Brussel Stedelijke Ontwikkeling"

Transcriptie

1 Middag Brussel Stedelijke Ontwikkeling" Uitdagingen en voorbeelden van een gedecentraliseerd beheer van het regenwater Anne-Claire DEWEZ LEEFMILIEU BRUSSEL / Departement Water

2 Geïntegreerd beheer van het regenwater Wat is dat? riolering 2

3 Geïntegreerd beheer van het regenwater Wat is dat? Geïntegreerd beheer van het regenwater Gedecentraliseerd Bij de bron Alternatief riolering Regennetwerk Nieuwe stadsrivieren 3/ Het helder water scheiden van het rioleringsnet 1/ de bodem weer doorlaatbaar maken 2/ water weer in het landschap of in het stedelijk weefsel brengen 3

4 Geïntegreerd regenwaterbeheer Op percelen In openbare ruimten 4

5 Geïntegreerd beheer van het regenwater Kwaliteit 5

6 Regelgeving Historiek en context Waterbeheerplan Geïntegreerd hemelwater beheer Vaststelling Voorbeelden Aanwakkeren van het bewustzijn Regennetwerk Principes Blauw netwerk 6

7 Historiek en context 7

8 Historiek en context 8

9 Historiek en context Zennekoker

10 Historiek en context Impermeabilisatie van de bodem ANWB onderafdeling "Water" Februari

11 Historiek en context Impermeabilisatie van de bodem Studie ULB / IGEAT (2006) Evolutie van het percentage aan ondoorlaatbare oppervlakten in het BHG 1955: 27% 1970: 34% 1985: 39% 1993: 40% 2006: 47% Taux d'imperméabilisation ANWB onderafdeling "Water" Februari 2007

12 Historiek en context Reliëf van het BHG en hydrografisch netwerk in 2016 Gaande van 10 tot 130m boven de zeespiegel Hogere rechteroever Zennedal, Woluwedal, Maalbeekdal

13 Historiek en context Verdwijning van het hydrografisch netwerk in het BHG 1770 (Ferraris) 1858: Vandermaelen 1993: NGI Drooglegging van de vijvers, omvorming van rivieren in openluchtriolen, vervolgens overwelving

14 Historiek en context Rioleringsnet Netwerk dat renovatie vereist Collector Linkeroever "Grijs netwerk": gemengd netwerk (afvalwater gemengd met regenwater, rivierwater, bronwater, grondwater)

15 Vaststelling Gevolgen voor de watercyclus Brussel is van oorsprong een vochtige zone De versnippering van de waterlopen en de verdwijning van de natuurlijke overstromingszones ingevolge verstedelijking hebben gevolgen op verschillende vlakken: ecologie, overstromingen, kwaliteit van de leefomgeving, enz. Aanwakkeren van het bewustzijn Het blauwe netwerk Het concept 'blauw netwerk' dook in 1999 op in het gewestelijk ruimtelijk ontwikkelingsplan Het gaat erom rivieren en helder water opnieuw tot leven te brengen alsook het water en de vochtige zones, waar de wieg van de stad staat, te herwaarderen.

16 Blauw netwerk Het blauwe netwerk De principes Hydraulica (strijd tegen overstromingen) Landschap (De Zenne in de kijker plaatsen, zichtbaarheid) Kwaliteit (Europese verplichtingen: fysischchemische, biologische en milieunormen) Recreatief (plaatsen om te kuieren en te ontspannen) Ecologisch (waterloop + winterbedding: diversiteit van de habitats) 16

17 Blauw netwerk Het blauwe netwerk, waar? Beetje bij beetje breidt het concept van het blauwe netwerk zich uit en verlaat het de zones gewijd aan recreatieve activiteiten of aan biodiversiteit (groene ruimten, natuurreservaten) Visie volgens stroomgebied: het water moet op een constante en lineaire manier worden beheerd, over de hele lengte van een stroomgebied Visie van een gespreid, gedecentraliseerd beheer

