Ontsnippering A27 In het Gooi

Transcriptie

1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat DHV Milieu en Infrastructuur Directie Utrecht Ontsnippering A27 In het Gooi Eindrapport, 30 november 2001

2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 6 2 Haalbaarheid 8 3 Uitgangspunten ontwerp 12 4 Zoekgebied 1: Eemnes Monnikenberg 14 5 Zoekgebied 2: afslag Hilversum Bosberg 18 6 Conclusies en aanbevelingen 23 7 Colofon 26 Bijlagen: inrichtingsschetsen kaarten Ontsnippering A27. In het Gooi. 3

4

5 Samenvatting De Utrechtse Heuvelrug en het hierop aansluitende Gooi vormen belangrijke natuurkerngebieden op het grensvlak van de provincies Utrecht en Noord- Holland. Het is het beleid van Rijk en provincies om deze gebieden tot een eenheid te smeden en te verbinden met omliggende gebieden. Hierdoor wordt de biodiversiteit van het gebied vergroot en is het gebied aantrekkelijker voor recreanten om te vertoeven. Om de ecologische samenhang te vergroten moeten de aanwezige infrastructuurlijnen ontsnipperd worden. In deze studie is bekeken hoe de versnipperende werking van de A27 ten oosten van Hilversum verminderd kan worden. Hierbij zijn de ecosystemen en bijbehorende doelsoorten in beschouwing genomen en is aangegeven welke eisen deze doelsoorten stellen aan een verbinding. Voldoet de A27 nu aan deze eisen? Nee, slechts ten dele. In de studie zijn twee zoeklocaties onderzocht: één tussen Knooppunt Eemnes en de afslag Hilversum en één tussen de afslag Hilversum en Hollandsche Rading. In het ene geval is de versnipperende werking van de A27 groter dan in het andere geval. Voor beide zoeklocaties zijn verschillende opties uitgewerkt tot een schetsontwerp. Daarnaast is gekeken naar maatschappelijke haalbaarheid en zijn de kosten globaal in beeld gebracht. Het voorliggende rapport is de verkorte versie van de resultaten van de studie. In een bijbehorend achtergronddocument is meer uitgebreide informatie opgenomen. Ontsnippering A27. In het Gooi. 5

6 1 Inleiding Verantwoording Voor u ligt een rapport waarin de noodzaak van ontsnippering van de A27 nabij Hilversum is onderzocht en uitgewerkt. In dit rapport zijn de hoofdzaken van de haalbaarheidsstudie opgenomen. Bij dit document hoort ook een achtergronddocument, waarin de uitgebreide resultaten van de inventarisatieen analyse fase zijn opgenomen. Tevens is in dit achtergronddocument uitgebreidere informatie over de uitwerkingsfase opgenomen, waaronder de gemaakte ontwerpkeuzen en een kostenraming. De studie is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de projectgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van RWS Directie Utrecht, RWS Directie Noord-Holland, RWS Dienstkring Huis Ter Heide, Gemeente Hilversum, Goois Natuurreservaat, Provincie Noord-Holland, Provincie Utrecht en Railinfrabeheer. Daarnaast zijn verschillende instanties actief betrokken geweest bij de workshop die in het kader van deze studie is georganiseerd. A27 ten oosten van Hilversum A27 bij verzorgingsplaats Bosberg Opdracht Rijkswaterstaat (RWS) heeft DHV verzocht om de noodzaak van ontsnippering van de A27 te onderzoeken. Hierbij dient duidelijk te worden wat de huidige versnipperende werking van de A27 is, welke voorzieningen reeds getroffen zijn en welke aanvullende maatregelen in de vorm van aanpassing van bestaande of aanleg van nieuwe voorzieningen nodig zijn. Er worden twee locaties tussen Eemnes en Hollandsche Rading onderzocht. Deze zoeklocaties dienen in de studie nader te worden afgeperkt. Ambitieniveau RWS is bereid te investeren in voorzieningen waarmee de versnippering van de Heuvelrug wordt verminderd en die daarmee invulling geven aan het ontsnipperingsbeleid. Als RWS investeert in grootschalige voorzieningen als onderdeel van een robuuste ecologische verbinding, verwacht zij ook van de partijen in de omgeving dat zij deze ontsnipperende maatregelen zullen nemen. 6 Ontsnippering A27. In het Gooi.

7 Aanpak Binnen het studiegebied (het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug, het zuidelijk deel van het Gooi en het oostelijk deel van de Vechtstreek) zijn twee zoekgebieden onderscheiden: 1. tussen km 94,5 en 97; knooppunt Eemnes - Monnikenberg; 2. tussen km 90,5 en 92,5; Hilversum - Bosberg. Hiervoor is allereerst een inventarisatie en analyse gemaakt van het studiegebied waarbij het beleidskader, ecologie en landschap, ruimtelijke ordening en juridische situatie aan de orde komen. Er is een workshop georganiseerd met betrokken partijen uit de omgeving, die heeft bijgedragen aan het bepalen van de maatschappelijke haalbaarheid. Een onderdeel van het project is ook het in hoofdlijnen positioneren en ontwerpen van constructies die voor doelsoorten op de gekozen locaties ook daadwerkelijk verbindingen kunnen gaan vormen. Daarbij wordt inzichtelijk gemaakt welke barrières geslecht moeten worden om de functionaliteit van ecopassages bij de A27 te optimaliseren en ecosystemen met elkaar te verbinden. Heuvelrug en zoekgebieden Ontsnippering A27. In het Gooi. 7

8 2 Haalbaarheid Situatie De Utrechtse Heuvelrug en het hierop aansluitende Gooi vormen belangrijke natuurkerngebieden in het grensgebied van de provincies Utrecht en Noord- Holland. Het studiegebied bestaat uit veenweidegebied (westelijk) en stuwwalgebied (oostelijk). Het gebied wordt door diverse vormen van infrastructuur zoals rijkswegen, provinciale wegen en spoorlijnen doorsneden. De A27 is één van die infrastructuurlijnen. Naast de A27 zijn in het gebied andere barrières aanwezig zoals bebouwingen van o.a. Hilversum, Laren, secundaire infrastructuur, hekken etc. De aanwezigheid van de rijksweg maakt het voor veel diersoorten praktisch onmogelijk van het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug naar het Gooi en de Vechtstreek te trekken. Hoewel Rijkswaterstaat directie Utrecht op verschillende plaatsen faunavoorzieningen heeft aangebracht bestaat het vermoeden dat deze nog niet voldoende zijn om de sterke barrière die de A27 vormt afdoende te slechten. De A27 vormt een 24-uurs barrière. Beleidskader In het Rijksbeleid van diverse Ministeries is ontsnippering opgenomen als doelstelling. In het Structuurschema Groene Ruimte van het Ministerie van LNV is de ecologische hoofdstructuur van Nederland aangegeven. De Utrechtse Heuvelrug en het Gooi zijn als kerngebied genoemd. De in 2000 uitgebrachte nota s NVVP (V&W) en Natuur voor mensen, Mensen voor natuur (LNV) geven aan dat de versnipperende werking van infrastructuur waar mogelijk moet worden weggenomen. Tevens moet worden ingezet op het realiseren van een aantal robuuste verbindingen tussen grotere natuurkernen. Specifiek wordt ingegaan op de versnippering van de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug en omgeving. Robuuste verbindingen NBL21 Ook in het provinciale en gemeentelijk beleid worden ontsnippering en ecologische verbindingzones als belangrijk aangemerkt. In het beleid van Noord-Holland en de gemeente Hilversum wordt hier ten aanzien van de zoeklocaties concreet op ingegaan. 8 Ontsnippering A27. In het Gooi.

9 Ecologie Om een robuust ecologisch systeem te creëren is het nodig ecosystemen met elkaar te verbinden. Hiervoor zijn grootschalige ecopassage noodzakelijk. Doelsoorten zijn hiervoor ambassadeurs. De verbinding wordt dus geconcretiseerd middels doelsoorten. Uit de literatuur is gebleken, dat in het studiegebied de volgende doelsoorten van belang zijn: ree, boommarter, das, hazelworm, kamsalamander, levendbare hagedis, rode bosmier, heivlinder/heideblauwtje, zandhagedis en de loopkever. Boommarter Ree Das Zandhagedis Heideblauwtje De boommarter Het optimale habitat voor boommarters bestaat uit structuurrijk en soortenrijk bosgebied Ze migreren vooral via boomkronen. In het gebied rond de A27 zijn boommarters gesignaleerd. Smallere wegen zijn voor boommarters geen barrières. De A1 en de A27 vormen echter grote barrières in het gebied. Boom-marters verplaatsen zich over ecoducten als daarop voldoende struikbeplanting aanwezig is. Soms maken boommarters gebruik van stobbenwallen. Faunatunnels lijken minder geschikt. De das Sinds 1980 neemt het aantal dassen in Nederland weer toe. De populatie van het Noorderpark-Gooi is de meest westelijke van het land: er zijn twee sociale groepen dassen aanwezig. Door de aanleg van dassentunnels en andere maatregelen lijkt het aantal dassen langzaam toe te nemen. De Gooise populatie blijft echter erg kwetsbaar; de populatiedruk in het gebied ten zuiden van Hilversum is te groot. Extra passagemogelijkheden bij de A27 kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan uitbreiding van de foerageermogelijkheden en aan het voorkomen van aanrijding van dassen. In zoekgebied 1 is voor kleinere zoogdieren voldoende ontsnipperd; met de juiste inrichting zullen ook salamandersoorten gebruik maken van bestaande voorzieningen. Voor middelgrote tot grote (zoog)dieren, dagvlinders, kruipende insecten etc. dient er extra ontsnipperd te worden. In zoekgebied 2 is rond Hollandsche Rading een aantal ontsnipperende maatregelen voor dassen genomen. Voor middelgrote - tot grote zoogdieren, amfibieën, reptielen, dagvlinders, kruipende insecten e.d. zijn extra ontsnipperende maatregelen nodig. Faunapassage Heidelaan Maatschappelijk draagvlak Door alle betrokken partijen wordt een robuuste ecologische verbinding gezien als een belangrijke uitwerking van de ontsnipperingstaak. Van de terreinbeherende instanties is het Goois Natuurreservaat de grootste in het gebied. Haar doelstellingen, activiteiten ter stimulering van de ontsnippering van de natuurgebieden in het Gooi en haar bijdrage aan de projectgroep zijn veelzeggend. In de als onderdeel van het project gehouden workshop geven diverse andere maatschappelijke groeperingen en andere overheden aan achter het realiseren van een robuuste verbinding te staan. Vergroting van de belevingswaarde van het gebied voor recreanten wordt als een belangrijke meerwaarde gezien. De maatschappelijke organisaties en overheden zijn van mening dat een door RWS gemaakte robuuste verbinding een belangrijke aanjaagfunctie heeft voor het nemen van andere maatregelen bij barrières in de omgeving. Zeker voor de grotere diersoorten geldt, dat een robuuste RWS-faunapassage alleen wel verbetering geeft, maar dat echte meerwaarde wordt bereikt als ook de barrières in de omgeving worden opgelost. Op verschillende fronten lopen er initiatieven om maatregelen te nemen. In het kader van Heel de Heuvelrug is de intentie uitgesproken om er samen de schouders onder te zetten. Ontsnippering A27. In het Gooi. 9

10 Workshop ontsnippering A27 Het Gooi Dhr. I.de Boer (HID RWS Utrecht) zet zijn vingerafdruk bij een ecoduct over de A28. De zandhagedis Essentieel voor zandhagedissen zijn open oppervlakten zand en voldoende dekkingbiedende beplanting. Ze hebben een geringe actieradius. In het Gooi en op de Utrechtse Heuvelrug zijn de afstanden tussen de optimale habitats voor de zandhagedis te groot om te migreren. Barrières zoals de A27 zullen moeten worden opgeheven en stepping stones aangelegd. Ecoducten bieden een goede passagemogelijkheid die voldoet aan de habitateisen. De kamsalamander In het Gooi komt de kamsalamander van nature voor aan de randen van de stuwwal op matig voedselrijke overgangsgebieden. Geschikte voortplantingspoelen zijn zeer belangrijk. In het gebied rond de A27 komen kamsalamanders op diverse plekken voor. Snelwegen zijn absolute barrières voor deze trage soort. Ook het ontbreken van stepping stones hindert de migratie. Ecoducten met greppels met ingewaaid bladmateriaal zijn een goede maatregel. Stobbenwallen zijn in mindere mate geschikt. Ruimtelijke ordening en juridische haalbaarheid In het bestemmingsplan van Hilversum is in het zoekgebied een grootschalige faunapassage niet opgenomen. In zoekgebied 1 zijn er op basis van het bestemmingsplan geen belemmerende factoren voor de aanleg van een ecopassage. De op de rijksweg aansluitende gebieden hebben veelal een bosof natuurbestemming. De woon-ontwikkelingen rond Monnikenberg zullen een grotere druk op zoekgebied 1 geven. Ook mogelijke lokale infrastructurele ontwikkelingen (HOV, wegverlegging) kunnen van invloed zijn op het functioneren van een faunapassage in zoekgebied 1. In zoekgebied 2 zal bij alle locaties rekening moeten worden gehouden met de gasleiding en de aanwezigheid van het spoor en een terrein met een militaire functie. Er zal overleg moeten plaatsvinden met de grondeigenaren nabij de eco-passage. Bij de zuidelijke locatie zal met de eigenaar van het spoor Hilversum-Utrecht in overleg moeten worden getreden. Opheffing van de verzorgingsplaats Bosberg kan een positieve werking hebben op het functioneren van de ecologische verbinding. Indien een grootschalige faunapassage wordt aangelegd zal dit richtinggevend moeten zijn voor toekomstige ontwikkelingen in het gebied rondom de passage. Bij het opstellen van de streekplannen in de Provincies Noord-Holland en Utrecht en het bestemmingsplan buitengebied in Hilversum dient hier rekening mee te worden gehouden. 10 Ontsnippering A27. In het Gooi.

11 Ontsnippering A27. In het Gooi. 11

12 3 Uitgangspunten ontwerp Op basis van de inventarisatie en de analyse, de resultaten van de workshop en het Programma van eisen zijn beide zoeklocaties onderzocht op de mogelijkheid van het realiseren van een (grootschalige) ecopassage. De locatiespecifieke eisen en kenmerken zijn bepalend voor de mogelijkheden om een bepaald type oplossing toe te passen. Hierbij wordt aangesloten op de mogelijkheden van de hoogteligging van de weg. Wegbeeld A27 noordelijke zoeklocatie Landschap In het zoekgebied 1 is het wegbeeld vanaf de A27 vanaf knooppunt Eemnes van open gebied (aan oostkant) tot bosgebied. De weg ligt verhoogd ten opzichte van de omgeving en overbrugt wegen en een spoorlijn. Het gebied bestaat overwegend uit boslandschap. Er is sprake van een zeldzaam reliëfrijk gebied. In het zoekgebied 2 is de omgeving vanaf de weg gezien aan weerszijden bosgebied. De A27 ligt ter hoogte van de Bosberg verdiept. De spoorlijn ligt in het zuidelijke deel gebundeld met de A27 en is hiervan gescheiden door een grondwal. In het zuiden van dit zoekgebied is er sprake van het zgn. coulissenlandschap. Ook hier is er sprake van een zeldzaam reliëfrijk gebied. Wegbeeld A27 zuidelijke zoeklocatie Ecologie In de studie is een ecoduct uitgewerkt en er worden aanbevelingen gedaan voor het verbeteren van bestaande onderdoorgangen/faunapassages. Elk van deze oplossingen stelt andere ecologische eisen aan het ontwerp. Uitgangspunten ecoduct Minimale breedte 40 m Minimaal 1 meter gronddekking Hellingen 5 tot maximaal 10% 1 Geleidende beplanting naar ecoduct toe en over het ecoduct heen Geleidelijke overgangen in de vegetatie Zichtlijnen/doorzicht naar de overkant Bovenzijde afwerken met microreliëf Beplanting: aaneensluitend, meer dicht dan open Zonnige, open plekken voor hagedissen Aanbrengen van poelen aan weerszijden van ecoduct Aanbrengen grofmazige rasters Afschermen van kunstlicht en weggeluid Bij recreatieve routes over ecoduct heen, ontwerp daarop aanpassen (o.a. verbreding passage) Uitgangspunten onderdoorgang/faunapassage Breedte > 2x hoogte met minimum van 7 m breed Hoogte = lengte x 0,1 met minimumhoogte van 3,5 m Relatieve doorsnede hxb/l >0,35 Geleidende structuren Tunnel met vochthoudend bodemsubstraat Zo veel mogelijk beplanting in tunnel, dus zo veel mogelijk licht en water Rust bij tunnelingangen Zo laag mogelijke verkeersintensiteit door tunnel bij medegebruik Poel aan beide einden, met flauwe oevers 1 In de technische uitwerking en kostenberekening is 5% als uitgangspunt gehanteerd. 12 Ontsnippering A27. In het Gooi.

13 Ontsnippering A27. In het Gooi. 13 Technisch De technische uitgangspunten die worden gesteld aan het ontwerp van de faunapassage zijn als volgt: Geen vermindering verkeerscapaciteit tijdens de bouw. Beperkt aantal afsluitingen tijdens de bouw toegestaan Wegalignement niet of slechts gering aanpassen t.o.v. bestaande situatie.de overspanningen baseren op huidige wegbreedte (2x2 rijstroken). Doorrijhoogte rijksweg minimaal 4,60 m over volledige asfaltbreedte. Onderkant constructie minimaal 6,60 m boven bovenkant spoor. Bij de locatiekeuze voor de faunapassage dient rekening te worden gehouden met mogelijke verbreding van de rijksweg (toekomstvastheid).

14 4 Zoekgebied 1: Eemnes Monnikenberg mega-ecoduct Faunaviaduct Drakenburgh Faunatunnel Situering Het zoekgebied betreft de Rijksweg A27 tussen km 94,5 en 97. Uit het vooronderzoek blijkt dat in dit zoekgebied het verbeteren van bestaande faunapassages gewenst is voor middelgrote tot grotere diersoorten, dagvlinders en kruipende insecten. Voor dit zoekgebied kunnen een aantal maatregelen genoemd worden (in afnemende mate van ontsnipperende werking): 1. Aanleg grootschalig ecoduct over de weg 2. Aanleg grootschalig faunaviaduct 3. Aanleg faunatunnel 4. Optimaliseren bestaande faunaonderdoorgangen Ad 1) De meest ideale ecologische verbinding loopt over de kruising van het spoor Hilversum-Amersfoort met de A27. Doordat zowel A27 als spoor moet worden gekruist en de A27 verhoogd in het landschap ligt, zal een eventueel ecoduct over de weg heen zeer hoog worden (ca. 13 m). Dit zou er toe leiden dat op basis van de ontwerpuitgangspunten de grondlichamen aan beide zijden van het ecoduct ca. 250 meter uitlopen. Deze grondwallen hebben een grote invloed op het landschap nabij het ecoduct. Technisch gezien is het een probleem om de kolommen te kunnen plaatsen. Hierdoor worden de overspanningen erg groot en zullen de kosten bijzonder hoog zijn. Dit mega-ecoduct is zo grootschalig dat realisatie in de huidige situatie niet voor de hand ligt. Mocht in de toekomst uitbreiding van de weg nodig zijn, dan dient deze variant d.m.v. een integraal ontwerp van de kruising van weg, spoor en ecoduct te worden meegenomen. Deze optie is in dit onderzoek niet verder uitgewerkt. Ad 2) De aanleg van een grootschalig faunapassage onder de A27 (vergelijkbaar met het viaduct onder de A28 bij Zeist, dat nu als faunapassage fungeert) zal voor veel diersoorten ontsnipperend werken. Een extra voordeel is de exclusiviteit voor fauna (geen menselijke verstoring). Echter voor diersoorten als dagvlinders en kruipende insecten zal zo n viaduct minder goed werken. Gezien vanuit de huidige hoogteligging van de A27 is een grootschalig faunaviaduct technisch niet realiseerbaar. Mocht in de toekomst uitbreiding van de weg nodig zijn, dan dient deze variant d.m.v. een integraal ontwerp van de kruising van weg, spoor en ecoduct te worden meegenomen. Deze maatregel is in dit onderzoek niet verder uitgewerkt. Ad 3) In het zoekgebied is al een aantal faunaonderdoorgangen aanwezig. Deze werken vooral voor kleine zoogdieren ontsnipperend. Kleinere zoogdieren hebben over het algemeen ook een kleinere dispersiecapaciteit. Een extra faunatunnel tussen de onderdoorgangen bij Drakenburgh en Monnikenberg in, bijvoorbeeld bij km 95, zal een extra ontsnippering van leefgebieden van kleinere zoogdieren betekenen en kan ook een rol spelen in 14 Ontsnippering A27. In het Gooi.

