Monitoringsverslag Boezems van Kinderdijk 2015

Transcriptie

1 Monitoringsverslag Boezems van Kinderdijk 2015

2

3 Monitoringsverslag Boezems van Kinderdijk 2015 Pieter Bieren Richard Slagboom Corné Stam Dit is een uitgave van de Vogelwerkgroep Alblasserwaard, onderdeel van de Natuur- en Vogelwacht de Alblasserwaard. Colofoon NVWA-rapport Dit rapport als volgt citeren: Bieren, P., R. Slagboom & C. Stam (2016). Monitoringsverslag Boezems van Kinderdijk NVWA-rapport Natuur- en Vogelwacht de Alblasserwaard, Papendrecht. Oplage 40 exemplaren

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding blz 2 2. Veldwerk en rapportage blz Wintervogels blz Broedvogels blz Purperreigertelling blz Zwarte stern-vlotjes blz Gegevensverwerking blz Weer blz 6 3. Soortbeschrijvingen blz 7 4. Natura 2000-soorten blz Broedvogels blz Watervogeltellingen blz Bronnen blz 21 Bijlagen Bijlage 1. Aantallen per soort Bijlage 2. Verspreidingskaartjes 1

5 1. Inleiding Dit is het monitoringsverslag van seizoen 2015 in boezems Kinderdijk. De broed- en wintervogels in dit Natura 2000-gebied worden al tientallen jaren in kaart gebracht door leden van de Natuur- en Vogelwacht de Alblasserwaard. Van maart tot juli worden vroege ochtenden, maar ook avonden benut om een beeld te krijgen hoe de vogelbevolking in de rietmoerassen zich verhouden. De toename van ganzen, het verschijnen en blijven van de Cetti s zangers, de sterke afname van Waterrallen. Het is allemaal vastgelegd. Bijzonder in 2015 waren de aanwezigheid van een roepende Woudaap én een roepende Roerdomp in de Nederwaard. Deze toppers onder de moerasvogels werden door de tellers met de nodige enthousiasme onthaald en doorgegeven. In de Overwaard viel verder de enorme toename van de Grauwe gans op, voor een deel veroorzaakt door betere tellingen. Ook de aanwezigheid van twee territoria Ransuil is vermeldenswaardig. Het inventariseren bij ochtendgloren in de boezems is een voorrecht. De overweldigende zang van riet- en moerasvogels blijft altijd weer boeiend en een buitengewoon leuke bezigheid. Toch worden ook de problemen zichtbaar wanneer je de boezems beter leert kennen. Er zijn zorgen, vooral over de kwaliteit van de Overwaard. Het moerasgebied is niet meer wat het was, sterker nog het systeem dreigt in te storten als er niet snel maatregelen worden getroffen. Gelukkig staan er een aantal maatregelen in de steigers, en we hopen natuurlijk dat die een positief effect zullen hebben op de vogelbevolking. Het is daarbij belangrijk niet alles aan de Natura 2000-doelsoorten op te hangen, maar oog te hebben voor het hele ecosysteem. Uiteraard blijven we ook de komende jaren de boezems Kinderdijk nauwkeurig inventariseren en de ontwikkelingen volgen. De auteurs, maart 2016 Pieter Bieren Richard Slagboom Corné Stam 2

6 2. Veldwerk en rapportage Ook in 2015 zijn weer verschillende leden van de Natuur- en Vogelwacht de Alblasserwaard voor dag en dauw op pad gegaan om de broed- en wintervogels in de boezems van Kinderdijk in kaart te brengen. De monitoringsploeg bestond in 2015 uit de volgende personen in alfabetische volgorde: Jurie Bieren, Pieter Bieren, Ad Kooij, Richard Slagboom, Corné Stam, Patrick Verhaar, Rik Vinke, Arie- Willem van der Wal en Bastiaan van de Wetering. De broedvogeltellingen zijn, zoals gewoonlijk, uitgevoerd volgens de richtlijnen van het Broedvogel Monitoring Project (BMP) van Sovon Vogelonderzoek Nederland. Meer informatie is te vinden op sovon.nl/nl/bmp. Van eind maart tot eind juni is de Nederwaard negen keer bezocht, de Overwaard tienmaal, de purperreigertelling meegerekend. Voor deze nestentelling van de Purperreiger werd waardevol vooronderzoek uitgevoerd door ing. H. van der Kooij, de specialist op het gebied van de Purperreiger in Nederland. De nestentelling werd uitgevoerd door een telploeg van 7 personen; Paul Ballantyne, Pieter Bieren, Adri Clements, Minne Feenstra, Peter Paul Klapwijk, Richard Slagboom, Corné Stam, Patrick Verhaar en Arie-Willem van der Wal. De Nederwaard wordt per schouw geteld, de Overwaard meest lopend over de kades die het gebied omringen, plus een enkele vaarronde. In de Nederwaard mochten we weer belangeloos gebruik maken van de boot van dhr. Rijsdijk, en in de Overwaard gebruiken we een boot van de visclub in afstemming met dhr. Bakker. De veldbezoeken vinden vanwege praktische redenen vrijwel uitsluitend in het weekend of op vrije feestdagen plaats. foto 1. Één van de hoogtepunten in Een roepend mannetje Woudaap na jarenlange afwezigheid. Het was een seizoen met een paar leuke verrassingen voor de tellers: een roepende Roerdomp en Woudaap, beiden in de Nederwaard, zet je er toch graag bij op de lijst! Ook een paar minder leuke 3

