Uitvoeringsrichtlijn Restauratie. Timmerwerk geveltimmerwerk afbouwtimmerwerk trappen (URL 4001)

Transcriptie

1 Uitvoeringsrichtlijn Restauratie Timmerwerk geveltimmerwerk afbouwtimmerwerk trappen (URL 4001) versie 1.0 Vastgesteld door het Centraal College van Deskundigen Restauratiekwaliteit op 17 maart 2014 URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 1 van 53

2 Algemene informatie bij deze uitgave Deze uitvoeringsrichtlijn beschrijft de werkzaamheden bij geveltimmerwerk, afbouwtimmerwerk en trappen ten behoeve van onderhoud en de restauratie van gebouwen. Deze uitvoeringsrichtlijn is op 29 november 2013 door de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) vastgesteld. De uitvoeringsrichtlijn zal per 1 april 2014 worden gehanteerd voor het uitgeven van een procescertificaat voor geveltimmerwerk, afbouwtimmerwerk en trappen ten behoeve van onderhoud en de restauratie van gebouwen. Een certificaathouder moet voldoen aan de eisen in deze uitvoeringsrichtlijn en in de Beoordelingsrichtlijn Onderhoud en restauratie van monumenten De richtlijn kwam tot stand onder begeleiding van een werkgroep waarin zitting hadden Eric Hendrik (KIWA), Kasper Burgy (VTR), Glenn Pronk (Vakgroep Restauratie) Arno Schut (RCE), Henry van der Wal (RCE), Bas van Etten (SKH), Stef Cuppens (VTR), Klaas Schoots (auditor), Louis Gerdessen (VAWR), Daan Holtzer (VAM) en Walter de Koning (ERM; voorzitter). Klaas Boeder trad op als rapporteur. Voorgeschiedenis Deze uitvoeringsrichtlijn vervangt de uitvoeringsrichtlijn Hout in het buitenklimaat van 25 augustus Beheer Deze uitvoeringsrichtlijn wordt beheerd door de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM). Het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Restauratiekwaliteit, ondergebracht bij ERM, beheert deze uitvoeringsrichtlijn inhoudelijk. De actuele versie van deze uitvoeringsrichtlijn staat op de website van ERM () en is op elektronische wijze tegen ongewenste aanpassingen beschermd. Het is niet toegestaan om wijzigingen aan te brengen in de originele en door het CCvD Restauratiekwaliteit goedgekeurde en vastgestelde teksten met het doel hieraan rechten te (kunnen) ontlenen Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg Vrijwaring Behoudens in geval van opzet of grove schuld, is ERM niet aansprakelijk voor schade die ontstaat bij de certificatie-instelling, het gecertificeerde bedrijf of derden door het toepassen van deze uitvoeringsrichtlijn of bij het gebruik van de bijbehorende certificatieregeling. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 2 van 53

3 Inhoud 1. Inleiding Onderwerp en toepassingsgebied Voorwaarden Instapmomenten Deelcertificaten Procedure Terminologie Algemeen Begrippen en definities Algemene begrippen en definities Specifiek voor deze URL geldende begrippen en definities Eisen aan het proces Algemeen Uitgangspunten bij beslissingen over onderhoud en restauratie Restauratiecategorieën Voorbereiding Contractvorming Instapmomenten Verantwoordelijkheid opname Opname bestaande situatie Vergunningen en aanvullende eisen Overdracht en garantie Inspelen op onverwachte zaken en vondsten Voorbereidende werkzaamheden op de bouwplaats Ontmantelen van constructies Beschermende maatregelen Vrijkomende delen bewaren Rapporteren (bouwvergaderingen) Vervaardiging in werkplaats/timmerfabriek Algemeen Ingangscontrole hout Schaven Paren Afschrijven en maattolerantie Maken en passen van verbindingen Verwerkingsvoorschriften schilderwerk in werkplaats/timmerfabriek Opsluiten van verbindingen Opslag in werkplaats of timmerfabriek en bescherming Transport naar en opslag op de bouwplaats Keuring vervaardigd geveltimmerwerk Verwerking geveltimmerwerk op de bouwplaats Keuring geleverde onderdelen URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 3 van 53

4 3.5.2 Voorschriften voor uitvoering verbindingen, lijmen, bevestigingsmiddelen nieuw en bestaand Voorschriften voor plaatsing met bouwkundige aansluitingen Vervaardiging en aanbrengen van afbouwtimmerwerk Voorschriften vervaardiging in de werkplaats/timmerfabriek Voorschriften transport en opslag afbouwtimmerwerk op de bouwplaats Keuring geleverde onderdelen Voorschriften voor uitvoering verbindingen, lijmen, bevestigingsmiddelen nieuw en bestaand Voorschriften voor plaatsing met bouwkundige aansluitingen Vervaardiging en plaatsing van trappen Voorschriften vervaardiging in de werkplaats/timmerfabriek Voorschriften transport en opslag (delen van) trappen op de bouwplaats Keuring geleverde trappen of onderdelen Voorschriften voor uitvoeren verbindingen, lijmen, bevestigingsmiddelen nieuw en bestaand Voorschriften plaatsing trappen met bouwkundige aansluitingen Eisen aan het gereedgekomen werk Aantonen prestaties geveltimmerwerk Oplevering Voorschriften voor beheer en onderhoud Eisen aan het product Algemeen Voorschriften voor de verwerking Resultaten Degelijkheid en functionaliteit Geveltimmerwerk Toepassing houtsoorten Toegestane houtsoorten Keuze houtsoorten Zaagwijze Draadverloop Groeiringbreedte Houtvochtgehalte Combineren van houtsoorten Samengestelde houtdoorsnedes Beoordeling van samengestelde houtdoorsnedes Uitvoering geboste panelen Bevestigingsmiddelen Lijmen (Grond)verfsystemen Vulmiddelen Varia Afbouwtimmerwerk Toepassing houtsoorten Toegestane houtsoorten URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 4 van 53

5 4.3.3 Keuze meest voorkomende houtsoorten voor afbouwtimmerwerk en lijstwerk Zaagwijze Draadverloop Groeiringbreedte Houtvochtgehalte Combineren van houtsoorten Samengestelde houtsoorten Beoordeling van samengestelde houtdoorsnedes Uitvoering geboste panelen Bevestigingsmiddelen Lijmen (Grond)verfsystemen Vulmiddelen Varia Trappen Toepassing houtsoorten Toegestane houtsoorten Keuze meest voorkomende houtsoorten voor trappen Zaagwijze Draadverloop Groeiringbreedte Houtvochtgehalte Combineren van houtsoorten Samengestelde houtsoorten Beoordeling van samengestelde houtdoorsnedes Uitvoering geboste panelen van borstweringen Bevestigingsmiddelen Lijmen (Grond)verfsystemen Vulmiddelen Varia Eisen aan het bedrijf Bedrijfsuitrusting Ruimten Machines Meetinstrumenten Opleiding en ervaring Algemeen Disciplines, kennis en ervaring Machinale houtbewerking Repareren geveltimmerwerk en afbouwtimmerwerk Proeve van bekwaamheid geveltimmerwerk en afbouwtimmerwerk Proeve van bekwaamheid trappen URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 5 van 53

