op gemetselde kolommen die op een plaat staan die in de lengterichting op de balken boven de begane grond ligt. De uiteinden van de eiken balken heeft men op de oorspronkelijke plaats in de muur laten zitten. Ook de kap bleef op de oorspronkelijke plaats zitten. De oorspronkelijke muurplaat bleef gehandhaafd. Dit had tot gevolg dat de bovenste 60 cm van de verdieping afgeschuind is door de dakvlakken en de zolder minder breed werd dan de verdieping. De ruimte tussen de kolommen van de verdieping heeft men benut door aan beide zijden kastenwanden te maken. De veranderingen in de hoogte-indeling van het huis maakten het aanpassen van de voorgevel noodzakelijk en een nieuwe voorgevel werd gemetseld met vensters waarvan de bovenhoeken zijn afgerond en ook werd het zadeldak aan de voorkant van een voorschild voorzien. Bij een volgende verbouwing in 1891 werd een winkelpui geplaatst en waarschijnlijk is toen ook het voorste gedeelte van de kelder verlaagd tot het niveau van de straat zodat de winkel makkelijker toegankelijk werd. In de 20 e eeuw zijn diverse verbouwingen en vernieuwingen uitgevoerd. Omstreeks werd de afwerking op de verdieping gemoderniseerd en hieraan herinnert nog een trappaal en het karton met eenvoudige sjabloonschilderingen dat in enkele balkvakken is aangebracht. In 1936 vindt een vrij omvangrijke verbouwing plaats waarbij een nieuwe winkelpui werd gemaakt en het interieur enkele vernieuwingen onderging. Uit deze tijd stammen de marmeren haarden op de verdieping en de kastenwanden werden van halfronde beëindigingen met glas in lood voorzien. Ook de trapkoker kreeg een halfronde vorm met glas in lood. Verder werd het achterste deel van de aanbouw met een verdieping verhoogd. In de tweede helft van de 20 e eeuw werd de winkelpui andermaal vernieuwd en de indeling op de begane grond werd versoberd. Bij een ontmanteling van de bovenwoning in 2006 zijn de indelingswanden van de verdieping en de zolder gesloopt en zijn de meeste kastenwanden verdwenen. BESCHRIJVING gevels De voorgevel is een drie traveeën brede lijstgevel met twee bouwlagen en een mezzanino. De gevel is opgemetseld van roodbruine baksteen in kruisverband en dateert uit het derde kwart van de 19 de eeuw. De begane grond bestaat uit links een moderne winkelpui en rechts de deur naar de bovenverdieping De hoekpenanten en een brede bovenzone tot onder de onderdorpels van de verdiepingsvensters zijn bekleed met 20ste-eeuwse zwarte tegeltjes. Hieronder kunnen resten van een oudere pui zitten. De verdieping heeft drie H-vensters met afgeronde bovenhoeken. Deze zijn overdekt met rollagen. Het raamhout is vernieuwd. De mezzanino heeft drie lage vensters met afgeronde bovenhoeken, overdekt met rollagen. De gevel wordt afgesloten door een kroonlijst met twee gesneden consoles. De achtergevel is een gepleisterde topgevel waarvan de linkerhelft is ingebouwd door de tweelaagse achterbouw. De begane grond is ingebouwd door de aanbouw over de vroegere binnenplaats. Op de verdieping is een breed 20ste-eeuws venster. In de top is een breed kozijn met daarin een recente deur en een venster ernaast. In de driehoekige top zijn enige vrij oude, mogelijk 17 de -eeuwse ankers, zichtbaar, die de kapconstructie aan de gevel koppelen. BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 4

5 Gezien de ankers is het goed mogelijk dat de achtergevel onder de pleistering nog een kern heeft van 17 de - eeuwse bouwsubstantie. plattegrond per bouwlaag De begane grond is als winkel in gebruik en heeft verlaagde plafonds en voorzetwanden. De achterste helft van de begane grond heeft een verdiept liggende vloer waarboven een entresol is aangebracht. Bij nadere analyse is dit een restant van een kelder die deels boven het maaiveld uitstak. De kelder heeft oorspronkelijk verder naar voren doorgelopen. In dit gedeelte is een oud stuk muurwerk van de linker (noordelijke) zijmuur in het zicht gebracht. De muur heeft een tienlagenmaat van ca. 72,5 cm. De steenmaat bedraagt 25,5 x 13,5 x 6 cm. In de muur zijn ook dakpanresten verwerkt. Deze muur is mandelig met de rechter (noordelijke ) buurman en kan uit de eerste helft van de 17 de eeuw dateren. Aan dit muurwerk is zichtbaar dat boven de kelder de muur ca. 15 cm verjongde. Men heeft de dikkere keldermuur thans