18 Vaststelling Andere gevolgen voor de watercyclus stroomopwaarts van de waterlopen Verslechtering van het rivierwater Naar alles in de riolering gemengd netwerk (afvalwater gemengd met regenwater, rivierwater, bronwater, grondwater) Begin 2000, zuiveringsstations De afvoer van het water naar de riolering zorgt evenwel voor frequente overstromingen van het rioleringsnet dat naar de Zenne en de Woluwe loopt een rendementsverlies van de zuiveringsstations Verhoging van het overstromingsgevaar Bij regenweer zorgen de ondoorlaatbare oppervlakten voor aanzienlijke hoeveelheden afvloeiingswater De capaciteit van het rioleringsnet is onvoldoende en zo overstromen de straten De afvloeiing van het water in de straten gebeurt niet altijd gecontroleerd Verhoogd risico ingevolge de klimaatverandering

19 19

20 Aanwakker en van het bewustzijn 2 de reeks antwoorden en oplossingen vermeld in het regenplan Vermindering van de overbelasting van de rioleringen, waarom? Vermindering van het overstromingsrisico Vermindering van de overstromingen naar de Zenne en de Woluwe toe Vermindering van de overbelasting van de rioleringen, waarom? Klassieke technieken: stormbekken (opslag van het water komende van het rioleringsnet) Ecobouwtechnieken: waterbeheer op percelen Het gaat erom technieken te bevorderen die de impermeabilisatie van de bodem compenseren Vertraging van de afvloeiing Opslag van het water op percelen

21 1 ste reeks antwoorden en oplossingen

22

23 Vaststelling Gevolgen voor de leefomgeving Vermindering van de wateroppervlakken Afsluiting van de goten Impact op het landschap en de biodiversiteit Mineralisatie, verdroging, albedo-effect Het effect van stedelijke warmte-eilanden verslechtering van de leefomgeving

24 Vaststelling Gevolgen van het beheer "alles in de rioleringen" Overstromingen Impact op goederen en personen Verontreiniging van de natuurlijke omgeving Overbelasting van het rioleringsnet Druk op het netwerk en aantasting van dure infrastructuur + energieverlies (water wegpompen langs het parcours van het netwerk) Lozingen = veiligheidsklep naar oppervlaktewater toe verontreiniging van de ontvangende waterlopen Vermenging afvalwater helder water Afvloeiing van het te zuiveren water zuiveringsrendement Verspilling van de grondstof "helder water" verbruik drinkwater Verslechtering Gebrek aan toevoer van helder water van de levenskwaliteit in omgevingen ) de stad Warmte-eilanden Gezelligheid van de bodem ( evenwicht en kwaliteit van de bodem in natuurlijke Grondwatervolume ( gevolgen op lange termijn) van de natuurlijke waterlopen of vochtige zones ( biodiversiteit in de zomer) Gebrek aan een fundamenteel element dat voor evenwicht zorgt in een stedelijke omgeving

25 Aanwakker en van het bewustzijn 3 de reeks antwoorden en oplossingen vermeld in het WBP Herstel van het hydrografisch net Renaturatie, blootstelling aan de buitenlucht, aansluiting met de Zenne Vermindering van de overbelasting van de rioleringen Verbetering van de biodiversiteit en het landschap (in de hiervoor bestemde zones) Gezelligheid, recreatie Valorisatie van het water in de openbare ruimte Overal, ook buiten de groene ruimten Vermindering van de overbelasting van de rioleringen Aanwezigheid van water als natuurdrager in de stad Kwaliteit van de leefomgeving Strijd tegen de gevolgen van stedelijke warmte-eilanden De aanwezigheid van water bevorderen De evapotranspiratie bevorderen door een verbinding aan te gaan met gewassen, de biodiversiteit Blauw netwerk Regennetwerk

26 Regennetwerk Wat? De natuurlijke cyclus van het water herstellen door het water weer in het landschap of het stedelijk weefsel te brengen Waar? Stroomopwaarts van overstromingszones of van het hydrografisch net in heel het Brussels Gewest op het niveau van het gebouw, van het private perceel in openbare ruimten Hoe? 1/ de bodem weer doorlaatbaar maken 2/ groene infrastructuur plaatsen die water integreert 3/ gebruik maken van milieu- en planttechnologie 4/ water dat in contact komt met de buitenlucht, behouden, aan de oppervlakte Het helder water scheiden van het rioleringsnet