6 5.3 Bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering Bedrijfsgrootte Kwaliteitstoetsing door de certificerende instelling Bijlage 1: Keuzetabel restauratiecategorieën bij geveltimmerwerk Bijlage 2: Keuzetabel restauratiecategorieën bij aftimmerwerk en trappen Bijlage 3: Normatieve details Bijlage 4: Op het bedrijf aanwezige documentatie en literatuur Bijlage 5: Proeve van bekwaamheid voor het vervaardigen van geveltimmerwerk Bijlage 6: Proeve van bekwaamheid voor het vervaardigen van trappen URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 6 van 53

7 1. Inleiding 1.1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze uitvoeringsrichtlijn heeft betrekking op de voorbereidende en uitvoerende werkzaamheden voor de instandhouding van hout in het buiten- en binnenklimaat. Het toepassingsgebied omvat de volgende delen: 1. Geveltimmerwerk, globaal overeenkomend met Stabu hoofdstuk 30 Kozijnen, ramen en deuren en Nl-Sfb code 31 Wandopeningen. Dit omvat: kozijnen met ramen, deuren, luiken en persiennes. 2. Afbouwtimmerwerk, globaal overeenkomend met Stabu hoofdstuk 45 Afbouwtimmerwerk en Nl-Sfb code 30 Afbouw voor aard- en nagelvaste betimmeringen van wanden zoals lambriseringen, kasten, lijstwerk en binnendeuren. Stabu hoofdstuk 24 Ruwbouwtimmerwerk en Nl-Sfb 27 Daken, voor alle geprofileerde lijsten voor kroonlijsten, gootlijsten en lijstwerk van dakkapellen en schoorstenen in het buitenklimaat aard- en nagelvaste betimmeringen van wanden zoals lambriseringen, kasten, lijstwerk en binnendeuren 3. Trappen, globaal overeenkomend met Stabu hoofdstuk 32 Trappen en balustraden, Nl-Sfb code 24 Trappen en helling en code 34 Balustrades. Dit toepassingsgebied omvat: trappen met bordessen, balusters, leuningen en alles wat zich op, aan en onder trappen bevindt. 1.2 Voorwaarden In de ERM-beoordelingsrichtlijn Onderhoud en restauratie van monumenten (BRL ERM 4000) staan de mogelijkheden beschreven om de kwaliteit van het proces bij onderhoud en restauratie van monumenten te borgen. In deze uitvoeringsrichtlijn staan de specifieke eisen beschreven die de kwaliteit borgen van timmerwerk aan cultuurhistorisch waardevolle objecten als specifiek product. 1.3 Instapmomenten In de BRL Onderhoud en restauratie van monumenten (BRL ERM 4000), wordt het gehele proces beschreven. In deze uitvoeringsrichtlijn worden de specifieke eisen beschreven voor de uitvoering van geveltimmerwerk, afbouwtimmerwerk en trappen. 1.4 Deelcertificaten Op basis van deze uitvoeringsrichtlijn kan een procescertificaat verkregen worden voor de toepassingsgebieden zoals genoemd onder par Op dit procescertificaat staat of staan de toepassingsgebieden omschreven. Het gaat om de volgende deelcertificaten: - Geveltimmerwerk in het buitenklimaat - Afbouwtimmerwerk binnen en geprofileerde lijstwerk voor het buitenklimaat - Trappen met toebehoren 1.5 Procedure Voor het krijgen van het procescertificaat gelden de eisen zoals beschreven in hoofdstuk 2 van Beoordelingsrichtlijn Onderhoud en restauratie van monumenten (BRL ERM 4000) paragraaf 9.1, 9.3 en 9.4 en hoofdstuk 6 van deze URL paragraaf Terminologie 2.1 Algemeen - Voor termen en begrippen in de kwaliteitszorg voor monumenten gelden die zoals beschreven op de website van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM: - Voor de algemene termen en begrippen in de monumentenzorg gelden die zoals beschreven in het boek Bouwkundige termen van Haslinghuis en Janse, 5 e druk, URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 7 van 53

8 2.2 Begrippen en definities Leiden, Voor termen en begrippen van geveltimmerwerk gelden die zoals beschreven in het boek Kozijnen, ramen, deuren, luiken van Ries van Hemert, NRC Amsterdam, 2 e geheel herziene en uitgebreide druk, Voor termen en begrippen van afbouwtimmerwerk gelden die zoals beschreven in het boek Binnenbetimmering en kerkinterieurs van Ries van Hemert, NRC Amsterdam, 1 e druk Voor termen en begrippen van trappen gelden die zoals beschreven in het boek Trappen van Ries van Hemert, NRC Amsterdam, 1 e druk Voor termen en begrippen bij geveltimmerwerk gelden die zoals beschreven in Katern 3 Termen en definities van NBvT, uitgifte januari Algemene begrippen en definities Begrippen en definities zoals genoemd in de BRL Onderhoud en restauratie van monumenten (BRL ERM 4000): Adviseur Deskundige gericht op de instandhouding van het monument ten aanzien van bouwtechnische en/of bouwhistorische aspecten. 1 Architect BRL Certificaat In restauratie gespecialiseerde architect 2 die is ingeschreven in het Architectenregister, beheerd door het Bureau Architectenregister (BA). Beoordelingsrichtlijn. In deze uitvoeringsrichtlijn is dat de Beoordelingsrichtlijn Onderhoud en restauratie van Monumenten (BRL ERM 4000). De kwaliteitsverklaring zoals deze wordt afgegeven door de certificerende instelling (CI) aan een certificaathouder Certificaathouder De rechtspersoon aan wie het certificaat is afgegeven. Certificerende Instelling Conserveren Imiteren Instandhouding Kopiëren De instelling die aan de hand van de uitgevoerde toetsen een certificaat verstrekt aan de certificaathouder. Werkzaamheden aan (onderdelen van) een gebouw om verval te stoppen of dreigende aantasting te voorkomen met als doel het zo veel mogelijk handhaven van de aanwezige verschijningsvorm. Vervaardigen van een nieuw onderdeel in de oorspronkelijke vorm met gebruikmaking van nieuwe technieken en oorspronkelijke of modernere materialen. het proces van voorbereiding en uitvoering gericht op het fysiek handhaven en laten functioneren van gebouwen of objecten en hun onderdelen door middel van conserveren, onderhouden, repareren, kopiëren, imiteren en verbeteren. Vervaardigen van een nieuw onderdeel in oorspronkelijke vorm met gebruikmaking van oorspronkelijke technieken en oorspronkelijke of gelijke(soortige) materialen. 1 Bij voorkeur een EMA-adviseur. Adviseurs die erkend zijn op basis van de EMA, voldoen aan de deskundigheidseisen die gelden voor het realiseren van de door ERM voorgestane restauratie-kwaliteit. 2 Bij voorkeur een GEAR-architect. Architecten die erkend zijn op basis van de GEAR, voldoen aan de ambities en uitgangspunten die gelden voor het realiseren van de door ERM voorgestane restauratiekwaliteit. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 8 van 53