afgekapt tot op het maaiveld niveau zodat de sprong nu bij het maaiveld zit. De kelder is door een balklaag overdekt geweest waarvan men nog drie balkgaten kan waarnemen. Deze hebben een hartafstand van ca. 1,15 m. De verdieping is overdekt met een enkelvoudige balklaag waarbij de omkiste balken op ca. 1,15 m hart op hart liggen. De verdieping heeft elf balkvakken. Bij de waarneming bij een ontmanteling in 2006 bleek dat de balken van eikenhout zijn met een doorsnede van 24 x 18 cm. Ook bleek dat de balken 60 cm omhoog zijn gebracht. De oorspronkelijke hoogte kon nog gezien worden doordat men de uiteinden van de balken in de zijmuur heeft laten zitten. De balken heeft men afgezaagd en 60 cm hoger geplaatst. Onder de verhoogde balken heeft men aan beide uiteinden gemetselde van Friese geeltjes kolommen geplaatst. Deze steunen op vermoedelijk op een houten plaat die, in de lengterichting over de balken boven de begane grond is gelegd. Ook kon vastgesteld worden dat de oorspronkelijke muurplaten op de uiteinden van de oorspronkelijke balken liggen. Hierop staan nu nog steeds de sporen. In een latere fase heeft de zuidelijke buurman de mandelige zijmuur circa 1,6 meter opgehoogd. Het gedeelte boven de muurplaat is derhalve jonger. Voor dit gedeelte van de muur kon een vijflagenmaat van cm (steenmaat x 10,5-11 x 4,4-5,5 cm) vastgesteld worden hetgeen tot een tienlagenmaat van cm leidt. Na de ontmanteling kon het metselwerk van de zijmuren deels waargenomen worden. De rechter (zuidelijke) zijmuur heeft een vijflagen maat van 37,5 cm, hetgeen betekent dat de tienlagenmaat ca. 75 cm bedraagt. Deze muur is mandelig met de zuidelijke buurman (nr. 57). De zijmuur aan de noordzijde is ook deels intact. Hiervan kon geen lagenmaat genomen worden. Maar wel is duidelijk dat het ook een oude mogelijk 17 de -eeuwse muur is en dat die gemeenschappelijk is geweest met de noordelijke buurman. Ook kon gezien worden dat er achteraan in de noordmuur zeer veel rookkanalen en sporen ervan aanwezig zijn. De ophoging van het pand is 19 de -eeuws. Tussen de gemetselde kolommen zijn op veel plaatsen kasten gemaakt die in de jaren 30 van de 20 ste eeuw weer aangepast werden. BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 5

6 De voorkamer op de verdieping gezien naar het oosten, voor de ontmanteling. Achter het bolle glas-in-loodvenster zit de trapopgang en rechts is een van de schouwen uit de jaren 30 van de 20 e eeuw afgebeeld. Hieronder volgt de beschrijving van de verdieping vóór de ontmanteling in De indelingswanden zijn bij deze ontmanteling gesloopt evenals de kastenwanden. De verdieping heeft een voorkamer die de gehele breedte van het pand in beslag neemt, een middenstuk met trappen, en een achterkamer met aan de rechterzijde een gang ernaast. De voorkamer heeft aan de rechterkant een bruine marmeren schoorsteenmantel uit de jaren 30 van de 20ste eeuw. Tegen de beide zijwanden van deze kamer is een rij vaste kasten aangebracht. Deze kastenwanden hebben een halfrond einde op ca. een halve meter van de voorgevel. In het halfronde gedeelte van de rechtse rij kasten is een kast met glas in lood aangebracht. Ook om de trap in de rechter achterhoek van de kamer is een halfronde koker aangebracht met in het bovenste gedeelte glas in lood. De kastenwanden zijn met recent gipskarton bekleed. Hierachter zal een oudere kastenwand schuilgaan. Omdat diverse kastdeuren van de linkerkastenwand bochtscharnieren hebben, kunnen de kastenwanden nog deels 19 de -eeuws zijn, hoewel de halfronde beëindigingen wel uit de jaren 30 van de 20 ste eeuw zijn. Deze kastenwanden zijn op restanten na gesloopt bij de ontmanteling van het pand. De halfronde trapkoker met glas in lood en de marmeren haard is behouden gebleven. De voorkamer heeft vensteromtimmeringen die deels 19 de -eeuws zijn en deels uit de tweede helft van de 20 ste eeuw zijn. De balkvakken van het plafond zijn gevuld met karton. BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 6

