CORNELIS SPRINGER

Transcriptie

1 CORNELIS SPRINGER Nieuwsbrief 2 Juni 2013 De reacties op onze vorige nieuwsbrief waren in het algemeen lovend en vooral ook stimulerend. Uiteraard hopen wij dat ook deze Tweede Nieuwsbrief positief wordt gewaardeerd. Mochten er in uw zakelijke c.q. kennissenkring personen zijn die deze digitaal geposte brief nog niet ontvangen, een mail naar springercornelis@gmail.com volstaat om voortaan deze brief ook te ontvangen. Zowel de beheerder van de site als ondergetekende wensen u alvast een prettige vakantie en wie weet komt u nog werken van Springer tegen. Afbeelding 1. Een schuitemakerswerf te Brielle Aquarel, 333 x 430 mm. Gesigneerd rechtsonder; gedateerd 1860; geannoteerd rechtsonder Brielle. 1

2 De Teekenkunst bekleedt in het gebied der Schoone Kunsten den eersten rang, in den beoefening van alle anderen dient zij tot handleiding. 1 Dit citaat geeft overduidelijk aan in hoeverre er in het midden van de negentiende eeuw werd gedacht over de rol van tekeningen en schetsen in het beeldend proces. Ieder onderdeel van het in het atelier te vervaardigen schilderij moest zijn geregistreerd alvorens aan het uiteindelijke kunstwerk kon beginnen. Ook Cornelis Springer volgde zijn hele leven lang deze zienswijze. Overeenkomstig de heersende opvattingen, schetste hij eerst de afzonderlijke beeldelementen op papier om deze vervolgens samen te voegen in een compositieschets. Op zijn vele reizen in binnen- en buitenland, tekende hij meestal ter plaatse potloodschetsen en werkte die schetsen later op zijn atelier uit in zwartkrijt tekeningen, meestal qua voorstelling en grootte pre-existent aan een schilderij. Bij het grote publiek waren deze tekeningen nauwelijks bekend. Springer verkocht deze ook zelden. Pas in 1860 verkocht hij zijn eerste houtskool tekening, voorstellende De Grote Kerk te Rotterdam aan de verzamelaar Verhegge, voor de somma van Dfl. 80,-. Een fors bedrag, immers het dagloon van ambachtslieden bedroeg in dat jaar nauwelijks een gulden 2. Later volgden er nog wel meer verkopen, al beperkte zich dat meestal tot één tekening per jaar en dan ook nog aan de kunsthandelaar die ook het schilderij met dezelfde voorstelling had gekocht. Pas na zijn overlijden in 1891 werd pas duidelijk welke artistieke merites het getekende oeuvre van Springer bezat. De veiling van zijn artistieke nalatenschap bij het veilinghuis Fred. Muller in Amsterdam 3 was een openbaring voor vele kunstliefhebbers en critici. De catalogus omvatte o.a. maar liefst 187 kavels schetsen en zwartkrijt tekeningen, waaronder de ook in deze nieuwsbrief afgebeelde potloodschets en houtskooltekening van de scheepswerf aan de Nieuwstraat (afbeelding 2 en 3). 2

3 Afbeelding 2. De ingang van de schuitemakerswerf te Brielle; potlood 309 x 464 mm. Gedateerd en geannoteerd Brielle 21 July Springer heeft Brielle meerdere keren bezocht 4. Tijdens de reis in 1857 maakte hij o.a. potloodschetsen van t Heultje, van de Kaaystraat, van het van Maerlandthuis, van de Groote Kerk en van de ingang van de Schuitemakerswerf. Direct binnen het hek op de schets is de woning te herkennen van de toenmalige scheepstimmerman Hugo Kruijne ( ) 5. Op de achtergrond is de schuur of loods te zien aan het andere einde van de werf. Tussen het huis en de loods ligt de scheepshelling. De lange mast is van een schip dat op de helling is getrokken. Het grote pand rechts op de tekening heeft een bijzondere gevel die uit twee delen is opgebouwd. In 1857 was het linker gedeelte een pakhuis en het rechtergedeelte een woonhuis. Beiden gedeelten behoorden toe aan verschillende eigenaren. Mogelijk is Springer getroffen door de nogal aparte gevel van beide panden. 3