15 het integrale begrazingsbeheer. Indien de tunnel afmetingen heeft van minimaal 2,5 m bij 2,5 m dan zullen ook grotere zoogdieren als reeën gebruik maken van de tunnel. Voor dieren afhankelijk van beplanting (boommarter, dagvlinders) zal dit geen extra ontsnippering inhouden. Gewenste verhoudingen zijn veel groter (12 m breedte bij 3,5 m hoogte). Gezien de impact die het maken van zo n tunnel heeft op het functioneren van de A27 en de geringe extra bijdrage in ecologisch functioneren ten opzichte van andere varianten is deze niet verder uitgewerkt. Deze variant dient eveneens in de toekomst te worden uitgewerkt indien er sprake is van een reconstructie van de A27. Ad 4) In het zoekgebied is al een aantal faunaonderdoorgangen aanwezig. Bij veldbezoek bleek dat sommige onderdoorgangen geoptimaliseerd kunnen worden voor fauna. Voor alle viaducten geldt dat het bodemsubstraat verbeterd moet worden door de bodem beter vochthoudend te maken en hemelwater toe te voeren. Daarnaast dienen aanlooproutes te worden geoptimaliseerd. Er zijn twee onderdoorgangen die, gezien de locatie, het medegebruik en de afmetingen het meest in aanmerking komen voor verbetering: Zandheuvelweg en Drakenburgh. Het is wenselijk om in ieder geval één voorziening, op basis van de huidige constructie, optimaal in te richten. Bij de Zandheuvelweg is voldoende breedte aanwezig om de faunapassage te verbeteren. Uitwerking kan het beste plaats vinden in het kader van het bestemmingsplan Hilversum Nieuw-Oost. Als voorbeeld is de onderdoorgang Drakenburgh bij km 95,5 aan de zuidkant van het viaduct uitgewerkt. Hier kruist de spoorlijn Hilversum-Amersfoort de A27. Er is veel ruimte voor optimalisering aanwezig. Viaduct Drakenburgh Voordelen: Uitbreiding bestaande faunapassage met stobbenwal is technisch en financieel redelijk eenvoudig realiseerbaar; Mogelijkheid tot meeliften met herinrichting Anna s Hoeve. Nadelen: Medegebruik van lokale (privé)weg en spoor zorgen voor verstoring; Tunnels werken voor bepaalde soorten minder goed dan ecoducten; Een goede oversteekmogelijkheid is nodig voor het spoor richting noordwesten. Bestaande situatie Aan de zuidkant van het viaduct loopt naast het spoor een smalle privéweg, omringd door hekken. In deze hekken zijn d.m.v. buizen doorgangen aangebracht voor kleinere dieren. Tussen het spoor en de kolommen van het viaduct loopt een strook waarin een stobbenwal is aangebracht. Ontsnippering A27. In het Gooi. 15

16 Drakenburgh variant A Aan de zuidkant van het viaduct worden de hekwerken tussen weg en kolommen verplaatst. Ze komen te staan tussen spoor en stobbenwal. Ook wordt het hekwerk tussen weg en talud naar boven verplaatst. Deze variant levert geen grote meerwaarde op voor de ontsnippering. De kosten van deze variant bedragen gulden ( euro) incl. BTW (exclusief maatregelen spoor). Drakenburgh variant B Bij deze variant worden de hekken verplaatst, net als bij variant A. Tevens wordt de geasfalteerde weg tot een onverharde weg gemaakt. Er wordt een nieuwe stobbenwal aangelegd aan de zuidzijde van de passage. Hierdoor ontstaat een brede, groen ingerichte zone. Een optie is om met Railinfrabeheer en de eigenaars van de private weg overeen te komen de weg te verplaatsen naar de strook tussen spoor en kolommen van het viaduct. Eventueel kan er nog een geluidsafschermende constructie tussen het spoor en de stobbenwal geplaatst worden. Deze variant heeft een duidelijke ecologische meerwaarde. De stobbenwal wordt groter, barrièrewerking van de locale weg vermindert en mogelijk wordt de geluidsverstoring kleiner. De kosten van deze variant bedragen: gulden ( euro) incl. BTW. 16 Ontsnippering A27. In het Gooi.

17 Drakenburgh variant C De voor fauna te gebruiken ruimte onder het viaduct wordt vergroot door het talud aan te passen. Er wordt een grondkering aangebracht van 2,5 meter kerende hoogte waardoor 5 meter extra ruimte in de breedte ontstaat. Het hek naast het talud wordt verwijderd en het hek naast de kolommen van het viaduct wordt verplaatst richting spoor. Tevens wordt de wegverharding aangepast tot een onverharde weg. Er wordt een stobbenwal aangelegd naast de keerwand. Door de grotere breedte en de extra kansen die ontstaan voor inrichting heeft deze variant een meerwaarde voor kleinere zoogdieren, amfibieën (poelen, vochtige greppel), en mogelijk grotere zoogdieren (vos, eventueel ree). Als het spoor ook nog wordt ontsnipperd ontstaat er een redelijk goede verbinding tussen Laarder Wasmeer (e.o.) en bossen ten zuiden van de spoorbaan en verder. De kosten van deze variant voor het verbeteren van de passage onder de rijksweg bedragen 1,8 miljoen gulden ( euro) incl. BTW. Omgeving Naast ontsnipperende maatregelen onder de A27 zullen ook maatregelen in de omgeving genomen dienen te worden (zie ook de toegevoegde barrièrekaart). Extra maatregelen voor soorten van heide (kleinschalig kappen bos) Ontsnipperen Hilversumse Straatweg (N415) Opheffen barrières in de vorm van hekken (bijvoorbeeld rond de zorginstellingen Nieuweroord, Eemeroord, Astmacentrum) Opheffen barrière spoor Hilversum-Baarn (door fauna/veetunnels onder de spoorlijn en een bovengrondse spoorwegpassage). Ontsnippering A27. In het Gooi. 17

18 5 Zoekgebied 2: afslag Hilversum Bosberg Situering Het zoekgebied betreft de Rijksweg A27 tussen km 90,5 en 92,5. Uit het vooronderzoek blijkt dat in dit zoekgebied de aanleg van een ecoduct als robuuste verbinding de meest geschikte optie is. De hoogteligging van de A27 speelt hierbij een belangrijke rol. De A27 ligt nabij de Bosberg lager dan de omgeving. In het noorden van het zoekgebied ligt de A27 op vergelijkbaar niveau als de omgeving. De spoorlijn Utrecht-Hilversum die in het zuidelijk deel van het zoekgebied is gebundeld met de A27 en naar het noorden toe divergeert is een belangrijke factor in dit zoekgebied. De bestaande ecopassage bij het viaduct Hollandse Rading kan worden geoptimaliseerd door het passagedeel voor fauna te verbreden, her in te richten en de aansluiting op de omgeving te verbeteren. In deze studie zijn er drie grootschalige maatregelen uitgewerkt in de vorm van ecoducten. Een goed ingericht ecoduct werkt voor vrijwel alle soortgroepen ontsnipperend. Naast grotere, middelgrote en kleinere zoogdieren zullen ook amfibieën reptielen, insecten, vleermuizen en vogels gebruik van het ecoduct maken. Sommige soorten zullen het ecoduct gebruiken als migratiecorridor, andere als (deel van het) leefgebied. Inrichtingsschetsen zijn in de bijlagen opgenomen. Laapersbos Bosberg bij fietsbrug Bosberg-Dassenveld 18 Ontsnippering A27. In het Gooi.

19 Ecoduct Laapersbos De locatie van dit ecoduct bij km 92,2 is ecologisch gezien gunstig om het bos/heide systeem (regionale verbinding Hoornboegsche Heide - Leusderheide) te verbinden. In deze variant wordt een kunstwerk gebouwd over de rijksweg en worden aan weerszijden van het ecoduct grondwallen aangebracht. Aan de westzijde ligt op 100 meter afstand van het spoor. De ontsnippering van de A27 en het spoor dienen op elkaar afgestemd te worden. Vooralsnog is de ontsnippering van het spoor niet in de uitwerking meegeneomen (en daarom niet in het dwarsprofiel weergegeven). Voordelen: Vrije migratiemogelijkheden in het achterland (geen rasters of bebouwing); Mogelijke aansluiting op eventueel aan te leggen fauna/veetunnel onder Utrechtse Weg (plannen GNR); Voorziet in behoefte want geen verdere passagemogelijkheden in de buurt. Ongestoorde bodems bieden goed uitgangspunt voor heidevegetaties; begroeiing reeds divers. Nadelen: A27 ligt hier bijna op maaiveld, dus aan beide zijden groot aanlooplichaam nodig Geen ontsnippering spoor; spoor moet afzonderlijk middels een aan het ecoduct geschakeld eigen ecoduct of voorlopig middels een fauna/veetunnel, gecombineerd met de inzaai van een tot de bovenzijde van de spoorstaaf verhoogd ballastbed. De kosten van deze variant bedragen 17,3 mln gulden (7,85 mln euro) incl. BTW. (NB: slechts raming van grondwal aan één zijde en kunstwerk over A27) Ontsnippering A27. In het Gooi. 19

20 Ecoduct Bosberg bij fietsbrug De locatie van dit ecoduct is bij km 91,3. Bij deze variant zijn er goede mogelijkheden voor een ecologische bosverbinding (landschappelijke structuur is niet geschikt voor heide). Het spoor en de Rijksweg liggen hier het dichtst tegen elkaar aan en het spoor en de A27 liggen aanzienlijk dieper dan de rest van de omgeving. Bij deze variant kan goed gebruik worden gemaakt van de bestaande elementen in de omgeving; er hoeven minder grondwerken te worden gerealiseerd. In deze variant wordt een kunstwerk over de A27 en een kunstwerk over het spoor aangelegd. Deze sluiten aan op de grondwal tussen spoor en rijksweg, die enkele meters wordt verhoogd. Aan weerzijden van het ecoduct zal het terrein slechts een enkele meter verhoogd moeten worden om een geleidelijke helling naar het ecoduct toe te kunnen maken. Het zou mogelijk zijn om de ecologische verbinding te combineren met een fietsverbinding. Hiertoe zal wel de maatvoering van en de inrichting op het ecoduct moeten worden aangepast. Voordelen: Goede insnijding A27: aan beide zijden van de A27 ligt het maaiveld hoog. Technisch gezien kan ecoduct alleen worden aangelegd als ook spoor wordt overbrugd: hierdoor wordt de barrière van het spoor ook opgeheven. A27 nabij fietsbrug Nadelen: Uitloop van het ecoduct zal precies tussen het hek van militair terrein Zwaluwenberg en landgoed Uytwuyck uitkomen. Tussen deze twee hekken ligt momenteel een (niet zo heel breed) fietspad met aan weerszijden oude beuken. Verbreding en opwaardering van deze 20 Ontsnippering A27. In het Gooi.

21 corridorzone is een vereiste (zonder aantasting beuken), door het noordelijk deel van de Zwaluwenberg er bij te betrekken. De kosten van deze variant bedragen 21,3 mln gulden (9,65 mln euro) incl. BTW. Ecoduct Bosberg/Dassenveld De locatie van dit ecoduct is bij km 91,1. Ook bij deze variant liggen het spoor en de Rijksweg dicht tegen elkaar aan en kan worden aangesloten op de hoogte van de Bosberg en de wal tussen spoor en A27. Er zijn goede mogelijkheden voor een verbinding tussen bossystemen. Bij deze variant worden er twee kunstwerken gemaakt. Over het spoor wordt een boogvormige constructie gemaakt die aansluit bij de kenmerkende portalen op deze spoorlijn. Over de A27 wordt een apart kunstwerk gemaakt dat met een hoog landhoofd eindigt aan de voet van de verzorgingsplaats. Om de aansluiting op het terrein te maken wordt de grond op de huidige verzorgingsplaats opgehoogd. Tussen spoor en A27 wordt de aarden wal opgehoogd. In het Dassenveld wordt een groot grondlichaam aangelegd dat zich over zo n 250 meter uitstrekt. Het Dassenveld is een open gebied dat zal moeten worden ingericht t.b.v. de ecologische verbinding. Maatschappelijke partijen hebben aangegeven dat het niet als bezwaar werd gezien om in het Dassenveld een groot grondlichaam aan te brengen. Voordelen: Redelijk goede insnijding A27: oostzijde ligt hoog ten opzichte van weg, westzijde over het spoor (Dassenveld) ligt lager; Technisch gezien kan ecoduct alleen worden aangelegd als ook spoor wordt overbrugd: hierdoor wordt de barrière van het spoor ook opgeheven; Mogelijk komt parkeerplaats Bosberg vrij in de toekomst, zodat hier een mooie basis voor het ecoduct gelegd kan worden. Aan zijde dassenveld mogelijkheden voor zandwinning t.b.v. van ecoduct middels natuurbouw (aanleg poelen etc.). Bodem biedt een goede uitgangspositie voor bosregeneratie Ontsnippering A27. In het Gooi. 21

22 Nadelen: Lage ligging Dassenveld ten opzichte van Bosberg, waardoor een groot hoogteverschil overwonnen moet worden; Hekken en barrières in het gebied: Hek om militair terrein Zwaluwenberg, en om landgoed Uytwuyck, Utrechtse weg. Uitloop van het ecoduct zal net ten zuiden van hekken uitkomen. Voor veel diersoorten zijn de hekken passeerbaar, alleen voor soorten als Das en Ree is het moeilijker. De kosten van deze variant bedragen 27,3 mln gulden (12,65 mln euro) incl. BTW. Omgeving Naast ontsnipperende maatregelen over de A27 zullen ook maatregelen in de omgeving genomen dienen te worden. Bij alle varianten is ontsnippering van de Utrechtse weg gewenst, bij voorkeur middels een eigen ecoduct of verdiept aanleggen, of voorlopig middels verkeersremmende maatregelen en een fauna/veetunnel gecombineerd met faunagoten. Extra maatregelen Noodweg voor soorten die willen migreren van het overgangsgebied en de polders naar het bos/heidegebied en vice versa. Hekken van het militaire terrein Zwaluwenberg doorgankelijk maken voor grotere zoogdieren en verplaatsen/doorgankelijk maken van hekken van landgoed Uytwuyck en andere particuliere terreinen. Extra maatregelen regionale verbinding Hoornboegsche heide naar de Leusderheide (kleinschalig kappen bos) voor locatie Laapersbos Ontsnippering spoor bij locatie Laapersbos. 22 Ontsnippering A27. In het Gooi.

23 6 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Ecologisch gezien vormt de Utrechtse Heuvelrug een eenheid met het Gooi. Daarnaast is er een ecologische relatie van de Heuvelrug als stuwwal met het lagerliggende Vechtgebied. De A27 vormt voor beide relaties een barrière. Het is van belang de barrièrewerking van de A27 te verminderen. Dit is conform het beleid van Rijk en provincies. Het streven naar eenheid van de stuwwal weerspiegelt zich in het zoekgebied 1 (knooppunt Eemnes afslag Hilversum). Ontsnippering is hier nodig voor de doelsoorten Ree, Boommarter, Das, Kamsalamander, Levendbarende hagedis/heikikker, Rode bosmier. Er zijn al enkele voorziening aanwezig, maar deze blijken alleen voor kleinere zoogdieren te voldoen. Er zijn aanbevelingen gedaan om de bestaande onderdoorgangen te verbeteren, waarbij de locatie Drakenburgh nader is uitgewerkt tot een schetsontwerp. Daarnaast is gekeken naar andere oplossingen: o Een mega-ecoduct over spoor en weg heen. Deze blijkt echter dermate ingrijpend te zijn, dat deze optie pas in aanmerking komt bij reconstructie van de A27. o Een grootschalig faunaviaduct (onder A27) Deze is gezien de huidige hoogteligging van de A27 technisch niet realiseerbaar. o Een grote faunatunnel met een hoogte van ca. 3,5 m. Deze blijkt niet mogelijk te zijn zonder een ingrijpende reconstructie van de weg. De relatie met het veenplassengebied weerspiegelt zich in de zoekgebied 2 (afslag Hilversum Hollandsche Rading). Hier zijn alleen voorzieningen voor de Das. Voor alle andere soorten is een grote voorziening nodig. Hiertoe zijn 3 locaties uitgewerkt tot een schetsontwerp. Deze hebben alledrie voor- en nadelen, maar zijn in principe alledrie geschikt en technisch, bestuurlijk en juridisch haalbaar. Er zijn in het gebied meer barrières dan de A27 alleen. Deze zijn in de studie benoemd. Het gaat hierbij onder andere om andere wegen, spoorlijnen en hekwerken. Voor een aantal barrières hebben betrokkenen verantwoordelijkheid genomen om ze op te heffen. Andere zijn nog slechts in het stadium van voornemens. Het draagvlak voor de oplossingen is echter groot. Aanbevelingen Bij de uitwerking van de ecologische verbinding van het Gooi- en Vechtplassengebied met de Utrechtse Heuvelrug, zoals deze door de provincie Noord-Holland en het Goois Natuurreservaat is opgepakt, dienen oplossingen gevonden te worden voor de barrières van overige wegen en spoorwegen die in de voorliggende studie zijn genoemd. Voor het gehele gebied zal in samenwerking tussen alle partijen een samenhangend pakket van maatregelen moeten worden vastgesteld en worden uitgevoerd. Het proces rond het opstellen van de streekplannen in de provincies Noord-Holland en Utrecht is mogelijk een goed aanknopingspunt. Wellicht is het zinvol bovengenoemde samenwerking middels een intentieverklaring van alle betrokken partijen te bekrachtigen. Het is wenselijk om ook in het zoekgebied 1 een doeltreffende voorziening te maken voor alle doelsoorten. In toekomstige plannen, waarbij mogelijk reconstructie van de A27, verbetering van de spoorlijn Hilversum- Amersfoort of een HOV / lightrail aan de orde is, zou middels een Ontsnippering A27. In het Gooi. 23

24 integraal ontwerp een oplossing voor de barrièrewerking getroffen moeten worden. 24 Ontsnippering A27. In het Gooi.

25 Ontsnippering A27. In het Gooi. 25

26 7 Colofon Opdrachtgever Rijkswaterstaat Directie Utrecht Inez t Hart (projectleider) Opdrachtnemer DHV Milieu en Infrastructuur BV Hans van Helden (projectleider) Catelijn Vencken Martine Graafland Gert-Jan van Eck Allian Mulder Abdel Azaroual Bert Schilder In samenwerking met Edgar van der Grift (Alterra) Dossiernummer: Registratienummer: S ML-MR Leden projectgroep Rijkswaterstaat Directie Utrecht Martijn de Haan Rijkswaterstaat Directie Utrecht/Dienstkring Huis ter Heide Erik Nieuwerf RWS Directie Noord-Holland Erik van Langen Goois Natuurreservaat Dick Landsmeer Railinfrabeheer Henk Pol Jeuf Spits Provincie Noord-Holland Krista v.d. Grint Mira Heesakkers Yvonne Hermans Gemeente Hilversum Sicco Altenburg Hans van Woerkom 26 Ontsnippering A27. In het Gooi.

27 30 november 2001 Ontsnippering A27. In het Gooi. 27

28 28 Ontsnippering A27. In het Gooi.

29 Inrichtingsschetsen In deze bijlage zijn de inrichtingsschetsen van de ecoducten van zoekgebied 2 weergegeven. Inrichtingsvoorstel Ecoduct Laapersbos Inrichtingsvoorstel Ecoduct Bosberg bij fietsbrug Inrichtingsvoorstel Ecoduct Bosberg/Dassenveld Ontsnippering A27. In het Gooi. 29

30 30 Ontsnippering A27. In het Gooi.

31 Kaarten Barrières en ontsnipperingsmaatregelen Doelsoorten Beleid Ontsnippering A27. In het Gooi. 31

32 Ministerie van Verkeer en Waterstaat DHV Milieu en Infrastructuur Directie Utrecht Ontsnippering A27 In het Gooi Eindrapport, 30 november 2001

33

34 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 6 2 Haalbaarheid 8 3 Uitgangspunten ontwerp 12 4 Zoekgebied 1: Eemnes Monnikenberg 14 5 Zoekgebied 2: afslag Hilversum Bosberg 18 6 Conclusies en aanbevelingen 23 7 Colofon 26 Bijlagen: inrichtingsschetsen kaarten Ontsnippering A27. In het Gooi. 3

35

36 Samenvatting De Utrechtse Heuvelrug en het hierop aansluitende Gooi vormen belangrijke natuurkerngebieden op het grensvlak van de provincies Utrecht en Noord- Holland. Het is het beleid van Rijk en provincies om deze gebieden tot een eenheid te smeden en te verbinden met omliggende gebieden. Hierdoor wordt de biodiversiteit van het gebied vergroot en is het gebied aantrekkelijker voor recreanten om te vertoeven. Om de ecologische samenhang te vergroten moeten de aanwezige infrastructuurlijnen ontsnipperd worden. In deze studie is bekeken hoe de versnipperende werking van de A27 ten oosten van Hilversum verminderd kan worden. Hierbij zijn de ecosystemen en bijbehorende doelsoorten in beschouwing genomen en is aangegeven welke eisen deze doelsoorten stellen aan een verbinding. Voldoet de A27 nu aan deze eisen? Nee, slechts ten dele. In de studie zijn twee zoeklocaties onderzocht: één tussen Knooppunt Eemnes en de afslag Hilversum en één tussen de afslag Hilversum en Hollandsche Rading. In het ene geval is de versnipperende werking van de A27 groter dan in het andere geval. Voor beide zoeklocaties zijn verschillende opties uitgewerkt tot een schetsontwerp. Daarnaast is gekeken naar maatschappelijke haalbaarheid en zijn de kosten globaal in beeld gebracht. Het voorliggende rapport is de verkorte versie van de resultaten van de studie. In een bijbehorend achtergronddocument is meer uitgebreide informatie opgenomen. Ontsnippering A27. In het Gooi. 5

37 1 Inleiding Verantwoording Voor u ligt een rapport waarin de noodzaak van ontsnippering van de A27 nabij Hilversum is onderzocht en uitgewerkt. In dit rapport zijn de hoofdzaken van de haalbaarheidsstudie opgenomen. Bij dit document hoort ook een achtergronddocument, waarin de uitgebreide resultaten van de inventarisatieen analyse fase zijn opgenomen. Tevens is in dit achtergronddocument uitgebreidere informatie over de uitwerkingsfase opgenomen, waaronder de gemaakte ontwerpkeuzen en een kostenraming. De studie is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de projectgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van RWS Directie Utrecht, RWS Directie Noord-Holland, RWS Dienstkring Huis Ter Heide, Gemeente Hilversum, Goois Natuurreservaat, Provincie Noord-Holland, Provincie Utrecht en Railinfrabeheer. Daarnaast zijn verschillende instanties actief betrokken geweest bij de workshop die in het kader van deze studie is georganiseerd. A27 ten oosten van Hilversum A27 bij verzorgingsplaats Bosberg Opdracht Rijkswaterstaat (RWS) heeft DHV verzocht om de noodzaak van ontsnippering van de A27 te onderzoeken. Hierbij dient duidelijk te worden wat de huidige versnipperende werking van de A27 is, welke voorzieningen reeds getroffen zijn en welke aanvullende maatregelen in de vorm van aanpassing van bestaande of aanleg van nieuwe voorzieningen nodig zijn. Er worden twee locaties tussen Eemnes en Hollandsche Rading onderzocht. Deze zoeklocaties dienen in de studie nader te worden afgeperkt. Ambitieniveau RWS is bereid te investeren in voorzieningen waarmee de versnippering van de Heuvelrug wordt verminderd en die daarmee invulling geven aan het ontsnipperingsbeleid. Als RWS investeert in grootschalige voorzieningen als onderdeel van een robuuste ecologische verbinding, verwacht zij ook van de partijen in de omgeving dat zij deze ontsnipperende maatregelen zullen nemen. 6 Ontsnippering A27. In het Gooi.

