Training signaleren kinderuitbuiting (Roma) gezinnen

Transcriptie

1 Training signaleren kinderuitbuiting (Roma) gezinnen Een praktisch handvat voor uitvoerende professionals Mirjam Roose-Verdam

2 Voorwoord februari 2016 Voor u ligt de training Signaleren van kinderuitbuiting bij (Roma) gezinnen. Deze training is ontwikkeld in Nieuwegein en in het kader van de proeftuin Aanpak uitbuiting (Roma) kinderen. 1 1 Zoals omschreven door dhr. Van der Steur en dhr. Asscher 2 wordt er binnen de diverse proeftuinen in Nederland op dit gebied instrumentarium ontwikkeld waarmee ook na de programma periode gemeenten en hun partners het risico van uitbuiting onder Roma kinderen kunnen verkleinen door te investeren in de onderliggende problematiek. Het tegengaan van handelingsverlegenheid onder professionals is van hoogste prioriteit. Handelingsverlegenheid en handelingsonmacht zijn een groot knelpunt in de aanpak van multi-problematiek bij gezinnen met een Roma-achtergrond. Concreet houdt dat in dat een professional niet handelt, twijfelt om te handelen of niet weet hoe te handelen, ondanks dat de situatie er wel om vraagt. In het signaleren van kinderuitbuiting bij (Roma) gezinnen is voor professionals handelingsverlegenheid. Wanneer is er sprake van een signaal? Vaak is er sprake van melddilemma s. De professionals denkt dat hij/zij het niet goed heeft gezien of kan niet de vinger leggen op het zogenaamde niet-pluis-gevoel. Dat er überhaupt sprake zou kunnen zijn van kinderuitbuiting is voor sommige professionals een nieuw idee. Deze training heeft tot doel om onder uitvoerende professionals, dus zij die direct contact hebben met Roma gezinnen, bewustwording te creëren van het probleem kinderuitbuiting specifiek onder Roma gezinnen en van de eigen rol daarin met betrekking tot het signaleren en melden van mogelijke uitbuiting. In eerste instantie is de training gericht op docenten, intern begeleiders en directie van het voortgezet onderwijs. De gebruikte casuïstiek is echter ook prima van toepassing voor sociaal wijkteams. Voor medewerkers van Burgerzaken binnen de gemeente is andere casuïstiek nodig. In de bijlage is een casus toegevoegd voor die groep deelnemers. Door de casus met betrekking tot het signaleren te vervangen door deze casus is de training ook goed te gebruiken voor medewerkers van Burgerzaken. De training is opgebouwd uit zeven onderdelen. Na de weergave van de doelen (1) en het inkomen in het onderwerp (2) volgt in onderdeel drie een uiteenzetting van het probleem mensenhandel/ kinderuitbuiting en wordt interactief op het onderwerp ingezoomd. Vervolgens wordt in onderdeel vier ingegaan op de Roma-cultuur. Hierbij wordt geen poging gedaan om een volledig overzicht te geven. Er is uitgegaan van voorkomende kinderuitbuiting in Nieuwegein en op basis daarvan wordt er een beeld geschetst waar de problematiek een link zou kunnen hebben met de cultuur binnen Roma gezinnen. In onderdeel vijf wordt er geoefend met het leren onderkennen van signalen. Hoe kom je van een onderbuik-gevoel naar een signaal? En vervolgens wordt er in onderdeel zes ingegaan op de mogelijk te volgen meldroute maar ook de dillema s om te melden komen aan de orde. Als afsluiting volt tenslotte een oefening om het geleerde te borgen. De training is tot stand gekomen door het raadplegen van een veelheid aan professionals en organisaties. Bedankt aan eenieder die heeft voorzien in die informatie en met name Defence for Children en FairWork Brief aan de voorzitter van de Tweede kamer omtrent de stand van zaken programma Aanpak uitbuiting Roma kinderen, 14 april 2015