4 Wellicht daartoe aangespoord door de mogelijke opdrachtgever, heeft Springer in 1859 deze potloodtekening vertaald in een zwartkrijt tekening 6. Afbeelding 3 De ingang van de scheepswerf aan de Nieuwstraat Zwart krijt, 265 x 405 mm. Gesigneerd linksonder, geannoteerd rechtsonder. Uit deze zwartkrijt tekening blijkt duidelijk hoe Springer het papier prepareerde alvorens aan de slag te gaan. Het papier werd eerst bedekt met een sterk verdunde, eigenhandig gemaakte lijmoplossing. Nadat de lijm was opgedroogd, ontstond een gladder oppervlak dan voorheen. Dit bevorderde niet alleen het snelle tekenen, maar had bovendien tot gevolg dat de krijtlaag door het bij de finishing touch gebruikelijke stoombad een betere hechting verkreeg. Daarvoor echter verdreef Springer het krijt met de zogenaamde doeselaartjes, dat zijn in leren omhulsel gevatte wattenrolletjes. Het krijt werd zodoende regelmatig over het oppervlak verdeeld en ging de structuur van zowel de arceringen in de boompartijen, de variaties in de wolken, gevels, draperie, als van het papier en de krijtkorrel verloren. Door deze voorbereidingen hoefde Springer zijn houtskoolschetsen niet te fixeren en zijn de tekeningen meestal prachtig bewaard gebleven, hoewel de gevolgen van het stoombad vrijwel altijd zichtbaar zijn. De potloodschets, de zwartkrijt tekening en de aquarel met elkaar vergelijkend, heeft Springer in met name de beide laatsten, de omgeving wel wat naar zijn hand gezet. 4

5 De bomen op de achtergrond zijn mogelijk geweest, maar in combinatie met de scheepswerf niet waarschijnlijk. Hetzelfde geldt voor de figuren. De mogelijke aanduiding op de potloodschets dat er naast het pand rechts nog een huis heeft gestaan, is op zowel de houtskooltekening als op de aquarel vervangen door een houten schutting. Het schilderij dat Springer in 1861 maakte naar hetzelfde motief, levert helaas geen vergelijkingsmateriaal op. Het staat wel vast dat hij op 7 februari 1861 De ingang van een schuitemakerswerf in Brielle verkocht aan de heer T. Hollender uit Brussel voor de somma van Frs. 300,- of wel Dfl In opdracht van de Haagse kunsthandelaar Goupil en Co schilderde Springer in 1876 opnieuw de ingang van de Scheepswerf. Opvallend aan deze versie is dat hij er nu een zogenaamd staand schilderij van heeft gemaakt en er ook de nodige wijzingen in de gevelpartijen en stoffering heeft aangebracht. Ook is in dit schilderij duidelijk de op de helling getrokken vissersschuit waar te nemen. Afbeelding 4 De ingang van de Scheepswerf Paneel, 21,5 x 20 cm. Gesigneerd rechtsonder. Gedateerd 76 Springer werkte volgens zijn aantekeningen aan het schilderij uit 1876 vier dagen. Hij begon er aan op 12 november 1875, werkte op 17 en 18 februari het schilderij verder af en bracht op 1 maart 1876 de retouche aan. 5

6 Op 15 maart 1876 berichtte Springer Goupil dat het schilderijtje was voltooid. Vier dagen ( 19maart) werd het schilderij opgehaald en het afgesproken bedrag, Dfl 200,- voldaan. De hiervoor beschreven werken zijn niet alleen uit topografisch oogpunt van belang, - de panden en de scheepswerf zijn in de 20 e eeuw gesloopt en vervangen door nieuwbouw, slechts de straatnaam t Werfje herinnert nog aan de door Springer waargenomen situatie-, maar geeft vooral inzicht in de nauwgezetheid waarmee Springer zijn artistieke werkzaamheden registreerde. Een schriftelijke registratie die door het kapitale, zowel in artistieke, als in financiële zin, van het schilderij van de Westerkerk in Enkhuizen wordt onderstreept. De Westerkerk te Enkhuizen Paneel, 45 x 57 cm. Gesigneerd rechtsonder; gedateerd 73. Aangekocht op 24 november1873 door Goupil en Co te Parijs voor Dfl. 750,- 6