7 verrassingen, want de Waterral werd maar enkele keren gehoord, en het Porseleinhoen zelfs helemaal niet Wintervogels De wintervogeltellingen zijn in 2015 uitgevoerd in de maanden januari t/m maart en van september t/m december. De telling is uitgevoerd op de zaterdag het dichtst bij het midden van de maand. Het gebied wordt midden op de dag rondgelopen, zodat er geen dubbeltellingen met slaapplaatsen zijn. Er wordt geteld volgens de richtlijnen van Sovon Vogelonderzoek Nederland. Wintervogeltelling Overwaard Velduren (1 persoon) 1 17 januari februari maart september oktober november december 2 totaal 14 tabel 1. Overzicht tellingen en uren wintervogels 2.2. Broedvogels De inventarisaties in het voorjaar worden uitgevoerd volgens de richtlijnen voor Broedvogel Monitoring Project (BMP) van Sovon Vogelonderzoek Nederland. Alle broedvogeltellingen in de Nederwaard worden per boot uitgevoerd. Daarom is het noodzakelijk met 2 personen te werken, om dit gebied goed te kunnen tellen. Ook in de Overwaard doen we jaarlijks 2 vaarrondes om de kern van dit gebied goed mee te tellen. Alle overige telrondes in de Overwaard kunnen te voet gedaan door 1 persoon uitgevoerd worden, waarbij wel vaak een tweede persoon als gezelschap meegaat. Inventarisatie Nederwaard Velduren (2 personen) Overwaard Velduren (1 of 2 personen) 1 21 maart 6 21 maart april 6 4 april april 6 11 april april 6 25 april mei 6 2 mei mei 6 14 mei mei 6 30 mei juni 6 13 juni juni 6 20 juni 3 totaal 54 totaal 33 tabel 2. Overzicht tellingen en uren broedvogels 4

8 2.3. Purperreigertelling Naast de gebruikelijke inventarisaties wordt begin juni een nestentelling van purperreigers uitgevoerd. Hierbij worden de rietpercelen betreden waarin de reigerkolonies huizen. Uiteraard wordt de verstoring tot een minimum beperkt, door zo efficiënt mogelijk te tellen, in kaart te brengen, en meteen de kolonie weer uit te gaan. Inmiddels doen de meeste tellers met regelmaat mee, waardoor er routine onstaat, wat de efficiëntie en betrouwbaarheid ten goede komt. Purpereigertelling Overwaard Velduren (6 personen) 6 juni 24 tabel 3. Overzicht telling en uren purperreigernesten. foto 2. Het uitleggen van vlotjes voor de Zwarte sterns in de Nederwaard door leden van de Natuur- en Vogelwacht 2.4. Zwarte Stern-vlotjes Voor deze soort zijn in de Nederwaard vlotjes uitgelegd in het voorjaar om een kunstmatige nestplaats te bieden, omdat natuurlijk drijvende nestplaatsen te weinig voorhanden zijn. Met behulp van een roeiboot zijn in de laatste week van april de vlotjes op een aantal verschillende plekken in groepjes uitgelegd. In verband met het baggerproject langs de Molenkade, werden ook op potentiele broedplaatsen elders in de Nederwaard extra vlotjes uitgelegd, in de hoop de sterns daarheen te lokken als de locatie van de hoofdkolonie tijdelijk ongeschikt wordt. In oktober zijn de vlotjes weer uit het water gehaald, en schoon gemaakt. 5

9 Zwarte stern-vlotjes Nederwaard Velduren (2 personen) uitleggen april 10 opvissen en opslaan oktober 10 tabel 4. Overzicht uren Zwarte stern-vlotjes 2.5. Gegevensverwerking Elke telling is zo spoedig mogelijk na afloop ingevoerd in een database programma, welke beheert wordt door Sovon Vogelonderzoek Nederland. De broedvogeltellingen zijn daarbij ook verwerkt met het programma Autocluster, die het aantal territoria berekent aan de hand van criteria. Na het invoeren en berekenen van het aantal broedvogels, is tenslotte door 3 personen de rapportage gemaakt. Alle ingevoerde gegevens worden gebruikt voor interpretatie van de aantallen die in dit broedvogelverslag genoemd worden. Gegevensverwerking uren Wintervogeltellingen 3 Invoeren Overwaard 9 Invoeren Nederwaard 9 Purperreigertelling 10 Broedvogelverslag 30 Totaal 61 tabel 5. Overzicht uren gegevensverwerking 2.6. Weer De weersomstandigheden waren wisselend: enkele tellingen vielen een beetje in het water of waren nogal winderig, maar er zaten ook zeker mooie en gunstige ochtenden tussen wat het weer betreft. Hieronder het weer per maand in één zin samengevat (bron KNMI): Maart: Normale temperatuur, zonnig en aan de droge kant; April: Zeer zonnig, droog en aan de koude kant; Mei: Vrij koel, vrij droog en vrij zonnig; Juni: Normale temperatuur, gemiddeld over het land droog en zonnig. De lente als totaal (maar, april en mei) wordt door het KNMI getypeerd als vrij koel, droog en zeer zonnig. foto 3. Regenboog tijdens wisselvallig weer bij een telling in maart 6