3 Inhoud 1. Doelen van de dag Voorbereiden op de training Mensenhandel/ uitbuiting Roma-cultuur Leren signaleren Melden van signalen van uitbuiting Afsluiting Geraadpleegde en aanbevolen literatuur Bijlage 1 - Casus Anne Bijlage 2 - Casus Vera, deel Bijlage 3 - Casus Vera, deel Bijlage 4 - Casus voor burgerzaken Training signaleren van kinderuitbuiting bij (Roma) gezinnen. Vooraf aan de training is het van belang voor de trainer om te weten of de deelnemers elkaar kennen. Mocht dit niet het geval zijn dan start de training logischerwijs met een kennismaking. Online zijn veel werkvormen te vinden om ideeën hiervoor op te doen. Vooraf is het ook van belang voor de trainer om te weten welke specifieke vragen of misschien moeiten er zijn omtrent het onderwerp van de training. Ofwel weet met wie je te maken hebt als deelnemersgroep, verdiep je in hun werkveld. 1. Doelen van de dag In dit onderdeel is het van belang om weer te geven wat de doelen van de dag zijn, waarom is deze training er en wat heeft men aan de training voor de praktijk van alledag? Introductie op het programma: Bewustwording creëren van eigen rol in het signaleren van uitbuiting, handvatten aanreiken in het signaleren, de route weergeven van signaleren, kennisoverdracht van Roma cultuur. Introductie deelnemers: plenair bespreken van de volgende vragen: Wanneer is deze bijeenkomst geslaagd? Wat zijn de verwachtingen? Welke dringende vraag zou je graag beantwoord zien?

4 2. Voorbereiden op de training Doel: Deelnemers voorbereiden op de training. Welke beelden komen bij je op bij het woord uitbuiting? Welke ervaring heb je opgedaan met de aanpak van uitbuiting van (Roma) kinderen? Indien je er geen ervaring mee hebt, hoe zou jij er als professional mogelijk mee in aanraking kunnen komen? 3 Bespreek dit 10 minuten in groepjes van ongeveer 3 personen en pak daarna plenair terug. 3. Mensenhandel/ uitbuiting Doel: bewustwording bij de deelnemers creëren van uitbuiting bij hun doelgroep Kader weergeven van mensenhandel/ kinderhandel in Nederland. Powerpoint presentatie: Sheet 1 Titel Sheet 2 Inhoud weergeven Sheet 3 Wat is mensenhandel 3 De EU-mensenhandelrichtlijn 2011/36 is de meest recente regelgeving t.a.v. mensenhandel die op Europees niveau is vastgesteld en vormt de weergave van de laatste internationale overeenstemming op dit terrein. De richtlijn is per 15 november 2013 geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving. Dit heeft geleid tot een aantal aanpassingen van artikel 273f Strafrecht en tot de Wet op de Nationaal Rapporteur. Definitie volgens de EU-mensenhandel: het werven, vervoeren, overbrengen, huisvesten of opnemen van personen, daaronder begrepen de wisseling of overdracht van de controle over deze personen, door dreiging met of gebruik van geweld of andere vormen van dwang, door ontvoering, bedrog, misleiding, machtsmisbruik of misbruik van een kwetsbare positie of het verstrekken of in ontvangst nemen van betalingen of voordelen, teneinde de instemming van een persoon te verkrijgen die controle heeft over een andere persoon, ten behoeve van uitbuiting. [ ]Uitbuiting omvat ten minste gedwongen prostitutie, andere vormen van seksuele uitbuiting, gedwongen arbeid of dienstverlening- bedelarij daaronder begrepen- slavernij en met slavernij vergelijkbare praktijken, dienstbaarheid, uitbuiting van strafbare activiteiten, en de verwijdering van organen. 3 BRON: CCV Factsheet mensenhandel en Europa CCV Praktische handleiding gericht op gedwongen bedelarij en strafbare activiteiten

