INHOUD. Nieuwsbrief december Welkom 1. Afscheid Mauricio Fernandez 2. Toekomstmuziek? 4. Van achter de lessenaar 8

Transcriptie

1 Nieuwsbrief december 2017 INHOUD Welkom 1 Afscheid Mauricio Fernandez 2 Toekomstmuziek? 4 Van achter de lessenaar 8 Vladimir Jurowski & Semjon Kotko 10 Vriend lijke gezichten 11 Vriendendag Uitgelicht 15 Vriendenaanbiedingen 16 Koorddansen 18 Nieuwe CD van Herman Strategier 19 Colofon 19 Beste Vrienden, In aanloop naar de feestdagen ontvangt u hierbij de 7e editie van de Nieuwsbrief voor de Vrienden van het. Er valt weer veel interessants te lezen waarvoor ik de schrijvers en fotografen onder onze musici hartelijk dank! Graag vraag ik in het bijzonder uw aandacht voor de volgende zaken: - In deze Nieuwsbrief zijn weer twee mooie aanbiedingen opgenomen voor een concert met reductie, exclusief voor onze Vrienden. - En er is dit keer ook een cd-aanbieding: De afzonderlijke releases van de 9 symfonieën van Anton Bruckner met het RFO onder leiding van Jaap van Zweden zijn internationaal uiterst lovend ontvangen. Onlangs is de complete reeks symfonieën uitgebracht in één cd-box. Een prachtig kerstcadeau voor uzelf of een ander! Wij kunnen onze Vrienden deze box aanbieden met 25% korting: voor 75,- in plaats van de winkelprijs van 100,- is deze box van u. Om deze te bestellen kunt u een mailtje sturen naar vriendenrfo@omroepmuziek.nl - Op zaterdag 11 februari 2017 wordt het tweede Meezingconcert georganiseerd door het Groot Omroepkoor. Het zal het koor, samen met ruim 1000 zangers in de zaal, begeleiden in onder meer het prachtige Requiem van Fauré. Voor wie het Meezingconcert vorig jaar heeft gemist kan ik u zeggen dat het een geweldige belevenis is! Alle informatie, inclusief de workshops, vindt u hier: - Op 27 november beleefden we met een groot aantal van u de tweede Vriendendag in het Muziekcentrum van de Omroep te Hilversum. In deze Nieuwsbrief een fotoreportage van deze geslaagde dag vol muziek en gezelligheid. Het dankt u hartelijk voor uw betrokkenheid en steun dit afgelopen jaar. Wij wensen u hele mooie feestdagen en een voorspoedig en muzikaal 2017! Hartelijke groet namens het voltallige Vriendenteam en de redactie, Ellen Versney 1

2 AGENDA AFSCHEID Zaterdag 10 december, 14:15 u. John Adams El Niño Vocale solisten, Groot Omroepkoor, Nationaal Kinderkoor en o.l.v. Markus Stenz Zondag 11 december, 11:00 u. Concertgebouw Amsterdam Serie: Het Zondagochtend Concert Gustav Mahler Symfonie nr. 4 (arr. Klaus Simon) Lisette Bolle, sopraan; musici uit het o.l.v. Karel Deseure Vrijdag 16 december, 12:30 u. Concertgebouw, Utrecht Serie: Lunchconcerten Guus Janssen Dutch mambo Igor Stravinsky Le Sacrifice (uit: Le sacre du printemps) Zaterdag 17 december, 14:15 u. Guus Janssen Dutch mambo Wynton Marsalis - Vioolconcert Igor Stravinsky Le sacre du printemps Nicola Benedetti, viool; Zondag 18 december, 20:15 u. Domkerk, Utrecht Arcangelo Corelli Concerto grosso Fatto per la notte di natale Johann Sebastian Bach Weihnachtsoratorium: Cantate nr. 5 Arvo Pärt Summa Antonio Vivaldi Magnificat Michael Praetorius Es ist ein Ros entsprungen Felix Mendelssohn Hark the herald angels sing Vocale solisten, Consensus Vocalis en o.l.v. Klaas Stok MAURICIO FERNANDEZ door Robert Meulendijk Afgelopen 15 november nam Mauricio Fernandez afscheid van het als opera-caster bij de NTR Zaterdagmatinee. Aan een lange en bewogen carrière bij de omroep, waarbij in de loop der tijd veel veranderde in het Hilversumse klassieke muzieklandschap, komt nu een einde. De in Mexico geboren Fernandez ontwikkelde de liefde voor vooral Russische muziek en cultuur dankzij zijn vader die één van de bewakers van de in ballingschap levende Leon Trotski was. Hij leerde Russisch en kende persoonlijk de weduwe Trotski. Na zijn komst in Nederland studeerde Fernandez clavecimbel en muziekwetenschappen in Utrecht, kwam in 1983 in dienst van de VARA matinee en ontwikkelde zich via de oude muziek naar opera en operacasting. Na een korte onderbreking van 1993 tot 1996 voor De Nationale Opera kwam Fernandez weer terug naar Hilversum om zijn werk voort te zetten voor de NTR