Cornelis Springer Nieuwsbrief 3 Sept./Okt. 2013

Transcriptie

1 Cornelis Springer Nieuwsbrief 3 Sept./Okt Veelvuldig wordt via de site en het adres springercornelis@gmail.com de vraag gesteld, hoe omvangrijk het oeuvre van Springer eigenlijk is. Voor wat betreft de schilderijen is het antwoord op deze vraag niet al te moeilijk. Immers Springer hield vanaf 1852 bij welke schilderijen hij maakte en aan wie hij deze schilderijen verkocht. De aantekenboekjes daarvan bevinden zich thans in de collectie van het Prentenkabinet van het Rijksmuseum in Amsterdam. Uit die aantekeningen is zijn artistieke productie in olieverf nauwkeurig te volgen. Tabel 1 Overzicht van de door Springer gemaakte schilderijen ¹. Alhoewel in deze jaartabel ook een aantal aquarellen en houtskoolschetsen voorkomen, heeft Springer in de jaren maar liefst ruim 475 schilderijen gemaakt.

2 Pagina 2 Dit aantal gevoegd bij de naar schatting 150 schilderijen uit de periode , - hiervan zijn er intussen meer dan 120 gecatalogiseerd-, brengt het totale oeuvre van Springer op circa 625 (!) schilderijen. Echter wie het oeuvre van Springer nauwkeurig bestudeert, zal direct de enorme hoeveelheid reisschetsen, functionele tekeningen, figuurstudies en compositietekeningen opvallen. Vrijwel tot aan het einde van zijn leven, - zijn laatste schets dateert van 6 oktober 1890-, trok hij naar buiten om te tekenen. Overeenkomstig de heersende opvattingen van die tijd, werden deze tekeningen, samen met studies van figuren en/of figuurgroepen op het atelier samengevoegd in compositieschetsen, meestal uitgevoerd in houtskool en van dezelfde grootte als het op deze houtskooltekening gebaseerde schilderij. Deze studies en tekeningen opgeteld bij zijn schilderijen, brengt het totale oeuvre van Springer op circa 2500(!) werken. Alleen hieruit blijkt al dat Springer tijdens zijn werkzame leven er een ijzeren discipline en enorm werktempo op na hield. In een van de volgende Nieuwsbrieven komen we hier nader op terug. Tijdens zijn leven werden deze tekeningen nauwelijks als zelfstandig onderdeel van zijn oeuvre beschouwd. Springer was daar zelf mede verantwoordelijk voor. In het begin van zijn artistieke loopbaan maakte hij een aantal tekeningen, - meestal in Oost-Indische Inkt-, voor een de atlassen van welgestelde Amsterdamse verzamelaars, echter de verkoop van zijn houtskooltekeningen kwam, zij het nog sporadisch, op gang in 1859 toen hij een tekening in kleuren, voorstellende een straatje in Oudewater verkocht aan de Amsterdamse kunsthandelaar J.C. van Pappelendam voor de somma van fl. 100,-. Destijds was dat een flink bedrag, het dagloon van de gemiddelde Amsterdammer bedroeg namelijk nauwelijks meer dan één gulden². Vanaf dat moment verkocht Springer zijn houtskoolschetsen wel vaker, meestal slechts één per jaar en dan ook nog aan handelaren en verzamelaars die het schilderij dat naar de schets was vervaardigd, hadden gekocht. Pas na zijn overlijden in 1891, toen zijn artistieke nalatenschap werd geveild bij het Amsterdamse veilinghuis Frederik Muller, werd zijn getekende oeuvre op waarde geschat.

3 Pagina 3 En niet alleen waren het Springer s schilderijen die zoo bijzonder gewild bleven, maar ook evenzeer zijne teekeningen in sapverf en zijne houtskoolschetsen. Zijn lenig, vlug penseel muntte bijzonder uit in waterfverfteekenen: het vloog en huppelde over t papier, en wist, door des kunstenaars vaste hand geleid, verwonderlijk rap diepte en wijking op het maagdelijk wit te tooveren. Springer s houtskoolteekeningen zijn een feest voor de oogen. Met de hem eigene zekerheid, een groote architectonische kennis, was iedere lijn raak en wist Springer de illusie van ruimte en diepte met zóó weinig te wekken, dat de leek zich het wonder niet verklaren kan. In menige deftige zijkamer onzer Amsterdamse patriciërs vindt men dergelijke prachtige houtskoolteekeningen, welke door den kunstvriend zelfs hooger dan de schilderijen van deze vruchtbaren meester geschat worden. Over het algemeen waren deze houtskoolteekeningen de voorbereiding voor zijne schilderijen. Op het eigenhandig gelijmde vel zette hij zijne schilderij in elkaar, hetgeen vooral met het oog op zijn stoffage van groot belang was. Hier kon hij wijzigen zoo veel hij wenschte, en behoefte dan later in zijne schilderij niet telkens veranderingen aan te brengen. Was de schets klaar en eischte zij een rijkdom van figuren op den voorgrond, dan liet hij menigmaal deze of gene in zijn atelier voor hem poseeren. Meermalen moesten zijn huisgenooten in de bres springen, wanneer er niet dadelijk een model van professie bij de hand was, en herhaaldelijk hebben Springer s kinderen hun vader tot model gediend. Groot is dan ook Springer s fantasie en smaak in het aanbrengen der stoffage, welke in overstemming met het onderwerp door hem gekozen is ³. Zoals de criticus Johan Gram hierboven omschreef, werd tijdens deze veiling pas echt duidelijk hoe Springer te werk ging en welke artistieke kwaliteiten in de schetsen verborgen lagen. Dat is ook niet zo verwonderlijk, aangezien Springer in deze schetsen, vooral wat de figuurschetsen betreft, niet gehinderd werd door mogelijke opdrachtgevers en spontaan en onbekommerd voor zichzelf kon werken.. In de groepering van figuren blijkt namelijk vaak Springers inventiviteit om herhaling en eenvormigheid te voorkomen; een gevaar dat bij grotere groep samenstellingen zoals hij die veelvuldig toepaste, reëel aanwezig is. Steeds zet hij andere poses tegen over elkaar: een profielstand tegenover en face of en dos, bewegende tegenover stilstaande personen, achterschikking en oversnijding in plaats van een gerijde opstelling. Een meervoudig bewegingspatroon versterkt bovendien deze schijnbare tegenstellingen, zie afbeelding op pagina 4.