5 De definitie van mensenhandel is opgebouwd uit drie elementen: een HANDELING die met gebruik van bepaalde MIDDELEN wordt uitgevoerd met als DOEL uitbuiting. Samengevat in een schema: Sheet 4 schema mensenhandel Sheet 5 Indien het een kind betreft, is het niet nodig om na te gaan of een van de genoemde MIDDELEN is gebruikt. De combinatie van een verrichte handeling met een vorm van uitbuiting als doel is voldoende om te veronderstellen dat er sprake is van mensenhandel. 4 Sheet 6 Casus Anne 4 Casus uitdelen (zie bijlage 1) en twee aan twee over na laten denken: is Anne een slachtoffer van mensenhandel? Zo ja, wat is de handeling, het middel en het doel? Casus Anne Anne is zestien jaar. Ze is verliefd op Thomas, een stoere 21-jarige jongen die ze in een café heeft ontmoet. Thomas heeft alles voor haar over en wil ook met haar samenwonen. Anne wil dat graag, want ze heeft genoeg van de vele ruzies thuis met haar moeder en de nieuwe vriend van haar moeder. Anne en Thomas willen graag samen een huisje kopen, maar Thomas heeft geldproblemen. Hij vertelt Anne dat hij zoveel mooie dingen voor haar heeft gekocht, dat hij schulden heeft en hij vraagt Anne hem te helpen. Anne twijfelt, want Thomas stelt voor om voor geld een nacht met zijn beste vriend door te brengen. Toch gaat ze overstag. Thomas oppert om op deze manier nog meer geld te verdienen. Er zijn meer vrienden die tegen betaling met Anne naar bed willen. Anne vindt het verschrikkelijk, maar durft dat niet te zeggen. Thomas is zo lief voor haar en ze wil niet dat hij boos op haar wordt. Anne gaat akkoord. Sheet 7 Slachtoffers in Nederland 5 In 2014 in Nederland 1561 geregistreerde (mogelijke) slachtoffers van mensenhandel aangemeld bij CoMensha, het Coördinatiecentrum Mensenhandel. Ten opzichte van 2013 is dat een toename van 9%, toen waren het er De slachtoffers van mensenhandel zijn overwegend (jong) volwassenen. De groep vrouwen tussen 24 en 30 jaar is het grootst, namelijk 380. Er zijn 218 minderjarige meisjes geregistreerd en 65 minderjarige jongens. Nogmaal, dit zijn geregistreerde cijfers. De politie heeft de meeste slachtoffers aangemeld, namelijk 45%. Meeste vrouwen uitgebuit in prostitutie, meeste mannen in gereguleerde arbeid of dienstverlening. Sheet 8 vormen van kinderuitbuiting geregistreerd Schema van vormen bij minderjarige slachtoffers. De reden dat het vaak ook niet bekend is is dat CoMensha bij haar registratie onderverdeling maakt gebaseerd op haar drie belangrijkste diensten: registratie van slachtoffers van mensenhandel, coördinatie van opvang en hulpverlening en het geven van informatie. De meerderheid is alleen registratie: aanmeldingen 4 BRON: Defence for Children ECPAT Nederland 5 BRON: CoMensha jaarverslag 2014

6 van slachtoffers die geregistreerd worden om een beeld te krijgen van de aard en de omvang van de groep slachtoffers, maar die geen hulp- of adviesvraag hebben. Introduceer 5 Filmfragment uit: Gypsy child thiefs met daarbij de vooraf te stellen kijkvraag: Is het meisje een slachtoffer van mensenhandel? Welke vorm(en) van uitbuiting herken je in dit fragment? Sheet 9 Kijkvragen bij Gypsy Child thieves 5 1. Is het meisje een slachtoffer van mensenhandel 2. Zo ja, welke vorm(en) van uitbuiting herken je in dit fragment? Sheet 10 Hyperlink documentaire Nabespreken 10 : Dit fragment maakt wel indruk. Benoem wat je ziet gebeuren onder de deelnemers. Hier gaat het over bedelen en dat gebeurt in veel Oost-Europese landen maar in Nederland zie je dat minder. We komen later op de vormen van uitbuiting in Nieuwegein en gaan het ook hebben over handelingsperspectief. Bruggetje naar onderdeel 4 Kinderuitbuiting gebeurt overal en is niet cultuurgebonden. Deze informatie kun je dus gebruiken als professional voor je hele doelgroep. We hebben ook te maken op deze school/ in de wijk etc. met een specifieke cultuurgroep waarbij het handig is om een en ander te weten van hun achtergrond. Betekent niet dat ze een andere behandeling krijgen maar geeft jou meer kader van hun handelwijze. Risico van het etiket is namelijk stigmatisering. En dat willen we juist niet. Probeer altijd de mens voor ogen te houden en cultuur-overstijgend te denken! De informatie omtrent de cultuur is scherp neergezet en is voornamelijk afkomstig uit Aanpak multi-problematiek bij gezinnen met een Roma-achtergrond een kennisfundament voor professionals. 6 We lijken momenteel echter ook een verschuiving op te merken onder de jongere generatie. Zo lijkt bijvoorbeeld de schoolgang naar het primair onderwijs te zijn verbeterd ten opzichte van een aantal jaar geleden. In het voortgezet onderwijs is de schoolgang vatbaar voor verbetering; er is sprake van veel (ziekte)verzuim. Mogelijk wordt dit veroorzaakt doordat de jongere generatie meer tussen culturen in is gaan staan: aan de ene kant zijn ze sterk verbonden met de eigen cultuur en aan de andere kant doen ze graag mee met niet-roma leeftijdgenoten. Dat brengt hen in een lastige positie. Zie voor meer informatie hieromtrent de Monitor Sociale Inclusie: eerste vervolgmeting naar de woon-en leefomstandigheden van Roma en Sinti in Nederland 7 6 BRON: Aanpak multi-problematiek bij gezinnen met een Roma-achtergrond een kennisfundament voor professionals en Handel in en uitbuiting van kinderen in Nederland Defence for Children ECPAT Nederland 7 Seidler, Y., A.M. Weltevreden, M. Nieuwenhuys & J. de Boom. Monitor Sociale Inclusie: vervolgmeting 1. Eerste vervolgmeting naar de woon-en leefomstandigheden van Roma en Sinti in Nederland. Rotterdam: Risbo.