27

28

29

30

31

32 Concentraties van verontreinigende stoffen in afvloeiingswater in functie van de gebruikte opvanginrichtingen 32

33 Regennetwerk De kwaliteit van het afvloeiingswater Voorrang geven aan projecten die het minste risico vertegenwoordigen - insijpeling van het water van daken of niet-verontreinigde oppervlakten (wegen, rustige straten) - het water behandelen (bezinkingsinrichtingen, filters, zones met zuiverende planten) Oplossingen geval per geval plannen - geen beleid in het teken van "dé oplossing" - proefprojecten houden - bestaande studies in overweging nemen Het voorzorgsprincipe en het preventieprincipe niet verwisselen - de waterkringloop en, in het bijzonder, het ontvangende milieu kennen - de risico's en gevolgen goed analyseren - de balans opmaken van de verschillende geïdentificeerde gevolgen

34 34

35 35

36 Exemples 1. Plein

37 Place Place Basse Carrefour Pleyel, Plaine De Saint-Denis, Île-de-France MAÎTRISE D OUVRAGE: Plaine Développement MAÎTRISE D ŒUVRE: Atelier Simounet (Architecte P. Kaparis) INTERNATIONAL FRANCE 36.pdf Complément d'information Place encaissée desservant un station de métro, dont les eaux pluviales sont collectées gravitairement et à ciel ouvert jusqu'à un dispositif de rétention temporaire des eaux pluviales constitué de différents espaces à niveau d'inondation variable. Pour une pluie centennale, l'ensemble de la placette est inondée, sur une hauteur de 10 cm.

38 Place Parvis du collège Lucie Aubrac RD28 1 Sentier Du Clos, Villetaneuse, Ile-de-France INTERNATIONAL FRANCE MAÎTRISE D OUVRAGE: Conseil Général De Seine-Saint-Denis, Direction de la Voirie et des Déplacements MAÎTRISE D ŒUVRE: Composante Urbaine Complément d'information Parvis de collège inondable (hauteur d eau max : 0.35 m)

39 Place The Circle Plaza Uptown Normal, Illinois, Etats-Unis MAÎTRE D'ŒUVRE: Hoerr Schaudtlanscape Architects INTERNATIONAL USA Complément d'information Rond-point multifonctionnel permettant de nettoyer et d acheminer les eaux pluviales au niveau d une fontaine publique, d améliorer la circulation automobile au niveau d une intersection entre cinq rues particulièrement fréquentées, tout en aménageant des espaces verts publics. Le système de gestion des eaux pluviales sur le site dispose d éléments novateurs, à l image d espaces humides permettant l infiltration, de sanitaires ultra-violet, etc. L excédent des eaux pluviales qui n est pas récupéré par ce système est acheminé vers une citerne enterrée d environ 290 m³.

40 2. Groene Ruimte

41 Square, espaces verts Square Jean Mermoz Square Jean Mermoz, Neuilly-Plaisance, Ile-de-France MAÎTRISE D OUVRAGE: Ville de Villemomble MAÎTRISE D ŒUVRE: Composante Urbaine INTERNATIONAL FRANCE Complément d'information Constitution d une zone inondable, entièrement engazonnée, sous la forme d ondulations de terrain successives, permettant un stockage échelonné des eaux selon l occurrence de la pluie. Les faibles hauteurs d eau et la douceur des pentes permettent de répondre aux exigences liées à la fréquentation du lieu par les enfants. Superficie du square: m² Capacité de stockage: 315 m³

42 Square, espaces verts Scharnhauser Park Ostfildern, Stuttgart MAÎTRISE D OUVRAGE: Ville de Ostfildern MAÎTRISE D ŒUVRE: Atelier Dreiseitl Complément d'information Gestion des eaux pluviales avec plus de m 3 de stockage à ciel ouvert Superficie : 140 hectares INTERNATIONAL ALLEMAGNE &lang=en&choice=3&ansicht=bild2