Zaterdagmatinee. Het heeft in het Nederlandse muziekleven een lange geschiedenis en speciale band met het operagenre. Voor het ontstaan van de SOM brachten vrijwel alle ensembles van de toenmalige omroep waaronder het Radio Filharmonisch orkest, Radio Symfonie Orkest, Radio Kamer Orkest, Omroep Orkest, Radio Kamer Filharmonie en het Groot Omroep Koor met enige regelmaat opera s op de concertpodia. Na de enorme fusie- en bezuinigingsdrift van de afgelopen jaren bleven alleen het en Groot Omroep Koor over in de huidige SOM-constellatie zoals we die nu kennen. Naast de geënsceneerde opera s voor onder meer De Nationale Opera in Amsterdam, vormt de concertante opera het leeuwendeel van de Hilversumse operaproducties: een opera uitvoering op het concertpodium zonder decorstukken en zonder de extra aspecten van het muziektheater. De grote drijvende krachten achter deze vorm van opera waren de VARA- matinee die later overging in de NTR Zaterdagmatinee. Met name de operaserie in het Amsterdamse Concertgebouw is altijd zeer populair geweest met een grote schare operaliefhebbers, uitverkochte zalen en uitzinnige fans die deze concerten vaak tot een onvergetelijke gebeurtenis maakten. Een keur aan eersteklas solisten en dirigenten vonden hun weg naar Hilversum, een muzikaal product dat ongeëvenaard is in Nederland. Een lange rij aan legendarische operaproducties door de omroepensembles kwam tot leven: Wagners Ring onder leiding van Edo de Waart, Porgy and Bess onder leiding van Henry Lewis met een all colored cast, diverse Wagner producties onder leiding van Jaap van Zweden, Korngolds Die todte Stadt bij de KRO in Utrecht, de vier uur durende Saint François d Assise van Olivier Messiaen, Die Frau ohne Schatten die zelfs tweemaal voorbijkwam, belcanto opera s met Roemeense Nelly Miricioiu, Pique dame onder leiding van Gergiev: stuk voor stuk producties van formaat die geschiedenis schreven. Met name dankzij het geoliede team van de Matinee en dankzij de enorme knowhow en het persoonlijke netwerk van opera-caster Mauricio Fernandez werden de beste zangers op de juiste rollen ingezet en konden in noodgevallen altijd goede vervangers geregeld worden. We zullen ons Mauricio blijven herinneren als een zeer toegewijde en contactuele collega. Het wenst hem een goede periode toe in alle rust, hopend dat we hem nog vele malen op onze concerten mogen begroeten. 2 3

3 Vrijdag 23 december, 19:30 u. Felix Mendelssohn - Elias Vocale solisten, Groot Omroepkoor en o.l.v. Marcus Creed Vrijdag 13 januari, 20:15 u. Ludwig van Beethoven Ouverture Leonore nr. 3 Robert Schumann Vioolconcert Richard Strauss Eine Alpensinfonie Thomas Zehetmair, viool; Radio Filharmonisch orkest o.l.v. Rafael Payare Zondag 15 januari, 11:00 u. Serie: Het Zondagochtendconcert Ludwig van Beethoven Ouverture Leonore nr. 3 Richard Strauss Eine Alpensinfonie Radio Filharmonisch orkest o.l.v. Rafael Payare Zaterdag 21 januari, 14:15 u. Franz Schreker Vorspiel zu einem Drama Reibert de Leeuw Abschied Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Pianoconcert nr. 1 (oorspronkelijke versie) Kirill Gerstein, piano; o.l.v. Edo de Waart Donderdag 26 januari, 12:30 u. Muziekcentrum van de Omroep, Hilversum Serie: MCO Lunchconcerten Arnold Schönberg Verklärte Nacht o.l.v. Edo de Waart 4 TOEKOMSTMUZIEK? Door Ellen Versney Anno 2016 kan een symfonieorkest zich niet langer beperken tot het op traditionele wijze uitvoeren van traditionele muziek. Hoe prachtig en waardevol deze traditie ook is, tegenwoordig dient een orkest zijn bestaan te rechtvaardigen door maatschappelijk relevant te zijn. In de keuze van repertoire, maar ook in het bereiken en aanspreken van andere doelgroepen. Nu staat ons orkest gelukkig al sinds jaar en dag bekend om zijn avontuurlijke en veelzijdige programmering. Deze reputatie vormt inmiddels al een traditie op zichzelf! Maar een blik op de afgelopen maanden maakt ook duidelijk hoe het succesvol aan de weg timmert in het aanspreken van een nieuw, veelal jonger, publiek: Pieces of Tomorrow, Empeiria en Maestro Jules Onthult zijn hier mooie voorbeelden van. Het wemelt tegenwoordig van de formats om