7 Een van de balkvakken in de achterkamer op de verdieping die afgewerkt is met karton waarop een eenvoudige sjabloonversiering uit het begin van de 20 eeuw is aangebracht. In het middenstuk zit aan de rechterkant een trap met kwartdraai die van de begane grond naar de verdieping leidt. De overloop heeft een traphekje met een vierkante versierde trappaal met een bolvormige bekroning. Deze trap kan uit dateren. In het midden van het middenstuk zit een steile steektrap naar de zolder met rechts ervan een WC en links een badkamer. De achterkamer heeft aan de linkerkant een bruin marmeren haard uit de jaren 30 van de 20 ste eeuw. Deze haard is behouden gebleven. In twee balkvakken van het plafond van deze achterkamer is karton met een sjabloonrandversiering uit omstreeks aangebracht. De gang had aan de rechterzijde kastenwanden die bij de ontmanteling geheel gesloopt zijn op de gemetselde kolommen na die de verhoogde balklaag ondersteunen. Bij de waarneming na de ontmanteling bleek dat de voormalige gangwand van hout geweest is en uit de 19 de eeuw of het eerste kwart van de 20 ste eeuw kan dateren. kapconstructie Het huis heeft een sporenkap van achttien naaldhouten sporenparen en een voorschild. Van de sporenparen is het voorste 19 de -eeuws en zijn de andere mogelijk 17 de -eeuws. De sporenparen hadden oorspronkelijk een haanhout aan de westzijde (voorkant). Deze haanhouten waren over de sporen gekeept en met houten toognagels vastgemaakt. Hiervan zijn er slechts enkele bewaard gebleven. Kepen in de sporen geven echter nog wel de plaats van de haanhouten aan. Enkele sporen hebben een lager zittend naaldhouten haanhout dat secundair is. Deze haanhouten zijn echter wel van oud, mogelijk 17 de -eeuws hout dat hergebruikt is. De achterzijde van de sporen (doorsnede ca. 11 x 11 cm, hartafstand ca cm) is steeds de gezaagde kant, terwijl de voorzijde de behouwen kant is. Het zijn door midden gezaagde boompjes waarvan de ronde kant behouwen werd. Aan deze ronde kant zijn de kepen gemaakt voor de haanhouten, zodat deze zijde bij het richten van de sporen boven heeft gelegen. De richtzijde was steeds de voorkant/straatkant van de sporenparen. De bovenkanten van de sporen zijn over elkaar gekeept en met een houten nagel vastgemaakt. De kap is voorzien van een gezaagde nummering en kan goed uit de 17 de eeuw dateren. Per paar hebben alle onderdelen hetzelfde merk, maar de sporenparen staan niet opeenvolgend volgens de nummering. Dit betekent niet dat de sporen hergebruikt zijn. Het is heel goed mogelijk dat de kap van oorsprong zo opgezet is. Het was bij een gelijk blijvende overspanning niet zozeer van belang dat de sporen op volgorde van nummering gesteld werden, maar wel dat alle onderdelen van het zelfde merk bij elkaar gezocht werden. Bij de achterste vier sporenparen ligt een regel in de lengterichting over de haanhouten. Deze is met een anker aan de achtergevel gekoppeld. De regel is een onderdeel van de oorspronkelijke kapconstructie. Vóór het maken van het voorschild in de 19 de eeuw zal er ook aan de voorzijde zo n regel geweest zijn. BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 7

8 Op enkele plaatsen zijn ter versterking van de kap rondhouten gordingen onder tegen de dakvlakken aangebracht die mogelijk later toegevoegd zijn. De kap heeft een 19 de -eeuws voorschild met rondhouten oplangen Het eerste volledige spant is een 19 de - eeuws spant met een makelaar op de samenkomst van het voorschild en de nok. Over de sporen is gaas met asfalt aangebracht. Het dak is belegd met rode oudhollandse pannen. Detail van een van de kapsporen waarop een gezaagd telmerk is te zien. In het voorste gedeelte van de kap was mogelijk in de jaren 30 van de 20 ste eeuw een kamer afgetimmerd en waren aan beide zijden dakkapellen aangebracht. Deze aftimmering is bij de ontmanteling gesloopt. ACHTERBOUW De achterbouw heeft verlaagde plafonds en voorzetwanden zodat er weinig van gezien kan worden. De achterbouw bestond echter al wel in 1830 of althans er was bebouwing op deze plaats. De linker (noordelijke) zijgevel is een gepleisterde blinde langsgevel waarvan de begane grond ingebouwd is door de overdekte binnenplaats. Deze blinde noordgevel vertoont een rij 17 de - of 18 de -eeuwse ankers die een enkelvoudige balklaag aangeeft boven de verdieping. De ankers en de pleistering suggereren dat er muren en balklagen uit deze periode in de achterbouw bewaard kunnen zijn gebleven. Zonder nader onderzoek kan het een en ander niet met zekerheid vastgesteld worden. De kap van het achterhuis is gesloopt. Op het platte dak is een terras aangelegd waarbij de noordelijke zijmuur van een 20 ste -eeuwse borstwering is voorzien. WAARDESTELLING Kijk in 't Jatstraat 59 heeft hoge stedenbouwkundige waarde als kenmerkend onderdeel van een bouwblok met deels intact is gebleven 16 de - of 17 de -eeuwse percellering en bebouwing. Met name de mandelige zijmuren zijn een kenmerkend aspect voor deze bebouwing. BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 8