38 Aanpak Binnen het studiegebied (het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug, het zuidelijk deel van het Gooi en het oostelijk deel van de Vechtstreek) zijn twee zoekgebieden onderscheiden: 1. tussen km 94,5 en 97; knooppunt Eemnes - Monnikenberg; 2. tussen km 90,5 en 92,5; Hilversum - Bosberg. Hiervoor is allereerst een inventarisatie en analyse gemaakt van het studiegebied waarbij het beleidskader, ecologie en landschap, ruimtelijke ordening en juridische situatie aan de orde komen. Er is een workshop georganiseerd met betrokken partijen uit de omgeving, die heeft bijgedragen aan het bepalen van de maatschappelijke haalbaarheid. Een onderdeel van het project is ook het in hoofdlijnen positioneren en ontwerpen van constructies die voor doelsoorten op de gekozen locaties ook daadwerkelijk verbindingen kunnen gaan vormen. Daarbij wordt inzichtelijk gemaakt welke barrières geslecht moeten worden om de functionaliteit van ecopassages bij de A27 te optimaliseren en ecosystemen met elkaar te verbinden. Heuvelrug en zoekgebieden Ontsnippering A27. In het Gooi. 7

39 2 Haalbaarheid Situatie De Utrechtse Heuvelrug en het hierop aansluitende Gooi vormen belangrijke natuurkerngebieden in het grensgebied van de provincies Utrecht en Noord- Holland. Het studiegebied bestaat uit veenweidegebied (westelijk) en stuwwalgebied (oostelijk). Het gebied wordt door diverse vormen van infrastructuur zoals rijkswegen, provinciale wegen en spoorlijnen doorsneden. De A27 is één van die infrastructuurlijnen. Naast de A27 zijn in het gebied andere barrières aanwezig zoals bebouwingen van o.a. Hilversum, Laren, secundaire infrastructuur, hekken etc. De aanwezigheid van de rijksweg maakt het voor veel diersoorten praktisch onmogelijk van het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug naar het Gooi en de Vechtstreek te trekken. Hoewel Rijkswaterstaat directie Utrecht op verschillende plaatsen faunavoorzieningen heeft aangebracht bestaat het vermoeden dat deze nog niet voldoende zijn om de sterke barrière die de A27 vormt afdoende te slechten. De A27 vormt een 24-uurs barrière. Beleidskader In het Rijksbeleid van diverse Ministeries is ontsnippering opgenomen als doelstelling. In het Structuurschema Groene Ruimte van het Ministerie van LNV is de ecologische hoofdstructuur van Nederland aangegeven. De Utrechtse Heuvelrug en het Gooi zijn als kerngebied genoemd. De in 2000 uitgebrachte nota s NVVP (V&W) en Natuur voor mensen, Mensen voor natuur (LNV) geven aan dat de versnipperende werking van infrastructuur waar mogelijk moet worden weggenomen. Tevens moet worden ingezet op het realiseren van een aantal robuuste verbindingen tussen grotere natuurkernen. Specifiek wordt ingegaan op de versnippering van de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug en omgeving. Robuuste verbindingen NBL21 Ook in het provinciale en gemeentelijk beleid worden ontsnippering en ecologische verbindingzones als belangrijk aangemerkt. In het beleid van Noord-Holland en de gemeente Hilversum wordt hier ten aanzien van de zoeklocaties concreet op ingegaan. 8 Ontsnippering A27. In het Gooi.

40 Ecologie Om een robuust ecologisch systeem te creëren is het nodig ecosystemen met elkaar te verbinden. Hiervoor zijn grootschalige ecopassage noodzakelijk. Doelsoorten zijn hiervoor ambassadeurs. De verbinding wordt dus geconcretiseerd middels doelsoorten. Uit de literatuur is gebleken, dat in het studiegebied de volgende doelsoorten van belang zijn: ree, boommarter, das, hazelworm, kamsalamander, levendbare hagedis, rode bosmier, heivlinder/heideblauwtje, zandhagedis en de loopkever. Boommarter Ree Das Zandhagedis Heideblauwtje De boommarter Het optimale habitat voor boommarters bestaat uit structuurrijk en soortenrijk bosgebied Ze migreren vooral via boomkronen. In het gebied rond de A27 zijn boommarters gesignaleerd. Smallere wegen zijn voor boommarters geen barrières. De A1 en de A27 vormen echter grote barrières in het gebied. Boom-marters verplaatsen zich over ecoducten als daarop voldoende struikbeplanting aanwezig is. Soms maken boommarters gebruik van stobbenwallen. Faunatunnels lijken minder geschikt. De das Sinds 1980 neemt het aantal dassen in Nederland weer toe. De populatie van het Noorderpark-Gooi is de meest westelijke van het land: er zijn twee sociale groepen dassen aanwezig. Door de aanleg van dassentunnels en andere maatregelen lijkt het aantal dassen langzaam toe te nemen. De Gooise populatie blijft echter erg kwetsbaar; de populatiedruk in het gebied ten zuiden van Hilversum is te groot. Extra passagemogelijkheden bij de A27 kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan uitbreiding van de foerageermogelijkheden en aan het voorkomen van aanrijding van dassen. In zoekgebied 1 is voor kleinere zoogdieren voldoende ontsnipperd; met de juiste inrichting zullen ook salamandersoorten gebruik maken van bestaande voorzieningen. Voor middelgrote tot grote (zoog)dieren, dagvlinders, kruipende insecten etc. dient er extra ontsnipperd te worden. In zoekgebied 2 is rond Hollandsche Rading een aantal ontsnipperende maatregelen voor dassen genomen. Voor middelgrote - tot grote zoogdieren, amfibieën, reptielen, dagvlinders, kruipende insecten e.d. zijn extra ontsnipperende maatregelen nodig. Faunapassage Heidelaan Maatschappelijk draagvlak Door alle betrokken partijen wordt een robuuste ecologische verbinding gezien als een belangrijke uitwerking van de ontsnipperingstaak. Van de terreinbeherende instanties is het Goois Natuurreservaat de grootste in het gebied. Haar doelstellingen, activiteiten ter stimulering van de ontsnippering van de natuurgebieden in het Gooi en haar bijdrage aan de projectgroep zijn veelzeggend. In de als onderdeel van het project gehouden workshop geven diverse andere maatschappelijke groeperingen en andere overheden aan achter het realiseren van een robuuste verbinding te staan. Vergroting van de belevingswaarde van het gebied voor recreanten wordt als een belangrijke meerwaarde gezien. De maatschappelijke organisaties en overheden zijn van mening dat een door RWS gemaakte robuuste verbinding een belangrijke aanjaagfunctie heeft voor het nemen van andere maatregelen bij barrières in de omgeving. Zeker voor de grotere diersoorten geldt, dat een robuuste RWS-faunapassage alleen wel verbetering geeft, maar dat echte meerwaarde wordt bereikt als ook de barrières in de omgeving worden opgelost. Op verschillende fronten lopen er initiatieven om maatregelen te nemen. In het kader van Heel de Heuvelrug is de intentie uitgesproken om er samen de schouders onder te zetten. Ontsnippering A27. In het Gooi. 9

41 Workshop ontsnippering A27 Het Gooi Dhr. I.de Boer (HID RWS Utrecht) zet zijn vingerafdruk bij een ecoduct over de A28. De zandhagedis Essentieel voor zandhagedissen zijn open oppervlakten zand en voldoende dekkingbiedende beplanting. Ze hebben een geringe actieradius. In het Gooi en op de Utrechtse Heuvelrug zijn de afstanden tussen de optimale habitats voor de zandhagedis te groot om te migreren. Barrières zoals de A27 zullen moeten worden opgeheven en stepping stones aangelegd. Ecoducten bieden een goede passagemogelijkheid die voldoet aan de habitateisen. De kamsalamander In het Gooi komt de kamsalamander van nature voor aan de randen van de stuwwal op matig voedselrijke overgangsgebieden. Geschikte voortplantingspoelen zijn zeer belangrijk. In het gebied rond de A27 komen kamsalamanders op diverse plekken voor. Snelwegen zijn absolute barrières voor deze trage soort. Ook het ontbreken van stepping stones hindert de migratie. Ecoducten met greppels met ingewaaid bladmateriaal zijn een goede maatregel. Stobbenwallen zijn in mindere mate geschikt. Ruimtelijke ordening en juridische haalbaarheid In het bestemmingsplan van Hilversum is in het zoekgebied een grootschalige faunapassage niet opgenomen. In zoekgebied 1 zijn er op basis van het bestemmingsplan geen belemmerende factoren voor de aanleg van een ecopassage. De op de rijksweg aansluitende gebieden hebben veelal een bosof natuurbestemming. De woon-ontwikkelingen rond Monnikenberg zullen een grotere druk op zoekgebied 1 geven. Ook mogelijke lokale infrastructurele ontwikkelingen (HOV, wegverlegging) kunnen van invloed zijn op het functioneren van een faunapassage in zoekgebied 1. In zoekgebied 2 zal bij alle locaties rekening moeten worden gehouden met de gasleiding en de aanwezigheid van het spoor en een terrein met een militaire functie. Er zal overleg moeten plaatsvinden met de grondeigenaren nabij de eco-passage. Bij de zuidelijke locatie zal met de eigenaar van het spoor Hilversum-Utrecht in overleg moeten worden getreden. Opheffing van de verzorgingsplaats Bosberg kan een positieve werking hebben op het functioneren van de ecologische verbinding. Indien een grootschalige faunapassage wordt aangelegd zal dit richtinggevend moeten zijn voor toekomstige ontwikkelingen in het gebied rondom de passage. Bij het opstellen van de streekplannen in de Provincies Noord-Holland en Utrecht en het bestemmingsplan buitengebied in Hilversum dient hier rekening mee te worden gehouden. 10 Ontsnippering A27. In het Gooi.

42 Ontsnippering A27. In het Gooi. 11

43 3 Uitgangspunten ontwerp Op basis van de inventarisatie en de analyse, de resultaten van de workshop en het Programma van eisen zijn beide zoeklocaties onderzocht op de mogelijkheid van het realiseren van een (grootschalige) ecopassage. De locatiespecifieke eisen en kenmerken zijn bepalend voor de mogelijkheden om een bepaald type oplossing toe te passen. Hierbij wordt aangesloten op de mogelijkheden van de hoogteligging van de weg. Wegbeeld A27 noordelijke zoeklocatie Landschap In het zoekgebied 1 is het wegbeeld vanaf de A27 vanaf knooppunt Eemnes van open gebied (aan oostkant) tot bosgebied. De weg ligt verhoogd ten opzichte van de omgeving en overbrugt wegen en een spoorlijn. Het gebied bestaat overwegend uit boslandschap. Er is sprake van een zeldzaam reliëfrijk gebied. In het zoekgebied 2 is de omgeving vanaf de weg gezien aan weerszijden bosgebied. De A27 ligt ter hoogte van de Bosberg verdiept. De spoorlijn ligt in het zuidelijke deel gebundeld met de A27 en is hiervan gescheiden door een grondwal. In het zuiden van dit zoekgebied is er sprake van het zgn. coulissenlandschap. Ook hier is er sprake van een zeldzaam reliëfrijk gebied. Wegbeeld A27 zuidelijke zoeklocatie Ecologie In de studie is een ecoduct uitgewerkt en er worden aanbevelingen gedaan voor het verbeteren van bestaande onderdoorgangen/faunapassages. Elk van deze oplossingen stelt andere ecologische eisen aan het ontwerp. Uitgangspunten ecoduct Minimale breedte 40 m Minimaal 1 meter gronddekking Hellingen 5 tot maximaal 10% 1 Geleidende beplanting naar ecoduct toe en over het ecoduct heen Geleidelijke overgangen in de vegetatie Zichtlijnen/doorzicht naar de overkant Bovenzijde afwerken met microreliëf Beplanting: aaneensluitend, meer dicht dan open Zonnige, open plekken voor hagedissen Aanbrengen van poelen aan weerszijden van ecoduct Aanbrengen grofmazige rasters Afschermen van kunstlicht en weggeluid Bij recreatieve routes over ecoduct heen, ontwerp daarop aanpassen (o.a. verbreding passage) Uitgangspunten onderdoorgang/faunapassage Breedte > 2x hoogte met minimum van 7 m breed Hoogte = lengte x 0,1 met minimumhoogte van 3,5 m Relatieve doorsnede hxb/l >0,35 Geleidende structuren Tunnel met vochthoudend bodemsubstraat Zo veel mogelijk beplanting in tunnel, dus zo veel mogelijk licht en water Rust bij tunnelingangen Zo laag mogelijke verkeersintensiteit door tunnel bij medegebruik Poel aan beide einden, met flauwe oevers 1 In de technische uitwerking en kostenberekening is 5% als uitgangspunt gehanteerd. 12 Ontsnippering A27. In het Gooi.

44 Ontsnippering A27. In het Gooi. 13 Technisch De technische uitgangspunten die worden gesteld aan het ontwerp van de faunapassage zijn als volgt: Geen vermindering verkeerscapaciteit tijdens de bouw. Beperkt aantal afsluitingen tijdens de bouw toegestaan Wegalignement niet of slechts gering aanpassen t.o.v. bestaande situatie.de overspanningen baseren op huidige wegbreedte (2x2 rijstroken). Doorrijhoogte rijksweg minimaal 4,60 m over volledige asfaltbreedte. Onderkant constructie minimaal 6,60 m boven bovenkant spoor. Bij de locatiekeuze voor de faunapassage dient rekening te worden gehouden met mogelijke verbreding van de rijksweg (toekomstvastheid).

45 4 Zoekgebied 1: Eemnes Monnikenberg mega-ecoduct Faunaviaduct Drakenburgh Faunatunnel Situering Het zoekgebied betreft de Rijksweg A27 tussen km 94,5 en 97. Uit het vooronderzoek blijkt dat in dit zoekgebied het verbeteren van bestaande faunapassages gewenst is voor middelgrote tot grotere diersoorten, dagvlinders en kruipende insecten. Voor dit zoekgebied kunnen een aantal maatregelen genoemd worden (in afnemende mate van ontsnipperende werking): 1. Aanleg grootschalig ecoduct over de weg 2. Aanleg grootschalig faunaviaduct 3. Aanleg faunatunnel 4. Optimaliseren bestaande faunaonderdoorgangen Ad 1) De meest ideale ecologische verbinding loopt over de kruising van het spoor Hilversum-Amersfoort met de A27. Doordat zowel A27 als spoor moet worden gekruist en de A27 verhoogd in het landschap ligt, zal een eventueel ecoduct over de weg heen zeer hoog worden (ca. 13 m). Dit zou er toe leiden dat op basis van de ontwerpuitgangspunten de grondlichamen aan beide zijden van het ecoduct ca. 250 meter uitlopen. Deze grondwallen hebben een grote invloed op het landschap nabij het ecoduct. Technisch gezien is het een probleem om de kolommen te kunnen plaatsen. Hierdoor worden de overspanningen erg groot en zullen de kosten bijzonder hoog zijn. Dit mega-ecoduct is zo grootschalig dat realisatie in de huidige situatie niet voor de hand ligt. Mocht in de toekomst uitbreiding van de weg nodig zijn, dan dient deze variant d.m.v. een integraal ontwerp van de kruising van weg, spoor en ecoduct te worden meegenomen. Deze optie is in dit onderzoek niet verder uitgewerkt. Ad 2) De aanleg van een grootschalig faunapassage onder de A27 (vergelijkbaar met het viaduct onder de A28 bij Zeist, dat nu als faunapassage fungeert) zal voor veel diersoorten ontsnipperend werken. Een extra voordeel is de exclusiviteit voor fauna (geen menselijke verstoring). Echter voor diersoorten als dagvlinders en kruipende insecten zal zo n viaduct minder goed werken. Gezien vanuit de huidige hoogteligging van de A27 is een grootschalig faunaviaduct technisch niet realiseerbaar. Mocht in de toekomst uitbreiding van de weg nodig zijn, dan dient deze variant d.m.v. een integraal ontwerp van de kruising van weg, spoor en ecoduct te worden meegenomen. Deze maatregel is in dit onderzoek niet verder uitgewerkt. Ad 3) In het zoekgebied is al een aantal faunaonderdoorgangen aanwezig. Deze werken vooral voor kleine zoogdieren ontsnipperend. Kleinere zoogdieren hebben over het algemeen ook een kleinere dispersiecapaciteit. Een extra faunatunnel tussen de onderdoorgangen bij Drakenburgh en Monnikenberg in, bijvoorbeeld bij km 95, zal een extra ontsnippering van leefgebieden van kleinere zoogdieren betekenen en kan ook een rol spelen in 14 Ontsnippering A27. In het Gooi.

46 het integrale begrazingsbeheer. Indien de tunnel afmetingen heeft van minimaal 2,5 m bij 2,5 m dan zullen ook grotere zoogdieren als reeën gebruik maken van de tunnel. Voor dieren afhankelijk van beplanting (boommarter, dagvlinders) zal dit geen extra ontsnippering inhouden. Gewenste verhoudingen zijn veel groter (12 m breedte bij 3,5 m hoogte). Gezien de impact die het maken van zo n tunnel heeft op het functioneren van de A27 en de geringe extra bijdrage in ecologisch functioneren ten opzichte van andere varianten is deze niet verder uitgewerkt. Deze variant dient eveneens in de toekomst te worden uitgewerkt indien er sprake is van een reconstructie van de A27. Ad 4) In het zoekgebied is al een aantal faunaonderdoorgangen aanwezig. Bij veldbezoek bleek dat sommige onderdoorgangen geoptimaliseerd kunnen worden voor fauna. Voor alle viaducten geldt dat het bodemsubstraat verbeterd moet worden door de bodem beter vochthoudend te maken en hemelwater toe te voeren. Daarnaast dienen aanlooproutes te worden geoptimaliseerd. Er zijn twee onderdoorgangen die, gezien de locatie, het medegebruik en de afmetingen het meest in aanmerking komen voor verbetering: Zandheuvelweg en Drakenburgh. Het is wenselijk om in ieder geval één voorziening, op basis van de huidige constructie, optimaal in te richten. Bij de Zandheuvelweg is voldoende breedte aanwezig om de faunapassage te verbeteren. Uitwerking kan het beste plaats vinden in het kader van het bestemmingsplan Hilversum Nieuw-Oost. Als voorbeeld is de onderdoorgang Drakenburgh bij km 95,5 aan de zuidkant van het viaduct uitgewerkt. Hier kruist de spoorlijn Hilversum-Amersfoort de A27. Er is veel ruimte voor optimalisering aanwezig. Viaduct Drakenburgh Voordelen: Uitbreiding bestaande faunapassage met stobbenwal is technisch en financieel redelijk eenvoudig realiseerbaar; Mogelijkheid tot meeliften met herinrichting Anna s Hoeve. Nadelen: Medegebruik van lokale (privé)weg en spoor zorgen voor verstoring; Tunnels werken voor bepaalde soorten minder goed dan ecoducten; Een goede oversteekmogelijkheid is nodig voor het spoor richting noordwesten. Bestaande situatie Aan de zuidkant van het viaduct loopt naast het spoor een smalle privéweg, omringd door hekken. In deze hekken zijn d.m.v. buizen doorgangen aangebracht voor kleinere dieren. Tussen het spoor en de kolommen van het viaduct loopt een strook waarin een stobbenwal is aangebracht. Ontsnippering A27. In het Gooi. 15

47 Drakenburgh variant A Aan de zuidkant van het viaduct worden de hekwerken tussen weg en kolommen verplaatst. Ze komen te staan tussen spoor en stobbenwal. Ook wordt het hekwerk tussen weg en talud naar boven verplaatst. Deze variant levert geen grote meerwaarde op voor de ontsnippering. De kosten van deze variant bedragen gulden ( euro) incl. BTW (exclusief maatregelen spoor). Drakenburgh variant B Bij deze variant worden de hekken verplaatst, net als bij variant A. Tevens wordt de geasfalteerde weg tot een onverharde weg gemaakt. Er wordt een nieuwe stobbenwal aangelegd aan de zuidzijde van de passage. Hierdoor ontstaat een brede, groen ingerichte zone. Een optie is om met Railinfrabeheer en de eigenaars van de private weg overeen te komen de weg te verplaatsen naar de strook tussen spoor en kolommen van het viaduct. Eventueel kan er nog een geluidsafschermende constructie tussen het spoor en de stobbenwal geplaatst worden. Deze variant heeft een duidelijke ecologische meerwaarde. De stobbenwal wordt groter, barrièrewerking van de locale weg vermindert en mogelijk wordt de geluidsverstoring kleiner. De kosten van deze variant bedragen: gulden ( euro) incl. BTW. 16 Ontsnippering A27. In het Gooi.