7 Bij het horen van onderstaande informatie moet men dus in het achterhoofd houden dat de Roma-cultuur dynamisch is en voortdurend in ontwikkeling. 4. Roma-cultuur Doel: Kennis vergroten over de Roma cultuur met als doel om handelingsverlegenheid weg te nemen en eventuele bestaande vooroordelen binnen de organisatie te ontzenuwen, angst omtrent het handelen weghalen. 15 Powerpoint: 6 Sheet 11 Titel Sheet 12 INHOUD weergeven Sheet 13 Positie Roma-gemeenschappen Roma leven verspreid over de hele wereld. Door de Europese Commissie wordt geschat dat er tien tot twaalf miljoen Roma in Europa leven, van wie zes miljoen binnen de EU. Daarmee zijn ze de grootste transnationale minderheidsgroep binnen Europa. De positie van veel Roma-gemeenschappen in Europa is zorgelijk te noemen. Men is sociaaleconomisch kwetsbaar. Veel Roma, met name in Oost-Europese landen, leven in armoedige omstandigheden. Het ontstaan van deze situatie heeft allerlei oorzaken, waaronder een lage scholingsgraad en daarmee een laag slagingspercentage op de arbeidsmarkt. Daarnaast bemoeilijken aspecten als staatloosheid, slechte huisvesting en gezondheidsomstandigheden het leven van een groot deel van de Europese Roma. Hoewel deze factoren de huidige leefsituatie (negatief) beïnvloeden, is er geen eenduidige verklaring te geven voor de precaire leefsituatie van Roma, die in feite al eeuwenlang bestaat. Zowel de Roma zelf als de samenleving waarin ze leven, zijn verantwoordelijk voor het voortbestaan ervan. Roma worden vaak geconfronteerd met discriminatie en uitsluiting. Discriminatie, isolatie en uitsluiting vanuit en door de omringende samenleving zijn niet de enige oorzaken voor de huidige omstandigheden waarin Roma leven. Een deel sluit zich immers zelf buiten; of anders gezegd, staat niet open voor de gadje-samenleving. Zij onttrekken hun kinderen aan de leerplicht en willen doelbewust niet participeren op de arbeidsmarkt. Doordat deze Roma de voorkeur geven aan een leven binnen de eigen leefgemeenschap, is participatie binnen de lokale samenleving en daarmee acceptatie vanuit die samenleving lastig te bereiken. In Nederland kunnen kortweg zes verschillende groepen worden onderscheiden. Deze zullen niet behandeld worden. Verwijs bij interesse naar het kennisfundament (aanrader). Over de leefwijze van de onderscheiden groepen in Nederland is weinig (wetenschappelijke) literatuur voorhanden. Hoewel er overeenkomsten te vinden zijn, bijvoorbeeld het vaak alleen gericht zijn op de eigen gemeenschap of het geconfronteerd worden met uitsluiting, is het vooral van belang te beseffen dat er sprake is van een grote diversiteit tussen en binnen deze groepen. Een diversiteit die ook door henzelf wordt benadrukt. Hoewel de leefsituatie van Roma en Sinti in Nederland niet te vergelijken is met Roma in Oost- Europa (denk aan huisvesting, gezondheidszorg), bevinden veel Roma in Nederland zich in een sociaaleconomisch zorgelijke situatie. Sheet 14 Culturele en traditionele praktijken 1