9 Monument Een onroerend goed (gebouw of object) dat als beschermd is geregistreerd door rijk, provincie of gemeente. Onder monumenten vallen ook gebouwen en objecten die voorbescherming als monument genieten. Onderhouden Opdrachtgever Prestatie Projectplan Reconstrueren Renoveren 3 Repareren Restauratie Restaureren Verbeteren 4 Werkzaamheden aan (onderdelen van) een gebouw of object die in principe worden uitgevoerd met een regelmatige interval en voorzien in een periodiek voorzienbare behoefte, mede met als doel de uitstraling op peil te houden en ingrijpender werkzaamheden te voorkomen. De opdrachtgever van de certificaathouder, in het geval van een aannemer is dit doorgaans de principaal in het bouwproces, eventueel vertegenwoordigd door zijn architect of adviseur. De mate waarin een eigenschap (bijvoorbeeld sterkte of waterdichtheid) voldoet aan de eis, uitgedrukt in een grenswaarde en gemeten, berekend of beproefd volgens de bij de eis behorende bepalingsmethode. Een document dat de planmatige samenhang beschrijft van de specifieke maatregelen, voorzieningen en volgorde van activiteiten die nodig zijn voor de realisatie en de kwaliteitszorg van een project. Het in een vroegere verschijningsvorm terugbrengen Het vernieuwen van een gebouw om het te laten voldoen aan eigentijdse eisen op het gebied van: veiligheid, functionaliteit, comfort en duurzaamheid (waaronder milieubelasting). Binnen de BRL valt daaronder: verbeteren. Plaatselijke herstelwerkzaamheden waarbij zo weinig mogelijk materiaal wordt vervangen, veranderd of toegevoegd met gebruikmaking van oorspronkelijke of modernere reparatiematerialen. In het algemeen het onderhouden, herstellen, aanpassen, verbeteren of in de oorspronkelijke staat terugbrengen van een monument of historisch (kunst)object. Het uitvoeren van herstelwerkzaamheden aan gebouwen met monumentenstatus dan wel met een duidelijke cultuurhistorische waarde, die verder gaan dan normaal onderhoud en tot doel hebben het gebouw in goede staat te brengen met behoud van cultuurhistorische waarden. Binnen de BRL vallen daaronder: conserveren, repareren, kopiëren en imiteren. Vervaardigen van een nieuw onderdeel in oorspronkelijke of aangepaste vorm met gebruikmaking van nieuwe technieken en oorspronkelijke of modernere materialen; waarbij de prestaties worden verbeterd ten aanzien van: veiligheid, functionaliteit, comfort en duurzaamheid (waaronder milieubelasting). 3 Onder renoveren wordt in het algemeen verstaan: het grondig opknappen en moderniseren van oude woningen, gebouwen of wijk. In de restauratiesector wordt renoveren ook wel gebruikt voor het opknappen van historische gebouwen zonder monumentenstatus. Restauratieprojecten bij een monument of cultuurhistorisch belangrijk gebouw omvatten in toenemende mate ook werkzaamheden die als renovatie gekenschetst kunnen worden. Vooral ook wanneer sprake is van ander of intensiever gebruik. Denk aan werkzaamheden rond het isoleren en het gebruik van uit energetisch oogpunt betere installaties. 4 Zie ook het begrip Renoveren. Renoveren heeft betrekking op het gebouwniveau en verbeteren op onderdeelniveau. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 9 van 53

10 Vernieuwen Vervangen Het vervangen van het bestaande voor een nieuw vervaardigd onderdeel in een oude vorm. Vernieuwen kan door kopiëren, imiteren of verbeteren. Het door nieuw gelijk(soortig) materiaal vervangen van een totaal aangetast onderdeel dat niet meer te conserveren, te repareren of opnieuw te gebruiken is. Voorbescherming Voorbescherming houdt in dat het vergunningenstelsel van de Monumentenwet (voor archeologische monumenten) respectievelijk de Wabo (voor andere dan archeologische monumenten) gedurende de procedure tot aanwijzing als beschermd monument van overeenkomstige toepassing is. Waardenstelling Werkplan Het vaststellen van de culturele waarde (monumentale waarden) van gebouw of bouwdeel. Het beargumenteert waarom bepaalde bouwdelen het behouden waard zijn. Hierbij worden vijf hoofdcriteria gehanteerd: cultuurhistorische waarden, architectuur- en kunsthistorische waarden, situationele en ensemblewaarden, gaafheid en herkenbaarheid en zeldzaamheid Een plan van aanpak (omschreven planning en werkwijze) voor in ieder geval de risicovolle en restauratie-specifieke onderdelen van het werk Specifiek voor deze URL geldende begrippen en definities Kernhout Hout waarbij het kernhout duidelijk van het spinthout is te onderscheiden. Proefstuk Een representatief voorbeeld op welke wijze geveltimmerwerk, afbouwtimmerwerk en trappen worden geconserveerd, gerepareerd, gekopieerd, geïmiteerd of verbeterd met materialen in de juiste kwaliteit, vorm en samenstelling. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 10 van 53