48 Drakenburgh variant C De voor fauna te gebruiken ruimte onder het viaduct wordt vergroot door het talud aan te passen. Er wordt een grondkering aangebracht van 2,5 meter kerende hoogte waardoor 5 meter extra ruimte in de breedte ontstaat. Het hek naast het talud wordt verwijderd en het hek naast de kolommen van het viaduct wordt verplaatst richting spoor. Tevens wordt de wegverharding aangepast tot een onverharde weg. Er wordt een stobbenwal aangelegd naast de keerwand. Door de grotere breedte en de extra kansen die ontstaan voor inrichting heeft deze variant een meerwaarde voor kleinere zoogdieren, amfibieën (poelen, vochtige greppel), en mogelijk grotere zoogdieren (vos, eventueel ree). Als het spoor ook nog wordt ontsnipperd ontstaat er een redelijk goede verbinding tussen Laarder Wasmeer (e.o.) en bossen ten zuiden van de spoorbaan en verder. De kosten van deze variant voor het verbeteren van de passage onder de rijksweg bedragen 1,8 miljoen gulden ( euro) incl. BTW. Omgeving Naast ontsnipperende maatregelen onder de A27 zullen ook maatregelen in de omgeving genomen dienen te worden (zie ook de toegevoegde barrièrekaart). Extra maatregelen voor soorten van heide (kleinschalig kappen bos) Ontsnipperen Hilversumse Straatweg (N415) Opheffen barrières in de vorm van hekken (bijvoorbeeld rond de zorginstellingen Nieuweroord, Eemeroord, Astmacentrum) Opheffen barrière spoor Hilversum-Baarn (door fauna/veetunnels onder de spoorlijn en een bovengrondse spoorwegpassage). Ontsnippering A27. In het Gooi. 17

49 5 Zoekgebied 2: afslag Hilversum Bosberg Situering Het zoekgebied betreft de Rijksweg A27 tussen km 90,5 en 92,5. Uit het vooronderzoek blijkt dat in dit zoekgebied de aanleg van een ecoduct als robuuste verbinding de meest geschikte optie is. De hoogteligging van de A27 speelt hierbij een belangrijke rol. De A27 ligt nabij de Bosberg lager dan de omgeving. In het noorden van het zoekgebied ligt de A27 op vergelijkbaar niveau als de omgeving. De spoorlijn Utrecht-Hilversum die in het zuidelijk deel van het zoekgebied is gebundeld met de A27 en naar het noorden toe divergeert is een belangrijke factor in dit zoekgebied. De bestaande ecopassage bij het viaduct Hollandse Rading kan worden geoptimaliseerd door het passagedeel voor fauna te verbreden, her in te richten en de aansluiting op de omgeving te verbeteren. In deze studie zijn er drie grootschalige maatregelen uitgewerkt in de vorm van ecoducten. Een goed ingericht ecoduct werkt voor vrijwel alle soortgroepen ontsnipperend. Naast grotere, middelgrote en kleinere zoogdieren zullen ook amfibieën reptielen, insecten, vleermuizen en vogels gebruik van het ecoduct maken. Sommige soorten zullen het ecoduct gebruiken als migratiecorridor, andere als (deel van het) leefgebied. Inrichtingsschetsen zijn in de bijlagen opgenomen. Laapersbos Bosberg bij fietsbrug Bosberg-Dassenveld 18 Ontsnippering A27. In het Gooi.

50 Ecoduct Laapersbos De locatie van dit ecoduct bij km 92,2 is ecologisch gezien gunstig om het bos/heide systeem (regionale verbinding Hoornboegsche Heide - Leusderheide) te verbinden. In deze variant wordt een kunstwerk gebouwd over de rijksweg en worden aan weerszijden van het ecoduct grondwallen aangebracht. Aan de westzijde ligt op 100 meter afstand van het spoor. De ontsnippering van de A27 en het spoor dienen op elkaar afgestemd te worden. Vooralsnog is de ontsnippering van het spoor niet in de uitwerking meegeneomen (en daarom niet in het dwarsprofiel weergegeven). Voordelen: Vrije migratiemogelijkheden in het achterland (geen rasters of bebouwing); Mogelijke aansluiting op eventueel aan te leggen fauna/veetunnel onder Utrechtse Weg (plannen GNR); Voorziet in behoefte want geen verdere passagemogelijkheden in de buurt. Ongestoorde bodems bieden goed uitgangspunt voor heidevegetaties; begroeiing reeds divers. Nadelen: A27 ligt hier bijna op maaiveld, dus aan beide zijden groot aanlooplichaam nodig Geen ontsnippering spoor; spoor moet afzonderlijk middels een aan het ecoduct geschakeld eigen ecoduct of voorlopig middels een fauna/veetunnel, gecombineerd met de inzaai van een tot de bovenzijde van de spoorstaaf verhoogd ballastbed. De kosten van deze variant bedragen 17,3 mln gulden (7,85 mln euro) incl. BTW. (NB: slechts raming van grondwal aan één zijde en kunstwerk over A27) Ontsnippering A27. In het Gooi. 19

51 Ecoduct Bosberg bij fietsbrug De locatie van dit ecoduct is bij km 91,3. Bij deze variant zijn er goede mogelijkheden voor een ecologische bosverbinding (landschappelijke structuur is niet geschikt voor heide). Het spoor en de Rijksweg liggen hier het dichtst tegen elkaar aan en het spoor en de A27 liggen aanzienlijk dieper dan de rest van de omgeving. Bij deze variant kan goed gebruik worden gemaakt van de bestaande elementen in de omgeving; er hoeven minder grondwerken te worden gerealiseerd. In deze variant wordt een kunstwerk over de A27 en een kunstwerk over het spoor aangelegd. Deze sluiten aan op de grondwal tussen spoor en rijksweg, die enkele meters wordt verhoogd. Aan weerzijden van het ecoduct zal het terrein slechts een enkele meter verhoogd moeten worden om een geleidelijke helling naar het ecoduct toe te kunnen maken. Het zou mogelijk zijn om de ecologische verbinding te combineren met een fietsverbinding. Hiertoe zal wel de maatvoering van en de inrichting op het ecoduct moeten worden aangepast. Voordelen: Goede insnijding A27: aan beide zijden van de A27 ligt het maaiveld hoog. Technisch gezien kan ecoduct alleen worden aangelegd als ook spoor wordt overbrugd: hierdoor wordt de barrière van het spoor ook opgeheven. A27 nabij fietsbrug Nadelen: Uitloop van het ecoduct zal precies tussen het hek van militair terrein Zwaluwenberg en landgoed Uytwuyck uitkomen. Tussen deze twee hekken ligt momenteel een (niet zo heel breed) fietspad met aan weerszijden oude beuken. Verbreding en opwaardering van deze 20 Ontsnippering A27. In het Gooi.

52 corridorzone is een vereiste (zonder aantasting beuken), door het noordelijk deel van de Zwaluwenberg er bij te betrekken. De kosten van deze variant bedragen 21,3 mln gulden (9,65 mln euro) incl. BTW. Ecoduct Bosberg/Dassenveld De locatie van dit ecoduct is bij km 91,1. Ook bij deze variant liggen het spoor en de Rijksweg dicht tegen elkaar aan en kan worden aangesloten op de hoogte van de Bosberg en de wal tussen spoor en A27. Er zijn goede mogelijkheden voor een verbinding tussen bossystemen. Bij deze variant worden er twee kunstwerken gemaakt. Over het spoor wordt een boogvormige constructie gemaakt die aansluit bij de kenmerkende portalen op deze spoorlijn. Over de A27 wordt een apart kunstwerk gemaakt dat met een hoog landhoofd eindigt aan de voet van de verzorgingsplaats. Om de aansluiting op het terrein te maken wordt de grond op de huidige verzorgingsplaats opgehoogd. Tussen spoor en A27 wordt de aarden wal opgehoogd. In het Dassenveld wordt een groot grondlichaam aangelegd dat zich over zo n 250 meter uitstrekt. Het Dassenveld is een open gebied dat zal moeten worden ingericht t.b.v. de ecologische verbinding. Maatschappelijke partijen hebben aangegeven dat het niet als bezwaar werd gezien om in het Dassenveld een groot grondlichaam aan te brengen. Voordelen: Redelijk goede insnijding A27: oostzijde ligt hoog ten opzichte van weg, westzijde over het spoor (Dassenveld) ligt lager; Technisch gezien kan ecoduct alleen worden aangelegd als ook spoor wordt overbrugd: hierdoor wordt de barrière van het spoor ook opgeheven; Mogelijk komt parkeerplaats Bosberg vrij in de toekomst, zodat hier een mooie basis voor het ecoduct gelegd kan worden. Aan zijde dassenveld mogelijkheden voor zandwinning t.b.v. van ecoduct middels natuurbouw (aanleg poelen etc.). Bodem biedt een goede uitgangspositie voor bosregeneratie Ontsnippering A27. In het Gooi. 21

53 Nadelen: Lage ligging Dassenveld ten opzichte van Bosberg, waardoor een groot hoogteverschil overwonnen moet worden; Hekken en barrières in het gebied: Hek om militair terrein Zwaluwenberg, en om landgoed Uytwuyck, Utrechtse weg. Uitloop van het ecoduct zal net ten zuiden van hekken uitkomen. Voor veel diersoorten zijn de hekken passeerbaar, alleen voor soorten als Das en Ree is het moeilijker. De kosten van deze variant bedragen 27,3 mln gulden (12,65 mln euro) incl. BTW. Omgeving Naast ontsnipperende maatregelen over de A27 zullen ook maatregelen in de omgeving genomen dienen te worden. Bij alle varianten is ontsnippering van de Utrechtse weg gewenst, bij voorkeur middels een eigen ecoduct of verdiept aanleggen, of voorlopig middels verkeersremmende maatregelen en een fauna/veetunnel gecombineerd met faunagoten. Extra maatregelen Noodweg voor soorten die willen migreren van het overgangsgebied en de polders naar het bos/heidegebied en vice versa. Hekken van het militaire terrein Zwaluwenberg doorgankelijk maken voor grotere zoogdieren en verplaatsen/doorgankelijk maken van hekken van landgoed Uytwuyck en andere particuliere terreinen. Extra maatregelen regionale verbinding Hoornboegsche heide naar de Leusderheide (kleinschalig kappen bos) voor locatie Laapersbos Ontsnippering spoor bij locatie Laapersbos. 22 Ontsnippering A27. In het Gooi.

54 6 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Ecologisch gezien vormt de Utrechtse Heuvelrug een eenheid met het Gooi. Daarnaast is er een ecologische relatie van de Heuvelrug als stuwwal met het lagerliggende Vechtgebied. De A27 vormt voor beide relaties een barrière. Het is van belang de barrièrewerking van de A27 te verminderen. Dit is conform het beleid van Rijk en provincies. Het streven naar eenheid van de stuwwal weerspiegelt zich in het zoekgebied 1 (knooppunt Eemnes afslag Hilversum). Ontsnippering is hier nodig voor de doelsoorten Ree, Boommarter, Das, Kamsalamander, Levendbarende hagedis/heikikker, Rode bosmier. Er zijn al enkele voorziening aanwezig, maar deze blijken alleen voor kleinere zoogdieren te voldoen. Er zijn aanbevelingen gedaan om de bestaande onderdoorgangen te verbeteren, waarbij de locatie Drakenburgh nader is uitgewerkt tot een schetsontwerp. Daarnaast is gekeken naar andere oplossingen: o Een mega-ecoduct over spoor en weg heen. Deze blijkt echter dermate ingrijpend te zijn, dat deze optie pas in aanmerking komt bij reconstructie van de A27. o Een grootschalig faunaviaduct (onder A27) Deze is gezien de huidige hoogteligging van de A27 technisch niet realiseerbaar. o Een grote faunatunnel met een hoogte van ca. 3,5 m. Deze blijkt niet mogelijk te zijn zonder een ingrijpende reconstructie van de weg. De relatie met het veenplassengebied weerspiegelt zich in de zoekgebied 2 (afslag Hilversum Hollandsche Rading). Hier zijn alleen voorzieningen voor de Das. Voor alle andere soorten is een grote voorziening nodig. Hiertoe zijn 3 locaties uitgewerkt tot een schetsontwerp. Deze hebben alledrie voor- en nadelen, maar zijn in principe alledrie geschikt en technisch, bestuurlijk en juridisch haalbaar. Er zijn in het gebied meer barrières dan de A27 alleen. Deze zijn in de studie benoemd. Het gaat hierbij onder andere om andere wegen, spoorlijnen en hekwerken. Voor een aantal barrières hebben betrokkenen verantwoordelijkheid genomen om ze op te heffen. Andere zijn nog slechts in het stadium van voornemens. Het draagvlak voor de oplossingen is echter groot. Aanbevelingen Bij de uitwerking van de ecologische verbinding van het Gooi- en Vechtplassengebied met de Utrechtse Heuvelrug, zoals deze door de provincie Noord-Holland en het Goois Natuurreservaat is opgepakt, dienen oplossingen gevonden te worden voor de barrières van overige wegen en spoorwegen die in de voorliggende studie zijn genoemd. Voor het gehele gebied zal in samenwerking tussen alle partijen een samenhangend pakket van maatregelen moeten worden vastgesteld en worden uitgevoerd. Het proces rond het opstellen van de streekplannen in de provincies Noord-Holland en Utrecht is mogelijk een goed aanknopingspunt. Wellicht is het zinvol bovengenoemde samenwerking middels een intentieverklaring van alle betrokken partijen te bekrachtigen. Het is wenselijk om ook in het zoekgebied 1 een doeltreffende voorziening te maken voor alle doelsoorten. In toekomstige plannen, waarbij mogelijk reconstructie van de A27, verbetering van de spoorlijn Hilversum- Amersfoort of een HOV / lightrail aan de orde is, zou middels een Ontsnippering A27. In het Gooi. 23

55 integraal ontwerp een oplossing voor de barrièrewerking getroffen moeten worden. 24 Ontsnippering A27. In het Gooi.

56 Ontsnippering A27. In het Gooi. 25

57 7 Colofon Opdrachtgever Rijkswaterstaat Directie Utrecht Inez t Hart (projectleider) Opdrachtnemer DHV Milieu en Infrastructuur BV Hans van Helden (projectleider) Catelijn Vencken Martine Graafland Gert-Jan van Eck Allian Mulder Abdel Azaroual Bert Schilder In samenwerking met Edgar van der Grift (Alterra) Dossiernummer: Registratienummer: S ML-MR Leden projectgroep Rijkswaterstaat Directie Utrecht Martijn de Haan Rijkswaterstaat Directie Utrecht/Dienstkring Huis ter Heide Erik Nieuwerf RWS Directie Noord-Holland Erik van Langen Goois Natuurreservaat Dick Landsmeer Railinfrabeheer Henk Pol Jeuf Spits Provincie Noord-Holland Krista v.d. Grint Mira Heesakkers Yvonne Hermans Gemeente Hilversum Sicco Altenburg Hans van Woerkom 26 Ontsnippering A27. In het Gooi.

58 30 november 2001 Ontsnippering A27. In het Gooi. 27

59 28 Ontsnippering A27. In het Gooi.

60 Inrichtingsschetsen In deze bijlage zijn de inrichtingsschetsen van de ecoducten van zoekgebied 2 weergegeven. Inrichtingsvoorstel Ecoduct Laapersbos Inrichtingsvoorstel Ecoduct Bosberg bij fietsbrug Inrichtingsvoorstel Ecoduct Bosberg/Dassenveld Ontsnippering A27. In het Gooi. 29

61 30 Ontsnippering A27. In het Gooi.

62 Kaarten Barrières en ontsnipperingsmaatregelen Doelsoorten Beleid Ontsnippering A27. In het Gooi. 31

63 Ministerie van Verkeer en Waterstaat RWS Directie Utrecht / DHV Milieu en Infrastructuur BV Ontsnippering A27 In het Gooi Achtergronddocument Eindrapport, 30 november 2001

64 Ministerie van Verkeer en Waterstaat RWS Directie Utrecht / DHV Milieu en Infrastructuur BV Ontsnippering A27 In het Gooi Achtergronddocument Eindrapport, 30 november 2001

65 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding Probleemstelling Doelstelling Ambitieniveau Afbakening studiegebied en zoeklocaties Opzet studie 10 2 Beleidskader Rijksbeleid Provinciaal beleid 14 Kaart 4: provinciale Ecologische Hoofdstructuur Gemeentelijk beleid Beleid terreinbeherende instanties 18 3 Huidige ecologische situatie en autonome ontwikkeling Algemeen Ecologie Aanpak ecologie Beschrijving Studiegebied Beschrijving Zoekgebieden Selectie Doelsoorten Natuurwaarden en doelsoorten per zoekgebied Ecologische barrières en bestaande en toekomstige faunapassages Werking faunapassages Landschap Ruimtelijke ordening en juridische situatie Ruimtelijke ordening Juridische situatie 39 4 Kansen en knelpunten Zoekgebied 1 (Eemnes-Monnikenberg) Ecologie Landschappelijke haalbaarheid: invloedsfactoren op de locatiekeuze Bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak Zoekgebied 2 (lus Hilversum-Bosberg) Ecologie Landschappelijke haalbaarheid: invloedsfactoren op de locatiekeuze Bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak 49 Ontsnippering A27 In het Gooi

66 5 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 50 6 Colofon 52 Literatuurlijst Bijlagen: Kaarten: - Kaart 5. Natuurwaarden - Kaart 6. Barrières en ontsnipperingsmaatregelen - Kaart 7. Doelsoorten - Kaart 8. Functies - Kaart 9. Archeologie en cultuurhistorie - Kaart 10. Beleid Ecologie Programma van Eisen Technische tekeningen Workshop 9 oktober 2001 Kostenraming ontwerpvarianten Ontsnippering A27 In het Gooi

67 Samenvatting De Utrechtse Heuvelrug en het hierop aansluitende Gooi vormen belangrijke natuurkerngebieden op het grensvlak van de provincies Utrecht en Noord- Holland. Het is het beleid van Rijk en provincies om deze gebieden tot een eenheid te smeden en te verbinden met omliggende gebieden. Hierdoor wordt de biodiversiteit van het gebied vergroot en is het gebied aantrekkelijker voor recreanten om te vertoeven. Om de ecologische samenhang te vergroten moeten de aanwezige infrastructuurlijnen ontsnipperd worden. In deze studie is bekeken hoe de versnipperende werking van de A27 ten oosten van Hilversum verminderd kan worden. Hierbij zijn de ecosystemen en bijbehorende doelsoorten in beschouwing genomen en is aangegeven welke eisen deze doelsoorten stellen aan een verbinding. Voldoet de A27 nu aan deze eisen? Nee, slechts ten dele. In de studie zijn twee zoeklocaties onderzocht: één tussen Knooppunt Eemnes en de afslag Hilversum en één tussen de afslag Hilversum en Hollandsche Rading. In het ene geval is de versnipperende werking van de A27 groter dan in het andere geval. Voor beide zoeklocaties zijn verschillende opties uitgewerkt tot een schetsontwerp. Daarnaast is gekeken naar maatschappelijke haalbaarheid en zijn de kosten globaal in beeld gebracht. Het voorliggende rapport is het Achtergronddocument bij de studie. Daarnaast is er een verkorte versie gemaakt in een apart document. Ontsnippering A27 In het Gooi