klassieke muziek toegankelijk te maken voor een breder publiek. In principe een ontwikkeling om toe te juichen. Mits het orkest niet hoeft in te leveren op kwaliteit of zichzelf te grabbel gooit om maar bij de massa s in de smaak te vallen. Maar, het is wel belangrijk om ook in de toekomst verzekerd te zijn van publiek. En aangezien jongeren niet zo gemakkelijk vanzelf in aanraking komen met klassieke muziek als met andere muziekgenres, en klassieke muziek bovendien voor velen een wat verouderd en stoffig imago lijkt te hebben, is het geweldig als er goede initiatieven zijn die jongeren weet te enthousiasmeren. En daar kun je niet vroeg genoeg mee beginnen. Regelmatig bezoeken basisschool klassen onze repetities waarbij de kinderen door muziekeducatie professionals zijn voorbereid op hetgeen ze te horen gaan krijgen. De kunst is om een ingang te vinden waar klassieke muziek kan aansluiten op de belevingswereld van de kinderen. Daar is inventiviteit en deskundigheid voor nodig. Een uitdaging, maar wel een die zeker de moeite waard is! Een andere doelgroep zijn de (oudere) jongeren. Pakweg tot een jaar of 35. Een erg leuk en succesvol initiatief is de concertserie Pieces of Tomorrow in TivoliVredenburg. Op donderdagavond spelen we daar om 21:00 een concert van ruim een uur met een werk dat de volgende avond ook geprogrammeerd staat in het Avrotros Vrijdagavondconcert. Entourage speelt een grote rol: een deel van de stoelen heeft plaats gemaakt voor comfortabele bankstellen en kleurige zitzakken. Het licht is gedimd en al ruim voor aanvang wordt er lounge muziek gedraaid door dj Paul terwijl de jonge bezoekers met biertje in de hand de zaal binnenstromen. Wanneer de orkestleden om 21:00 het podium betreden (gekleed in Urban Chic : stijlvolle maar vlotte kleding in de tinten grijs, wit en zwart), stijgt gejuich op uit het opgewarmde publiek. En dat zet de toon voor een ongedwongen, gezellige en verrassende avond. Programmaboekjes zijn er niet. De muziek wordt toegelicht tijdens korte interviews tussen dj Paul en de dirigent. Daarbij wordt het taboe op applaudisseren tussen de delen van een orkestwerk doorbroken: immers na ieder deel volgt weer een toelichting op het volgende. Maar, ondanks alle extra s die deze jonge mensen naar de concertzaal moeten lokken, wordt aan de muziek zelf geen enkele concessie gedaan. Geen easy-listening liflafjes maar gedegen repertoire zoals een Bruckner of Prokofiev symfonie, Debussy, Ravel en ook Le Sacre du Printemps van Stravinsky wordt niet geschuwd. Toegegeven, het oog wil meer dan alleen onze casual dress code en dus zijn er ook projecties en lichteffecten, al dan niet vergezeld van rookmachines. Maar wanneer een groep gelukkigen uit het publiek plaats mag nemen op speciale Adventure podiumseats tussen de musici in, en we van dichtbij de verwondering van een vaak overweldigende eerst ervaring en het intense genieten op hun gezichten kunnen aflezen, weten we dat dit soort concerten dubbel en dwars de moeite waard zijn. Van een heel andere orde is Empeiria: de eerste editie van een groots muziekspektakel dat plaatsvond op zaterdag 3 september in de tuinen van Paleis Soestdijk. Empeiria, het Griekse woord voor beleving, moest zorgen voor een nieuwe manier van klassieke muziek beleven. Een avondvullend programma met alles erop en eraan. Buiten, in het prachtige decor van het paleis, stond een groot podium opgebouwd waar die avond bij sfeervolle verlichting vele duizenden mensen plaatsnamen om te genieten van een indrukwekkende line-up aan solisten. Ondersteund door spectaculaire visuals, feestelijke kostuums en allerlei extra attracties, traden onder meer op: pianist/componist Ludovico Einaudi, pianiste Iris Hond, harpiste Lavinia Meijer, violiste Rosanne Philippens