10 3. Soortbeschrijvingen Roerdomp Één van de verrassingen van broedseizoen Op de telling van 4 april is de roerdomp voor het eerst waargenomen, in de Overwaard. Tijdens de tellingen van 11 april, 25 april en 2 mei werd de vogel roepend gehoord in de Nederwaard. Na die tijd is de vogel weer gaan zwerven en is zowel in de Neder- als Overwaard gezien. Een broedgeval kon niet worden bewezen, maar is tevens ook niet uit te sluiten. Het is een soort die zich lastig laat zien. De Roerdomp is in 2008 voor het laatst in Kinderdijk gehoord, ook toen in de Nederwaard. Woudaap Dé verrassing van 2015 in Kinderdijk. Op de één na laatste telling, 13 juni, werd een roepend mannetje gehoord in de Nederwaard, in de uiterste noordoosthoek van het gebied. Later die dag en de week daarop is de vogel nog volop gehoord en ook gezien en trok veel bekijks van vogelaars uit de wijde omtrek. Ook tijdens de laatste telling, 20 juni, liet de vogel zich weer fraai zien en horen. Na die datum is de Woudaap niet meer gezien en/of gehoord. Een vrouwtje is nooit waargenomen. De laatste keer dat er een roepende Woudaap waargenomen werd was in 2006, alweer negen jaar geleden. Grauwe gans Het aantal getelde territoria overtreft alle eerdere jaren, en daarmee is duidelijk dat de opmars van grauwe ganzen onverminderd doorgaat. De omstandigheden voor een grote reproductie zijn in de boezems optimaal. Intensief beheert boerenland in de directe omgeving zorgt ervoor dat de volwassen ganzen in topconditie aan de eileg beginnen. En wanneer de nesten uitkomen, zwemmen de oudervogels met hun jongen weer naar datzelfde eiwitrijke grasland. Grauwe ganzen zijn al vroeg in het seizoen op de nestplaatsen aanwezig. Hoewel de vogels dan al paarsgewijs optrekken, is het soms lastig deze eruit te pikken binnen de groepen overzomerende ganzen. Deze overzomerende groepen veroorzaken de meeste overlast, maar worden niet meegeteld in het aantal territoria. Het aantal overzomeraars loopt in de vele honderden. De in 2014 gestarte nestbehandeling, werd ook dit jaar voortgezet waarbij de aantallen beter vastgelegd werden. Het aantal nestvondsten tijdens de nestbehandeling ligt iets hoger dan de aantallen die vastgesteld worden tijdens de inventarisaties, zie tabel 1. Aantal territoria (BMP-methode) Aantal nestvondsten (bestrijding) Hoge boezem v/d Overwaard Hoge boezem v/d Nederwaard tabel 6. Vergelijking aantal nesten Grauwe gans tussen BMP-methode en nestbestrijding. Bergeend Voor het tweede achtereenvolgende jaar werd een succesvol broedgeval van de Bergeend vastgesteld. Deze grote en opvallende eend heeft al eerder onregelmatig gebroed in de boezems (1994 en ) en neemt ook landelijk gezien langzaam toe. Toch verschijnt hij niet in grote aantallen, en broedgevallen blijven in ons gebied schaars. Tijdens de telling van 20 juni werden oudervogels met de opvallend zwart-witte juvenielen gezien. Een bewijs voor een geslaagde broedpoging. 7

11 Krakeend Deze opportunistische eendensoort doet het landelijk goed, en heeft aan een ruige oever genoeg om een nest eieren uit te broeden. Waarnemingen van oudervogels met jongen blijven echter zeer schaars. De aantallen in het boezemgebied zijn redelijk stabiel, hoewel de Nederwaard wel een slecht scoort met slechts één territoria. De potentie van broedgevallen in beide boezems zou wel wat hoger kunnen liggen gezien de oeverlengte. Toch blijven de aantallen stabiel. Slobeend Broedgevallen van slobeenden zijn zeer schaars, en mogelijk is de soort voorgaande jaren weleens overschat. In de agrarische polders raken broedvogels vaak zeer vroeg hun broedsel kwijt door het maaien, en daarna vertrekken die naar gebieden zoals boezems Kinderdijk. Vooral later in het broedseizoen is het extra opletten of de aanwezige Slobeenden geen rustende vogels zijn. Het beste bewijs voor een geslaagd broedgeval is een vrouwtje met jongen, maar dat is een zeldzame waarneming. Dit jaar was er slechts één territoria, en wel in de Overwaard. foto 4. Slobeend mannetje. Vrij algemene verschijning in de boezems, maar zeer schaarse broedvogel. Tafeleend In de uiterste zuidwesthoek van de Nederwaard was tijdens de telling van 25 april een paartje tafeleend aanwezig. De volgende telling, op 2 mei, werd ook broedverdacht gedrag waargenomen. Hierna was het een tijd stil, alleen tijdens de laatste telling op 20 juni werd het mannetje nog gezien. Ook in 2014 kwam de Tafeleend met één territorium in de Nederwaard op de lijst. Kuifeend Deze duikeend, waarvan vooral de mannetjes met hun zwart-witte verenkleed goed opvallen, was met vier territoria in de Nederwaard aanwezig en met drie territoria in de Overwaard. Voor de Overwaard is dit vrij normaal, in de vorige vier jaren werden hier tussen de drie en zes territoria gemeld. De Nederwaard daarentegen bleef sinds 2008 het aantal territoria op nul steken. Meestal kon dit seizoen niet meer dan een paartje genoteerd worden, alleen in de Overwaard werd tijdens de laatste telling een paartje met jongen waargenomen. 8

12 Bruine kiekendief Een slecht jaar voor deze fraaie roofvogel. Beide deelgebieden kwamen niet verder dan één territorium. Voor de Nederwaard is dit al voor het vierde jaar op rij, in de Overwaard daarentegen huisden in 2014 drie paren en in 2013 nog vijf. Aangezien de Bruine kiekendief niet veel eisen stelt aan de locatie waar het nest gebouwd wordt, zal de sterke achteruitgang van het rietland voor deze soort niet per sé hét probleem zijn. Landelijk heeft deze soort het ook moeilijk. De komende jaren moet blijken of de soort op een dergelijk laag niveau blijft of dat het toch een negatieve uitschieter was. Waterral Nog een soort die een uitermate slecht seizoen kende. In de Overwaard zelfs nul territoria, in de Nederwaard twee. Totaal zijn tijdens alle tellingen in beide deelgebieden niet meer dan vijf vogels gehoord. De aantallen zijn vergelijkbaar met die van Waterrallen zijn gevoelig voor koude winters en droge voorjaren. Van dat eerste is al helemaal geen sprake geweest. Wel is het voorjaar van 2015 door het KNMI geclassificeerd als droog, wellicht dat daar (een deel van) de oorzaak ligt. Zeker bij deze soort is het spannend hoe de aantallen zich de komende jaren zullen ontwikkelen. foto 5. Massale bloei van Zomerklokje op gemaaid rietland in de Nederwaard. Ogenschijnlijk prima habitat voor Porseleinhoen en Waterral, maar de soorten doen het beide erg slecht. Kievit Altijd verrassend en uniek zijn de bijna jaarlijks terugkerende kieviten die zich vestigen op gemaaid rietland in de Overwaard en de Nederwaard. Er wordt veel gebaltst en in april zijn zelfs broedende vogels te zien. De grote vraag blijft echt of de soort succesvol jongen kan grootbrengen in het snel opgroeiende rietland. Insecten zijn er waarschijnlijk wel voldoende, maar de manier van foerageren tussen riet valt niet mee voor een soort van de vlakte. Jonge kieviten zijn nestvlieders, en moeten meteen zelf hun voedsel zoeken. Ter vergelijking; in grasland zoeken kieviten na het uitkomen van de eieren ook meteen kort grasland op, omdat ze zichtjagers zijn die insecten vanaf kale grond of randen van de vegetatie afplukken. Er zijn geen juveniele kieviten waargenomen, en later in het seizoen verdwijnen ook de oudervogels. Het is echter niet uitgesloten dat de oudervogels met jongen meteen wegtrekken naar grasland, want de jongen van kieviten kunnen erg goed zwemmen. 9