68 1 Inleiding Probleemstelling Door het Rijk is in het Structuurschema Groene Ruimte de ecologische hoofdstructuur van Nederland aangegeven (gebieden en verbindingen). Het beleid is om deze te realiseren. Daarnaast wordt ingezet op het realiseren van een aantal robuuste verbindingen tussen grotere natuurkernen, waarvan de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug deel uitmaken. De Utrechtse Heuvelrug en het hierop aansluitende Gooi (zie Afbeelding 1) vormen belangrijke natuurkerngebieden op het grensgebied van de provincies Utrecht en Noord-Holland. Het gebied wordt door diverse vormen van infrastructuur zoals rijkswegen, provinciale wegen en spoorlijnen doorsneden. De A27 is één van die infrastructuurlijnen. De aanwezigheid van deze rijksweg maakt het voor veel diersoorten praktisch onmogelijk van het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug naar het Gooi en de Vechtstreek te trekken. Hoewel Rijkswaterstaat directie Utrecht op verschillende plaatsen faunavoorzieningen heeft aangebracht bestaat het vermoeden dat deze nog niet voldoende zijn om de sterke barrière die de A27 vormt afdoende te slechten. Voor veel dieren en planten vormen de genoemde elementen een vrijwel onneembare barrière, waardoor de bos- en natuurgebieden te weinig ecologische samenhang vertonen. Hierdoor zijn subpopulaties niet of nauwelijks meer met elkaar verbonden (de uitsterfkansen van de populaties worden vergroot, bijvoorbeeld door genetische erosie), kan fauna niet meer van het ene deelhabitat naar het andere deelhabitat migreren (bijvoorbeeld van het winter naar het voortplantingshabitat) en kunnen bij uitbreidingen van een populatie geen of nauwelijks nieuwe gebieden worden gekoloniseerd, waardoor de druk op de gebieden hoger wordt. Afbeelding 1. Utrechtse Heuvelrug Onderzoek (Morel, Specken) heeft aangetoond dat op de Heuvelrug de doorsnijding door de A27, A28 en de A12 de grootste knelpunten opleveren. Een weg kan op 3 manieren een barrière zijn: 1) een fysieke barrière: de weg verhindert de verplaatsing van een soort. Dit komt veelal voor bij kleinere diersoorten die aan de bodem zijn gebonden (woelmuizen, hazelwormen, loopkevers, etc.). 2) een landschappelijke barrière: het wegdek en de wegbermen vormen een dermate onaantrekkelijk habitat dat er geen of nauwelijks migratie over de weg plaatsvindt. Dit speelt bijvoorbeeld bij bossoorten die de kale, onbeschutte weg niet oversteken vanwege het gebrek aan beschutting ("gedragsbarrière"). Ontsnippering A27 In het Gooi

69 3) een risicofactor: de weg wordt wel overgestoken, maar er vallen veel faunaslachtoffers. De risicofactor kan variëren, bijvoorbeeld met de verkeersintensiteit en/of de snelheid waarmee een soort de weg oversteekt. Bij de A27 spelen alle drie de bovenstaande factoren waarschijnlijk een rol. Om de EHS in de provincie Utrecht en de provincie Noord-Holland te kunnen realiseren is het van groot belang ontsnipperende maatregelen te nemen. Rijkswaterstaat kan hier een belangrijke bijdrage aan leveren en concrete invulling geven aan het door haar geformuleerde beleid ten aanzien van ontsnippering. In relatie met andere maatregelen om natuurgebieden (weer) met elkaar te verbinden zijn faunapassages (over of onder infrastructuur) een goed middel. Rijkswaterstaat directie Utrecht wil weten in hoeverre verdere ontsnippering van de A27 noodzakelijk is, welke aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn en wat de haalbaarheid is van realisatie van die maatregelen. Aan DHV is gevraagd om deze haalbaarheidsstudie uit te voeren 1.2 Doelstelling De studie is allereerst bedoeld om de noodzaak van ontsnippering van de A27 in beeld te brengen. Hierbij dient duidelijk te worden wat de huidige versnipperende werking van de A27 is, welke voorzieningen reeds getroffen zijn en welke aanvullende maatregelen in de vorm van aanpassing van bestaande of aanleg van nieuwe voorzieningen nodig zijn. Hierbij worden twee locaties tussen Eemnes en Hollandsche Rading onderzocht. Deze zoeklocaties dienen in de studie nader te worden afgeperkt. In het project wordt in beeld gebracht wat de noodzaak van ontsnippering van de A27 is, met andere woorden: in hoeverre belemmert de A27 de gewenste robuuste verbindingen? Hierbij worden de bestaande maatregelen betrokken. De noodzaak uit zich in het aanbrengen van nieuwe (grootschalige) passages, dan wel het versterken van bestaande voorzieningen. Een onderdeel van het project is ook het in hoofdlijnen positioneren en ontwerpen van een constructie die voor (toekomstige) doelsoorten op de gekozen locaties ook daadwerkelijk een verbinding gaat vormen. Daarnaast zal inzichtelijk worden gemaakt welke barrières geslecht moeten worden om de functionaliteit van de ecopassages bij de A27 te optimaliseren. Tevens zal een beeld moeten worden gegeven van de mogelijke betrokken partijen, het draagvlak en de risico's. Ook dient er een programma van eisen te worden opgesteld. Grootschalige ecopassage Met een grootschalige ecopassage wordt in deze deelrapportage een ecopassage bedoeld die: nieuw wordt aangelegd of een bestaande voorziening die uitgebreid of geoptimaliseerd moet worden; óver of onder de A27 gaat; functioneert voor (doel)soorten van verschillende biotooptypen. In de studie worden de volgende aspecten en bijbehorende (sub)doelen uitgewerkt: Ecologische meerwaarde Ontsnippering A27 In het Gooi

70 Ecologie speelt in deze studie een hoofdrol. In de studie zal onderzocht worden op welke locatie wat voor een soort voorziening een bijdrage kan leveren aan de realisering van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en de provinciale uitwerking van de Ecologische Hoofdstructuur. Hiertoe zal in twee zoekgebieden worden onderzocht voor welke doelsoorten een verbinding nodig is, ook in verhouding tot al aanwezige of geplande voorzieningen. Tevens zal worden aangegeven welke barrières in de omgeving van deze faunavoorzieningen vervolgens nog opgeheven dienen te worden of welke extra maatregelen moeten worden genomen om de ecologische verbindingszone goed te kunnen laten functioneren. Landschappelijke inpassing Een ecopassage dient zorgvuldig te worden ingepast in de omgeving en zal zowel vanuit de omgeving als vanaf de A27 als een logisch vormgegeven en ingerichte constructie moeten worden ervaren. Ruimtelijke ordening, eigendom, pacht en beheer De studie betreft twee zoeklocaties met uiteenlopende (toekomstige) bestemmingen en eigenaren. Afstemming op bestaande en te ontwikkelen plannen ten aanzien van de ruimtelijke inrichting en het aangeven van de consequenties van realisatie met betrekking tot eigendom, pacht en beheer behoort tot dit project. Een ecoduct werkt immers alleen maar als deze ook daadwerkelijk een verbinding vormt tussen gebieden aan weerszijden van de A27 en verder. De verbindingszone over de A27 heen zal niet direct naast de A27 op andere barrières, zoals spoorwegen, provinciale wegen, hekken of dichte bebouwing, mogen stuiten. Bestuur en maatschappij Naast de ecologische meerwaarde, hangt de realiteitswaarde van een ecoduct sterk samen met het maatschappelijk draagvlak: in hoeverre zijn belanghebbenden in de omgeving bereid om het project te laten slagen en welke randvoorwaarden stellen ze hierbij. Het creëren van draagvlak bij provincie, gemeenten, natuur- en milieu-organisaties, grondeigenaren en overige betrokkenen is een van de doelen van het project. Ontwerp en financiën Een ecoduct dient technisch uitvoerbaar te zijn, zowel met het oog op de constructie zelf, als het functioneren van de A27 Het maken van realistische schetsontwerpen en bijbehorende visualisaties en het globaal in beeld brengen van uitvoeringsaspecten behoort tot deze studie. Ook wordt een raming gegeven van de kosten van aanleg van de verbinding. Het ontwerp zal moeten voldoen aan de eisen van de verkeersveiligheid, verkeersdoorstroming, het duurzaam bouwen en uiteraard aan de eisen die de toekomstige gebruikers aan de verbinding stellen. 1.3 Ambitieniveau Het geldende beleid van de rijksoverheid en de provincie ten aanzien van ontsnippering is richtinggevend voor deze studie. De haalbaarheid van de robuuste ecologische verbinding over of onder de A27 hangt sterk af van het ambitieniveau waarmee het project wordt ingegaan. In principe wordt hoog ingezet: het gaat om het realiseren van een robuuste ecologische verbinding, die tevens een voorbeeldfunctie moet vervullen in de omgeving. Rijkswaterstaat is bereid te investeren in een voorziening waarmee de versnippering van de Utrechtse Heuvelrug wordt verminderd en die invulling geeft aan het eigen (en Rijks) -beleid. De mate van functioneren van een dergelijke voorziening is echter sterk afhankelijk van de medewerking van Ontsnippering A27 In het Gooi

71 andere partijen (als provincie Utrecht, provincie Noord-Holland, Railinfrabeheer, gemeenten. Goois Natuurreservaat) die verantwoordelijk zijn voor het opheffen van barrières in de wijdere omgeving. Een ecoduct heeft een richtinggevende functie naar toekomstige ontwikkelingen met betrekking tot de Ruimtelijke Ordening. De locatie van het ecoduct bepaalt indirect de mate van uitbreiding van industrieterreinen, wegen en woonwijken op de af- en aanvoerroutes voor fauna naar het ecoduct. 1.4 Afbakening studiegebied en zoeklocaties De Utrechtse Heuvelrug en het Gooi, samen de Heuvelrug genoemd, vormen de grotere ruimtelijke eenheid waarbinnen deze studie zich afspeelt (zie kaart 1 in deze inleiding en kaart 3 in het volgende hoofdstuk) Als studiegebied wordt het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug, het zuidelijk deel van het Gooi en het oostelijk deel van de Vechtstreek beschouwd. Met name voor het aspect ecologie is een ruim studiegebied van groot belang om de actuele en potentiële natuurwaarden in beeld te brengen die de meest geschikte locatie en het functioneren van een ecoduct zullen bepalen. Hierbinnen zijn deelgebieden met natuurwaarden, te verwachten ontwikkelingen, barrières en potenties onderzocht. Door Rijkswaterstaat Directie Utrecht zijn twee zoekgebieden aangegeven, waarbinnen de mogelijke locatie van een grootschalige verbinding dient te worden gezocht (zie kaders op kaart 2): tussen km 94,5 en 97; knooppunt Eemnes - Monnikenberg (zoekgebied 1) tussen km 90,5 en 92,5; lus Hilversum-Bosberg (zoekgebied 2) Deze zoekgebieden zijn om meerdere redenen gekozen: aan weerszijden van de A27 liggen grotendeels natuurterreinen, de gebieden liggen zo ver mogelijk van de bebouwde kom van Hilversum en ze representeren de gewenste verbindingen tussen ecosystemen (Gooi-Heuvelrug, Heuvelrug- Veenplassengebied). Kaart 2. Plangebied. Ontsnippering A27 In het Gooi

72 1.5 Opzet studie De studie kent een gefaseerde opzet, waarbij ingezoomd wordt van het niveau van de Utrechtse Heuvelrug als geheel tot de uitwerking van specifieke oplossingen voor de twee zoeklocaties. Fasering In de studie zijn drie fases onderscheiden (zie ook schematische weergave): 1. inventarisatiefase: Deze fase wordt gekarakteriseerd door het verwerken en waar nodig verzamelen van de nodige basisinformatie. Hiermee wordt inzicht verkregen in de randvoorwaarden en eisen die het functioneren en de locatie van een ecologische voorziening over of onder de A27 bepalen. 2. uitwerking en ontwerpfase: In deze fase worden op basis van de in fase 1 verzamelde en geanalyseerde informatie eerste schetsen gemaakt voor mogelijke oplossingen. Op basis hiervan wordt een creatief proces aangegaan met betrokkenen, om te komen tot bundeling van kennis en het creëren van draagvlak 3. integratiefase: er vindt terugkoppeling plaats met de betrokkenen in een workshop op basis waarvan de ontwerpen worden aangescherpt en tot definitieve schetsontwerpen worden uitgewerkt. Er wordt een programma van eisen opgesteld. Er wordt een doorkijk gegeven naar de volgende te doorlopen fasen. In het schema op de volgende pagina is de werkwijze weergegeven. Rapportage De rapportage van deze studie bestaat uit twee delen: een hoofddocument ("populaire versie") en een achtergronddocument. Het voorliggende achtergronddocument richt zich vooral op de inventarisatie en analyse van gegevens die nodig zijn om de haalbaarheid een grootschalige faunapassages te kunnen bepalen. Het hoofddocument, dat als apart document verschijnt, richt zich voornamelijk op de uitwerking van alternatieven en schetsontwerpen. Hierin zal ook een samenvatting van het achtergronddocument worden opgenomen. Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt een overzicht gegeven van het relevante beleid voor het gebied. Achtereenvolgend worden het rijks-, provinciaal- en gemeentelijk beleid behandeld. Ook wordt aandacht besteed aan het beleid van de terreinbeherende instanties. Vervolgens zijn in hoofdstuk 3 per deelaspect de huidige situatie en de te verwachten ontwikkelingen aangegeven. Ten aanzien van de ecologie komen achtereenvolgens de studieaanpak studie, het studiegebied qua grote eenheden, de zoeklocaties, de keuze van doelsoorten, de barrières en de ecologische voorzieningen aan de infrastructuur aan de orde. Vervolgens worden het landschap en de bestaande en geplande ruimtelijke ordening behandeld. Op basis hiervan zullen in hoofdstuk 4 de kansen en knelpunten voor de realisatie van robuuste verbindingen worden opgesomd (haalbaarheid). Ook worden hier de mogelijkheden voor varianten behandeld. In een apart Hoofddocument zijn de eisen aan de verbinding uitgewerkt en zijn de varianten visueel beschreven. In de bijlagen is ondersteunende informatie opgenomen. Ontsnippering A27 In het Gooi

73 FASE 1 Inventarisatie + Analyse ecologie landschap RO beleidskader eigendom pacht beheer informatie betrokken instanties kansen en knelpunten: - ecologische meerwaarde - maatschappelijk draagvlak - planologische haalbaarheid faserapport 1 FASE 2 Uitwerking en ontwerp uitwerking en globaal ontwerp: integraal ontwerp: aspecten ecologie, landschap, RO, verkeer en veiligheid, techniek, kosten; nadere uitwerking aard barrières faserapport 2 FASE 3 Integratie WORKSHOP achtergronddocument uitwerking locatie 1 - schetsontwerp - visualisaties - kosten uitwerking locatie 2 - schetsontwerp - visualisaties - kosten verkorte versie CONCLUSIES/ PVE Ontsnippering A27 In het Gooi

74 2 Beleidskader In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het voor deze studie relevante Rijks-, provinciaal en gemeentelijk beleid. Het Rijksbeleid vormt de aanleiding voor deze studie. Het provinciale beleid is een uitwerking van het Rijksbeleid en geeft onder andere meer definitieve begrenzingen van de EHS aan. Het regionale (gemeentelijke) beleid geeft ten slotte de lokale invulling aan het Rijks- en provinciale beleid en is van invloed op de uiteindelijke positionering van de voorziening. Het beleid geeft mede zicht op de kansen en knelpunten voor de aanleg van faunapassages. 2.1 Rijksbeleid Structuurschema Groene Ruimte (Ministerie van LNV, 1993) In het Structuurschema Groene Ruimte is de ecologische hoofdstructuur van Nederland (Natuurbeleidsplan, Ministerie van LNV, 1990) aangegeven. De ecologische hoofdstructuur bestaat uit kerngebieden, natuurontwikkelingsgebieden en verbindingszones. Het ruimtelijke beleid voor de EHS is gericht op het instandhouden van specifieke kenmerken en waarden. Het beleid ten aanzien van verbindingszones is gericht op de realisatie van verbindingszones die de verbreiding, migratie en uitwisseling van soorten tussen en binnen kerngebieden mogelijk moeten maken. Daar waar mogelijk worden de ecologische verbindingszones geïntegreerd met elementen van de recreatieve infrastructuur (fiets- en wandelpaden). Daar waar de verbindingszones bestaande infrastructurele voorzieningen kruisen, legt het Rijk waar nodig technische voorzieningen aan om de barrièrewerking op te heffen, dan wel stimuleert de aanleg daarvan. Bij de aanleg van infrastructurele voorzieningen, moet worden voorkomen dat er nieuwe belemmeringen ontstaan voor migratie van diersoorten binnen de aangegeven verbindingszones. Het rijksbeleid is tevens gericht op het benutten van de mogelijkheden die inrichtingsprojecten bieden om tot herstel of ontwikkeling van migratieroutes te komen. Daarbij gaat het ook om verbindingen op regionaal of lokaal niveau. De Utrechtse Heuvelrug staat als natuurkerngebied als onderdeel van de EHS aangegeven. NBL 21, Natuur voor mensen, Mensen voor natuur (Ministerie van LNV, 2000) Deze nota bouwt voort op het Natuurbeleidsplan (1991, LNV). Voor de realisatie van de EHS staat in de NBL 21 aangegeven dat barrières die zijn ontstaan door verkeerswegen, spoorwegen of door waterwegen, die leiden tot versnippering van leefgebieden, zoveel mogelijk worden weggenomen. Gemotoriseerd verkeer wordt waar mogelijk teruggedrongen. Daarnaast wordt ingezet op het realiseren van een aantal robuuste verbindingen tussen grotere natuurkernen. De robuustheid houdt in dat vergroten en verbinden gelijktijdig plaatsvindt. Systemen worden onderling verbonden en vergroot. Deze robuuste verbindingen worden groter dan reguliere verbindingen en vereisen hierdoor robuustere ontsnipperingsmaatregelen. Specifiek wordt er in de NBL 21 nog ingegaan op de versnippering van de Veluwe, de Heuvelrug en omgeving. De opgave die er ligt is om de Veluwe- Utrechtse Heuvelrug en omgeving weer als één geheel te ontwikkelen, als een samenhangend natuurgebied van formaat. Hierbij dienen er verbindingen te worden gemaakt tussen de Utrechtse Heuvelrug, Veluwe, Oostvaardersplassen en de rivieren. Ontsnippering A27 In het Gooi

75 Kaart 3. Robuuste verbindingen Heuvelrug (Bron: NBL 21, 2000) In de nota is een voortschrijdend meerjarenprogramma Ontsnippering aangekondigd, dat met ingang van 2001 zal worden uitgewerkt. Het schetsboek "De weg met de minste weerstand", dat een coproductie is van het Expertisecentrum LNV en Alterra, is een bouwsteen hiervoor. Het belang van ontsnippering wordt uitgebreid toegelicht. Tevens is er een overzicht opgenomen van ontsnipperingslocaties met prioriteit. Hierin wordt de Heuvelrug genoemd, waaronder de "A27 bij afslag 33 -knpt Eemnes + spoor" als prioritair te ontsnipperen knelpunt. Nationaal Milieubeleidsplan (Ministerie van VROM, juni 2001) Het Nationaal Milieubeleidsplan is geen allesomvattend milieubeleidsplan als gebruikelijk. De nota kijkt verder dan 4 jaren vooruit, de beleidshorizon is het jaar Ook wordt meer gekeken naar de wereldwijde dimensie van het milieuvraagstuk. In het plan worden de ambities uitgesproken voor: "Een gezond en veilig leven, in een aantrekkelijke leefomgeving, temidden van een vitale natuur, zonder de mondiale biodiversiteit aan te tasten, danwel natuurlijke hulpbronnen uit te putten, hier en nu en elders en later. Er zijn echter diverse barrières te overwinnen voordat deze ambities kunnen worden waargemaakt. Een van de doelstellingen is de transitie naar een duurzaam gebruik voor de biodiversiteit en hulpbronnen. Het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur maakt hiervan deel uit. Nationaal Verkeer en Vervoersplan (2000) In het in oktober 2000 uitgekomen NVVP is de intentie uitgesproken om de ontsnipperingsdoelstelling die in het SVVII is uitgesproken door te zetten. In het NVVP staat dat de versnippering van natuurgebieden door infrastructuur wordt tegengegaan. Concreet wordt genoemd dat de ecologische hoofdstructuur wordt verbeterd met maatregelen als ecoducten en kleinere faunapassages. Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening In de 5 e Nota Ruimtelijke Ordening wordt in het onderdeel Vitaal Landelijk Gebied de intentie uitgesproken om de kwaliteiten van het landelijke gebied, zoals natuur- en cultuurhistorische waarden en open ruimten, te versterken. Ontsnippering A27 In het Gooi