8 Culturele gebruiken kunnen als oorzaak aangehaald worden voor het ontstaan en de instandhouding van problematiek. Los van de vraag of de betreffende culturele aspecten hier überhaupt voor verantwoordelijk kunnen worden gehouden, spelen de factoren een belangrijke rol in de beeldvorming over Roma in Nederland. Door een aantal thema s aan te halen (verre van volledig) proberen we meer inzicht te geven zodat het handvatten biedt in de professionele omgang met Roma-families. Het hoeft niet zo te zijn dat de behandelde gebruiken ook daadwerkelijk door alle gemeenschappen in Nederland worden gehanteerd. 7 Onderscheid Roma en gadje (niet-roma / omringende samenleving) Gadje een term die door de Roma wordt gehanteerd om zichzelf van anderen te onderscheiden. Vanuit het perspectief van bepaalde gemeenschappen leven de gadje niet volgens de normen van een fatsoenlijk en puur leven. Tussen de gadje en deze Roma is er een voortduren spel van wederzijds aantrekken en afstoten. Het onderscheid tussen wij en zij dat aan beiden kanten wordt gemaakt, zorgt ervoor dat de kloof tussen beide groepen in stand wordt gehouden. Het belang van de leefgemeenschap Diverse leefgemeenschappen worden onderscheiden. Van groot naar klein zijn dat achtereenvolgens de natie, de stam die als Roma geidentificeerd kan worden; de sociaaleconomisch gebonden groep op basis van geografische locatie; de clan, verwanten; en de extended familie (grootouders, ouders, kinderen, kleinkinderen). De leefgemeenschap speelt een belangrijke rol in het dagelijks leven. Het hoeft niet perse een verwantgroep zijn, maar kan bijvoorbeeld ook een uit economische motieven ontstaan bondgenootschap zijn. Deze gemeenschappen kunnen voortdurend van samenstelling veranderen, afhankelijk van onderlinge relaties en belangen. Het belang van de groeps- en familieverbanden mag niet worden onderschat. De onderlinge solidariteit is niet geheel vrijwillig of vrijblijvend. Elk lid van de leefgemeenschap is hier onvoorwaardelijk aan verbonden. De zekerheid van een vangnet en steun van eenieder betekent ook dat men verplicht is aan die steun bij te dragen. Belangrijke vormen van solidariteit zijn hulp bij geboorte, bij ziekte en bij overlijden, evenals het verlenen van juridische bijstand (het betalen van een boete en/ ofadvocaat). Collectiviteit is een kernbegrip. Ook bij het generen van inkomsten is collectiviteit een belangrijk aspect. Naast het in groepsverband uitvoeren van werkzaamheden, worden de verworven inkomsten gelijk verdeeld. De vaardigheden die men nodig heeft om bepaalde beroepen uit te oefenen, worden binnen de groep overgedragen van generatie op generatie. Zodoende kunnen kinderen al op zeer jonge leeftijd bijdragen aan het familie-inkomen. Het betreft meestal onderbetaalde baantjes of activiteiten waaronder autowassen, bloemen verkopen en verzamelen van en handelen in oud ijzer. Dat zij hun familie op dergelijke wijze ondersteunen komt niet alleen voort uit armoede, maar ook uit traditie en die is een reactie op eeuwenlange sociale uitsluiting en marginalisatie. In de Roma-gemeenschap gaat men ervan uit dat de kinderen op deze wijze al vroeg leren omgaan met moeilijkheden die zij in hun latere leven tegenkomen en verantwoordelijkheid ontwikkelen ten opzichte van hun familie. Sheet 15 Culturele en traditionele praktijken 2 Positie van het huwelijk Het huwelijk neemt een belangrijke plaats in. Vanaf het moment dat man en vrouw getrouwd zijn, telt de man als volwaardig lid van de gemeenschap; voor de vrouw geldt dit vanaf het moment dat ze kinderen baart. Men spreekt doorgaans van een huwelijk zodra man en vrouw seksuele gemeenschap hebben of uitgehuwelijkt zijn, wat meestal op jonge leeftijd plaatsvindt (het is niet ongebruikelijk dat meisjes vanaf hun puberteit huwbaar zijn).