13 Kokmeeuw Beide boezems laten een heel ander beeld zien voor deze meeuwensoort. In de Overwaard neemt de Kokmeeuw almaar toe, en is daar gebonden aan één grote kolonieplek in de zogenoemde Lekkerlandse boezem. De vogels broeden daar op grote pollen Pluimzegge, die steeds meer als een soort paddenstoelen uit het water steken omdat de overige bodem met vegetatie weggespoeld is. Deze kolonie nam in 2015 toe tot 60 paren, en daarmee bijna een verdubbeling ten opzichte van voorgaande jaren. In de Nederwaard daarentegen zijn de vele tientallen broedparen van eerdere jaren verdwenen. Het is onduidelijk wat daarvan de oorzaak is. De afname begon al vorig jaar, en in 2015 kwamen slechts 4 paren tot broeden. Mogelijk trekt de grote en compacte kolonie in de Overwaard meer vogels aan, waardoor er in de Nederwaard minder verschijnen. Het betekent o.a. voor de Zwarte stern dat er minder concurrentie is op de nestvlotjes, maar ook dat er minder hulp is bij het verjagen van predatoren. foto 6. Nestvlotje met 2 eieren van Zwarte Stern. De concurrentie met Kokmeeuw om de vlotjes lijkt de laatste jaren af te nemen Ransuil Tijdens vooronderzoek voor de nestentelling van de purperreigers in de Overwaard, werden 2 juveniele ransuilen waargenomen. Dit bewijst in ieder geval een succesvolle broedpoging in het bewuste rietperceel. Verder werd tijdens de inventarisaties tot twee maal toe een waarneming van een Ransuil in de zuidoosthoek van de Overwaard gedaan, wat een tweede territorium opleverde. Ook buiten de inventarisaties om wordt de soort in de avondschemer met enige regelmaat gezien in het boezemgebied. Blauwborst Deze spraakmakende soort is al vroeg in het jaar aanwezig en vooral in april wordt er veel gezongen. Helaas gaat het de Blauwborst niet echt voor de wind. De aantallen lijken wat af te nemen in tegenstelling tot de landelijke trend. In de Overwaard komt dit zeer waarschijnlijk door verlies aan geschikt leefgebied. Het areaal riet en ruigte krimpt, en de resterende delen hebben aan kwaliteit sterk ingeboet. Ondanks het feit dat de Overwaard verruigt, wat de Blauwborst ten goede zou moeten komen, heeft het geen gunstig effect op de aantallen. In de Nederwaard is het aantal licht wisselend, maar over de langere termijn is wel een lichte afname te zien. De goede aantallen van pakweg 10 jaar geleden worden niet meer behaald. Door het laten staan van overjarige brede rietstroken in de Nederwaard zou de soort hier wat geholpen kunnen worden. 10

14 Cetti s zanger Deze succesvolle soort breidt zich nog steeds uit en verschijnt buiten het boezemgebied op steeds meer nieuwe plekken. Net als de Blauwborst is de Cetti s zanger meer een soort van ruigte dan van riet. In de boezems blijven de aantallen na een voorlopige piek in 2013 op een niveau van 3-4 territoria hangen. Dit jaar werd er één vastgesteld in de zuidoosthoek van de Overwaard en twee in de Nederwaard, op bekende plekken voor deze soort. Op andere plekken waar in 2013 zang werd gehoord, is geen enkele waarneming geweest. Het kan zijn dat exemplaren zich verder verspreid hebben buiten de boezems, maar een lichte terugval door wintersterfte is niet uitgesloten. Rietzanger Het totale aantal van 47 territoria komt exact overeen met vorig jaar. Ook op de langere termijn bekeken, zijn de aantallen van deze soort min of meer stabiel. Dit lijkt in de Overwaard niet te kloppen met het beeld van (kwalitatief) afnemend rietareaal. Echter worden de territoria van deze soort, net als bij Kleine karekiet, voornamelijk aan de randen van het gebied bepaald. De soort is niet op zo n grote afstand hoorbaar, dat vogels in de centrale rietvelden meegenomen worden. Dit is op het verspreidingskaartje goed te zien. Vooralsnog treedt er aan de buitenranden geen noemenswaardige afname op, maar dat is in de kern van de Overwaard zeer waarschijnlijk anders. De stabiele aantallen in de Nederwaard komen overigens wel overeen met de werkelijkheid. Kleine karekiet De vorig jaar geconstateerde flinke afname zette gelukkig niet door, maar de aantallen zijn nog wel onder het niveau van voorgaande jaren. Belangrijk bij deze soort en andere rietzangers is de situatie in de overwinteringsgebieden. Wanneer daar voldoende neerslag valt, is het aantal vogels dat terugkeert in het voorjaar hoger. Zolang er geen noemenswaardige veranderingen optreden in het boezemgebied, is dit bruikbaar. Bij een langdurige afname moeten de oorzaken echter ook binnen het gebied gezocht worden. Hiervan is echter nog geen sprake bij deze soort. Bosrietzanger Met drie territoria in de Overwaard en slechts één territoria in de Nederwaard is het een mager jaar voor deze meesterlijke imitator. De druk kwetterende zang met veel imitaties is vanaf mei te horen in overjarige ruigte, jong wilgenhout enz. Vooral in de Nederwaard moet de soort het hebben van overjarige rietkragen. Die blijven echter schaars. In de Overwaard huisden alle territoriale vogels in bosschages met wilgen. Het aantal is een voorlopig dieptepunt na een reeks goede jaren. Sprinkhaanzanger Zowel in de Neder- als Overwaard een territorium in Deze soort komt in tegenstelling tot de, zowel qua uiterlijk als zang, enigszins gelijkende Snor meer voor in struweel en ruigte. In dat opzicht is het eigenlijk ook opvallend dat deze soort met name in de Overwaard niet meer voorkomt. In 2014 is deze soort helemaal niet in het broedvogeloverzicht terecht gekomen, en in de twee jaren daarvoor alleen één territorium in de Nederwaard. Grasmus Ook een soort die meer aan ruigte gebonden dan aan rietvelden. De aantallen van deze soort schommelen in Kinderdijk al jaren tussen de twee en vijf, en 2015 is met vijf territoria dus een vrij normaal jaar. Baardman Een uitgesproken rietvogel, die met z n geping al snel opvalt wanneer de broedvogeltellers bij ze in de buurt komen. Werd deze soort in 2014 nog met hoge aantallen waargenomen (drie territoria in de Overwaard, acht in de Nederwaard), in 2015 was de soort in de Nederwaard met niet meer dan twee territoria aanwezig, in de Overwaard zelfs geen één. Totaal twee territoria in beide deelgebieden is slecht voor deze soort. De aantallen fluctueren altijd wel wat, maar de laatste paar jaren is het toch 11