76 Aangegeven wordt ook dat er investeringen moeten worden gedaan om de ecologische hoofdstructuur met de grote aaneengesloten natuurgebieden te handhaven. Een ecopassage bij de A27 wordt concreet genoemd. Beleid Ministerie van Defensie Op de Utrechtse Heuvelrug liggen ook diverse militaire terreinen. In het milieubeleidsplan 2000 van Defensie geeft aan dat Defensie medewerking zal verlenen aan het realiseren van de EHS. Vogelrichtlijn De Oostelijke Vechtplassen zijn aangewezen in het kader van de Vogelrichtlijn vanwege het voorkomen van woudaapje, purperreiger, zwarte stern en ijsvogel. Tevens is het aangewezen als wetland in het kader van de Ramsarconventie. Het gebied bestaat uit open water, moerassen met verlandingsstadia en vochtige graslanden. Het valt binnen de gemeenten Breukelen, Loenen, Loosdrecht, Maarssen, Maartensdijk 's-graveland en Nederhorst den Berg. 2.2 Provinciaal beleid Provincie Noord-Holland Streekplan Gooi en Vechtstreek, Provincie Noord-Holland (oktober 1998). Om de natuurlijke diversiteit van de regio te behouden en op verschillende plaatsen te herstellen is het beleid van de Provincie Noord-Holland erop gericht om bestaande natuur- en groengebieden zoveel mogelijk aaneen te sluiten tot één groot groengebied. Het gaat vooral om het Vechtplassengebied en de Gooise stuwwal met bossen en heidevelden. In de beleidsstandpunten die de kwaliteit van de groene ruimte aangaan, stelt de Provincie Noord- Holland dat in de Gooi en Vechtstreek zoveel mogelijk aaneengesloten natuurgebied dient te worden gecreëerd. Tevens wordt aangegeven dat zij de totstandkoming van de ecologische verbindingszones wil bevorderen en wil meewerken aan mitigerende en ontsnipperende maatregelen bij provinciale (vaar)wegen. Het streekplan geeft voor het gebied rondom de twee zoekgebieden weer, dat de Provincie Noord-Holland in de Gooi en Vechtstreek een restrictief beleid voert en zal blijven voeren. Het beleid is gericht op het vrijhouden van de groene ruimte van stedelijke bebouwing en behoud van de waarden van natuur en landschap. "Ondanks dat is versnippering van de natuur een belangrijk knelpunt." "In het Gooi zal daarom een aantal ontsnipperingsmaatregelen genomen worden zoals de aanleg van ecoducten." Er worden een aantal ecologische verbindingszones en ontsnipperingsmaatregelen voorgesteld, waaronder de verbindingszone Hilversum-Oost. Hiervoor moet onderzocht worden in hoeverre de barrière van de spoorlijn Hilversum-Amersfoort en de A27 kan worden opgeheven. Zoekgebied 2 (lus Hilversum-Bosberg) valt binnen het gebied dat het streekplan aangeeft als Groene Hart. Voor het gebied binnen het Groene Hart gelden een aantal speciale beleidsdoelstellingen. Het Rijk heeft voor de periode 1998 tot 2010 geld beschikbaar gesteld voor kwaliteitsverbetering van het Groene Hart (Kwaliteitsimpuls Groene Hart). Dit heeft tevens betrekking op bruggen en tunnels, recreatieve verbindingen en landschapselementen. Het streekplan van de Provincie Noord-Holland wordt momenteel vernieuwd. Ontsnippering A27 In het Gooi

77 Hilversum Afbeelding 2. Verbinding 314 (Groene Wegen) Groene Wegen, een leidraad voor inrichting en beheer van ecologische verbindingszones in Noord-Holland, 1999 De Provincie Noord-Holland heeft speciaal voor de versnelling van de aanleg van ecologische verbindingen twee publicaties gemaakt: Groene wegen (1999) en Samenwerken aan groene wegen in Noord-Hollands landschap (1999). Om de aanleg en beheer van ecologische verbindingen te coördineren heeft zij het Platform Verbinden en Ontsnipperen opgericht. In Groene wegen is een verbinding aangegeven over het spoor Hilversum-Amersfoort en de A27. Groene wegen is een leidraad voor de inrichting en het beheer van ecologische verbindingszones in Noord-Holland. Het rapport geeft richtlijnen en adviezen voor de inrichting, het beheer en de manier van aanpak. Er wordt een overzicht gegeven waarin (bijna) alle geplande ecologische verbindingen voorkomen. Over de A27 is één verbinding aangegeven, de verbinding nr.314. De aangegeven verbinding loopt over het spoor Hilversum-Amersfoort en de A27. Voor elke verbinding in Groene wegen zijn de belangrijkste diersoorten genoemd die van de verbinding gebruik kunnen gaan maken. Provincie Utrecht Streekplan (Provincie Utrecht, 1994) Het streekplan geeft ten aanzien van natuur en landschap het volgende beleid weer (per deelgebied). Het grootste gedeelte van de Utrechtse Heuvelrug bestaat uit Landelijk gebied categorie 4 en 5. De gebieden met de gebiedsaanduiding Landelijk gebied 4 bestaan uit landelijk gebied met verweven natuurwaarden en grondgebruik. Deze gebieden bevatten aanmerkelijke natuurwaarden. De gebieden met de gebiedsaanduiding Landelijk gebied 5 hebben de hoofdfunctie natuur. Deze gebieden hebben een zeer aangepast agrarisch of recreatief gebruik. Tevens staat in het streekplan opgenomen dat de hoofddoelstelling van het natuur- en landschapsbeleid van de provincie is: duurzame instandhouding van natuur en landschap; herstel en ontwikkeling van natuurlijke en landschappelijke waarden; een ruimtelijk stabiele, duurzaam te behouden ecologische hoofdstructuur. Dit betekent in de praktijk: realiseren van de EHS (2020), versnippering moet in 2010 met 90% zijn teruggedrongen t.o.v Door voorkomen of beperken van nadelige gevolgen bij aanleg/reconstructie van infrastructuur d.m.v. wildtunnels en -viaducten, geluidsbeperkende maatregelen, leefgebieden voor planten en dieren vervangen of verbeteren en andere compenserende maatregelen. aandacht voor behoud en ontwikkeling van biodiversiteit; extra compensatie natuur door verlies aan natuurwaarden bij uitbreiding en aanleg van nieuwe infrastructuur; thema water (hoger grondwaterpeil, minder verdroging, verbetering waterkwaliteit) meer als leidend principe bij inrichting van het land. In moet het areaal verdroogde bodem binnen Utrecht fors zijn verminderd. Het streekplan van de Provincie Utrecht wordt momenteel vernieuwd. Beleidsplan Natuur en Landschap (Provincie Utrecht, 1992) In het beleidsplan Natuur en Landschap van de provincie Utrecht is de nationale Ecologische Hoofdstructuur uitgewerkt naar een provinciale Ontsnippering A27 In het Gooi

78 structuur van kern- en natuurontwikkelingsgebieden en verbindingszones. Daarnaast wordt gestreefd naar het vergroten van het contrast tussen landschapstypen onderling en versterking van de specifieke karakteristiek per landschapstype evenals naar het behoud van aardkundige waarden. Het plangebied valt binnen kerngebied van de Ecologische hoofdstructuur. Het is de bedoeling kerngebieden zoveel mogelijk te verbinden. Op regionaal niveau zijn biotooptypen onderscheiden, waarbij het plangebied voornamelijk deel uitmaakt van het biotooptype droge bossen. In de regionale uitwerking is voor elk biotooptype een gewenst ontwikkelingsperspectief geformuleerd. Voor de droge bossen is het ontwikkelingsperspectief gericht op het realiseren van zo groot mogelijke, aaneengesloten boscomplexen. Dit impliceert dat op geschikte plaatsen aan het opheffen van infrastructuur-barrières een groot belang moet worden gehecht. Werkdocument Ecologische Verbindingszones Provincie Utrecht (Provincie Utrecht, 1993). In het Beleidsplan heeft de provincie aangegeven dat bijna de gehele Utrechtse Heuvelrug onderdeel is van de provinciale uitwerking van de Ecologische Hoofdstructuur. Bijna het volledige gebied heeft de status Kerngebied. In het beleid is aangegeven dat deze kerngebieden ontsnipperd dienen te worden. Plan Veiligstelling Gebieden (Provincie Utrecht 1996) Realisering van de EHS vraagt om een op gebiedsniveau toegesneden aanpak en uitvoering. Maatregelen en inzet van instrumentarium, zijn gericht op het tot stand brengen, behouden of ontwikkelen van waarden, door middel van inrichtings- beheers- of herstelmaatregelen. Daarnaast gaat het om instandhouding van de omgevingskwaliteit. Er zijn per gebied veiligstellingsrichtingen bepaald. In onderstaande tabel zijn deelgebieden in de omgeving van het plangebied met veiligstellingsrichting gegeven. Kaart 4: provinciale Ecologische Hoofdstructuur EHS Provincie Noord-Holland (groene deel) EHS Provincie Utrecht (groene deel) Ontsnippering A27 In het Gooi

79 2.3 Gemeentelijk beleid Gemeente Hilversum Landschapsbeleidsplan gemeente Hilversum (dec. 1992) In het landschapsbeleidsplan wordt verwezen naar het Natuurbeleidsplan van het rijk waarin het gebied rond de A27 als kerngebied van de Ecologische Hoofdstructuur m.b.t. hogere zandgronden is aangeduid. De ecologische functie van het gebied stijgt daarmee ver uit boven gemeentelijk en regionaal niveau. De gemeente heeft daarom in haar landschapsbeleidsplan een toetsingskader opgesteld voor de ontwikkelingen rondom Hilversum. Een van de uitgangspunten is dat de huidige en potentiële natuurwaarden ontwikkeld dienen te worden. Dit betekent o.a. dat er moet worden aangesloten op de grotere ecologische verbindingsstructuren zoals het Groene Hart en de EHS. Een andere doelstelling is dat de ecologische en landschappelijke structuren en het gebruik en beheer op elkaar moeten worden afgestemd. Dit heeft volgens het Landschapbeleidsplan consequenties voor de ruimtelijke versnippering. De versnippering van de ecologische structuur en van het landschap door o.a. de verkeersinfrastructuur moet worden beperkt en moet door compenserende maatregelen worden teruggedrongen. Over recreatie wordt gezegd, dat de ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden sturend zijn voor de aard, locatie en/of de intensiteit van het recreatief medegebruik. Ten behoeve van de samenhang van de ecologische structuur worden de volgende ontwikkelingsrichtingen aangegeven: 1. het realiseren van grotere aaneengesloten landschapseenheden door ontsnippering; 2. het instellen van verbindingszones en versterken tot concentratiezones voor natuurontwikkeling 3. het realiseren danwel inrichten van passagemogelijkheden bij barrières; 4. het ruimtelijk beleid afstemmen op een lange termijn-streven voor natuurontwikkeling. Voor ontwikkelingsrichting 3 "passagemogelijkheden" worden in het Landschapbeleidsplan concrete projecten genoemd. Hilversum 2015 (1999) In de Nota Hilversum 2015 wordt geconstateerd, dat natuur en het landschap rondom Hilversum steeds meer onder druk komen te staan. Hilversum onderschrijft daarom het ontsnipperingsbeleid van de Gooise Natuurterreinen, waarbij is aangegeven dat op de langere termijn een samenhang door onderlinge verbindingen tussen de diverse gebieden moet ontstaan om flora en fauna veilig te kunnen stellen. Hilversum zal een bijdrage moeten leveren aan de verbetering van de natuurwaarden rondom de stad. Hierbij speelt ook het vliegveld Hilversum na functieverandering een rol. Concreet worden hiervoor als sleutelprojecten "het opstellen van bestemmingsplan Buitengebied" en "het realiseren van ecoducten en faunapassages" gedefinieerd. T.a.v. ecoducten en faunapassages worden o.a de volgende verbindingen op de kaart weergegeven: A27 tussen Eemnes en Anna's Hoeve; A27 ter hoogte van Monnikenberg; A27 ter hoogte van Bosberg. Ontsnippering A27 In het Gooi

80 In het landschapsbeleidsplan worden ook de belangrijke landschappelijke elementen aangeduid. Onder de waardevolle structuren bevinden zich drie gebieden die voor rijksbescherming in aanmerking komen: het Noordwestelijk Villagebied, Hilversum Plan Oost met Kamrad en Hilversum Tuinstadontwikkeling Zuid en Plan Zuid. Daarnaast komt het landgoed Zonnestraal in aanmerking voor de Werelderfgoedlijst en wordt het gebied langs de Utrechtseweg en de Soestdijkerstraatweg (villagebied, buitenplaatsen en landgoederen) eveneens van bovenlokaal belang geacht. Structuurvisie Hilversum Nieuw Oost (november 2000) In deze visie wordt t.a.v. de ontwikkeling van recreatie en natuur uitgesproken dat de recreatieve en natuurwaarden in het gebied gestimuleerd dienen te worden. De kwaliteitsverbetering voor natuur kan worden gerealiseerd door te investeren in verbindingen en een goede en passende functionele zonering te maken die optimale ruimte biedt voor de natuur. 2.4 Beleid terreinbeherende instanties Goois Natuurreservaat De Stichting Goois Natuurreservaat is opgericht door de Provincie Noord- Holland en de gemeentes Amsterdam, Blaricum, Bussum, Hilversum, Laren, Huizen en Naarden. De Stichting bezit en beheert ruim 2600 ha bossen, heidevelden en engen (akkergebieden) in het Gooi. De doelstelling is: "instandhouding van het natuurschoon in het Gooi ten einde deze ten eindigen dage ongeschonden als natuurreservaat te behouden" en "aan het publiek, door vrij toegang tot die terreinen, het genot van dat natuurschoon te verzekeren". Het Goois Natuurreservaat voert dit beleid uit. Het Goois Natuurreservaat koopt regelmatig gebieden aan. Een recente aankoop is het gebied rondom het Klooster Stad Gods. Het Goois Natuurreservaat is heel actief bezig met het nemen van ontsnipperende maatregelen t.b.v. de natuur. Zo is zij initiatiefnemer van het project "Natuurbrug Zanderij Crailo", een ecoduct over de Naarderweg en het spoor Hilversum-Bussum en is zij actief betrokken bij de realisatie van andere faunapassages in het gebied. Een voorbeeld is het plan voor een ontsnipperende maatregel bij de Utrechtse weg. Het Goois Natuurreservaat heeft samen met de Stichting Het Utrechts Landschap, Staatsbosheer, Natuurmonumenten, het Ministerie van Defensie en het Utrechts Particulier Grondbezit meegewerkt aan de visie "Heel de Heuvelrug", waarin wordt gepleit voor het behoud van en herstel van de Utrechtse Heuvelrug. Utrechts Landschap Het beleid van het Utrechts Landschap is vanzelfsprekend op de natuur gericht. Het beheer van het Utrechts Landschap voor de verschillende gebieden bestaat voor het grootste deel uit omvormingsbeheer van naaldbos naar gezond gemengd bos. Verder bestaat het beheer uit specifiek omvormingsbeheer zoals dat wordt voorgesteld in bepaalde pakketten van het Programma Beheer (Ministerie van LNV, 2000). Het Utrechts Landschap heeft initiatief genomen tot het project Heel de Heuvelrug dat heeft geleid tot het Nationaal Park in oprichting Utrechtse Heuvelrug Zuid. De door het Utrechts Landschap uitgegeven visie "Heel de Heuvelrug", heeft recentelijk opvolging gekregen in de visie Hart van de Heuvelrug waarin wordt gepleit voor een aaneengesloten natuurgebied van het Gooimeer tot aan de Nederrijn. Ontsnippering A27 In het Gooi

81 Overige terreinbeherende organisaties Naast eerder genoemd Goois Natuurreservaat en Utrechts Landschap hebben ook Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en het Ministerie van Defensie meegewerkt aan de visie "Heel de Heuvelrug", waarin wordt gepleit voor het behoud van en herstel van de Heuvelrug. Railinfrabeheer Ook Railinfrabeheer houdt zich bezig met ontsnippering. Railinfrabeheer heeft een uitgebreid onderzoek uitgevoerd naar de effecten van versnippering van de natuur door railinfrastructuur. Het doel van dat programma is het verkrijgen van kennis ten behoeve van effectvoorspelling, planontwikkeling, advisering, uitvoering en evaluatie van ontsnipperende en compenserende maatregelen in railprojecten. Zij heeft een aantal locaties als knelpunten opgenomen in haar rapport "Versnippering van de natuur door railinfrastructuur in de Randstad" en daarbij oplossingen aangegeven. Op kaart 10 is het beleid weergegeven. Ontsnippering A27 In het Gooi

82 3 Huidige ecologische situatie en autonome ontwikkeling 3.1 Algemeen In dit hoofdstuk wordt in paragraaf 3.2 de ecologische situatie beschreven. In paragraaf 3.3 komt het landschap rond de A27 aan de orde. Het hoofdstuk eindigt met de ruimtelijke ordening en de juridische situatie die in paragraaf 3.4 worden behandeld. 3.2 Ecologie Aanpak ecologie Er is behoefte aan het realiseren van robuuste ecologische verbindingszones tussen de Utrechtse Heuvelrug, Gooi en Vechtstreek. Veel bouwstenen voor deze robuuste verbinding zijn al aanwezig: natuurgebieden, faunapassages, etc. Toch moet er nog het nodige gebeuren om de verbindingszones te realiseren: naast de A27 zijn er nog andere barrières. Onderzocht is of het verbeteren van de bestaande passages onder de A27 en/of het eventueel aanleggen van nieuwe (grootschalige) faunavoorzieningen zinvol is, eventueel in combinatie met andere ontsnipperende maatregelen. De rapportage spitst zich toe op het traject van de A27 tussen de Hollandsche Rading en Knooppunt Eemnes. Het studiegebied rond de A27 is als eerste beschreven. Binnen het studiegebied zijn door Rijkswaterstaat twee zoeklocaties aangegeven waarbinnen een eventuele nieuwe voorziening aangelegd zou kunnen worden. Deze twee zoeklocaties verschillen zowel van omgeving als van de ligging in het landschap. Het doel van robuuste verbindingszones is het verbinden van (eco)systemen. Omdat het moeilijk is de mate van de versnipperende werking van de A27 én de ontsnipperende werking van een ecopassage in te schatten voor systemen worden de systemen "geconcretiseerd" in de vorm van doelsoorten (conform Alterra, 2001). Aan de hand van een beperkt aantal relevante doelsoorten (die representatief zijn voor een aantal andere soorten met hetzelfde verspreidingsgedrag en dezelfde inrichtingseisen) is de huidige situatie beschreven. De verschillende doelsoorten hebben elk verschillend verspreidingsgedrag en zijn in een verschillende mate gevoelig voor versnippering. In het gebied zijn een aantal elementen (wegen, spoorwegen, bebouwing, hekken) aanwezig die in min of meerdere mate een barrière kunnen vormen voor de doelsoorten. De barrières zijn beschreven in paragraaf Sommige (doel)soorten zijn gebaat bij de aanleg van faunapassages onder of over de barrières. Echter niet elke faunapassage is geschikt voor alle doelsoorten. De faunapassages en de mate van werking (als die bekend is) zijn daarom ook beschreven. Door het voorkomen van de doelsoorten, de barrières en de faunapassages en hun werking naast elkaar te leggen is een beeld verkregen of en in hoeverre het zinvol is bestaande passages onder de A27 te verbeteren en/of aanvullende ecopassages aan te leggen. Tevens is inzicht verkregen waar binnen de zoeklocaties voor welke doelsoorten een mogelijke aanvullende passage of verbetering van bestaande passages nodig is en welke locaties geschikt zijn voor een eventuele aanvullende ecopassage. Ontsnippering A27 In het Gooi

83 De locatie van een eventuele ecopassage is deels afhankelijk van de ecologische waarden in het gebied. Deels wordt de locatiekeuze ook bepaald door het landschap (bijv. aanwezige landgoederen), de geomorfologie (hoogteligging), eigendomsgegevens, etc. Deze aspecten worden in paragraaf 3.3 beschreven. In hoofdstuk 4 zijn alle kansen en knelpunten vanuit de verschillende aspecten (ecologie, landschap, ruimtelijke ordening, juridische aspecten) bepaald. Aan de hand hiervan is de locatie en inrichting van de ecopassage(s) beschreven. Nadat de haalbaarheid en de locatie van de ecopassages uitgekristalliseerd is, is het ontwerp van de ecopassage aan de orde gekomen. Het ontwerp is voor een groot deel bepaald door de doelsoorten waarvoor de passage geschikt zal moet zijn, en de eisen die deze doelsoorten stellen aan de passage. De ontwerpen zijn beschreven in het hoofddocument van deze studie (dunne versie). De eisen zijn opgenomen in het Programma van Eisen in de bijlage Beschrijving Studiegebied Het studiegebied bestaat uit veenweidegebied (westelijk) en stuwwalgebied (oostelijk). De Utrechtse Heuvelrug en het hierop aansluitende Gooi vormen belangrijke natuurkerngebieden op het grensgebied van de provincies Utrecht en Noord-Holland. Het zijn stuwwalgebieden met droge bossen, heiden, vennen, en schraalgraslanden. De kerngebieden kenmerken zich door het voorkomen van reptielen (o.a. hazelworm, zandhagedis, ringslang), bos- en heidevogels, ree, vos, das, boommarter en andere kleine marterachtigen of kunnen hiervoor een biotoop vormen. In relatie met de Vechtstreek zijn ook watervogels, kamsalamander en rugstreeppad van belang. In het studiegebied zijn een groot aantal natuurmonumenten aangewezen (zie kaart 9). Het Goois Natuurreservaat streeft naar het realiseren van een grote, aaneengesloten begrazingseenheid in het zuidelijk zoekgebied. Het studiegebied wordt door diverse vormen van infrastructuur zoals rijkswegen, provinciale wegen en spoorlijnen doorsneden. De A27 is één van die infrastructuurlijnen. Daarnaast zijn er in het studiegebied een aantal elementen aanwezig (hekken, bebouwingen) die een barrière vormen voor bepaalde soorten Beschrijving Zoekgebieden Binnen het studiegebied zijn twee zoekgebieden gedefinieerd. Beide zoekgebieden verschillen zowel qua ligging van de A27, als qua karakter van de omgeving. Deze locatiespecifieke gegevens zijn van grote invloed op de nadere uitwerking van de passages. Er is geen prioriteit aan één van de locaties gegeven, voor beide locaties zijn oplossingen aangegeven. Zoekgebied 1: Knooppunt Eemnes - Monnikenberg Bij het noordelijk gelegen zoekgebied 1 gaat het om een ecologische verbindingszone in noord-zuidverbinding langs de westrand van de Utrechtse Heuvelrug, de bos- en heideterreinen ten noordoosten van Hilversum en verder richting het Gooi ('s Graveland/Naardermeer en/of Tafelberg/Gooimeer) (en van daaruit richting Vecht- en plassengebied). Het gebied grenst aan de stadsrand van Hilversum met het plassengebied van het Laarder Wasmeer. Hier zijn ter hoogte van de (hooggelegen) A27 reeds de nodige ecologische maatregelen getroffen, onder andere door aanleg van stobbenwallen onder viaducten. De omgeving betreft een complex gebied met waardevolle natuurgebieden en de overgang van bos- en heidegebieden op de stuwwal naar lagergelegen polders (Eempolder). Ontsnippering A27 In het Gooi