4 Pagina 4 Bezoek van de schout Dr. J. ten Grootenhuys aan het Gilde der Handboogschutters aan de Kloveniersburgwal te Amsterdam in 1645 Olieverf op doek, 70 x 124 cm. Monogram linksonder, gedateerd Particuliere collectie. Springer schilderde deze voorstelling in 1864 ten behoeve van de zogenaamde Historische Galery van het kunstenaarsgenootschap Arti et Amicitiae, gevestigd aan het Rokin in Amsterdam. Toen in 1860 op initiatief van Springer en zijn collega L.Lingeman ( ) een commissie werd samengesteld om plannen te maken voor de decoratie van de tentoonstellingszaal van het kunstenaarsgenootschap, werd in de algemene vergadering 4 besloten deze vooral te gebruiken als een ultieme poging Neerlands roem op het gebied van geschiedenis, kunst, handel en nijverheid voor een breder publiek zichtbaar en begrijpelijk te maken.

5 Pagina 5 In maart 1862 werd een eerste reeks van 52 schilderijen door koning Willem III ingewijd. Tweeëneenhalf jaar later werden er in december 1864, nog eens vijftig schilderijen aan toegevoegd. Springer leverde aan beide series een bijdrage: in 1862 met Het Valkhof te Nijmegen omstreeks 800, thans deel uitmakend van de kunstcollectie van de gemeente Nijmegen en in 1864 met het op de vorige pagina afgebeelde schilderij. De historische gewaden waarin Springer zijn personages heeft gestoken, pasten overigens precies in het tijdsbeeld. Beide werken werden uitvoerig beschreven en afgebeeld in Nederlands geschiedenis en volksleven in schetsen, een uitgave die in Leiden tussen 1869 en 1872 verscheen onder redactie van ondermeer J. van Lennep 5. Later zou Springer deze historiserende stoffage vaker toepassen, hetgeen niet altijd even positief werd beoordeeld 6. Na de aanvankelijke grote belangstelling voor de Historische Galery, nam de interesse al snel terug en in 1895 verkocht Arti de complete Galery aan de Londense kunsthandelaar en telg uit een bekend schilders geslacht, H. Koekkoek jr. Dit leverde de nodige protesten op. Door toedoen van de verzamelaar J. C. van Hattem van Ellewoutsdijk uit Scheveningen is de collectie nog wel bijna vijf jaar lang ( ) tentoongesteld geweest in het Haags Gemeentehuis. Uiteindelijk is de gehele collectie toch uiteengevallen. Het initiatief van Springer en Lingeman mag dan uiteindelijk op een mislukking zijn uitgelopen, de invloed van en de carrière van Springer leed er nauwelijks onder. Tussen 1861 en 1877 doorliep hij alle bestuursfuncties. Van was hij zelfs voorzitter van het genootschap. De bestuurlijke bekroning was wel het erelidmaatschap dat hem in 1877 werd verleend. Maatschappelijk ging het Springer dus zeker voor de wind. Door zijn technische vaardigheid en zijn artistiek vermogen prachtige stadsbeelden te schilderen, mag hij in financieel opzicht ook zeker tot één van de betere kunstenaars uit de 19 e eeuw worden gerekend. Uit de door mij samengestelde tabel, gebaseerd op de reeds eerder gememoreerde aantekenboekjes, blijkt overduidelijk dat Springer een gezocht kunstenaar was.

6 Pagina 6. In een volgende Nieuwsbrief komen we op de werkwijze van Springer nader terug. Overigens kunnen geïnteresseerden zich nog steeds aanmelden voor gratis toezending van de Nieuwsbrief per mail. Noten: 1. C. Springer, Verkoopboekjes van schilderijen, aquarellen etc; Rijksprentenkabinet Amsterdam, inv.nr. K 326 D. 2. A.Hoogenboom, De stand des kunstenaars. De positie van kunstschilders in de 19 e eeuw, Leiden, 1993, pag J.Gram, Elseviers Maandschrift, 1899, deel XVIII, pag. 202, Vergadering van 22 mei 1860; zie ook W.J. Hofdijk, Tafereelen uit de geschiedenis van het Nederlandse volk., pag J. van Lennep, W. Moll en J. ter Gouw, Nederlandse geschiedenis en volksleven in schetsen, Leiden, , deel 1, plaat XIV en deel 2, plaat XXII. 6. Lord Ronald Gower, A pocket guide to the public and private galleries of Holland and Belgium, 1875, pag. 128.