9 Een huwelijk is in feite een contract tussen de ouders van de bruid en bruidegom en daarmee een middel om clan/stamrelaties te ontwikkelen, te onderhouden en/ of te verstevigen. Via een huwelijk ontstaat een cruciale band van levenslange solidariteit en wederzijdse steun tussen twee families. Daarmee is het huwelijk voor de leefgemeenschap als geheel ook een belangrijke gebeurtenis. Deze genoemde culturele en traditionele praktijken binnen bepaalde Roma-groepen liggen ten grondslag aan het ontbreken van het besef van slachtofferschap en uitbuiting! 8 Sheet 16 Vormen van uitbuiting bij Roma-gezinnen in Nieuwegein 1 Kinderen opgeleid in verschillende vormen van vermogenscriminaliteit Binnen sommige families worden kinderen door familieleden van jongs af aan systematisch opgeleid in verschillende vormen van vermogenscriminaliteit. Zij worden bijvoorbeeld eerst meegenomen ter afleiding van winkelpersoneel, om later zelf winkeldiefstal en zakkenrollerij te plegen. Soms al vanaf 8 jaar en andere literatuur geeft 5 jaar aan. De volwassenen bestuderen eerst het assortiment van een winkel, waarna zij de jonge kinderen bepaalde artikelen laten stelen, terwijl zij buiten wachten. Vaak gaat het om goederen die niet passen bij de interesses van een kind van die leeftijd, zoals flatscreens en elektrische apparaten, maar ook levensmiddelen en drank. Andersom geldt ook: de volwassenen gaan soms mee de winkel in om het personeel af te leiden of de kinderen aan het oog van het personeel te onttrekken. Het door hen via criminaliteit vergaarde vermogen lijkt vooral ten goede te komen aan de betreffende families. Deze kinderen vormen daarmee een belangrijke inkomstenbron. Hun schoolgang staat haaks op de economische belangen van sommige ouders. Sheet 17 Vormen van uitbuiting bij Roma-gezinnen in Nieuwegein 2 Kindhuwelijk Zoals we al zagen heeft de Roma een traditie van gearrangeerde huwelijken waarbij een bruidsschat wordt betaald en de bruid vaak zeer jong is (tussen de 12 en 15 jaar). Een zorgwekkend aspect is de terugbetaling van de bruidsschat door meisjes die zijn uitgehuwelijkt. De bedragen zijn dermate hoog dat deze meisjes als het ware gedwongen worden om dit via crimineel gewin terug te betalen. 5. Leren signaleren Doel van dit onderdeel: Leren signaleren en tot een lijst met mogelijke signalen komen. Hoe kom je van een onderbuik gevoel/ niet pluis-gevoel naar een signaal? NB: Er is bewust voor gekozen om hier geen signaallijst toe te voegen of (vanuit een vergelijkbare thematiek) te gebruiken. De achterliggende gedachte is dat door samen aan de hand van casuïstiek te oefenen en samen tot signaallijst te komen het geleerde beter in de praktijk gebracht kan gaan worden. Op deze manier gaat het als het ware meer in het systeem zitten om signalen te gaan herkennen. Casuïstiek vanuit Defence for Children- ECPAT Nederland (aangepaste versie): Casus Vera, deel 1 (uitdelen, zie bijlage 2) Stel dat Vera één van jouw leerlingen is. Welke signalen zou je van haar kunnen opvangen om erachter te komen dat er iets niet in de haak is? Hoe zou je in bijvoorbeeld een mentorgesprek, over vage signalen meer helderheid kunnnen krijgen?

10 Sheet 18 Casus Vera Casus Vera 9 Op haar dertiende wordt Vera door haar moeder verkocht (bruidsschat) aan de familie van Vera s 25-jarige echtgenoot. Het betreft een traditioneel (onwettig) Roma huwelijk. De moeder van Vera tekent een document waarmee de schoonfamilie Vera mee mag nemen buiten Roemenië. Vera wordt meegenomen naar Spanje en later naar Nederland. Samen met de minderjarige echtgenoot van de jongere broer, moet Vera alle voorkomende huishoudelijke werkzaamheden doen, zoals de was, schoonmaken en koken. Alle andere huisgenoten hebben dergelijke taken niet. Vera wordt regelmatig uitgescholden, geslagen en gestompt. Vera moet ook seks hebben met haar echtgenoot. Zij heeft nauwelijks vrije tijd en mag de woning niet zelfstandig verlaten. Ze gaat onder begeleiding naar school en wordt ook weer opgehaald. In groepjes bespreken en daarna terugkoppelen door één per groep op flap-over te laten schrijven. 6. Melden van signalen van uitbuiting Doel is om handvatten mee te geven over waar men terecht kan met een (vermoeden van) signaal van uitbuiting en om mogelijke melddilemma s om te zetten in meldmotieven. a) Meldilemma s Wat zijn mogelijke melddilemma s, wat zou jou mogelijk kunnen weerhouden om te melden? Bespreek dit twee aan twee/ in groepjes. 10 Mogelijke melddilemma s: 8 Onbekend met de signalen en meldopties Geen vertrouwen in de eigen waarneming Het helpt toch niet Wat nu als iemand onterecht wordt veroordeeld Angst voor bedreiging of wraak Kost te veel tijd en moeite Wantrouwen in de anonimiteit (vwb MMA) Angst voor slechte beoordeling en/of om niet serieus genomen te worden door leidinggevende Iemand anders heeft vast al gemeld Angst om uit de groep te liggen, culturele aspecten (in een gemeenschap of dorp is melden not done ) Normvervanging en desinteresse; criminaliteit is er nu eenmaal Plenair bespreken wat de melddilemma s kunnen zijn (wat kwam er in je groepje naar voren) en met elkaar nadenken over meldmotieven. Motiveren om te melden: Wanneer men geen vertrouwen heeft in de eigen waarneming en men bang is dat daardoor iemand onterecht wordt veroordeeld, dan is het van belang te weten dat een melding sowieso altijd eerst getoetst zal worden. Beter een keer teveel gemeld dan te weinig. 8 Bron: Meld Misdaad Anoniem