84 De bebouwing van Hilversum, Laren, Blaricum, Bussum en Huizen drukt een grote stempel op het gebied. Daarnaast ligt er vrij veel infrastructuur die voor versnippering zorgt, waaronder de A27, de spoorlijn Hilversum-Baarn en de A1. Daarnaast zijn er in dit gebied een aantal provinciale wegen. De A27 ligt verhoogd ten opzichte van het omringende maaiveld. Hierdoor zal een faunapassage onder de weg door het meest eenvoudig te realiseren zijn. Zoekgebied 2: lus Hilversum - Bosberg Bij zoekgebied 2 gaat het om een (bovenregionale) verbinding in zuidwestrichting tussen het bosgebied van de Utrechtse Heuvelrug en het overgangsgebied/graslandgebied van de Vechtstreek. Op meer lokaal niveau wordt er een verbinding gemaakt tussen het bos- en overgangsgebied aan de oostzijde van de A27 (o.a. De Zuid, Rading) en het gebied aan de westzijde van de A27, waarbij sprake is van bosgebied, overgangsgebied en heidegebied (resp. Laapersbos/Zwarte Berg, Einde Gooi en Hoornboegse Heide). Het gebied is minder intensief bewoond dan bij zoekgebied 1. Aanwezige woongebieden zijn die van Hilversum en Nieuw Loosdrecht. Versnippering wordt hier veroorzaakt door de A27, in combinatie met de spoorlijn Utrecht-Hilversum, de Utrechtse weg en de Biltse weg. Deze locatie ligt in een aaneengesloten bosgebied. De A27 is op deze locatie ingegraven in de omgeving. Voor een groot deel ligt de A27 strak gebundeld met het spoor Hilversum-Utrecht. Dit betekent mogelijk dat een faunapassage over de gehele infrastructuurbundel heen gelegd zal moeten worden (ecoduct) Selectie Doelsoorten De (eco)systemen die eventueel met elkaar verbonden worden door een grootschalige faunapassage worden "geconcretiseerd" door doelsoorten aan bepaalde systemen toe te wijzen. De doelsoorten zijn representatief voor een groep van soorten die of in hetzelfde systeem voorkomen, of dezelfde dispersiecapaciteit of -manier hebben. Voor de duurzame instandhouding van planten- en diersoorten is het belangrijk dat de soorten in voldoende grote populaties voorkomen (Alterra, 2001). Voor een voldoende grote populatie is het van belang dat het leefgebied van een soort voldoende groot is en of dat leefgebied van de soort in verbinding staat met andere arealen die voor de soort geschikt zijn. In deze studie wordt geen specifiek onderzoek naar de duurzaamheid van populaties gedaan. Om een inschatting te maken van de duurzaamheid van populaties van enkele doelsoorten wordt verwezen naar het rapport van Alterra (zie literatuurlijst). Door de barrièrewerking van bijvoorbeeld een Rijksweg kan het gebeuren dat sub-populaties niet meer met elkaar verbonden zijn (de uitsterfkansen van een soort worden vergroot, bijvoorbeeld door genetische erosie), kan fauna niet meer van het ene (deel)habitat naar het andere (deel)habitat (bijvoorbeeld van overwinteringshabitat naar voortplantingshabitat) en kunnen bij uitbreidingen van een populatie geen nieuwe gebieden worden gekoloniseerd, waardoor de druk op de huidige gebieden hoger wordt. De versnippering heeft dan een negatief effect op de duurzaamheid van de populatie. Door ontsnipperende maatregelen te treffen kunnen bepaalde (eco)systemen met elkaar verbonden worden en dus (doel)soorten van de ene kant van de barrière naar de andere kant komen. Ontsnippering A27 In het Gooi

85 Welke doelsoorten (potentieel) voorkomen in een zoekgebied en waarvoor dus de ontsnipperende maatregel aangelegd moet worden wordt bepaald aan de hand van een drietal bronnen. Natuurdoeltypen Als eerste zijn van een aantal natuurgebieden specifiek de natuurdoeltypen bekend (GNR, 1999). Deze natuurdoeltypen geven de gewenste natuur aan. Deze natuur hoeft nog niet aanwezig te zijn, er wordt wel in het beleid gestreefd naar realisering van deze natuur. Bij een bepaald natuurdoeltype komen in de ideale situatie bepaalde soorten voor. Deze soorten staan in het Handboek Natuurdoeltypen (Bal et al, 1995). Voor de analyse van de doelsoorten voor de zoeklocaties zijn de soorten genomen die het bepaalde natuurdoeltype als preferent beschouwen. De uitkomst van deze bron zijn de soorten rond de A27 die óf al in de huidige situatie voorkomen (als het natuurdoeltype al is gerealiseerd) óf in de toekomst voor gaan komen. Soorten met kernpopualtie De tweede bron bestaat uit de soorten die daadwerkelijk zijn gesignaleerd in het gebied en waarvan een kernpopulatie bekend is of wordt vermoed. Er is van uit gegaan dat als in de literatuur staat dat een bepaalde soort regelmatig in een gebied voorkomt de soort voor het gebied karakteristiek is en geschikt is als leefgebied voor de bepaalde soort. Niet alle voorkomende soorten zijn meegenomen in deze inventarisatie, veelvoorkomende soorten (o.a. konijn, egel, eekhoorn) die meeliften met meer bijzondere soorten (waar eventueel beleid voor is) worden niet genoemd. De gegevens van het voorkomen van bepaalde soorten komen uit een groot aantal rapporten (o.a. Waardenburg, 1999, 2000, SAB, 2001, Alterra, 2001, GNR, 1998 en 1999). De uitkomst van deze bron zijn de voorkomende (representatieve) soorten met in kernpopulatie in het gebied rondom de A27. De soorten zijn tevens in kaart 7 (overzicht doelsoorten) weergegeven. Overige ontsnipperinsginitiatieven Als laatste bron worden de soorten genomen waarvoor in het gebied in de nabijheid van de A27 al ontsnipperings-initiatieven zijn genomen of gepland en die bij de makers van deze rapportage bekend zijn. Een verbinding over de A27 voor soorten waarvoor ook al ontsnipperingsinitiatieven in het achterland zijn genomen vormt een versterking van de werking van die initiatieven. Andersom zullen die initiatieven ook de werking van de verbinding over de A27 voor de bepaalde soorten versterken. De soorten die gebruik maken van de verbinding over de A27 zullen die verbinding wel moeten kunnen bereiken; als de soorten alsnog in het achterland worden doodgereden of een bepaald leefgebied niet kunnen bereiken is het nut van de verbinding over de A27 voor het aan elkaar koppelen van ecosystemen minimaal. Bij de ontsnipperingsinitiatieven gaat het specifiek om de faunapassages bij de A27, het ecoduct bij Anna's Hoeve en de natuurbrug Zanderij Crailo (Waardenburg, 1999, 2000, 2001). In onderstaand kader zijn de drie bronnen van waaruit de doelsoorten voor de zoeklocaties zijn geselecteerd nogmaals verkort weergegeven: Selectie doelsoorten De doelsoorten per zoeklocatie worden geselecteerd aan de hand van: (op volgorde van belangrijkheid, waarbij 1) het belangrijkst is): 1) De natuurdoeltypen en de daarbijbehorende soorten 2) De representatieve soorten met kernpopulaties in het gebied 3) De doelsoorten die gebruikt worden bij andere ontsnipperingsinitiatieven in de omgeving Ontsnippering A27 In het Gooi

86 Door het verschil in het achterland en natuurgebieden rondom de zoeklocaties kunnen de geselecteerde doelsoorten bij de verschillende zoeklocaties verschillen. Voor een aantal soorten is door Alterra in het rapport "Natuurbrug Crailo" d.m.v. het computerprogramma LARCH naar de duurzaamheid van de populaties van die soorten gekeken. Het gaat hierbij om de volgende soorten: adder, zandhagedis, heideblauwtje, boommarter, kamsalamander en rugstreeppad. Voor de duurzaamheid c.q. uitsterfkansen van populaties van bepaalde doelsoorten wordt verwezen naar het rapport van Alterra (Alterra, 2001). Bij niet duurzame populaties bestaat de kans op uitsterven. Soms kan door het verbinden van zo'n niet duurzame populatie met een andere populatie van die soort de populatie wel duurzaam worden. Vaak zal er zowel ontsnippering als verbetering van het leefgebied moeten plaatsvinden. Naast ontsnipperende maatregelen langs de A27 is het van belang dat de kwaliteit van het achterland goed is voor de migrerende diersoorten. De over de ecopassage migrerende soorten mogen niet in een "biological sinc" terecht komen (een niet geschikt leefgebied). In sommige gevallen zal ook opwaardering van het achterland, bijvoorbeeld met de aanleg van "stepping stones", de invloed van een ecopassage op de duurzaamheid van populaties verbeteren. Daarnaast zullen de (doel)soorten die gebruik maken van de passage ongehinderd bij de passage moeten kunnen arriveren; barrières in het achterland zullen opgeheven dan wel verminderd moeten worden. Ook hier zal rekening mee moeten worden gehouden. Ook de aanleg van begeleidende structuren is hierbij van belang Natuurwaarden en doelsoorten per zoekgebied Het Landschapsbeleidsplan van Hilversum zegt het volgende over passages in zoekgebied 1 A27/Eemeroord: Inrichten voor Ree, Eekhoorn, Rosse Woelmuis, Vleermuizen, Das A27/kruising spoorlijn: Inrichten voor Water A27/Klooster: Inrichten voor Ree, Eekhoorn, Rosse Woelmuis, Vleermuizen, Das + Water Zoekgebied 1 Rondom zoekgebied 1 liggen aan weerszijde van de A27 een groot aantal natuurgebieden zoals de Zuiderheide, Anna s Hoeve, Spanderswoud en Laarders Wasmeer. Natuurwaarden Voor een korte omschrijving van de natuurgebieden, het globale landschapstype van de gebieden en de beheerder van de gebieden wordt verwezen naar de bijlage 1: Ecologie. Doelsoorten De selectie van de doelsoorten voor zoeklocatie 1 is gedaan aan de hand van de methodiek zoals deze is beschreven in paragraaf In onderstaand tabel zijn verkort de uitkomsten van de drie bronnen beschreven. De uitgebreide tabel met de soorten per gebied is te vinden in de bijlage Ecologie. Ontsnippering A27 In het Gooi

87 Soorten Soort Soort Natuurdoeltype (met een preferent habitat rond de A27) (GNR, 1999) Soort met kernpopulatie rond de A27 (o.a. Waardenburg, 1999, 2000, SAB, 2001, Alterra 2001, GNR, 1998, 1999) Soort uit overige ontsnipperingsinitiatieven (Alterra 2001, Waardenburg, 1999, DUT 2001) (zie ook bijlage Ecologie) Das X X X Boommarter X X X Vleermuizen X X X Ree X Aardmuis X Vos X Hermelijn X Zandhagedis X X X Knoflookpad X Adder X X Gladde slang X Alpenwatersalamander X Rugstreeppad X X Vinpootsalamander X Hazelworm X X Kamsalalamander X X X Levendbarende X hagedis Heikikker X X Ringslang X X Heivlinder X X Heideblauwtje X X X Geelsprietdikkopje X Kommavlinder X Bosloopkever X X Groene zandloopkever X Heidesabelsprinkhaan X X Rode bosmier X Samenvattend: doelsoorten zoekgebied 1 De doelsoorten voor een ecopassage bij zoekgebied 1 worden aan de hand van de bovenstaande tabel gekozen. Hierbij worden de dispersiecapaciteit, habitat en de soortsgroep meegenomen in de afweging van doelsoorten. Getracht is elke dispersiecapaciteit/habitat/soortsgroep die rond de A27 voorkomt mee te nemen. De volgende soorten zijn geselecteerd: Ree Boommarter Das Kamsalamander Levendbarende hagedis/heikikker Zandhagedis Heideblauwtje Bosloopkever/rode bosmier Ontsnippering A27 In het Gooi

88 Voor de das, kamsalamander, zandhagedis en heideblauwtje zullen behalve een ecopassage ook maatregelen in het achterland genomen moeten worden. Zo zullen er voor de kamsalamander voldoende poelen moeten zijn, en zullen er voor de specifieke heidesoorten heidestapstenen aangelegd moeten worden. Worden die aangelegd dan zou een verbinding mogelijk kunnen zijn tussen de Gooise heide en bijvoorbeeld de Leusderheide. De zandhagedis Zandhagedissen zijn afhankelijk voor hun voortbestaan van open oppervlakten zand. Een andere belangrijke factor is de aanwezigheid van voldoende dekkingbiedende beplanting. Behalve voor versnippering is de zandhagedis gevoelig voor verstoring door recreatie en onaangelijnde honden, het verdwijnen van geschikt biotoop en verstedelijking. Zandhagedissen zijn een minder mobiele soort met een geringe actieradius. In het Gooi en op de Utrechtse Heuvelrug zijn de afstanden tussen de optimale habitats voor de zandhagedis te groot om te migreren. Tussen de optimale habitats zullen de barrières opgeheven moeten worden en stepping stones aangelegd moeten worden. Scenariostudies voor de duurzaamheid van de populatie zandhagedissen op de Utrechtse Heuvelrug tonen aan dat bij het opheffen van alle wegen op de Utrechtse Heuvelrug de duurzaamheid van de populatie zandhagedis met vooruit zal gaan van niet duurzaam naar duurzaam. Ontsnippering gebeurt bij voorkeur met faunapassages over de weg (ecoducten) met een schraal, open en zonnig karakter en geflankeerd door voldoende structuurrijke dekking. De boommarter Boommarters komen vooral voor in uitgestrekte bossen met voldoende nestgelegenheid en voedsel. Het optimale habitat voor boommarters bestaat uit structuurrijk en soortenrijk bos met veel oude (nest)bomen met holten. Migratie van boommarters gebeurd meestal via boomkronen. In het gebied rond de A27 zijn boommarters gesignaleerd. Een aantal bossen in het gebied hebben een potentie als boommarterhabitat. Smallere wegen zijn voor boommarters geen absolute barrières. Veelal steken boommarters smallere wegen over via bomen aan weerszijden van de weg waarvan de kronen elkaar raken. De A1 en de A27 vormen grote barrières in het gebied. Boommarters verplaatsen zich over ecoducten als daarop voldoende begroeiing in de vorm van struikbeplanting aanwezig is. Soms maken boommarters gebruik van stobbenwallen (Waardenburg, 2000). Gebruik van faunatunnels onder rijkswegen door boommarters is nog niet aangetoond (Waardenburg, 1999, 2000). Ontsnippering A27 In het Gooi

89 Het landschapsbeleidsplan van Hilversum zegt het volgende over passages in zoekgebied 2: A27 + spoorlijn: Inrichten voor Ree, Eekhoorn, Rosse Woelmuis, Vleermuizen, Das A27/Bosberg: Inrichten voor Ree, Eekhoorn, Rosse Woelmuis, Vleermuizen, Das Zoekgebied 2 Rondom zoekgebied 2 liggen een aantal natuurgebieden zoals De Vuursche, de Martendijksche Bossen, Hilversums Wasmeer, Noorderpark, Hoornboegsche Heide en Einde Gooi. Natuurwaarden Voor een korte omschrijving van de natuurgebieden, het globale landschapstype van de gebieden en de beheerder van de gebieden wordt verwezen naar de bijlage ecologie. Doelsoorten De selectie van de doelsoorten voor zoeklocatie 2 is gedaan aan de hand van de methodiek zoals deze is beschreven in paragraaf In onderstaand kader zijn verkort de uitkomsten van de drie bronnen beschreven. De uitgebreide tabel met de soorten per gebied is te vinden in de bijlage Ecologie. Soorten Soort Soort Natuurdoeltype (met een preferent habitat rond de A27) Soort met kernpopulatie rond de A27 (o.a. Waardenburg, 1999, 2000, SAB, Soort uit overige ontsnipperingsinitiatieven (DUT, 2001) (zie ook bijlage Ecologie) (GNR, 1999) 2001, Alterra 2001, GNR, 1998, 1999) Das X X X Boommarter X X Vleermuizen X Ree X Muizen X Vos X Adder X Gladde slang X Alpenwatersalamander X X Rugstreeppad X Vinpootsalamander X Hazelworm X X Kamsalalamander X X Levendbarende hagedis X Gewone pad X Bruine kikker X Grote groene kikker X Kleine watersalamander X Ringslang X X Heideblauwtje X Bosloopkever X Groene zandloopkever X Rode bosmier X Samenvattend: doelsoorten zoekgebied 2 De doelsoorten voor een ecopassage bij zoekgebied 2 worden aan de hand van de bovenstaande tabel gekozen. Hierbij worden de dispersiecapaciteit, habitat en de soortsgroep meegenomen in de afweging van doelsoorten. Ontsnippering A27 In het Gooi

90 Getracht is elke dispersiecapaciteit/habitat/soortsgroep die rond de A27 voorkomt mee te nemen. De volgende soorten zijn geselecteerd: Ree Boommarter Das Hazelworm Kamsalamander/alpenwatersalamander Heideblauwtje Bosloopkever Voor de kamsalamander zullen ook maatregelen in het achterland genomen moeten worden, onder andere door de aanleg van poelen. De das Na een achteruitgang vanaf 1900 is sinds 1980 het aantal dassen in Nederland weer toegenomen. Dit komt vooral door de beschermende maatregelen die sindsdien zijn uitgevoerd. De populatie van het Noorderpark-Gooi is de meest westelijke van het land. Op het landgoed Einde Gooi zijn twee sociale groepen dassen aanwezig (Waardenburg, 1999). In het gebied hier omheen zijn verschillende maatregelen getroffen, zoals de aanleg van dassentunnels onder de A27 (Maartensdijk, Egelshoek) en andere secundaire wegen (Utrechtseweg, Noodweg), kleinwildrasters, voedselakkers en houtwallen. Buiten Einde Gooi komt een aantal geïsoleerde burchten voor. De laatste jaren lijkt het aantal dassen langzaam toe te nemen en raken locaties tussen de Gooise populatie en die van de Veluwe weer bewoond. Ondanks de genomen maatregelen blijkt uit dassenonderzoek (Dassenplatform Noorderpark-Gooi, 2001) dat ten noorden van Einde Gooi de laatste jaren veel dassen faunaslachtoffer zijn geworden. Door de geïsoleerde ligging is de Gooise populatie erg kwetsbaar. Ten zuiden van Maartensdijk is een aantal nieuwe burchten gesignaleerd. Volgens het dassenonderzoek lijkt het erop dat de populatiedruk in het gebied ten zuiden van Hilversum en Maartensdijk te groot is; dieren migreren naar minder geschikte habitats. Uitbreiding van het foerageergebied is dus gewenst. De A27 vormt hiervoor de grootste barrière. Gezien de verkeersdrukte (24 uur per dag) is de kans vrijwel uitgesloten dat een das de weg ongeschonden kan oversteken. De kamsalamander In het Gooi komt de kamsalamander van nature voor aan de randen van de stuwwal op matig voedselrijke overgangsgebieden. Voor het voortbestaan van de kamsalamander zijn geschikte voortplantingspoelen zeer belangrijk. Kamsalamanders zijn traag kruipende diersoorten. Snelwegen zijn absolute barrières voor deze soorten (Waardenburg, 1999). Het dichte wegennet in het Gooi verhindert een goede uitwisseling tussen de bestaande populaties en dispersie naar nieuwe geschikte populaties. Ook het ontbreken van stepping stones tussen de bestaande populaties hindert migratie tussen populaties. In het gebied rond de A27 zijn kamsalamanders aanwezig bij de s Gravelandse buitenplaatsen, nabij Anna's Hoeve, bij de Maartendijkse bossen, gebied bij het Hilversumse Wasmeer en de Zuid, gebied bij de Hoornboegse Heide en de Zwarte Berg. Kamsalamanders kunnen gebruik maken van ecoducten als er bijv. een greppel over het ecoduct wordt aangelegd waarin Ontsnippering A27 In het Gooi