11 3. Eisen aan het proces 3.1 Algemeen Uitgangspunten bij beslissingen over onderhoud en restauratie Deze paragraaf bevat de uitgangspunten bij het vooraf nemen van beslissingen door de opdrachtgever over onderhoud en restauratie van monumenten. Voor andere partijen kan de paragraaf een hulpmiddel zijn bij overleg met de opdrachtgever. Restauratie van cultureel erfgoed is alleen zinvol als dit de betekenis ervan, wat betreft onder meer (cultuur)historische, esthetische of architectonische waarden, blijvend in stand houdt of versterkt. Essentieel hierbij is dat erfgoed op een verantwoorde wijze wordt beheerd. Het gaat bij restaureren en beheren om het zo veel mogelijk vertragen van de tand des tijds. De tand des tijds dwingt tot regelmatig ingrijpen waarbij in beginsel geldt: conserverend herstel. Bij ingrepen gelden onderstaande uitgangspunten. Deze uitgangspunten gelden zowel voor het gebouw of object als geheel, als voor een onderdeel van het gebouw of object. De eerste stap bij restauratie is waardenstelling (herkennen en erkennen van waarden) door gekwalificeerd personeel of een ingehuurde expert. De waardenstelling moet aantoonbaar en toetsbaar zijn. De tweede stap bij restauratie is het bepalen in welke mate wordt ingegrepen en hoe. Elke ingreep is in meer of minder mate een aantasting van de cultuurhistorische waarde(n). Eisen die gesteld worden aan een ingreep zijn: Beperk de omvang van de ingreep, zo veel als noodzakelijk is en zo weinig als mogelijk is. Voer de ingreep degelijk uit, om (opnieuw) ingrijpen zo veel mogelijk te voorkomen of zo lang mogelijk uit te stellen. De ingreep moet passen (compatibel) zijn binnen de gegeven situatie. (invloed op fysische processen mag niet tot schade leiden, reparaties moeten zwakker zijn dan het origineel). Vervang bij voorkeur met hetzelfde materiaal (of materiaal met dezelfde eigenschappen) en/of dezelfde techniek. Dit heeft als consequentie dat bij ingrepen beoordeeld dient te worden of een maatregel: compatibel 5 is en herbehandelbaar 6 of omkeerbaar (reversibel) 7 Op basis van bovenstaande is een voorkeursvolgorde te definiëren voor ingrepen. Hierbij hanteren we onderstaande hiërarchie van restauratiecategorieën: de zogenaamde restauratieladder. Daarbij heeft een bepaalde regel uit oogpunt van onderhoud en restaureren steeds de voorkeur boven de regel eronder (zie Figuur 1). Welke restauratiecategorie van toepassing is, hangt af van de fysieke samenhang en de cultuurhistorische waardenstelling van het betreffende bouwdeel. 5 Compatibiliteit: Een ingreep of behandeling mag geen schade (in technische of esthetische zin) toebrengen aan het aanwezige historische materiaal. De ingreep zelf dient binnen die randvoorwaarden zo duurzaam mogelijk te zijn. 6 Herbehandelbaarheid: Een ingreep of behandeling moet herhaalbaar zijn na degradatie van de ingreep tot een onacceptabel niveau. 7 Reversibiliteit: Een ingreep moet volledig omkeerbaar zijn. Of het gaat bij de ingreep om een herkenbare toevoeging, die dankzij de herkenbaarheid weer ongedaan kan worden gemaakt. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 11 van 53

12 De genoemde restauratiecategorieën zijn die zoals vastgelegd in de BRL Onderhoud en restauratie van monumenten (BRL ERM 4000, 6.1.1). Bijzonderheden specifiek voor timmerwerk worden hierna benoemd onder De hier beschreven uitgangspunten vormen overigens ook een goed uitgangspunt bij ingrepen bij gebouwen en objecten zonder de status van beschermd monument. Figuur 1: Hiërarchie van restauratiecategorieën (restauratieladder) 1. Conserveren / onderhoud 2. Repareren 3. Vernieuwen a. Kopiëren b. Imiteren c. Verbeteren Toelichting In deze hiërarchie van restauratiecategorieën ( restauratieladder ) gaan conserveren, onderhoud en repareren voor vernieuwen. Het materiaal is immers de fysieke drager van de cultuurhistorische waarde. Als conserveren of onderhoud onvoldoende is, gaat men over tot repareren. Indien onderdelen niet meer gerepareerd kunnen worden, volgt vernieuwen. Dit betekent dat vernieuwing alleen plaatsvindt bij: bedreiging van het voortbestaan (verval van gebouw of gebouwdeel kan niet gestopt worden; technisch falen van een constructie, materiaal of afwerking (er moet bij vernieuwen althans voor de professional herkenbaar zijn dat sprake is van later werk ). Bij vernieuwen zijn er drie opties: kopiëren, imiteren en verbeteren. Als traditionele technische middelen niet toereikend blijken om een monument te restaureren (kopiëren), dan is het aanvaardbaar om een beroep te doen op bewezen moderne conserverings- en constructiemethoden (imiteren). Het verbeteren van (onderdelen van) monumenten is alleen van toepassing indien een gebruikersdoel hierom vraagt (bijvoorbeeld eisen die voortvloeien uit het veilig kunnen gebruiken van een monument) en de waardenstelling hiervoor de ruimte geeft. Zie voor meer informatie verder de BRL Onderhoud en restauratie van monumenten (BRL ERM 4000, 6.1.1) Restauratiecategorieën Zie voor algemene specificaties omtrent restauratiecategorieën hetgeen is omschreven in de ERMbeoordelingsrichtlijn (BRL ERM 4000). De specifieke eisen voor geveltimmerwerk, afbouwtimmerwerk en trappen per toepassingsgebied worden in deze URL beschreven. 1. Conserveren (passieve conservering): houtconstructies met licht aangetast hout en openstaande verbindingen openfrezen en opvullen met een geëigend vulmiddel. 2. Repareren (actieve conservering: bij houtconstructies met zwaar aangetast hout en aangetaste verbindingen, het aangetaste hout verwijderen en door middel van lamineren of deelvervanging opvullen met hout en een geëigend vulmiddel. 3. Vernieuwen: a) Kopiëren (actieve conservering): aangetaste delen vervangen (zoals delen van kozijn- en raamhout, dorpels, klampen van luiken) zonder verbeteringen of aanpassingen in de detaillering en profilering. Voor een degelijker resultaat kunnen kleine aanpassingen (liggende naad verticale naad) doorgevoerd worden, zonder dat het beeld zichtbaar wordt gewijzigd. b) Imiteren: het vervaardigen van een oude vorm met gebruikmaking van nieuwe techniek(en). Hierbij blijft het beeld nagenoeg ongewijzigd, maar kunnen moderne verbindingen, andere houtsoorten en zwaardere houtmaten worden toegepast. c) Verbeteren: hierbij blijft het beeld zo veel mogelijk gehandhaafd, maar kunnen behalve andere houtsoorten en zwaardere houtmaten, ook de eisen op het gebied van thermische en akoestisch isolatie, evenals inbraakwering volledig worden meegenomen. In de Bijlagen 1 en 2 Keuzetabel restauratietechnieken zijn deze categorieën gekoppeld aan ingreepmogelijkheden. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 12 van 53