11 Angst voor bedreiging kan worden ondervangen door te melden onder domicilie (Adres Werkgever) of Meld Misdaad Anoniem, daar is de anonimiteit gewaarborgd. Melden hoeft niet veel tijd en moeite te kosten als je bedenkt dat je het alleen maar bij je leidinggevende hoeft neer te leggen of een ander de melding te laten doen. Melden helpt zeker, slachtoffers doen zelf geen aangifte, hulp van de omgeving is curiaal. Om mogelijke melddilemma s om te zetten in meldmotieven is kennis van het belang van signaleren nodig. Wat willen we met melden bereiken? In Sheet 19 van de PowerPoint worden de belangrijkste punten van het belang van iemand signaleren als een slachtoffer van mensenhandel weergegeven: 10 Sheet 19 Belang van signaleren als slachtoffer van mensenhandel 9 Waarom het belangrijk is om iemand als een slachtoffer van mensenhandel te signaleren: De betreffende persoon moet bescherm worden tegen de mensen die hem/ haar uitbuiten, schade toebrengen of bedreigen. Hij/ zij wordt doorverwezen naar de bevoegde instantie, die de mogelijkheid heeft bescherming te bieden en die ervoor kan zorgen dat slachtoffers de dingen krijgen die zij onmiddellijk en op korte termijn nodig hebben. Degenen die strafbare activiteiten uitvoeren zijn criminelen. Indien niet gebleken is dat deze personen deze activiteiten gedwongen uitvoeren, kunnen ze worden gearresteerd en veroordeel. Het is daarom van het grootste belang dat mensen die door anderen worden gedwongen om strafbare activiteiten uit te voeren worden gesignaleerd en geïdentificeerd. Zij dienen als slachtoffers van mensenhandel te worden behandeld, niet als criminelen. Een buitenlander die zonder de juiste rechtsgeldige documenten in een land van bestemming verblijft, zou zonder signaleren in een detentiecentrum kunnen worden geplaatst, ook als hij/zij een slachtoffer van mensenhandel is. Mogelijke slachtoffers van mensenhandel moeten als slachtoffer worden behandeld en niet als illegaal. Het signaleren van mogelijke slachtoffers kan ertoe bijdragen dat andere mannen en vrouwen, of jongens en meisjes, die op dezelfde of op een soortgelijke manier worden uitgebuit, uit hun situatie worden bevrijd, aangezien mensenhandlaren over het algemeen meer dan één slachtoffer maken. Een eerstelijns signalering kan bijdragen tot het verzamelen van bewijsmateriaal en kan tot de arrestatie en vervolging leiden van degenen die misbruik van het slachtoffer hebben gemaakt. Dit kan uiteindelijk tot compensatie en juridische verhaalmogelijkheden voor het slachtoffer leiden. De meldopties/ -route moeten helder en duidelijk uitgelegd worden, dit vergroot de meldingsbereidheid. b) Meldroute Het zou wenselijk zijn om een centrale persoon / centraal team binnen de gemeente te hebben waar alle signalen kinderuitbuiting terecht komen. Momenteel wordt binnen de gemeente Nieuwegein over nagedacht hoe dat vormgegeven kan worden. Hiernaast is onlangs (eind 2015) het Meldpunt binnenlands mensenhandel opgezet bij Veilig Thuis Utrecht waar men ook met signalen terecht kan. 9 BRON: CCV Praktische handleiding gericht op gedwongen bedelarij en strafbare activiteiten

12 Naast het melden via een meldroute, wat zou je zelf nog kunnen doen? Bespreken aan de hand van vervolg van casus Vera. Casus Vera, deel 2 (uitdelen, zie bijlage 3) Welke maatregelen kunnen worden genomen, door welke instanties? Wat heeft Vera nodig aan hulp en begeleiding? Wie of welke organisaties kunnen deze zorg bieden? 7. Afsluiting Doel: borgen van hetgeen men heeft geleerd. 11 Uitvergroten Deelnemers beelden zich in dat het april 2017 is. Ze ontmoeten elkaar tijdens de lunchpauze in de kantine. Ze vertellen elkaar wat ze inmiddels allemaal met het geleerde uit de training hebben gedaan. Het motto is: overdrijf! Vergroot het uit! Na afloop van deze oefening in tweetallen, koppelen de deelnemers het kort terug naar de trainer.