15 wel vrij heftig. Het is afwachten hoe deze soort het de komende jaren gaat doen, maar gezien de sterke achteruitgang van het gebied is er niet veel goeds te verwachten. foto 7. Water, moeras, molens en Hollandse luchten. Kinderdijk op z n mooist. 12

16 4. Natura 2000-soorten De Boezems van Kinderdijk zijn aangewezen als Natura 2000-gebied vanwege het Europees belang van het gebied voor 7 vogelsoorten, de zogenaamde kwalificerende soorten. In dit hoofdstuk worden deze soorten besproken en wordt ingegaan op de langjarige trend van de (broed)resultaten die voortkomen uit de monitoring en inventarisaties die de leden van de Vogelwerkgroep (VWG) van de Natuur- en Vogelwacht hebben verricht in Boezems van de Overwaard en Nederwaard. Voor elk van de zogenaamde kwalificerende vogelsoorten in de Boezems van Kinderdijk is een instandhoudingsdoelstelling vastgesteld. In tabel 1.1 zijn de Natura 2000-waarden en hun instandhoudingsdoestellingen weergegeven. Voor de Zwarte stern geldt een verbeterdoelstelling. De (langjarige) resultaten van de tellingen door leden van de VWG kunnen worden gebruikt om te controleren of deze doelstellingen worden gehaald. N 2000-waarde BROEDVOGELS Purperreiger Porseleinhoen Snor Zwarte stern NIET-BROEDVOGELS Smient Krakeend Slobeend Instandhoudingsdoelstelling Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 75 paren Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 1 paar Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 9 paren verbeterdoelstelling Uitbreiding en/of verbetering kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 40 paren Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 3700 vogels (seizoensmaximum) Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 90 vogels (seizoensmaximum) Behoud omvang en kwaliteit leefgebied met een draagkracht voor een populatie van ten minste 30 vogels (seizoensmaximum) tabel 7. Natuur 2000 doelsoorten en instandhoudingsdoelstellingen Natura 2000-gebied Boezems Kinderdijk De doelsoorten dienen als een soort kapstok voor het beheer van het gebied. De boezems moeten dus ten gunste van de genoemde soorten worden beheerd. Om de zes jaar moet een beheerplan worden geëvalueerd, om te zien of de genomen maatregelen effectief bleken Broedvogels Purperreiger De Purperreigerkolonie in de Hooge Boezem van de Overwaard bestond in 2015 uit 137 paar. Dat waren er minder dan in 2014 (165 paar), maar nog altijd een respectabel aantal. Kinderdijk behoorde wederom tot de grootste kolonies in Nederland. Tijdens de nesttelling op zaterdag 6 juni is alleen de hoofdkolonie geteld, hier bevonden zich 106 nesten. Een week eerder waren de nesten van twee deelkolonies, iets oostelijker in het gebied, geteld, deze bestonden uit respectievelijk 12 en 19 nesten. De kolonie Purperreigers in de Boezems van Kinderdijk stonden in 2015 ook landelijk in de belangstelling. De kolonie had namelijk een prominente rol in de natuurdocumentaire Levende 13

17 Rivier van de bekende natuurfilmer Ruben Smit. De beelden die, in samenspraak met leden van de VWG, in het voorjaar 2015 zijn gemaakt werden in december 2015 uitgezonden op de nationale TV. grafiek 1. aantal nesten Purperreiger Tijdens de opname werd gebruik gemaakt van een drone, waarvoor een ontheffing moest worden aangevraagd bij de provincie Zuid-Holland en Waterschap Rivierenlanden. Tijdens de opname voor de documentaire is ook met de drone over de kolonie Purperreigers gevlogen. Met deze actie, waarbij overigens geen verstoring is geconstateerd, is gekeken of de nesten van de Purperreigers ook vanuit de lucht zichtbaar waren, zodat er in de toekomst wellicht met behulp van een drone kan worden geteld. Het vermoeden is dat dit voor minder verstoring zal zorgen. Door omstandigheden zijn de opname pas in juli gemaakt, waardoor het riet al te hoog was. Hierdoor waren geen nesten te zien. Wellicht wordt in het voorjaar van 2016 wederom gekeken of het tellen van de kolonie Purperreiger met behulp van een drone mogelijk is. Foto 8. Momentopname tijdens de nestentelling van Purperreiger op zaterdag 6 juni Foto 9. Overvliegende volwassen Purperreiger. 14