13 3.2 Voorbereiding Contractvorming Voorafgaand aan de werkzaamheden zijn er goedkeurmomenten wat betreft opname, specificaties en procedures rond onverwachte zaken, rapportage en eindverantwoording. Leg deze vast in offerte en opdrachtbevestiging, conform art Goedkeurmomenten van de BRL ERM Verwijs wat betreft werkzaamheden in de offerte naar de restauratiecategorieën zoals omschreven onder (en in Figuur 1). Als de werkzaamheden plaatsvinden zonder tussenkomst van een architect, adviseur of aannemer, valt de uitvoering van het geveltimmerwerk, afbouwtimmerwerk en trappen onder verantwoordelijkheid van de opdrachtnemer. Deze doet een opname zoals omschreven onder De opdrachtnemer legt behalve de opname in de aanbieding duidelijk vast: - welke onderdelen van het te vervangen of te verwijderen timmerwerk afgevoerd kunnen worden en welke eigendom blijven van opdrachtnemer of opdrachtgever; - op welke wijze en voor wiens rekening waardevolle onderdelen, zoals verwijderde decoratieve ornamenten en gedemonteerd hang- en sluitwerk worden opgeslagen Instapmomenten Voor een goede afbakening van de feitelijke verantwoordelijkheid van de certificaathouder wordt duidelijk vastgelegd welk soort opdracht het betreft. Hiervoor gelden de instapmomenten zoals vastgelegd in art. 6.4 van de BRL Onderhoud en restauratie van monumenten. Voor een opdracht die valt onder punt 5 Overige opdrachten van de BRL geldt par van deze URL Verantwoordelijkheid opname Als zonder tussenkomst van een derde partij werkzaamheden worden uitgevoerd voor een opdrachtgever, behoort het bepalen van de omvang van de werkzaamheden (op basis van de mate van aantasting en wat betreft hergebruik van hout, houtsoort en -zwaarte, detaillering en profilering) tot de verantwoordelijkheid van de certificaathouder. Daarbij dient ten minste aan de navolgende aspecten, voor zover relevant, aandacht te worden besteed: - bestek of werkomschrijvingen en eventuele detailleringen en relevante schetsen; - materiaalspecificaties, zoals houtsoort, groeiring- of jaarringbreedte en zaagwijze; - kwaliteit van aanwezig hout en her te gebruiken of nieuw hout; - afwerking van het hout en de aanwezige of vereiste aansluitingen op bestaand werk; - eventuele aanvullende eisen ten aanzien van ventilatie, thermische en akoestische isolatie, inbraak-wering, etc. Als bovengenoemde werkzaamheden al zijn verricht door de architect, adviseur of aannemer, dan wordt gecontroleerd of voldoende duidelijk is of gewerkt is op basis van de principes van de restauratie-ethiek voor een correcte uitvoering van de werkzaamheden. Als dit niet het geval is, dan wordt dit schriftelijk meegedeeld aan de opdrachtgever Opname bestaande situatie Voor zover geen of onvoldoende gegevens aangereikt zijn door de opdrachtgever/architect /adviseur, verricht de certificaathouder (timmerfabriek, bouwkundige aannemer, schilder), voor zover van belang, nader onderzoek. Dit betreft de volgende aspecten: - op afbeeldingen, schetsen of een tekening aangeven van de omvang van de aantasting van het hout door schimmels en insecten; - de oorzaak waardoor het aangetast is en door welke schimmel of welk insect het hout is of wordt aangetast; - opmeten van houtmaten en profileringen of het zagen van representatieve schijfjes hout van alle het te herstellen of te vernieuwen hout, zodat de juiste profilering aangebracht kan worden; - vaststellen welke cultuurhistorische waarde de diverse onderdelen van het timmerwerk hebben; - vaststellen van welke houtsoorten de diverse te herstellen of te vernieuwen onderdelen zijn gemaakt; URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 13 van 53

14 - per onderdeel moet bepaald zijn of worden wat geconserveerd, gerepareerd of gekopieerd kan of moet worden en de omvang ervan; - bij kopiëren of imiteren worden de maatvoering, zwaarte van het hout en detaillering zodanig vastgelegd, dat deze kan dienen als onderlegger voor de beoogde aanpassingen; - bij het vaststellen van tekortkomingen die opnieuw en versneld leiden tot veroudering wordt gekeken naar een aanpassing van de constructie of detaillering, zoals het aanbrengen van een waterslag, aflopen van liggende delen, voorkomen van horizontale (capillaire) naden, bijzondere vormen, snijwerk of het vergroten van de omtrekspeling; - bij bijzonder of zeldzaam hang- en sluitwerk of het sterke vermoeden op aanwezige kleursporen of andere afwerkingen, wordt in overleg met de eigenaar een onderzoek ingesteld door een onafhankelijke ter zake deskundige. De certificaathouder dient zich er van te vergewissen of met de opgegeven specificaties de vereiste kwaliteit kan worden vervaardigd. Bij geconstateerde afwijkingen ten aanzien van de bestaande situatie, werkomschrijving, bestek en/of tekeningen, dient dit schriftelijk te worden gemeld aan de opdrachtgever dan wel te worden opgenomen in het contract Vergunningen en aanvullende eisen Voordat met de uitvoering van het timmerwerk wordt begonnen, moet bepaald worden of de werkzaamheden al dan niet vergunningplichtig zijn. Hierbij wordt specifiek gelet op: - verzwaarde eisen rond lichttoetreding, ventilatie, thermische en akoestische isolatie, inbraakwering; - eisen in verband met constructieve sterkte, stijfheid en veiligheid; - de toegestane of voorgeschreven houtsoorten voor het repareren en/of vernieuwen van onderdelen. Bij geveltimmerwerk kunnen gewijzigde eisen zo hoog zijn, dat om aan de eisen te kunnen voldoen geen sprake meer kan zijn van kopiëren, maar van imiteren. Dit wordt vooraf gemeld en er wordt een voorstel gedaan hoe aan de gestelde eisen te voldoen. Ook kunnen zich in het werk onverwachte zaken voordoen, waardoor afgeweken moet worden van de vooraf vastgelegde restauratiecategorie. Dit dient met de opdrachtgever afgestemd te worden ( afwijkende zaken ). Bij trappen kan sprake zijn van de wens om de leuningen te verhogen of de constructie te verzwaren, wat een aantasting kan betekenen van de monumentale waarde. In beide gevallen zal een ontheffing aangevraagd moeten worden. Dit dient bij de architect, adviseur, aannemer of opdrachtgever gemeld te worden Overdracht en garantie Het te vervaardigen timmerwerk wordt in principe geleverd en geplaatst binnen een keten waarin wordt samengewerkt met andere gecertificeerde bedrijven. Als timmerwerk in rechtstreekse opdracht van de eigenaar (opdrachtgever) wordt uitgevoerd, geleverd en/of geplaatst, worden garanties verstrekt zoals genoemd in par Inspelen op onverwachte zaken en vondsten Als bij het ontmantelen van geveltimmerwerk, betimmeringen of trappen sporen vrijkomen van eerdere reparaties en aanpassingen, stel dan de opdrachtgever hierover direct in kennis en geef in overweging de werkzaamheden op dat onderdeel te staken. 3.3 Voorbereidende werkzaamheden op de bouwplaats Ontmantelen van constructies Voor het ontmantelen van houtconstructies geldt het volgende: - Stut en stempel houtconstructies en aanliggende bouwdelen, voor zover dit niet uitgevoerd is door de hoofdaannemer. - Beperk bij het uitnemen of wegnemen van onderdelen schade van aanliggende bouwdelen of te handhaven onderdelen zo veel mogelijk. - Bij het verwijderen of uit elkaar halen van timmerwerk geldt de volgende hiërarchie: loshalen van te vernieuwen onderdelen op basis van aanwezige verbindingen; loszagen van hout of verbindingen; wegzagen van onderdelen. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 14 van 53