43 Square, espaces verts Parc de la Cité de la Saussaie 93200, Saint Denis, Île-de-France MAÎTRISE D OUVRAGE: Communauté d Agglomération et Plaine Commune MAÎTRISE D ŒUVRE: Composante Urbaine INTERNATIONAL FRANCE Complément d'information Aménagement de deux aires de jeux et de promenade intégrant une fonction de rétention des eaux pluviales Surface du projet : 6 hectares - Capacité de stockage total: 550 m³

44 Square, espaces verts Parc des Guilands BAGNOLET

45 3. Sportveld

46

47 3.Straat, grote laan

48 Cheminement pédestre Clos Saint Vincent (93) NOISY LE GRAND, SEINE-SAINT-DENIS MAÎTRISE D OUVRAGE: SOCAREN MAÎTRISE D ŒUVRE: Composante Urbaine International FRANCE Complément d'information Intégration de zones d inondation temporaires au sein des espaces publics Les dispositifs mis en œuvre consistent en un mail piéton intégrant sur ses bandes plantées latérales des noues de stockage (hauteur d eau max: 0.50 m).

49 Rue, boulevard urbain Main st. extension, Broadmeadows Broadmeadows, Melbourne, Victoria, Australia MAÎTRISE D ŒUVRE: Storm_Consulting, Outlines Lanscape Architects et Hume City Council. Complément d'information Collecte et traitement des eaux pluviales au niveau de la noue centrale de la rue INTERNATIONAL AUSTRALIA Tanderum_Way_Award_Nomination.pdf

50 Rue, boulevard urbain Quartier de Westmoreland, Portland Portland, Oregon, Etats-Unis INTERNATIONAL USA may_portland_perm_pvmts.pdf Complément d'information Aménagement d une partie des chaussées du quartier de Westmoreland avec des pavés en béton perméable

51 Rue, boulevard urbain Parc des Chenevreux NANTERRE

52 6. Parking

53 Parking Parking Décathlon Créteil MAÎTRISE D OUVRAGE: Décathlon MAÎTRISE D ŒUVRE: Composante Urbaine INTERNATIONAL FRANCE Complément d'information Parking d'un centre commercial, partiellement inondable en cas de pluie exceptionnelle.

54 Parking Parking Décathlon Créteil MAÎTRISE D OUVRAGE: Décathlon MAÎTRISE D ŒUVRE: Composante Urbaine INTERNATIONAL FRANCE Complément d'information Parking d'un centre commercial, partiellement inondable en cas de pluie exceptionnelle.

55 Feedback uit Frankrijk - Vereenvoudiging van de werken

56 56

57 Feedback uit Frankrijk - Vereenvoudiging van de werken - Integratie stadsweefsel of multifunctionaliteit

58 Feedback uit Frankrijk - Vereenvoudiging van de werken - Integratie stadsweefsel of multifunctionaliteit, en niet 'gedeeltelijk, behalve...'

59 Feedback uit Frankrijk - Vereenvoudiging van de werken - Integratie stadsweefsel of multifunctionaliteit, en niet 'gedeeltelijk, behalve...' - Optimalisering van de investerings- en exploitatiekosten Lagere investering dan de creatie van een ondergronds netwerk Multifunctionaliteit optimaliseert de onderhoudskosten Vermindering van de lozing van helder water in het rioolnet investeringen in waterzuiveringsinstallatie gevolg overstromingen rioolnet

60 Regelgeving Historiek en context Waterbeheer plan Geïntegreerd beheer van het regenwater Vaststellingen Voorbeelden Aanwakker en van het bewustzijn Regen netwerk Principes Blauw netwerk

61 Waterbeheer plan Regenplan sinds 2008 Erg ambitieuze doelstellingen bestrijden de oorzaken van overstromingsgevaar Eerste Waterbeheerplan integreert het Regenplan in Pijler 5 voortzetting van de uitvoering van het Blauw netwerk-grijs netwerk

62 Waterbeheer plan Richtlijn 2007/60/CE "overstroming" besluit van de regering van het BHG van 24 september 2010 definitie van overstroming in het BHG "Deze term bestrijkt overstromingen door rivieren en overstromingen door rioolstelsels (...)"