18 figuur 1. aantal nesten Purperreiger 2015 (bron Sovon), inzet foto 8. overvliegende Purperreiger Porseleinhoen Voor het vijfde achtereenvolgende jaar werden in de boezems van Kinderdijk geen Porseleinhoenders gehoord. Voor het ontstaan en de duurzame aanwezigheid van geschikt broedbiotoop (pioniermoeras) is winter- en voorjaarsinundatie nodig. In de boezems ontbreekt deze inundatie nu nog structureel. Er wordt voornamelijk een tegennatuurlijk peil gehanteerd, in de winter laag en in de zomer hoog. Dit o.a. vanwege de rietteelt. Er zijn vergaande plannen om in polder Nieuw-Lekkerland pioniermoeras te ontwikkelen, met een natuurlijk(er) waterpeil. Wellicht kan de Porseleinhoen hier in de nabije toekomst van profiteren Porseleinhoen aantal territoria Porseleinhoen instandhoudingsdoelstelling N 2000 grafiek 2. aantal territoria Porseleinhoen

19 Snor Het aantal territoria van de Snor is voor het tweede jaar achtereen achteruit gegaan in de boezems van Kinderdijk. Dit komt vooral op het conto van de Overwaard. Het aantal territoria in de Overwaard loopt drastisch achteruit van 10 in 2013, via 7 in 2014 en slechts 4 territoria in Vermoedelijk moet de oorzaak worden gezocht in de verslechtering van het riet. Het aantal paartjes in de Nederwaard blijft daarentegen vrij stabiel met 9 paar. grafiek 3. Aantal territoria Snor De komende jaren worden diverse maatregelen genomen waarmee Waterschap Rivierenlanden het rietland in de Overwaard wil herstellen. Zo zal er meer rekening worden gehouden met de grote peilfluctuaties, waardoor delen van het riet wegspoelen. Ook wordt vanaf eind 2016 een begin gemaakt met rieteilanden op de grote plas in de Overwaard. Hierdoor zal hopelijk nieuw leefgebied ontstaan voor o.a. de Snor. figuur 1. aantal territoria Snor in de Overwaard in 2015 figuur 2. aantal territoria Snor in de Nederwaard in

20 Zwarte stern Sinds 2009 komt de Zwarte stern in de Hooge Boezem van de Overwaard niet meer tot broeden, en alleen nog maar om te foerageren. In 2015 werden in de Overwaard geen vlotjes uitgelegd, de kans op mislukking van het broedsel in de Overwaard is erg groot met het hoge aantallen Grauwe ganzen die hier rond deze tijd verblijven. Ook is er weinig beschutting door het nagenoeg ontbreken van gele plomp. Het aantal paartjes in de Hooge boezem van de Nederwaard bleef met 39 achter bij het seizoen 2014 (48 paar). Er moet wel worden opgemerkt dat het seizoen 2014 het hoogste aantal broedgevallen had van de laatste tien jaar. Het broedsucces in de Boezems van Kinderdijk blijkt in vergelijking met andere gebieden waar de Zwarte stern broed laag. Er worden weinig jongen groot (mond.med. Jan van der Winden). Vermoedelijk is de oorzaak van het lage broedsucces de slechte waterkwaliteit in de Boezems, waardoor erg weinig voedsel in de nabije omgeving van de nestlocatie kan worden gevonden. Momenteel vindt in het kader van beheerplan Natura 2000, een sanering van de waterbodem plaats in een deel van de Nederwaard, waardoor in de toekomst het leefgebied van de Zwarte stern moet verbeteren. figuur 3. aantal bezette nestvlotjes Zwarte stern in 2015 grafiek 4. aantal broedpaar Zwarte stern Vooruitlopend op het seizoen 2016 zijn er 40 extra vlotjes uitgelegd op het Vlak, de grote plas in de Nederwaard, omdat de oude bouwlocatie door de sanering vermoedelijk de komende jaren ongeschikt wordt om te nestelen. Op de vlotjes op de nieuwe locatie op het Vlak nestelden in 2015 in totaal 12 paartjes. 17

21 4.2. Watervogeltellingen De watervogels in de Hoge Boezem van de Overwaard worden in de wintermaanden maandelijks geteld door Ad Kooij van de VWG. Dit gebeurt volgens de richtlijnen die door Sovon (Stichting Vogelonderzoek Nederland) zijn opgesteld. De tellingen worden overdag, in het weekend dichtst bij het midden van de maand, verricht. Alle (water)vogels die in het gebied aanwezig zijn worden ingevoerd in de database van Sovon. In de boezems van Kinderdijk is hierbij speciaal aandacht voor de zogenaamd kwalificerende soorten: de Smient, Slobeend en Krakeend. Er zijn in 2015 in totaal 7 tellingen verricht. De resultaten van de tellingen zijn weergegeven in de grafieken die hieronder zijn te vinden. foto 10. Smient vrouwtje en mannetje rustend. Deze soort verblijft in hoge aantallen op de grote plas van de Overwaard. Smient De hoogste aantallen Smienten werden geteld tijdens de watervogeltellingen van half december, toen er bijna 3000 smienten verbleven op de grote plas van de Hooge Boezem van de Overwaard. Voor de Smient is een seizoensmaximum van 3700 vogels vastgesteld. Dit aantal is tijdens de tellingen van 2015 niet gehaald. Landelijk gezien wordt het aantal overwinterende Smienten al jarenlang minder. Mede hierdoor heeft de provincie Zuid-Holland de reeds verleende jachtvergunning voor de schadebestrijding van Smienten in Zuid-Holland heroverwogen en voor 2016 teruggetrokken. De eerste overwinterende Smienten kwamen half september aan in de boezems van Kinderdijk. 18