9 De bouwmassa met zijn steile kap en voorschild heeft positieve monumentwaarde omdat de 17de-eeuwse vorm ondanks de 19 de -eeuwse aanpassing nog afleesbaar is. De voorgevel heeft als 19 de -eeuwse lijstgevel die onderdeel is van een historische gevelwand positieve monumentwaarde. De moderne pui van de voorgevel heeft indifferente waarde. De achtergevel is in aanleg 17 e eeuws en heeft daarmee positieve monumentwaarde. Het casco heeft hoge monumentwaarde voor wat betreft de dragende zijmuren van het voorhuis, de eiken zolderbalklaag en de 17 de -eeuwse naaldhouten sporenkap. De curieuze verhoging van de zolderbalklaag heeft op zichzelf geringe bouwhistorische waarde maar het feit dat de originele balken zijn hergebruikt maakt dat dit materiaal een hoge monumentwaarde heeft. Het is niet duidelijk of de balklaag boven de begane grond ook 17 de -eeuws is. Als dat zo is heeft deze ook een hoge monumentwaarde. De muren en balken van het achterhuis kunnen voor een deel 17 de - of 18 de -eeuws zijn en daarmee positieve monumentwaarde hebben. Dit aspect dient nader onderzocht te worden. Sinds de recente ontmanteling van het interieur op de verdieping is de indeling grotendeels verwijderd en heeft dit aspect indifferente monumentwaarden. Wel zijn nog enkele onderdelen behouden gebleven zoals schouwen en en glas-in-loodraam uit de jaren 30 van de 20 e eeuw en restanten van een plafondafwerking uit het begin van de 20 e eeuw. Dit heeft een positieve monumentwaarde, behoud van met name de schouwen is wenselijk. De dakbedekking van oudhollandse pannen heeft positieve monumentwaarde als historische dakbedekking en als karakteristiek onderdeel van een historisch waardevol dakenlandschap. AANBEVELINGEN Bij eventuele verbouwingen is nader bouwhistorisch onderzoek gewenst. Hierbij gaat het met name om de balklaag boven de begane grond en het casco van het achterhuis. Ook nadere documentatie van de zijmuren en achtermuur van het voorhuis en onderzoek van de kelder is gewenst. BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 9

10 Adres : Oude Kijk in t Jatstraat 59 Bouwdossiernummer : B 192 D.I.V. bezoek : 30 juni P. Jansen krijgt een vergunning om het pand tot winkelbehuizing te verbouwen (plaatsen winkelpui) en om achter het gebouw een werkplaats te bouwen Het tonnenstelsel wordt opgeheven. De bestaande privaten worden voorzien van een inrichting tot waterspoeling en het afvoeren van de faecaliën naar het riool van de gemeente De weduwe P. Jansen krijgt een vergunning voor het wijzigen van de indeling op de begane grond, het vernieuwen van de winkelpui in de voorgevel, het verhogen van de aanbouw tegen de achtergevel, het maken van een slaapkamer op de verdieping van deze aanbouw en het aanbrengen van een reclamelichtbak tegen de voorgevel. Kuiler en Drewes tekenen voor het bouwplan. Het werk wordt nog hetzelfde jaar voltooid B. Doornbos krijgt een vergunning voor het in gebruik nemen van de woonruimte op de verdieping voor bedrijfsdoeleinden (boek- en kantoorboekhandel) B. Doornbos krijgt een vergunning voor het veranderen van het pand Oude Kijk in t Jatstraat 59 bevattende winkel-, met kantoor- en magazijnruimte. De bouwkosten worden geraamd op f ,- G. Uriot uit Heemstede is architect van het bouwplan. De magazijnruimte in het sousterrain wordt verbouwd tot verkoopruimte en bij de winkel getrokken. Het werk komt nog hetzelfde jaar gereed Boekhandel B. Doornbos krijgt een vergunning voor het veranderen en vergroten van het bedrijfspand Oude Kijk in t Jatstraat 59. De bouwkosten worden geraamd op f ,-. Er komt magazijnruimte op de begane grond en de verdieping van de aanbouw. Architectenwerkgroep Bijlefeld-Grit-Gunnink uit Groningen tekent voor het bouwplan. H. Wierts BDM, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek F.J. van der Waard/ Gemeente Groningen 10