4 Vrijdag 27 januari, 20:15 u. Arnold Schönberg Verklärte Nacht Richard Strauss Vier letzte Lieder Alphons Diepenbrock Ouverture De Vogels Leos Janácek Taras Bulba Lise Davidsen, sopraan; o.l.v. Edo de Waart Zondag 29 januari, 11:00 u. Serie: Het Zondagochtendconcert Arnold Schönberg Verklärte Nacht Richard Strauss Vier letzte Lieder Lise Davidsen, sopraan; o.l.v. Edo de Waart Vrijdag 3 februari, 21:00 u. Serie: Pieces of Tomorrow Richard Strauss Also sprach Zarathustra Zaterdag 4 februari, 14:15 u. Concertgebouw Amsterdam Leonard Bernstein Chichester Psalms George Gershwin Rhapsody in blue Richard Strauss Also sprach Zarathustra Stefano Bollani, piano; vocale solisten, Groot Omroepkoor en Zondag 5 februari, 14:30 u. Atelier Frans van der Ven, Almere Kunst in de Kamer Almere (informatie en aanmelding: miekebours@upcmail.nl) Werk van o.a. Joseph Haydn, Georges Bizet, Henk de Vlieger en Astor Piazzolla Carla Meijers, fluit; Esther Doornink, marimba en vele anderen. Het begeleidde de avond voortreffelijk. Al stond er helaas geen integraal orkestwerk geprogrammeerd waarin het orkest even op zichzelf kon schitteren. Het concert werd ook uitgezonden op televisie en getuige de storm aan enthousiaste reacties op social media over Empeiria, hebben we in ieder geval wel ons visitekaartje kunnen afleveren aan een enorm - en veelal nieuw - publiek. En die zichtbaarheid blijft uiterst belangrijk. Esther de Bruijn Esther de Bruijn Een al langer bestaande succesvolle concertformule waar het onlangs zijn medewerking aan verleende is de serie Meesterwerk in Concert, eveneens in TivoliVredenburg. Dit seizoen staan daarvan meer dan 20 concerten geprogrammeerd, waarvan ons orkest er 3 speelde die eind december op televisie worden uitgezonden onder de titel Maestro Jules Onthult. Tijdens elk concert staat een klassiek meesterwerk centraal. Voor de pauze ontrafelt dirigent Jules van Hessen het meesterwerk: analytisch, anekdotisch en met een flinke dosis humor. Wat speelde er destijds in het leven van deze beroemde componist? Wat borrelde er in zijn hoofd? Hoe is het stuk opgebouwd en hoe zet een dirigent de partituur om in muziek? Tijdens deze boeiende en onderhoudende onthullingen speelt het orkest cruciale fragmenten, bijzondere solo s en spannende overgangen en wordt het geheel ondersteund door de projectie van poëtische of abstracte lichtbeelden op een groot scherm boven het orkest. Elk fragment krijgt zo zijn eigen herkenningsbeeld. Na de pauze wordt het stuk in zijn geheel uitgevoerd. De bijbehorende beelden blijken de loop van het werk zo te verduidelijken dat er spelenderwijs een verrassend inzicht ontstaat in de opbouw en de betekenis van de muziek, terwijl voorkennis niet nodig is. Mede dankzij deze unieke combinatie van toelichting, beeld en klank ontstaat een geheel nieuwe muziekervaring die nu al voor het 3e seizoen op rij veel bezoekers trekt. De NTR ZaterdagMatinee, het Avrotros Vrijdagavondconcert en het Zondagochtendconcert blijven de vertrouwde pijlers van het, waar het schittert in zowel het rijke symfonische repertoire als in avontuurlijke programmering. Maar daarnaast etaleert het orkest ook deze avontuurlijkheid, veelzijdigheid en kwaliteit in het banen van nieuwe wegen. En dat is een ontwikkeling waar orkest en publiek trots op mogen zijn. 6 Esther de Bruijn 7

5 Vrijdag 10 februari, 20:15 u. Gabriel Fauré Requiem Arnold Schönberg Pelleas und Melisande Laurence Guillod, sopraan; Thomas Tatzl, bariton; Groot Omroepkoor en Zaterdag 11 februari, 19:30 u. Groot Meezingconcert Gabriel Fauré Cantique de Jean Racine Gabriel Fauré Requiem Laurence Guillod, sopraan; Thomas Tatzl, bariton; Groot Omroepkoor en o.l.v. Martin Wright Zondag 12 februari, 11:00 u. Serie: Het Zondagochtendconcert Ludwig van Beethoven Meeresstille und glückliche Fahrt Gabriel Fauré Requiem Laurence Guillod, sopraan; Thomas Tatzl, bariton; Groot Omroepkoor en Donderdag 16 februari, 12:30 u. Muziekcentrum van de Omroep, Hilversum Serie: MCO Lunchconcerten Peter-Jan Wagemans Pangea o.l.v. Markus Stenz Vrijdag 17 februari, 20:15 u. Woudkapel, Bilthoven 2 nader aan te kondigen strijksextetten Woud Ensemble: Mariska Godwaldt, Pedja Milosavljevic, Annemijn den Herder, Annemarie Konijnenburg, Wim Hülsmann en gastspelers 8 VAN ACHTER DE LESSENAAR Een musicus vertelt over zijn persoonlijke binding met een bepaalde compositie die binnenkort op de lessenaar zal staan bij het RFO door Henk de Vlieger Op 20 oktober j.l. speelde het onder leiding van