15 - Identificeer weggenomen onderdelen zodanig dat deze onderdelen bij het productieproces blijvend herkenbaar zijn (bijvoorbeeld door middel van inslagletters of metalen plaatjes) en bij (her)plaatsing geen misverstand mogelijk is. Waar tekeningen met opnamegegevens en een codering beschikbaar zijn, wordt deze codering daar aangebracht Beschermende maatregelen Bescherm, waar onderdelen zoals kozijnen, ramen en deuren weggenomen zijn, openingen tegen toegang door derden, regen en wind. Er mag op geen enkele manier inwatering plaatsvinden in nog aanwezig (niet weggenomen) houtwerk. Afgenomen hang- en sluitwerk en kramerijen wordt geïdentificeerd volgens par en afdoende opgeborgen tegen ontvreemding Vrijkomende delen bewaren Alle onderdelen van cultuurhistorische waarde die ontmanteld zijn voor het vervangen of vernieuwen blijven tot 3 maanden bewaard na het gereedkomen of afleveren van het betreffende onderdeel. Dit geldt ook voor schijfjes die gezaagd zijn van lijsten, kozijnstijlen, onderdorpels, profileringen, etc. De vrijkomende onderdelen zijn eigendom van de opdrachtgever, tenzij anders bepaald Rapporteren (bouwvergaderingen) De uitvoering volgt de met de opdrachtgever overeengekomen werkwijze. Er wordt gerapporteerd als: - de schade door aantasting schimmels en insecten veel groter is dan opgegeven; - de gekozen werkwijze door omstandigheden niet uitvoerbaar blijkt (denk aan aangetaste houtverbindingen bij reparatie, vulmiddelen, gekozen verfsysteem e.d.).; - er tussentijdse wijzigingen zijn die een kwaliteitsvermindering inhouden of risico s voor de toekomst; - tussentijdse wijzigingen worden voorgesteld die van invloed zijn op de kwaliteit of op de prijs. Afspraken over het vervolg van de werkzaamheden worden schriftelijk vastgelegd. 3.4 Vervaardiging in werkplaats/timmerfabriek Algemeen In de werkplaats of timmerfabriek worden zowel complete bouwdelen (zoals vensters) vervaardigd als delen voor partieel herstel op de bouwplaats. Als de bestekomschrijving zwaardere eisen voorschrijft, wat betreft keuring, houtvochtgehalte etc,, zijn deze eisen leidend voor de uitvoering Ingangscontrole hout 1. Te verwerken houtsoorten moeten minimaal voldoen aan Tabel 1 Keuze houtsoorten en Tabel 4 Toepassing houtsoorten. 2. Bij levering wordt elke partij hout groter dan 0,5 m 3 voor geveltimmerwerk gekeurd op het percentage houtvochtgehalte. Bij partijen van 0,5, tot 1,5 m 3 vinden 3 metingen plaats, bij die tussen 1,5 m 3 tot 3,0 m 3 4 metingen, tot 10,0 m 3 voor elke 1,5 m 3 meer 2 metingen extra; boven de 10,0 m 3 voor elke 2 m 3 meer 1 meting extra. Indien een meting een waarde geeft die afwijkt van het vereiste percentage, vindt een extra serie metingen plaats. Indien van het totaal van deze extra metingen één meting afwijkt, wordt de partij afgekeurd. 3. Voor het percentage houtvocht geldt hetgeen beschreven is in Tabel Voor het meten van het percentage houtvocht wordt gebruikgemaakt van een gekalibreerde houtvochtmeter. 5. De geleverde partij hout wordt verder gecontroleerd op de overeengekomen groeiringbreedte zoals beschreven in Tabel 2 en Tabel Ook wordt gecontroleerd op gebreken zoals losse kwasten en ernstige vormen van kruisdradigheid, die staan omschreven in SKH-publicatie Goedgekeurde houtsoorten voor de toepassing in houten gevelelementen (kozijnen, ramen en deuren). URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 15 van 53

16 3.4.3 Schaven 1. Alle onderdelen moeten recht geschaafd kunnen worden met een maximale kromming van 1 mm per strekkende meter. 2. Machineslag en schade door het gebruik van slecht of beschadigd gereedschap en haren mogen niet voorkomen op vlakken die in het zicht komen. 3. Schaaf volgens de maten op de afkortlijst. 4. Maten en haaksheid worden gecontroleerd en zo nodig bijgesteld. 5. Afgekeurd hout wordt genoteerd en apart gezet Paren 1. Te vervaardigen onderdelen paren en juiste merken aangeven. 2. Zoek op basis van zaagwijze de juiste zijde op voor profielzijde en sponningzijde Afschrijven en maattolerantie 1. Schrijf af met een maattolerantie van maximaal 1,0 mm. 2. Hanteer bij afschrijven aan de hand van een mal een tolerantie van maximaal 0,5 mm. 3. Schrijf profileringen af zonder tolerantie. 4. Ontdoe bestaande onderdelen van schilder- en/of vervuilingslagen, alvorens deze te gebruiken voor de maatvoering Maken en passen van verbindingen 1. Toleranties op lengtematen per m 1 zijn maximaal 1 mm, tolerantie op tussenmaten is maximaal 0,5 mm. 2. Bij kozijnen vervaardigd in de categorie imiteren en verbeteren is een maximale opening van 0,3 mm toegestaan; controleer of pen-en-gat haaks op de stijl of dorpel staan. 3. Ter plaatse van de verbindingen is de tolerantie tussen in één vlak liggende onderdelen van kozijnen, ramen, deuren en luiken maximaal 0,2 mm. 4. Freeswerk dient glad en strak te zijn, zodat geen aftekening van het snijgereedschap zichtbaar is. 5. Controleer bij seriewerk het eerste exemplaar op passing en onvolkomenheden. Er mogen geen naden zichtbaar zijn. 6. Verwijder machineslagen door schuren op profileringen en vlakken. Breek sponningranden met schuurpapier Verwerkingsvoorschriften schilderwerk in werkplaats/timmerfabriek 1. Voer schilderwerk uit conform het overeengekomen concept 1 of 2, ongeacht of dit gebeurt in een spuitcabine of met een kwast. 2. Bij het aanbrengen van watergedragen acrylaat verf is SKH-publicatie Voorwaarden voor het afwerken van geveltimmerwerk met watergedragen verven in de timmerindustrie van toepassing. 3. Bij het aanbrengen van watergedragen alkyd-/polyurethaanverven is SKH-publicatie Voorwaarden voor het afwerken van geveltimmerwerk met watergedragen verven in de timmerindustrie eveneens van toepassing. 4. Breng lijnolieverven aan met kwast of roller. De laagdikte is overeenkomstig de verwerkingsvoorschriften van de lijnolieverf of de omschrijving in het bestek. 5. Dicht voor het aanbrengen van de verf alle kopse kanten van het hout af. De daartoe geschikte middelen staan vermeld in de SKH-publicatie Behandel randen, aansluitingen van panelen in gevelelementen en deuren vooraf tweemaal behandelen met grondverf. Hetzelfde geldt voor sponningen waarin beglazing wordt geplaatst Opsluiten van verbindingen 1. Gebruik een gecertificeerde lijm waarvan het advies bekend is en volg dit advies op. Let behalve op de houtsoort in de toepassing, hierbij ook op nauwkeurig mengen, de juiste temperatuur en de bewaartijd. 2. Voorzie beide te lijmen vlakken van lijm en neem daarbij de maximale open tijd in acht. 3. Voorzie pennen, borsten, deuvels en aansluitvlakken zo van lijm dat de lijm bij het opsluiten uit alle naden treedt. 4. Verwijder na het opsluiten van verbindingen de overtollige lijm. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 16 van 53