7 Springer werkte, afgezien van de figuurstudies en de potloodschetsen, in totaal 19 dagen aan dit schilderij. De houtskooltekening, te benoemen als compositietekening, nam drie dagen in beslag. Vervolgens werkte hij het schilderij volgens onderstaand schema verder uit: Aanleg lucht 14 augustus 73 Kennelijk had hij in de tussenliggende periode nog andere werkzaamheden te verrichten, want pas na twee maanden werkte hij voort aan het schilderij. Kerkingang en kerk 9 okt. 73 Kerk 10 okt. 73 Kerk en boomgroepen 11 okt. 73 Huizen regts en stoffaadje 12 okt. 73 Stoffaadje 13 okt. 73 Om de ondergrond en de reeds aangebrachte verflagen goed te laten drogen, kon hij vier dagen later zijn werkzaamheden hervatten: Lucht en Westerstraat 17 okt. 73 Kerk 18 okt. 73 Kerk 20 okt. 73 Kerk 22 okt. 73 Huizen regts 23 okt. 73 Boomen en 1 figuur 24 okt. 73 Stoffaadje paard en wagen 25 okt. 73 Getekend en 3 figuren geschilderd 26 okt. 73 Zijn figuurstudies waren nog niet toereikend en op de twee volgende dagen tekende hij nog 9 studies van de figuren die op het schilderij voorkomen. Geschilderd 6 figuren 29 okt. 73 Geschilderd 30 okt. 73 Retouche 11 nov. 73. Hij verkocht het schilderij volgens zijn verkoopboekjes onder de navolgende titel: 7

8 Eene schilderij, groot 57 bij 46 cm. in de breedte, voorstellende de Westerkerk te Enkhuyzen bij zomer aan de Hr. Goupil & Co te Parijs zonder lijst voor de somma van Dfl. 750,-. Op de rechterzijde van de desbetreffende pagina noteerde hij dat het bedrag op 6 december 1873 werd voldaan. Noten: 1. Uit: R. de Leeuw, Krabbels en kapitale tekeningen, Den Haag, 1982, pag A. Hoogenboom, De stand des kunstenaars. De positie van kunstschilders in de eerste helft van de 19 de eeuw, Leiden 1993, pag Veiling nalatenschap Springer, Fred. Muller, Amsterdam, 1 en 2 december Mogelijk voor het eerst in 1843 en daarna volgden een tweetal reizen, waarin hij behalve Brielle ook Goes, Veere Middelburg en Vlissingen bezocht. 5. Alle gegevens in deze Nieuwsbrief betreffende de Scheepswerf zijn ontleend aan een uitgebreid onderzoek en rapportage van de heer Aart A van der Houwen, streekarchivaris gemeente Brielle. 6. Zowel de potloodschets als de zwartkrijt tekening maken deel uit van de collectie van het Historisch Museum Den Briel. 7. C. Springer, Verkoopboekjes van schilderijen, aquarellen en tekeningen, ; Rijksprentenkabinet Amsterdam, inv.nr. K 326 D. Vanwaar de keuze voor deze cycli van Brielle en Enkhuizen? Voor beide oude steden ligt het antwoord eigenlijk voor de hand. Na zijn woon- en geboorteplaats Amsterdam, heeft Springer Enkhuizen het meest in schetsen, tekeningen, aquarellen en schilderijen in beeld gebracht. Stadstaferelen uit de 19 e eeuw die binnenkort in volle omvang zijn te bewonderen. Het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen bereidt namelijk een tentoonstelling voor over Springers activiteiten in en rondom Enkhuizen. Eigenaren van werken met motieven kunnen zich eventueel rechtstreeks wenden tot het museum i.c. drs. A. Ligthart. Het museum in Brielle zou ook graag in contact treden met eigenaren van Brielse werken van Springer. Mevrouw drs. M. Holtrop neemt uw reacties graag in ontvangst. Willem Laanstra