Markus Stenz in TivoliVredenburg mijn symfonische samenvatting van Der Ring des Nibelungen van Richard Wagner: The Ring, an orchestral adventure. Het was welgeteld de 184 e live uitvoering van dit stuk. Wie had dat 25 jaar geleden kunnen bevroeden? Het avontuur begon allemaal toen Edo de Waart in 1989 chef-dirigent werd van ons orkest. Een jaar daarvoor had hij zijn visitekaartje al afgegeven met de concertante uitvoering van Das Rheingold, de eerste opera van Wagners tetralogie Der Ring des Nibelungen. In 1989 volgde om allerlei praktische redenen het slotstuk van de Ring: de opera Götterdämmerung. Met uitvoeringen in 1991 van de twee middelste opera s Die Walküre en Siegfried voltooiden De Waart en het RFO hun concertante Ring-cyclus. Ondanks de afwijkende volgorde en de lange tussenpozen was deze voltooiing een monumentale en historische gebeurtenis. Het was voor het eerst dat een Nederlands orkest een complete Ring uitvoerde, met de chef-dirigent als constante factor en solisten van wereldnaam in nagenoeg dezelfde rollen. Het betekende een triomf, niet alleen voor de uitvoerenden, maar ook voor de productieleiders van de (toen nog) VARA-Matinee: Jan Zekveld en Mauricio Fernandez. De uitvoeringen konden rekenen op langdurige ovaties en jubelende recensies in de dagbladen. Maar zoals dat gaat met een radio-orkest: na weken van intensief repeteren is alles na één, hooguit twee concertante uitvoeringen van de lessenaar verdwenen. De Waart, die zijn taak als chef-dirigent uiterst serieus nam en inmiddels een reputatie als orkesttrainer had hoog te houden, vond dat er toch iets van al die energie moest worden vastgehouden en zo mogelijk uitgediept. In februari 1992 stond een tournee door Duitsland gepland en het leek hem een goed plan om op die tien concerten een symfonische Ring-samenvatting van collega-dirigent Lorin Maazel uit te voeren: Der Ring ohne Worte. Hierin zijn grote orkestrale fragmenten uit Wagners Ring losgeknipt en aan elkaar geplakt, waarbij het aandeel van de zangers kwam te vervallen: ideaal voor het doel dat De Waart voor ogen had. Het probleem was echter dat dit arrangement niet in druk beschikbaar bleek. De Waart was echter niet voor één gat te vangen en opperde vervolgens dat een Nederlands componist dan maar de opdracht moest krijgen om een soortgelijk arrangement samen te stellen. Ik ving deze plannen in de wandelgangen op, zonder zelfs maar op het idee te komen dat ik zo n karwei zou kunnen klaren. Ik had weliswaar al sinds mijn kindertijd stukjes gecomponeerd en vooral veel stukken van anderen bewerkt, maar zoiets groots en prestigieus De toenmalige bibliothecaris van het RFO wist me in een onbewaakt ogenblik over te halen om er toch eens serieus naar te kijken. Had ik niet immers als slagwerker deze opera s vanuit het orkest leren kennen? En wat was nu mooier dan dat het orkest een arrangement zou spelen van iemand uit eigen gelederen? Ik besloot in het geniep de uitdaging aan te gaan en een concept te bedenken, dat naast de bewerking van Maazel een bestaansrecht zou kunnen hebben. Hoe breng je muziek die primair is bedoeld voor het theater naar de concertzaal? In het theater gelden andere wetten met betrekking tot (muzikale) vormgeving dan in de concertzaal. Wat mij van meet af aan voor ogen stond was een groot symfonisch gedicht, waarin de hoofdlijnen van het verhaal (en vooral de verhaallijn van Brünnhilde en Siegfried) herkenbaar zijn. Dat werk mocht bovendien geen lappendeken, geen potpourri worden en daarvoor moest er iets van een symfonische structuur in worden aangebracht. Nu gebruikte Wagner in zijn latere opera s in feite dezelfde compositietechnieken als symfonici als Haydn, Mozart en Beethoven: thema s (of bij Wagner: Leitmotive) worden geïntroduceerd, worden vervolgens verwerkt, gevarieerd, door elkaar beïnvloed om ten slotte in sterkere context nog eens terug te keren. Het is het principe van puur instrumentale muziek: de sonate. Zo kun je Wagners hele Ring-cyclus als een groot weefsel van exposities en verwerkingen beschouwen, en nu we dat idee eenmaal omarmen: is de opera Götterdämmerung muzikaal gezien niet