63 Waterbeheer plan Tweede Waterbeheerplan geïntegreerd in Pijler 5 het Overstromingsrisicobeheerplan niet behandeld door het Regenplan = Bescherming in overstromingszones Aanpassing van de bouwwerken Overstromingsalarm Crisisbeheer (tijdens en na overstromingen) 63

64 Waterbeheer plan Tweede Waterbeheerplan ( ) PGE2 1. Toezien op een kwalitatief beheer van de oppervlaktewaterlichamen, de grondwaterlichamen en de beschermde gebieden 2. Het oppervlaktewater en het grondwater kwantitatief beheren 3. Het beginsel van kostenterugwinning van de waterdiensten toepassen 4. Het duurzame gebruik van water promoten 5. Overstromingsrisico s voorkomen en beheren 6. Het water opnieuw integreren in de leefomgeving 7. Een kader uitwerken voor de productie van hernieuwbare energie op basis van water en de ondergrond 8. Bijdragen aan de uitvoering van een gecoördineerd waterbeleid en aan de uitwisseling van kennis

65 Regelgeving Regenwater en reglementair kader Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening (GSV) - behoud van 50% doorlaatbare oppervlakte in de gebieden voor koeren en tuinen - verplichting tot groendaken voor alle platte daken >100 m² - regenwaterputten voor nieuwe constructies (33l/m² dak) enkele gemeenten voorzien zich van specifieke gemeentelijke reglementen de milieuvergunningen voeren ambitieuzere maatregelen in - inachtneming van alle ondoordringbare oppervlakten - opgelegd uitlaatdebiet 65

66 GSV Te vol Afvoervoorziening? Beperkt debiet Sproeikop Stormbekken Regenwaterput voor recuperatie Doelstelling = altijd leeg voor stormopslag Doelstelling = altijd vol voor gebruik Afvoervoorziening? Te vol Beperkt debiet Sproeikop Combinatie regenwaterput-stormbekken 66

67 Welk beheer van regenwater in de milieuvergunning Beheer van het risico op overstromingen Methodologie Lozing in oppervlaktewater Infiltratie Bufferen Regenwaterwinning Toepassingsgebied 67

68 Aanvraag vergunning voor een nieuwe constructie / reconstructie Lozing mogelijk in oppervlaktewater Neen Verontreinigde bodem / risicoactiviteit Ja Neen Opvangzone Ja Ja neen Neen Laag > 2m Neen Akkoord van het departement Water om een lozing in oppervlaktewater toe te staan. (hydromorfologische modificatie) ja Ja Doorlatende bodem Neen Lozing in oppervlaktewater toegestaan maar een eventueel filtratiesysteem is nog te bepalen Prioriteit 1 Ja Infiltratie Prioriteit 2 Stormbekken dan lozing in het rioolnet Prioriteit 3 68

69 Lozing in oppervlaktewater Kwantiteit Kwaliteit Analyse van de afkomst van het water (dak vs parking ) Analyse van het afwateringskanaal ( kanaal en Natura2000-gebied) Lamellaire bezinkingsinrichting (bron: ) Geul / gracht 69

70 Infiltratie van regenwater Mogelijk of niet? diepte van de grondwatertafel aanwezigheid van verontreinigde grond risicoactiviteiten Doorlaatbaarheid van de bodem uitvoeren van een doorlaatbaarheidstest in situ Gekozen techniek Zoveel mogelijk de concentratie van regenwater vermijden Gebruikmaken van de filtrerende functie van de bodem of het materiaal Infiltratieputten vermijden 70

71 Bufferen van regenwater Buffervolume (stormbekken) zal afgemeten worden rekening houdend met alle ondoordringbare oppervlakken (dak, parking, dreef, terras ) volgende factor: 25l/m² van de ondoordringbare oppervlakte (hetzij een uitzonderlijke regenval gedurende 1 uur). het lekdebiet zal maximum 5 l/sec.ha ondoordringbare oppervlakte bedragen 71

72 De regenwaterwinning winningspotentieel VS potentiële behoeften Motivering van het voorstel Eenvoudigweg in het effectenverslag, opleggen van een forfaitair volume (33 l/m² dak) 72