17 5. Controleer de haaksheid: het verschil tussen de diagonalen mag bij kozijnen en ramen tot 1 meter maximaal 1 mm zijn; bij kozijnen en ramen > 1 meter maximaal 2 mm Opslag in werkplaats of timmerfabriek en bescherming 1. Vermeld merk en werknummer op elk onderdeel. 2. Zet kozijnen en ramen zodanig weg dat deze niet scheluw trekken. 3. Bescherm hoeken zo, dat geen beschadigingen ontstaan. 4. Opslag voorafgaand aan transport vindt plaats in een overdekte ruimte Transport naar en opslag op de bouwplaats 1. Controleer vervaardigd geveltimmerwerk voorafgaand aan transport en teken af dat het timmerwerk compleet en afgewerkt is, conform de werkomschrijving, tekeningen, mallen en/of monsters. 2. In het algemeen geldt Katern 72 Transport, opslag en verwerking naar en op de bouwplaats, par van NBvT, uitgifte Opslag op de bouwplaats is bij voorkeur binnen. Als dit beslist niet mogelijk is en de opslag op het terrein plaatsvindt, dan gebeurt dit minimaal 30 cm van de grond en rondom beschermd met een dekzeil. 3. Transporteer kozijnen, ramen, deuren en luiken in verticale stand. Er mogen tijdens het transport geen beschadigingen of vervormingen optreden door onjuiste ondersteuning of het ontbreken van bescherming tussen de onderdelen en bij het vastzetten door middel van transportbanden Keuring vervaardigd geveltimmerwerk 1. De interne keuring van af te leveren geveltimmerwerk mag niet worden uitgevoerd door de medewerker die het heeft vervaardigd. 2. De resultaten van de keuring worden schriftelijk vastgelegd. 3. De resultaten van de keuring worden periodiek geëvalueerd. Aandachtspunten, verbeterpunten en tekortkomingen worden aantoonbaar doorgevoerd bij proces, product en opleiding. 3.5 Verwerking geveltimmerwerk op de bouwplaats Keuring geleverde onderdelen Op basis van het overeengekomen instapmoment wordt voorafgaand aan aflevering of plaatsing gecontroleerd of het geveltimmerwerk aan de omschreven eisen voldoet. Dit betreft onder andere: houtsoort, groeiringbreedte, zaagwijze, afmeting en profilering, en verbindingen. De controle is gebaseerd op 1. bestek, werkomschrijving of op een andere wijze overeengekomen keuringsplan; 2. tekeningen, maatvaste schetsen, uitgezaagde schijfjes Voorschriften voor uitvoering verbindingen, lijmen, bevestigingsmiddelen nieuw en bestaand Voor het plaatsen en aansluiten op bestaand werk gelden de eisen zoals omschreven in hoofdstuk 4 Eisen aan het product. Voor de restauratiecategorieën conserveren, repareren en vernieuwen (voor deze laatste kopiëren, imiteren en verbeteren ) gelden de betreffende kolommen in Bijlage Voorschriften voor plaatsing met bouwkundige aansluitingen Voor het plaatsen en aansluiten op bestaand werk gelden de eisen zoals omschreven in hoofdstuk 4 Eisen aan het product. Controleer voordat het geveltimmerwerk wordt geplaatst het volgende: - of de maatvoering van het bestaande werk zodanig is dat het te leveren timmerwerk te plaatsen is zonder beschadigen of inkorten; - waar onderdelen aansluiten op bestaand geveltimmerwerk: wat het houtvochtgehalte is van het bestaande geveltimmerwerk. Als dit meer dan +/- 2% afwijkt van het toegestane houtvochtgehalte zoals vermeld in Tabel 3, mag het geveltimmerwerk niet geplaatst worden. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 17 van 53

18 3.6 Vervaardiging en aanbrengen van afbouwtimmerwerk Voorschriften vervaardiging in de werkplaats/timmerfabriek Hiervoor geldt wat omschreven is onder par t/m 3.4.6, t/m Par is alleen van toepassing voor zover dekkend schilderwerk wordt verlangd Voorschriften transport en opslag afbouwtimmerwerk op de bouwplaats Hiervoor geldt wat omschreven is onder par , met uitzondering van lid 2 voor zover het aftimmerwerk van het interieur betreft. Aftimmerwerk of gedeelten, zoals binnendeuren, lijsten en lambriseringen mogen alleen binnen opgeslagen worden, geplaatst op een droge ondergrond Keuring geleverde onderdelen Hiervoor geldt wat is omschreven onder Voorschriften voor uitvoering verbindingen, lijmen, bevestigingsmiddelen nieuw en bestaand Voor het plaatsen en aansluiten op bestaande werk gelden de eisen zoals omschreven in hoofdstuk 4 Eisen aan het product Voorschriften voor plaatsing met bouwkundige aansluitingen Voor het plaatsen en aansluiten op bestaand werk gelden de eisen zoals omschreven in hoofdstuk 4 Eisen aan het product. Controleer voordat het aftimmerwerk wordt geplaatst, het volgende: - of de maatvoering van het bestaande werk zodanig is, dat het te leveren timmerwerk te plaatsen is zonder beschadiging, wijziging van de profilering of inkorten; - waar onderdelen aansluiten op bestaand afbouwtimmerwerk: wat het houtvochtgehalte is van het bestaande afbouwtimmerwerk of de lambriseringen. Als dit meer dan +/- 2% afwijkt van het toegestane houtvochtgehalte zoals vermeld in Tabel 3, mag het afbouwtimmerwerk niet geplaatst worden. 3.7 Vervaardiging en plaatsing van trappen Voorschriften vervaardiging in de werkplaats/timmerfabriek Hiervoor geldt wat omschreven is onder par t/m 3.4.6, t/m Par is alleen van toepassing voor zover dekkend schilderwerk wordt verlangd Voorschriften transport en opslag (delen van) trappen op de bouwplaats Hiervoor geldt wat omschreven is onder par , met uitzondering van lid 2. Trappen of gedeelten hiervan met alle hiermee samenhangende delen zoals leuningen, balusters en spijlen mogen alleen binnen opgeslagen worden, geplaatst op een droge ondergrond Keuring geleverde trappen of onderdelen Hiervoor geldt wat is omschreven onder Voorschriften voor uitvoeren verbindingen, lijmen, bevestigingsmiddelen nieuw en bestaand Voor het plaatsen en aansluiten op bestaande werk gelden de eisen zoals omschreven in hoofdstuk 4 Eisen aan het product. Voor de restauratiecategorieën conserveren, repareren en vernieuwen (en voor deze laatste kopiëren, imiteren en verbeteren ) gelden de betreffende kolommen in Bijlage Voorschriften plaatsing trappen met bouwkundige aansluitingen Voor het plaatsen en aansluiten op bestaand werk gelden de eisen zoals omschreven in hoofdstuk 4 Eisen aan het product. Controleer voordat trappen of onderdelen ervan worden geplaatst, het volgende: - of de maatvoering van het bestaande werk zodanig is dat de te leveren trappen of onderdelen te plaatsen zijn zonder beschadiging, wijziging van de profilering of inkorten; URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 18 van 53