één grote reprise op de drie voorafgaande opera s? Ik besloot deze gedachte nader uit te werken met de selectie van de fragmenten die ik voor mijn bewerking kon gebruiken. Natuurlijk kon ik niet om een aantal orkestrale hoogtepunten uit de Ring heen: het begin van Das Rheingold, de Rit der Walküren, Feuerzauber, Siegfrieds Rheinfahrt, de Trauermusik en het slot van Götterdämmerung moesten er natuurlijk sowieso in. De kunst was nu: hoe plak je die losse delen ( bleeding chunks worden ze wel oneerbiedig genoemd) aan elkaar, in een nieuwe context, die recht doet aan het idioom van Wagner. In zijn tijd beheerste hij als geen ander de kunst van het creëren van geleidelijke overgangen en zijn muzikale betoog loopt vrijwel altijd vloeiend door, als één ononderbroken stroom. Het werd tijd voor het ambachtelijke handwerk: het componeren van overgangen tussen de fragmenten. Het werden vanzelfsprekend ingrepen in Wagners originele notentekst, maar die moesten juist worden gepleegd om te verhullen dat er ingegrepen is. Ik moest dus vooral in de huid van de componist kruipen. Iedere noot die ik noteerde moest toch ergens te herleiden zijn tot de meester zelf. Toen ik op die manier drie of vier overgangen naar tevredenheid had gerealiseerd, begon ik zowaar te geloven dat ik de hele klus kon klaren! Het werd tijd om Edo de Waart op de hoogte te stellen, mijn schetsen aan hem voor te leggen en zo als het ware te solliciteren naar de opdracht, waarvoor hij toen waarschijnlijk al anderen op het oog had. Wist hij eigenlijk wel dat ik ook componeerde en arrangeerde? Reageerde hij verrast? Ik kan me er niets meer van herinneren. Maar hij gunde me vrijwel meteen de opdracht en ging daarmee een groot en gewaagd avontuur aan. We zouden met het nog te maken arrangement namelijk wel een aantal grote concertzalen in Duitsland aandoen, waaronder München en Neurenberg: het hol van de leeuw Vier dagen voor de tournee begon, op 7 februari 1992, ging mijn Ring-bewerking in Enschede in première. Tot op het laatste moment, de zitrepetitie in Enschede, is er nog aan het arrangement gesleuteld en besloot ik in overleg met De Waart tot nog een briljante coupure! Aan het boeket dat me na afloop van het concert werd overhandigd zat een kaartje met de volgende tekst: Beste Henk, je hebt er iets bijzonders van gemaakt! Ik hoop dat wij allen hetzelfde doen Edo. Vervolgens mocht ik een kleine twee weken lang door Duitsland toeren in een merkwaardige dubbelrol en slagwerk spelen in een stuk dat ik zelf op mijn geweten had. Ik wist niet goed hoe ik me moest gedragen, maar gelukkig werd mijn bewerking door de collega s geaccepteerd en deden ze er alles voor om Wagner zo overtuigd mogelijk voor het Duitse voetlicht te brengen. Het publiek reageerde over het algemeen enthousiast. De pers had de nodige reserve over deze Wagner in zakformaat. De krantenkoppen varieerden van Rabiat und banal en Wagners Ring im Zeitraffer tot Filetierter Wagner für Einsteiger. Edo de Waart trok zich hiervan niets aan. Kort na de tournee werd een cd-opname van mijn bewerking gerealiseerd, waarbij hij het de titel gaf: The Ring, an orchestral adventure. Zo werd het stuk ook uitgevoerd op een openluchtconcert op de Dam in Amsterdam ter gelegenheid van de opening van de Uitmarkt Dit concert werd rechtstreeks uitgezonden door NOS televisie. In de jaren die volgden introduceerde De Waart het stuk in onder andere Sydney, Minneapolis, Boston, Tokyo en Hong Kong. Het hek was van de dam. Ook andere dirigenten en orkesten hadden er lucht van gekregen. Dirigent David Zinman en zijn Baltimore Symphony Orchestra waren een van de eersten. In de loop der jaren kreeg mijn bewerking internationale bekendheid, dank zij de uitvoeringen door dirigenten als Fabio Luisi, Evgeni Svetlanov, Kent Nagano, Adám Fischer, Christoph Escher, Muhai Tang en Marin Alsop. De opname die het RFO met De Waart maakte in 1992 is nog altijd verkrijgbaar op het cd-label Challenge. Maar er verschenen meer cd s van het werk. Neeme Järvi maakte een opname met het Scottish National Symphony Orchestra voor het label Chandos. Lawrence Renes maakte met zijn Royal Swedish