73 Toepassingsveld van deze 2 uiteenlopende doelstellingen: Beheer van de impact overstromingen : Nieuw project & Gerenoveerde nieuwbouw Ja voor alle ondoordringbare oppervlakten door het project Voorbeeld: een kantoortoren wordt afgebroken om woningen te bouwen. De oude locatie en de kantoortoren behoren ook tot de betrokken oppervlakten. Zware renovatie Uitsluitend op nieuwe ondoordringbare oppervlakten Regenwaterwinning Nieuw project Vervangende nieuwbouw Zware renovatie Ja voor alle (1) dakoppervlakten (1) motivering indien bepaalde daken niet werden opgenomen (groendaken, terrassen...) 73

74 Voorspelling van de reglementaire kant Opslag = overstromingsrisicobeheer OK Het regennetwerk, in de openlucht, BETER beplant = waterkwaliteitsbeheer aan een lagere kostprijs, levenskwaliteit, biodiversiteit in de stad Onweersbuien aftoppen GOED maar "alles in de goot" Kleine regenbuien integreren in een plaatselijke kringloop Want 0 lozing!! BETER (evapotranspiratie-infiltratie) 74

75 Vraagstelling om verder te gaan Zich duidelijk uitspreken over de verantwoordelijkheden van het regenwaterbeheer De kwaliteit van afvloeiingswater in de stedelijke omgeving verzekeren, gezien de gewenste terugloop naar de natuurlijke omgeving probleem van beschikbare ruimte Reglementaire maatregelen aanpassen - in het specifieke geval van het BHG, zijn stroomgebieden en zijn netten (afwatering en waterwegen) - aan de prioritaire doelstellingen: vermindering van overstromingen maar ook vermindering van vervuiling, te behandelen volumes, herstelling van de waterkringloop, levenskwaliteit - Spanning tussen goed aangepaste regelgeving en eenvoud Financieringsbron (eerst de perceptie veranderen, dan het gesprek, controle van de werken)

76 Concrete acties Regennetwerk op het perceel het bouwwerk Bodem weer doorlaatbaar maken Groene ruimtes beschermen Regenwater opnieuw gebruiken Infiltratie Regenwater verbinden met het hydrografisch netwerk dat zo dichtbij is Trage afwatering, op de oppervlakte Bufferen in de openlucht en op begroeide oppervlakten - uitlaatdebiet tussen 5 en 10l/s/ha voor grote regenbuien - 0 lozing voor kleine regenbuien Op aangepaste wijze bouwen in gebieden met overstromingsgevaar 76

77 Synthese van de beginselen van het Regennetwerk in de openbare ruimte Het Regennetwerk, geïntegreerd beheer van regenwater, bestaat uit VOORZIENINGEN VOOR RETENTIE, BESTRIJDING VAN MILIEUVERONTREINIGING, HERGEBRUIK VAN REGENWATER, ALLEN GESCHIKT VOOR HET BRUSSELS STADSWEEFSEL WANT MULTIFUNCTIONEEL COMFORTABEL EN VEILIG STROOMOPWAARTS GESITUEERD, OP DE SCHAAL VAN HET PERCEEL OF DE WIJK MET VOORRANG VOOR EEN EENVOUDIGE WERKING EN AUTONOMIE OP HET VLAK VAN ENERGIE DEELNAME AAN DE WATERKRINGLOOP, NATUUR IN DE STAD BEGRIP EN TOEGANKELIJKHEID VOOR IEDEREEN MET DE ONTWIKKELING VAN EEN ECONOMISCHE BEHEER EN BEHEERSING VAN HET REGENWATER

78 Tools Geïntegreerd beheer van het regenwater van het Regennetwerk Een catalogus van goede praktijken: "Regenwater: een troef voor de openbare ruimte" Catalogus van voorbeeldcases in de openbare ruimte Homepagina

79 Interessante tools, websites enz. Leefmilieu Brussel Tool voor het beheer van regenwater op perceelsniveau (RWB-tool) Tool voor het beheer van regenwater op wijkniveau (Quadeau-tool) De Gids Duurzame Gebouwen en zijn waterthematiek ( In België In Europa

80 Contact Anne-Claire Dewez Bio-ingenieur die instaat voor het thema regenwater en de coördinatie van het Departement Water Leefmilieu Brussel 80