91 ingewaaid bladmateriaal kan achterblijven. Kamsalamanders maken in mindere mate gebruik van stobbenwallen onder viaducten (Waardenburg, 2000) Ecologische barrières en bestaande en toekomstige faunapassages In deze paragraaf worden de barrières en aangelegde en geplande faunapassages in het gebied rondom de A27 beschreven. Op kaart 6 zijn de verschillende barrières en faunapassages te vinden in het gebied rondom de A27. Barrières De mate waarin een object een barrière is verschilt per soort. Voor kleine soorten met een klein dispersievermogen kan een bepaalde weg een grote barrière zijn, terwijl die zelfde barrière voor een soort met een groter dispersievermogen een veel minder grote barrière is. Daarnaast zijn barrières in de vorm van hekken of rasters voor sommige soorten wel een probleem en voor andere niet. Ook de mate van schuwheid is een bepalende factor bij de mate waarin bijvoorbeeld bebouwing of recreatie een beperkende factor voor migratie zal zijn. Per zoekgebied zijn de grootste barrières aangegeven (zie ook kaart 6): Barrières Zoekgebied 1: Knooppunt Eemnes - Monikkenberg A27 Spoor van Hilversum naar Amersfoort A1 Hilversumse Straatweg (N415) N221 (Baarn-Soest) Afslag van de A1 naar Hilversum Weg over Anna s Hoeve / Zandheuvelweg Daarnaast vormen de bebouwingen van Hilversum, Laren en Bussum een knelpunt. Er staan rasters/hekken langs de oostzijde van de A27. Barrières Zoekgebied 2: lus Hilversum- Bosberg A27 Spoor van Utrecht naar Hilversum Utrechtse weg (N417) Biltse weg Noodweg Daarnaast vormt de bebouwing van Hilversum en Nieuw-Loosdrecht een knelpunt. In het zoekgebied liggen een militaire terrein (Zwaluwenberg) waar hekken omheen staan. Deze hekken kunnen voor sommige diersoorten een barrière betekenen. Om het landgoed Uytwyck staat ook een hek. Daarnaast zijn in het gebied rondom de Utrechtse Weg een aantal huiskavels met tuinen met een hek eromheen. Faunapassages Een faunapassage kan een barrière door infrastructuur opheffen, maar is alleen zinvol als: de oorzaak van de achteruitgang van de soorten ligt in de versnippering van het leefgebied, of wanneer het gaat om soorten die een verlaagde kans op voorkomen hebben door versnippering (dus als soorten echt last hebben van versnippering) de passage een schakel vormt tussen de leefgebieden van soorten de passage daadwerkelijk bijdraagt aan de uitwisseling van individuen tussen leefgebieden. (Alterra, 2001) Ontsnippering A27 In het Gooi

92 In deze studie is als onderdeel van het nut van een ecopassage bij de A27 gekeken naar de al aanwezige faunapassages. Niet elke faunapassage is geschikt voor elke soort. Daarnaast functioneert niet elke faunapassage even goed. Van een aantal faunapassages is bekend of ze goed gebruikt worden of niet (Bureau Waardenburg, 2000). Hieronder worden de bestaande en geplande faunapassages bij de twee zoeklocaties beschreven (zie ook kaart 6 en 10). In de bijlage Ecologie zijn ze uitgebreider beschreven, met bijbehorende doelsoorten en eigenaren. Daarnaast zijn er ook plannen in een beginnend stadium. Ook hiervoor wordt verwezen naar de bijlage. Faunapassages zoekgebied 1 Gerealiseerde passages A27: Heidelaan, stobbenwallen Zandheuvel, stobbenwal Drakenburgh, stobbenwallen Monnikenberg, stobbenwal Groenendaal, stobbenwal met poelen Geplande (en gewenste) passages A27: Eemnes, vegetatiedek op viaduct A1: Eem, stobbenwal Tussen Bussum en Laren, grote faunapassage Ten zuiden van Laren, faunabuis/-goot (gewenst) Weg over Anna s Hoeve: Ecoduct Spoorlijn Hilversum-Baarn: Drakenburgh, herinrichting spoorbermen, aanleg zandstrook, stobbenwal Wijnberg, twee kleine faunatunnels, geleidende vegetatie en rasters Ten westen van Drakenburgh, reeënovergang en faunatunnel N415 (Hilversum-Baarn): Ten oosten van A27, faunabuis/-goot (gewenst) N525 (Hilversum-Laren) Ecoduct (gewenst) Faunapassages zoekgebied 2 Gerealiseerde passages A27: Hollandsche Rading noord, dassentunnels met rasters Heide Passage, vegetatiedek op viaduct Hollandsche Rading Egelshoek, aanpassing viaduct Hollandsche Rading zuid, dassentunnel Groenendaal, stobbenwal met poelen Heidelaan, stobbenwallen Noodweg: 3 dassentunnels Utrechtseweg: 2 dassentunnels Graaf Floris V weg: Ontsnippering A27 In het Gooi

93 3 dassentunnels Geplande (en gewenste) passages A27: Hollandsche Rading, dassentunnel met rasters Utrechtseweg: Fauna-veetunnel Spoorlijn Hilversum-Utrecht: Laapersheide, kleine faunatunnel, geleidende vegetatie en rasters Zwaluwenberg, ecoduct over spoor Hollandsche Rading, duiker met looprichels, natuurvriendelijke oevers, kleine faunatunnel, rasters Nieuwe Wetering, droge faunavoorziening. Afbeelding 3. A27 Faunapassage Heidelaan Concreet worden in de "Nota Hilversum 2015" ten aanzien van het sleutelproject "het realiseren van ecoducten en faunapassages" de volgende verbindingen op de kaart weergegeven: A27 tussen Eemnes en Anna's Hoeve; A27 ter hoogte van Monnikenberg. Ontsnippering A27 In het Gooi

94 A27 ter hoogte van Bosberg Werking faunapassages Afbeelding 4. Faunapassages A27 (RWS DUT) In opdracht van de Directie Utrecht is de werking van een aantal onderdoorgangen onder rijkswegen gemonitored (Waardenburg, 2000). Hierbij zijn drie stobbenwallen onder de A27 op bezoek en passage geïnventariseerd. Het gaat hierbij om de stobbenwal bij Zandheuvel, Monnikenberg en Groenendaal. De stobbenwallen worden door kleine zoogdieren zoals muizen gebruikt als habitat. Daarnaast zijn er verschillende soorten die (incidenteel) gebruik maken van de passages, waaronder: vos, gewone pad, salamander en kamsalamander (zie bijlage Ecologie). Daarnaast zijn er bij viaduct Groenendaal wel sporen van boommarter en wezel aangetroffen, passage is echter niet vastgesteld. Het zou kunnen dat beiden soorten het viaduct via de stobben of het weggedeelte zijn gepasseerd. Uit de resultaten van het onderzoek kan geconcludeerd worden dat stobbenwallen onder viaducten voor kleinere zoogdieren als muizen een duidelijke meerwaarde hebben. Voor middelgrote en grote zoogdieren is de waarde echter beperkt. Voor de das heeft een stobbenwal onder een viaduct waarschijnlijk een meerwaarde. Voor amfibieën lijkt vooral de aanwezigheid van poelen in de nabijheid van de stobbenwal van belang te zijn voor de passage. Voor soorten die bijvoorbeeld afhankelijk zijn van waardplanten (vlinders) en/of zich vooral voortbewegen in bomen (boommarter, eekhoorn) of een lijnvormig element volgen bij de vliegbeweging (vleermuizen, bepaalde vogelsoorten) zijn stobbenwallen onder viaducten niet tot nauwelijks geschikt als ontsnipperende maatregel. Begroeide stobbenwallen kunnen de situatie mogelijk verbeteren. Daarnaast zullen aanvullende maatregelen voor meer soorten en een betere lichttoetreding de situatie verbeteren. Ontsnippering A27 In het Gooi

95 Ontsnippering A27 In het Gooi

96 3.3 Landschap In deze paragraaf wordt per thema ingegaan op de huidige situatie en de te verwachten ontwikkelingen in het studiegebied. Geomorfologisch De belangrijkste elementen in de landschappelijke opbouw van de omgeving van de studiegebieden zijn de stuwwal met aangrenzend de uitspoelings- en dekzandvlakten en het open veenweidegebied. De stuwwal is ontstaan ten tijde van het Saalien, de voorlaatste ijstijd. Deze stuwwal strekt zich uit van het Eemmeer bij Huizen tot aan de uiterwaarden van de Nederrijn. De gletsjer die zich destijds in de Gelderse Vallei bevond, stuwde grond op zodat in het oosten de Veluwe en in het westen de Utrechtse Heuvelrug ontstond. Aan de westkant van de Utrechtse Heuvelrug zijn uitspoelings- en dekzandvlakten van de heuvelrug. Door uittreding van water (kwel) ontstonden in de lagere delen veengebieden. Van west naar oost zijn de volgende geomorfologische kenmerken zichtbaar; een strook Noord-Zuid met ontgonnen veenvlakte en/of vennen, dan een strook met verspoelde/vervlakte dekzanden (met daarop de dorpen Nieuw- Loosdrecht, Kortenhoef en s Graveland). Vervolgens komen de gordeldekzanden met hier en daar landduinen. Daarna begint meer naar het oosten de stuwwal met smeltwaterafzettingen. Hierin zijn enkele droge dalen terug te vinden. Ten Oosten van Hilversum loopt weer een strook met gordeldekzanden en weer meer naar het oosten een gordel van landduinen Grof genomen liggen de twee zoekgebieden op de rug van de stuwwal. De spoelzandvlakten die de stuwwal westelijk flankeren, zijn ontstaan door het smelten van het ijs. Naast watererosie trad winderosie op, zodat op de lagere flanken van de stuwwal en op de spoelzandvlakten pakketten dekzand werden afgezet. In het Holoceen steeg de zeespiegel, waardoor tevens de grondwaterstand steeg, zodat in de lagere gebieden veen werd gevormd. Overstromingen hebben klei afgezet op zand en veen. Menselijke activiteit heeft dit gebied een ander aanzien gegeven. Ontginningen voor akkerbouw vonden allereerst plaats op een zone tegen de stuwwalhelling. De lager gelegen vochtig tot natte gebieden werden gebruikt als groenlanden. Door ontginning en ontwatering van veengebieden (waardoor veen inklinkt en oxideert) is hier veel van verdwenen. De droge hogere delen waren woeste gronden waarop men schapen weidde en waarvan men heide, plaggen en turf vandaan haalde. In de omgeving van Hilversum vormden zich esdorpen. Door het potstalsysteem verschraalde de Utrechtse Heuvelrug door het te intensieve gebruik. Er ontstonden grote heideterreinen en stuifzandgebieden. Met de uitvinding van kunstmest werden veel van deze terreinen herbeplant veelal met naaldbomen bestemd voor houtproductie. Ontsnippering A27 In het Gooi

97 In de laatste decennia probeert men op de Utrechtse Heuvelrug weer een natuurlijke samenstelling van het bos te verkrijgen. Ook wordt het beleid en beheer gestuurd op multifunctioneel gebruik. Dit hooggelegen, beboste gebied is van oudsher een aantrekkelijke vestigingsplaats. Aardkundige waarden Gebieden rond Hilversum zijn Gea-object 32W1 (Het Gooi). Zeldzaam reliëfrijk gebied in Noord-Holland door haar ontstaanswijze (stuwwal) Lage Vuursche (32W4) is een zacht golvend dekzandgebied van vooral geomorfologische waarde. (zie ook kaart 9 in de bijlagen) Archeologie Er zijn binnen het studiegebied verschillende archeologisch waardevolle gebieden. Het gaat hier voornamelijk om archeologische objecten uit het Neolithicum tot de late Middeleeuwen/nieuwe tijd. Het betreft sporen van bewoning, grafheuvels, urnenvelden, imkerijen en resten van bebouwing, Op de Indicatieve Kaart voor Archeologische Waarden (IKAW) is af te lezen dat in "zoekgebied de Bosberg" een lage tot hoge trefkans is op archeologische vondsten. Ter hoogte van de parkeerplaats de Bosberg zijn sporen van bewoning teruggevonden. Ter plaatse van het "zoekgebied knooppunt Eemnes" geeft de IKAW verwachtingskaart een lage tot middelhoge trefkans. Ter hoogte van het Laarder Waschmeer zijn sporen van bebouwing aangetroffen (zie ook kaart 9 in de bijlagen). Cultuurhistorie Oude verkavelingsstructuren in het gebied zijn landschappelijk en cultuurhistorisch waardevol. Landgoed Einde Gooi bevat diverse cultuurhistorische elementen uit de 17 de eeuw. Het heeft voor een deel een parkachtig uiterlijk met een waaiervormige padenstructuur. De beukenlanen en de diversiteit aan beplantingen binnen het terrein zijn tevens van belang. Buitenplaats de Uytwyck heeft grote cultuurhistorische betekenis; de deeltuinen en symmetrie tussen huis en tuin zijn een gaaf voorbeeld van de Architectonische Tuinstijl. De tuin is Provinciaal monument. De Zwaluwenberg is een militair terrein waar vroeger zenders dienst deden. De dienstwoningen zijn in Engelse landschapsstijl gebouwd. De tuin is parkachtig vormgegeven. Het terrein bevat waardevolle landschappelijke en cultuurhistorische elementen. Landgoed Monnikenberg hoort bij een klooster. Op de oostzijde van dit terrein is een sterrenbos aangelegd. Ten noordoosten van het klooster bevindt zich een tuin met veel hoogteverschillen (zie ook kaart 9 in de bijlagen). Visueel-ruimtelijk Het gebied bestaat overwegend uit boslandschap waardoor het gebied een overwegend besloten karakter heeft. Een uitzonderingen is het in het zuiden van "zoekgebied Lus Hilversum - Bosberg" gelegen zgn. coulissenlandschap (bouw- of graslanden begrensd door bosstroken), op de overgang tussen de Heuvelrug en het veenweidegebied. Ook lokaal is sprake van meer open delen, zoals onder andere ter hoogte van het Laarder Waschmeer en het Dassenveld.. Landschapstypen. In de omgeving van de studiegebieden zijn een aantal oorspronkelijke landschapstypen te herkennen: het brinkdorpenlandschap / bos, heide op de Utrechtse Heuvelrug; een landgoederenzone ten westen van Hilversum ('s-gravenland); Ontsnippering A27 In het Gooi

98 veenontginningslandschappen rond Loosdrecht en Kortenhoef en ten noordoosten van knooppunt Eemnes gemeenweiden ten westen van Bussum en verspreid afgravingen/zanderijen. Afbeelding 5. Spoorlijn Afbeelding 6. Wegbeeld A27 Wegbeeld rijksweg A27 Rijdend zuid-noord vanuit Utrecht ter hoogte van Hollandsche Rading ligt de autosnelweg op een talud waaronder net ná de Rading de Vuurse Dreef doorloopt. Hier begint zoekgebied Lus Hilversum - Bosberg. Aan beide wegkanten is overwegend bosgebied te zien. De spoorlijn Utrecht-Hilversum loopt hier parallel aan de snelweg. Dan gaat de snelweg ter hoogte van de verzorgingsplaats de Bosberg over in een verdiepte ligging. De parkeerplaats zelf ligt op de helling van de Bosberg. Na deze parkeerplaats wordt de A27 (en het spoor) overbrugd door de weg van 's Graveland naar de Vuursche. Hier scheidt de spoorlijn zich van de A27. De snelweg blijft tot aan het op-/afritcomplex Hilversum verdiept. Het eerste zoekgebied eindigt hier. De af- en aantakkingen lopen over de snelweg heen. Hierna ligt de snelweg weer op een talud om de LageVuurscheweg te overbruggen (Viaduct Groenendaal). ± 350 Meter verder wordt de Soestdijkerstraatweg (N415) overbrugd met het viaduct Monnikenweg. De snelweg ligt nog steeds op een talud. Hier begint het tweede zoekgebied (knooppunt Eemnes - Monnikenberg). Na een kilometer ondertunnelt de spoorlijn Amersfoort-Hilversum de snelweg. Doorrijdend wordt na ± 500 m tevens de Weg over Anna's hoeve / Zandheuvelweg overbrugd. Door de tunnel is naast de weg een faunapassage aangelegd. Doorrijdend richting knooppunt Eemnes wordt het landschap (aan de oostkant) open (graslanden) en vlakker. Vlak voor knooppunt Eemnes wordt nog over Viaduct Heidelaan gereden. Knooppunt Eemnes - Monnikenberg. Voor dit viaduct houdt zoekgebied Knooppunt Eemnes - Monnikenberg op. Afbeelding 7. Verzorgingsplaats de Bosberg Afbeelding 8. Viaduct bij Weg over Anna s Hoeve / Zandheuvelweg Ontsnippering A27 In het Gooi

99 3.4 Ruimtelijke ordening en juridische situatie Ruimtelijke ordening In deze paragraaf worden de functies in de ruimte toegelicht. Tevens wordt verwezen naar kaart 8 (Functies) in de bijlagen. Bestemmingsplan In het Voorontwerp Bestemmingsplan Buitengebied zijn de voorlopige bestemmingen aangegeven voor het gebied buiten de bebouwde kom van Hilversum. Zoekgebied 1: Westelijk van de A27: Ten noorden van de Hilversumse Straatweg heeft het gebied grotendeels de bestemming natuurgebied, bos- en heidegebied met bijzondere landschappelijke en/of cultuurhistorische kenmerken en structuren. Ten noorden van de Soestdijkse Straatweg ligt een terrein met de bestemming bijzondere doeleinden (klooster, rustoord). Oostelijk van de A27: In het gebied dat onder de gemeente Hilversum valt, heeft het gebied ten oosten van de A27 de bestemming natuurgebied, bos- en heidegebied. In de gemeente Laren is nog een bestemmingsplan uit 1972 vigerend. Voor het stukje tussen de spoorlijn, de A27, het Laarder Waschmeer en de Zandheuvelweg (Weg over Anna s Hoeve) is onderdeel van het bestemmingplan Hilversum Nieuw Oost waar de gemeente Hilversum het voortouw heeft. Over de plannen rond de Zandheuvelweg hebben de gemeenten Laren en Hilversum nog geen overeenstemming bereikt. Kaart 11. Gasleiding Zoekgebied 2: Westelijk van de A27: Tussen de Utrechtse weg en het spoor in ligt een strook grond dat van noord naar zuid de volgende bestemmingen heeft gekregen: natuurgebied, bos- en heidegebied vanaf de burgerwoningen verder zuidelijke heeft het gebied de bestemming natuurgebied, bos- en heidegebied met bijzondere landschappelijke en/of cultuurhistorische kenmerken en structuren (ca. 500 m noord-zuid) net ten noorden van de "weg van 's Graveland naar de Vuursche" is de bestemming weer alleen natuurgebied, bos- en heidegebied Ten zuiden van de "weg van 's Graveland naar de Vuursche" (ca. 400 meter noord-zuid) heeft het terrein een militaire bestemming (Militair terrein Zwaluwenberg) met bijzondere landschappelijke en/of cultuurhistorische kenmerken en structuren ter hoogte van de verzorgingsplaats Bosberg heeft het gebied weer de bestemming natuurgebied, bos- en heidegebied. Langs de Utrechtseweg liggen hier een aantal burgerwoningen en op de hoogte net ten zuiden van de verzorgingsplaats is er een perceel met de bestemming recreatiedoeleinden, actieve recreatie (manege Heidepark). Van zuid naar noord ten net ten westen van de het spoor loopt er een strook met als bestemming gasleiding. In het noorden van het zoekgebied maakt deze strook een haakse bocht en vervolgt hij zijn weg naar het oosten (zie kaart 11, gasleiding). Ontsnippering A27 In het Gooi

100 Daarnaast ligt een strook dat buiten het bestemmingsplangebied valt. Dit betreft de spoorzone. Daar weer naast, vlak langs de A27 ligt een smalle strook met een bestemming natuurgebied, bos- en heidegebied, naar het noorden toe iets breder uitlopend. Oostelijk van de A27: Ten oosten van de A27 is er een bestemming natuurgebied, bos- en heidegebied. Ruimtelijke ontwikkelingen in het gebied Hoewel de provincie restrictief beleid voert, wordt er volgens het Streekplan Gooi en Vechtstreek op een beperkt aantal locaties ruimte vrijgemaakt voor de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen, woningbouw en openbaar vervoer. Ook in de Nota Hilversum 2015 wordt aangegeven, dat nieuwe kantoorvestigingen in het topsegment binnen de bebouwingscontour vooral zullen worden gesitueerd aan de zuidoost kant van Hilversum, op het Arenapark (dit is al deels ontwikkeld) en ook op de nieuwe locatie Monnikenberg. Daarnaast wordt ook het Arenapark-zuid als interessante optie voor kantoorvestiging benoemd (nu gelegen buiten de streekplancontour). Voor recreatie wordt in de Structuurvisie Hilversum Nieuw Oost een samenhangende ontwikkeling bij Anna's Hoeve verwacht. Tevens wordt hierin aangegeven, dat als de Weg over Anna's Hoeve wordt verlegd (naar het onverharde tracé van de Liebergerweg) er een ecoduct en faunatunnels dienen te worden aangelegd. Het gebied staat onder druk wat betreft wensen voor verbetering van weg- en OV-infrastructuur (waaronder HOV en lighrail). Op langere termijn (2010) sluit het streekplan Gooi en Vechtstreek een uitbreiding van het spoor tussen Utrecht, Hilversum en Amsterdam naar een viersporig traject niet uit. Liefst willen de gemeenten in Gooi en Vechtstreek een ondergronds tracé voor de spoorbaan, om barrière werking (vooral in stedelijk gebied) te verminderen. Bovengenoemde ontwikkelingen zullen een (grote) barrièrewerking hebben op een ecologische verbinding van de Utrechtse Heuvelrug naar het Gooi. Daarnaast heeft het intensievere gebruik van de omgeving een verstorend effect op fauna in de omgeving. Ook op langere termijn, wil de provincie een beëindiging van de vliegactiviteiten op vliegveld Hilversum. Dit is gelegen ten zuidwesten van de bebouwde kom. Zo snel mogelijk moeten de lawaaierige motorvliegactiviteiten beëindigd worden. Zweefvliegen mag nog wel. Een beperking van de vliegactiviteiten zal minder verstoring van fauna in de omgeving opleveren. De gemeente Hilversum geeft aan, dat er nog geen consensus is over deze plannen. Ontsnippering A27 In het Gooi