Orchestra een opname voor BIS en vrij recent verscheen de vierde commerciële cd op het label Sony door Kristjan Järvi en de Baltic Sea Philharmonic. In 2013 keerde The Ring, an orchestral adventure terug op de lessenaars van het. Mark Wigglesworth dirigeerde het in de Robeco SummerNights en voor mij markeerde deze uitvoering een wel heel speciaal moment. Het was namelijk mijn laatste concert als slagwerker in vaste dienst van het orkest. Nooit zal ik vergeten dat een niet gering aantal slagwerkers uit andere Nederlandse orkesten plaats nam naast het slagwerkpodium in het Amsterdamse Concertgebouw en tot mijn verrassing tijdens de uitvoering op het juiste moment ijzerwaren en hamers uit hun tassen tevoorschijn toverden om onberispelijk in te voegen in de aambeeldenpassage in Nibelheim. Een mooier afscheid kon ik mij niet wensen! De uitvoering van 20 oktober j.l. was natuurlijk ook een heel bijzondere ervaring. Een lessenaar kwam er voor mij niet meer aan te pas, ik kon rustig plaats nemen tussen het publiek en het werk over mij heen laten komen. Markus Stenz kent Wagners Ring door en door en gaf blijk van een bijzondere visie op de symfonische structuur en de spanningsbogen van mijn bewerking. Het resulteerde in een buitengewoon boeiend betoog, een imaginaire film, waarin hij de Rijndochters, de Nibelungen, de Walküren, Wotan, Fafner, en vooral Brünnhilde en Siegfried tot leven liet komen. Het orkest trad het avontuur met passie tegemoet en leverde een indrukwekkende prestatie. AVROTROS maakte een webcast van het concert en plaatste deze op YouTube. Voor wie het concert gemist heeft (en voor degenen die het willen herbeleven): 9

6 Zaterdag 18 februari, 14:15 u. Sergej Rachmaninov Dodeneiland Peter-Jan Wagemans Pangea Johannes Brahms Pianoconcert nr. 1 John Lill, piano; o.l.v. Markus Stenz Donderdag 2 maart, 21:00 u. Serie: Pieces of Tomorrow Aleksandr Skrjabin Le poème de l extase o.l.v. Vasily Petrenko Vrijdag 3 maart, 20:15 u. Aleksandr Glazoenov Vioolconcert Aleksandr Skrjabin Le poème de l extase Sergej Rachmaninov Symfonie nr. 3 Maria Milstein, viool; o.l.v. Vasily Petrenko Zondag 5 maart, 11:00 u. Serie: Het Zondagochtendconcert Aleksandr Glazoenov Vioolconcert Sergej Rachmaninov Symfonie nr. 3 Maria Milstein, viool; o.l.v. Vasily Petrenko Donderdag 9 maart, 12:30 u. Muziekcentrum van de Omroep, Hilversum Serie: MCO Lunchconcerten Willem Jeths Delen uit Requiem Vocale solisten; Groot Omroepkoor en Donderdag 9 maart, 20:15 u. Serie: Maestro Jules onthult Igor Stravinsky Suite uit De Vuurvogel o.l.v. Jules van Hessen VLADIMIR JUROWSKI & SEMJON KOTKO Zaterdag 26 november klonk in de NTR ZaterdagMatinee een zinderende uitvoering van Prokofjevs Semjon Kotko met Vladimir Jurowski. De pers was net zo enthousiast als het publiek in de zaal. Voor ons musici was het een heerlijke ervaring om twee weken lang met deze top-dirigent aan deze fantastische muziek te mogen werken. Jurowski kende de partituur feilloos, niets ontsnapte aan zijn aandacht terwijl hij - altijd rustig en met volledige aandacht - dit zeldzame werk met een topcast aan solisten vorm gaf. We zullen ons nog lang dit concert heugen waarop Jurowski met fenomenale accuratesse en absolute toewijding aan de muziek geïnspireerd leiding gaf aan maar liefst 25 solisten, orkest en groot koor. Wat een belevenis! Wilt u dit concert graag terugluisteren of een greep uit de recensies lezen? Dat kan door te klikken op onderstaande link! VRIEND LIJKE GEZICHTEN ZaterdagMatinee en RFO in deze rubriek stellen Vrienden zich aan elkaar voor Welk meisje speelt er nou op haar 12e tuba? Mijn muzikale vader speelde daar een belangrijke rol bij. En nu ga ik al 15 jaar naar de ZaterdagMatinee. Ik ben vriend van het RFO en enthousiast muziekliefhebber. Muziek inspireert, ontroert en troost mij. Tuba en piano Zaterdag is mijn Matinee dag. En dan denk ik regelmatig aan mijn vader, die ook een groot liefhebber was van muziek. Hij speelde tuba in de fanfare én accordeon in een klein ensemble. Als dochter groeide ik op met muzieklessen in het dorp. Op mijn 12e mocht ik bij de fanfare, maar omdat er niet genoeg