13 Geraadpleegde en aanbevolen literatuur Henk Sollie, Vina Wijkhuijs, Walter hilhorst, Ronald van der Wal & Nicolien Kop (2013). Aanpak multi-problematiek bij gezinnen met een Roma-achtergrond. Een kennisfundament voor professionals. Defence for Children ECPAT Nederland: Handel in en uitbuiting van kinderen in Nederland. 12 Centrum voor Criminaliteitspreventie en veiligheid; Factsheet mensenhandel en Europa. Centrum voor Criminaliteitspreventie en veiligheid (2014). Praktische handleiding gericht op gedwongen bedelarij en strafbare activiteiten. Jaarverslag CoMensha Lianne Kaufman & Janneke H.A. Ploegmakers (2012). Het geheim van de trainer. De vijf hoofdingrediënten van succesvolle (in-company) trainingen. Meld Misdaad Anoniem: Meldingsbereidheid vergroten. Tips en trucs. Richtlijn 2011/36/EU van het Europees Parlement en de Raad van 5 april 2011 inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan, en ter vervanging van Kaderbesluit 2001/629/JBZ van de Raad FairWork: stappenplan voor baliemedewerkers. Seidler, Y., A.M. Weltevreden, M. Nieuwenhuys & J. de Boom (2015). Monitor Sociale Inclusie: vervolgmeting 1. Eerste vervolgmeting naar de woon- en leefomstandigheden van Roma en Sinti in Nederland. Rotterdam: Risbo.

14 Bijlage 1 - Casus Anne 13 Anne is zestien jaar. Ze is verliefd op Thomas, een stoere 21-jarige jongen die ze in een cafe heeft ontmoet. Thomas heeft alles voor haar over en wil ook met haar samenwonen. Anne wil dat graag, want ze heeft genoeg van de vele ruzies thuis met haar moeder en de nieuwe vriend van haar moeder. Anne en Thomas willen graag samen een huisje kopen, maar Thomas heeft geldproblemen. Hij vertelt Anne dat hij zoveel mooie dingen voor haar heeft gekocht, dat hij schulden heeft en hij vraagt Anne hem te helpen. Anne twijfelt, want Thomas stelt voor om voor geld een nacht met zijn beste vriend door te brengen. Toch gaat ze overstag. Thomas oppert om op deze manier nog meer geld te verdienen. Er zijn meer vrienden die tegen betaling met Anne naar bed willen. Anne vindt het verschrikkelijk, maar durft dat niet te zeggen. Thomas is zo lief voor haar en ze wil niet dat hij boos op haar wordt. Anne gaat akkoord. Handeling Middel Doel Casus met toestemming overgenomen van Defence for Children- ECPAT Nederland

15 Bijlage 2 - Casus Vera, deel 1 14 Op haar dertiende wordt Vera door haar moeder verkocht (bruidsschat) aan de familie van Vera s 25-jarige echtgenoot. Het betreft een traditioneel (onwettig) Roma huwelijk. De moeder van Vera tekent een document waarmee de schoonfamilie Vera mee mag nemen buiten Roemenië. Vera wordt meegenomen naar Spanje en later naar Nederland. Samen met de minderjarige echtgenoot van de jongere broer, moet Vera alle voorkomende huishoudelijke werkzaamheden doen, zoals de was, schoonmaken en koken. Alle andere huisgenoten hebben dergelijke taken niet. Vera wordt regelmatig uitgescholden, geslagen en gestompt. Vera moet ook seks hebben met haar echtgenoot. Zij heeft nauwelijks vrije tijd en mag de woning niet zelfstandig verlaten. Ze gaat onder begeleiding naar school en wordt ook weer opgehaald. Is Vera een slachtoffer van mensenhandel? Welke vorm(en) van uitbuiting herken je? Wat zijn mogelijke signalen? Casus met toestemming overgenomen van Defence for Children- ECPAT Nederland

16 Bijlage 3 - Casus Vera, deel 2 Welke maatregelen kunnen worden genomen door welke instanties? 15 Wat heeft Vera nodig aan hulp en begeleiding? Wie of welke organisaties kunnen deze zorg bieden?

17 Bijlage 4 - Casus voor burgerzaken Om de training toe te kunnen passen voor medewerkers van Burgerzaken kan onderstaande casus gebruikt worden. De casus Vera uit de training kan dan worden vervangen door deze casus. Casus Bianca 16 Op een vrijdag in december verschijnt Bianca (16 jaar) aan de balie vergezeld door haar vader, om zich uit te schrijven naar Kroatië. Je vraagt aan hen of vader ook uitgeschreven moet worden? Er wordt verbaasd gereageerd op die vraag: Nee, ze gaat alleen, ze verblijft bij familie. Je vraagt Bianca of ze dat niet spannend vindt? Ook vraag je haar of ze de taal spreekt? Bianca kijkt haar vader aan maar ze zegt niet veel, ze lacht een beetje. Je laat vader mee tekenen op de uitschrijving. Je praat nog wat met vader over het feit dat zo n jong meisje alleen naar het buitenland vertrekt en hoe dat dan met school moet, ze is toch leerplichtig. Volgens vader is dat geen probleem.