22 grafiek 4. aantal Smienten tijdens de maandelijkse watervogeltellingen in 2015 Slobeend In de boezems van Kinderdijk was, net als in 2014, slechts 1 territoria van de Slobeend. In de periode waren er gemiddeld zo n 4 territoria van de Slobeend. Behalve als broedvogel gebruikt de Slobeend de Boezems van Kinderdijk ook als foerageer- en rustgebied. Het Natura 2000-gebied Boezems Kinderdijk heeft als instandhoudingsdoelstelling een seizoensmaximum van 30 Slobeenden. Het aantal Slobeenden kan tijdens de maandelijkse tellingen behoorlijk fluctueren, vooral in de trektijd worden Slobeenden in de boezems gezien. Met 175 exemplaren, tijdens de telling van november, werd de doelstelling in 2015 ruimschoots gehaald. grafiek 5. aantal Slobeenden tijdens de maandelijkse watervogeltellingen in

23 Krakeend In de Boezems werden in 2015 in totaal 8 territoria van de Krakeend geteld. De meeste (7) bevonden zich in de verruigde delen van de Overwaard. Dit aantal is de afgelopen jaren stabiel gebleven. In de wintermaanden maakt de krakeend vooral gebruik van de Boezems als rustgebied. Net als bij de Slobeend verschillen de aantallen van maand tot maand. Met een seizoensmaximum van 130 in november werd de doelstelling behaald. Echter tijdens de tellingen in de overige wintermaanden bleef het aantal onder de 90 exemplaren. Grafiek 6 aantal Krakeenden tijdens de watervogeltellingen in

24 5. Bronnen Literatuur Boele A., van Bruggen J., Hustings F., Koffijberg K., Vergeer J.W. & van der Meij T. (2016) Broedvogels in Nederland in Sovon-rapport 2016/04. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen Hustings F. & Vergeer J.W. (2002). Atlas van de Nederlandse broedvogels ; verspreiding, aantallen, verandering KNMI Klimatologie, Royal Haskoning/DHV, A.J.M. van den Broek (2015) Beheerplan Boezems Kinderdijk Vogelwerkgroep Alblasserwaard (2009) Broedvogelverslag Hoge boezems Kinderdijk 2008, Natuur- en vogelwacht De Alblasserwaard. Vogelwerkgroep Alblasserwaard (2010) Broedvogelverslag Hoge boezems Kinderdijk 2009, Natuur- en vogelwacht De Alblasserwaard. Vogelwerkgroep Alblasserwaard (2011) Broedvogelverslag Hoge boezems Kinderdijk 2010, Natuur- en vogelwacht De Alblasserwaard. Vogelwerkgroep Alblasserwaard (2012) Broedvogelverslag Hoge boezems Kinderdijk 2011, Natuur- en vogelwacht De Alblasserwaard. Vogelwerkgroep Alblasserwaard (2013) Broedvogelverslag Hoge boezems Kinderdijk 2012, Natuur- en vogelwacht De Alblasserwaard. Vogelwerkgroep Alblasserwaard (2014) Broedvogelverslag Hoge boezems Kinderdijk 2013, Natuur- en vogelwacht De Alblasserwaard. Vogelwerkgroep Alblasserwaard (2015) Broedvogelverslag Hoge boezems Kinderdijk 2014, Natuur- en vogelwacht De Alblasserwaard. Fotoverantwoording De foto s in dit verslag zijn afkomstig van Minne Feenstra, Peter Paul Klapwijk, Gerard Roest en Corné Stam. 21

25 Bijlage 1. Aantallen per soort Hooge Boezem van de Overwaard Hooge Boezem van de Nederwaard soort soort Fuut Fuut Roerdomp Roerdomp Woudaap Woudaap Blauwe Reiger Blauwe Reiger Purperreiger Purperreiger Knobbelzwaan Knobbelzwaan Kolgans Kolgans Grauwe Gans Grauwe Gans Soepgans Soepgans Grote Canadese Gans Grote Canadese Gans Brandgans Brandgans Nijlgans Nijlgans Bergeend Bergeend Krakeend Krakeend Wintertaling Wintertaling Wilde Eend Wilde Eend Soepeend Soepeend Zomertaling Zomertaling Slobeend Slobeend Tafeleend Tafeleend Kuifeend Kuifeend Bruine Kiekendief Bruine Kiekendief Fazant Fazant Waterral Waterral Porseleinhoen Porseleinhoen Waterhoen Waterhoen Meerkoet Meerkoet Kievit Kievit Kokmeeuw Kokmeeuw Zwarte Stern Zwarte Stern Holenduif Holenduif Houtduif Houtduif Turkse Tortel Turkse Tortel Koekoek Koekoek 22

26 Hooge Boezem van de Overwaard Hooge Boezem van de Nederwaard soort soort Ransuil Ransuil Grote Bonte Specht Grote Bonte Specht Winterkoning Winterkoning Heggenmus Heggenmus Nachtegaal Nachtegaal Blauwborst Blauwborst Roodborsttapuit Roodborsttapuit Witte Kwikstaart Witte Kwikstaart Merel Merel Zanglijster Zanglijster Cetti's Zanger Cetti's Zanger Sprinkhaanzanger Sprinkhaanzanger Snor Snor Rietzanger Rietzanger Bosrietzanger Bosrietzanger Kleine Karekiet Kleine Karekiet Grote Karekiet Grote Karekiet Spotvogel Spotvogel Braamsluiper Braamsluiper Grasmus Grasmus Tuinfluiter Tuinfluiter Zwartkop Zwartkop Tjiftjaf Tjiftjaf Fitis Fitis Grauwe vliegenvanger Grauwe vliegenvanger Baardman Baardman Staartmees Staartmees Pimpelmees Pimpelmees Koolmees Koolmees Gaai Gaai Ekster Ekster Kauw Kauw Zwarte Kraai Zwarte Kraai Spreeuw Spreeuw Huismus Huismus Vink Vink Groenling Groenling Putter Putter Kneu Kneu Rietgors Rietgors 23