19 - waar onderdelen aansluiten op bestaande trappen: controleer het houtvochtgehalte van de bestaande trappen. Als dit meer dan +/- 2% afwijkt van het toegestane houtvochtgehalte zoals vermeld in Tabel 3, mogen trappen of onderdelen niet geplaatst worden. 3.8 Eisen aan het gereedgekomen werk Aantonen prestaties geveltimmerwerk Voor restauratiecategorie 1 Conserveren en 2 Repareren geldt dat uit een steekproef moet blijken dat voldaan is aan de eisen voor de omtrekspeling, afwerking en de laagdikte van de aangebrachte verf. Voor zover daarover afspraken zijn gemaakt functioneert al het aangebracht hang- en sluitwerk naar behoren. Voor restauratiecategorie 3 Vernieuwen imiteren en verbeteren geldt tevens de prestatie-eis dat het voldoet aan de eisen van het Bouwbesluit Bestaande bouw Oplevering De oplevering van het geleverde werk vindt plaats door middel van een proces-verbaal. Hierin wordt vastgelegd: - welke afspraken gelden die afwijken van bestek, werkomschrijving, tekeningen en schetsen, bijvoorbeeld wat betreft houtsoorten en andere materialen, verbindingen, profileringen en afwerking; - welke gebreken en onvolkomenheden zijn gebleken bij de plaatsing, zoals aansluiting op bestaand werk, afwerking, omtrekspeling, laagdikte overeengekomen schilderwerk, niet functionerend hang- en sluitwerk Voorschriften voor beheer en onderhoud Voor restauratiecategorieën 1 Conserveren en 2 Repareren wordt de volgende informatie verstrekt: - gekozen vulmiddelen voor het conserveren en aanhelen; - gekozen houtsoort(en) voor het repareren; - gekozen verfsoorten met producent / leverancier voor de grondverf en waar dit afgesproken is de voorlak en aflak; - afgesproken kleuren van de verf voor de aflak voor zover afgesproken; - voorschriften voor het onderhoud van hang- en sluitwerk en schilderwerk. Voor restauratiecategorie 3 Vernieuwen wordt de volgende informatie verstrekt: - gekozen houtsoort(en); - gekozen verfsoorten met producent/leverancier voor de grondverf en indien afgesproken de opbouw van het complete verfsysteem; - afgesproken kleuren van de verf voor de aflak voor zover afgesproken; - voorschriften voor het onderhoud van hang- en sluitwerk, ventilatie en schilderwerk. URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 19 van 53

20 4. Eisen aan het product 4.1. Algemeen Voorschriften voor de verwerking Voor de uitvoering van de werkzaamheden worden de (verwerkings)voorschriften gehanteerd zoals deze gelden voor grondstoffen. Voor zover dit bij onderhoud en restauratie niet mogelijk is, dient te worden aangetoond dat de voorgenomen werkwijze tot een duurzame toepassing leidt. De (verwerkings)voorschriften zijn ondergeschikt aan de eisen zoals die met de opdrachtgever zijn overeengekomen. Indien bij de uitvoering verschillende technische voorschriften met elkaar in strijd blijken, dan mag de uitvoerder kiezen voor het voorschrift dat naar het oordeel van de hiervoor aansprakelijke leverancier het meest van belang is voor de degelijkheid van het geheel, tenzij dit consequenties heeft wat betreft esthetische, bouwkundige of bouwhistorische aspecten. Voor de uitvoering van de werkzaamheden worden de normatieve details gehanteerd als beschreven in Bijlage Resultaten Het geleverde timmerwerk komt overeen met de opname van de werkzaamheden zoals vastgelegd in afbeeldingen, tekeningen en schetsen, uitgenomen onderdelen, verbindingen of afgezaagde schijfjes hout voor de profileringen. Als tijdens de uitvoering is afgeweken van de bij opdracht overeengekomen specificaties, is dit in een beknopte verantwoording vastgelegd. Vooraf is vastgelegd wie deze verantwoording verzorgt Degelijkheid en functionaliteit De resultaten voldoen aan de principes van degelijkheid en functionaliteit, zoals deze vastgelegd zijn in de tabellen voor geveltimmerwerk, afbouwtimmerwerk en trappen. Hou voor profilering en detaillering van het timmerwerk rekening met de volgende aandachtspunten: - Verwijder voor het opmeten van schijfjes of bestaand werk al het schilderwerk en andere vervuiling. - Detailleer waar mogelijk afwaterend, door het toepassen van verticale naden, het aflopen van liggende delen, etc Geveltimmerwerk Toepassing houtsoorten Het hout is afkomstig uit bossen die duurzaam worden beheerd. Al het hout is aantoonbaar gecertificeerd volgens de FSC- of PEFC-standaard. Beschermde houtsoorten die staan op de CITES-lijst mogen alleen verwerkt worden als gekapt is met een aantoonbare vergunning. Voor de toepassing van houtsoorten geldt het volgende: - Voor restauratiecategorie 1 Conserveren : waar als opvulmateriaal hout toegepast moet worden, is bij grenen Oregon Pine toegestaan. Bij eiken en andere houtsoorten wordt met eenzelfde houtsoort opgevuld. - Voor restauratiecategorie 2 Repareren en 3 Vernieuwen kopiëren geldt dat aangesloten wordt op het toegepaste grenen met Oregon Pine en op eiken weer met eiken, etc. - Voor geheel nieuw te vervaardigen geveltimmerwerk in categorie 3 Vernieuwen kunnen voor zover zinvol andere houtsoorten worden toegepast. Zie hiervoor Tabel Toegestane houtsoorten Uit het oogpunt van duurzaamheid en verwerking zijn de houtsoorten toegestaan zoals benoemd in SKH-publicatie Goedgekeurde houtsoorten voor de toepassing in houten gevelelementen (kozijnen, ramen en deuren) + kwaliteitseisen. Als aanvulling hierop gelden de volgende URL 4001 Restauratie Timmerwerk d.d. 17 maart 2014, versie 1.0 pagina 20 van 53