27 Bijlage 2. Verspreidingskaartjes 24

28 Winterkoning 19 territoria Heggenmus 10 territoria.. X X t/m X X t/m Blauwborst 5 territoria Merel 12 territoria.. X X JA t/m X X t/m

29 Zanglijster 2 territoria Sprinkhaanzanger 1 territorium.. X X t/m X X JA t/m Snor 9 territoria Rietzanger 25 territoria.. X X JA t/m X X JA t/m

30 Bosrietzanger 1 territorium Kleine Karekiet 57 territoria.. X X JA t/m X X JA t/m Grasmus 2 territoria Tuinfluiter 3 territoria.. X X JA t/m X X JA t/m

31 Zwartkop 1 territorium Tjiftjaf 12 territoria.. X X JA t/m X X JA t/m Fitis 11 territoria Baardman 2 territoria.. X X JA t/m man X X X t/m

32 Staartmees 1 territorium Pimpelmees 2 territoria. X X X t/m X X X t/m Koolmees 11 territoria Gaai 1 territorium. X X X t/m X X X X t/m

33 Ekster 6 territoria Kauw 1 territorium. X X X t/m X X X t/m Zwarte Kraai 2 territoria Huismus 16 territoria. X X X t/m man X X X t/m

34 Grauwe Gans 15 territoria Vink 2 territoria. X X X t/m X X t/m Groenling 2 territoria Canadese Gans 0 territoria. X X X t/m X X X t/m

35 Grote Canadese Gans 3 territoria Nijlgans 2 territoria. X X X t/m X X X t/m Krakeend 1 territorium Wilde Eend 25 territoria X X X X t/m man X X X t/m

36 Rietgors 14 territoria Tafeleend 1 territorium. X X X t/m man X X X t/m Kuifeend 4 territoria Bruine Kiekendief 1 territorium man X X X t/m X X X t/m

37 Fazant 6 territoria Waterral 2 territoria man X X X t/m paar territorial 1 2 seizoen datumg. afstand nest migrant 3 datumgrens.. X X t/m X X t/m Waterhoen 8 territoria Meerkoet 7 territoria X X X X t/m X X X X t/m

38 Kievit 3 territoria Kokmeeuw 4 territoria man X X X t/m X X X t/m Zwarte Stern 39 territoria Holenduif 3 territoria. X X X t/m X X X t/m

39 Houtduif 3 territoria Turkse Tortel 7 territoria. X X X t/m X X X t/m Koekoek 1 territorium Grote Bonte Specht 1 territorium.. X X JA t/m X X X t/m

40 Fuut 7 territoria Roerdomp 1 territorium. X X X t/m X X X X t/m Woudaap 1 territorium X X X X t/m

41 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Fuut 8 territoria. X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Roerdomp 1 territorium X X X X t/m

42 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Winterkoning 22 territoria.. X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Heggenmus 5 territoria.. X X t/m

43 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Blauwborst 9 territoria.. X X JA t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Merel 3 territoria.. X X t/m

44 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Zanglijster 1 territorium.. X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Cetti's Zanger 1 territorium.. X X t/m

45 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Sprinkhaanzanger 1 territorium.. X X JA t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Snor 4 territoria.. X X JA t/m

46 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Purperreiger 137 territoria. X X X t/m t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Rietzanger 22 territoria.. X X JA t/m

47 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Bosrietzanger 3 territoria.. X X JA t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Kleine Karekiet 67 territoria.. X X JA t/m

48 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Spotvogel 1 territorium.. X X JA t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Grasmus 3 territoria.. X X JA t/m

49 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Tuinfluiter 7 territoria.. X X JA t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Zwartkop 2 territoria.. X X JA t/m

50 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Tjiftjaf 9 territoria adult. geldige waarnemingen paar territorial nest. X X migrant JA normbezoeken minimaal binnen seizoen datumg. 1 datumgrens 10-4 t/m 20-7 fusieafstand Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Fitis 23 territoria adult. geldige waarnemingen paar territorial nest. X X migrant JA normbezoeken minimaal binnen seizoen datumg. 1 datumgrens 15-4 t/m 30-6 fusieafstand 100

51 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Pimpelmees 5 territoria. X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Koolmees 9 territoria. X X X t/m

52 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Knobbelzwaan 1 territorium. X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Ekster 5 territoria. X X X t/m

53 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Zwarte Kraai 2 territoria. X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Kolgans 1 territorium. X X X t/m

54 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Huismus 10 territoria adult man geldige waarnemingen paar territorial nest X X X migrant normbezoeken minimaal binnen seizoen datumg. 1 datumgrens 10-3 t/m 20-6 fusieafstand Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Grauwe Gans 595 territoria adult. geldige waarnemingen paar territorial nest X X X migrant normbezoeken minimaal binnen seizoen datumg. 1 datumgrens 1-3 t/m 15-4 fusieafstand 2500

55 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Soepgans 1 territorium. X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Groenling 1 territorium. X X X t/m

56 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Grote Canadese Gans 16 territoria. X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Brandgans 2 territoria. X X X t/m

57 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Nijlgans 6 territoria. X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Bergeend 1 territorium. X X X t/m

58 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Krakeend 7 territoria X X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Wilde Eend 47 territoria man X X X t/m

59 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Soepeend 1 territorium man X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Rietgors 15 territoria. X X X t/m

60 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Slobeend 1 territorium X X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Kuifeend 3 territoria man X X X t/m

61 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Bruine Kiekendief 1 territorium. X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Fazant 2 territoria man X X X t/m

62 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Waterhoen 7 territoria X X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Meerkoet 7 territoria X X X X t/m

63 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Kievit 1 territorium man X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Kokmeeuw 60 territoria. X X X t/m

64 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Holenduif 4 territoria. X X X t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Houtduif 2 territoria. X X X t/m

65 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Koekoek 1 territorium.. X X JA t/m Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Ransuil 2 territoria.. X X t/m X X t/m

66 3478 Hooge Boezem vd Overwaard 2015 Grote Bonte Specht 1 territorium. X X X t/m

67

68