instrumenten waren, deden mijn vader en ik samen met de tuba. Mijn moeder vond het verschrikkelijk: een tuba is niet geschikt voor een meisje: die is té groot én te zwaar. Na vijf jaar in de fanfare stopte ik ermee. Mijn vader vond dat erg jammer, want hij was trots op zijn dochter die tuba speelde. Op mijn 25ste wilde ik piano leren spelen: als amateur doe ik dat nog steeds. ZaterdagMatinee De ZaterdagMatinee is voor mij een soort ritueel geworden. Al 15 jaar heb ik een jaar abonnement: van september tot juni is er elke week een concert. Dat varieert van opera, symfonische muziek, oude muziek tot hedendaagse muziek. Als ik opsta ervaar ik al een bepaalde spanning: 'leuk, vanmiddag ga ik weer naar het Concertgebouw.' De ene keer bereid ik me heel goed voor en ga naar de bibliotheek om de muziek te beluisteren of te lenen; de andere keer laat ik me verrassen. En vrijwel altijd raak ik betoverd door de muziek: 'Wozzeck' van Alban Berg; 'Reports from the Low Country' van Martijn Padding, met Rick Stotijn, 'Schilderijen van een tentoonstelling' van Moesorgski/Ravel en het 'Tweede vioolconcert' van Bartók, met Leonidas Kavakos. Het (RFO) klinkt vaak in de ZaterdagMatinee. Inmiddels ken ik een aantal musici persoonlijk, via Splendor: een trombonist, violist, altviolist, hoboist en contabassist en dat maakt het nog leuker. De trombone, tuba, hoorn én contrabas fascineren me vanwege de baspartij in de stukken. Dat herken ik natuurlijk van vroeger. Ze treden nauwelijks op de voorgrond, maar zijn van groot belang in het orkest. Ook de strijkers vind ik heerlijk om naar te luisteren: de viool die vaak ontroering teweeg brengt, de altviool, die de klanken van de viool en cello met elkaar verbindt en de cello met haar diepe, warme geluid. Vanuit het hart De intensiteit en beleving van muziek is moeilijk onder woorden te brengen. Wie kan dat beter dan Bernard Haitink, de beschermheer van het RFO? In de ZaterdagMatinee speelt het Bruckner onder leiding van Haitink. Vanuit het hart, zegt hij tegen Hans Haffmans op de radio. Ik heb er geen woorden voor, zegt Haitink. Dat treft mij: hij doet mij denken aan mijn vader. Muziek was voor mijn vader ook een manier om met zijn emoties om te gaan, vanuit zijn hart. Mijn vader is opeens heel dichtbij. Regelmatig fiets ik van de ZaterdagMatinee naar huis met de gedachte: Papa, ik ben zo blij dat je mij hebt leren houden van muziek. Wat zou ik hem graag een keertje hebben meegenomen naar de ZaterdagMatinee om naar het fantastische te luisteren! Annie Oude Avenhuis 10 11

7 Vriendendag 2016 Zaterdag 11 maart, 14:15 u. Alban Berg Vioolconcert Willem Jeths Requiem Leila Josefowicz, viool; Vocale solisten, GrootOmroepkoor en Fotoreportage door Esther de Bruijn Dinsdag 14 maart, 20:15 u. Serie: Maestro Jules onthult Ludwig van Beethoven Symfonie nr. 5 o.l.v. Jules van Hessen Vrijdag 24 maart, 20:15 u. Wolfgang A. Mozart Mauerische Trauermusik Wolfgang A. Mozart Litanae de venerabili altaris sacramento Franz Schubert Mis nr. 5 in As Vocale solisten; Groot Omroepkoor en o.l.v. Frieder Bernius Zaterdag 25 maart, 13:30 u. Richard Strauss Intermezzo Vocale solisten; o.l.v. David Zinman Zondag 26 maart, 11:00 u. Serie: Het Zondagochtend Concert Wolfgang A. Mozart Mauerische Trauermusik Franz Schubert Mis nr. 5, D. 678 Vocale solisten; Groot Omroepkoor en o.l.v. Frieder Bernius Petra Botma en Renate van Riel heten alle vrienden van harte welkom. Fagottisten Desirée van Vliet en Birgit Strahl en hoboïste Yvonne Wolters demonstreren het maken van rieten voor hun instrumenten. Harm Bakker vertelt alles over het maken van strijkstokken. In de net gerenoveerde Studio 2 vertelt Nanette Bakker met veel humor anekdotes en historische verhalen over het. De opening door Hans Zonderop, Mark Haeldermans en Vincent Cox

8 Vrijdag 31 maart, 20:15 u. Bedrich Smetana De Moldau Frédéric Chopin Pianoconcert nr. 2 Wiltold Lutoslawski Concert voor Orkest Ronald Brautigam, piano; o.l.v. Krzyzstof Urbanski Donderdag 6 april, 12:30 u. Muziekcentrum van de Omroep, Hilversum Serie: MCO Lunchconcerten Matijs de Roo and the centuries surround me with fire Julia Westendorp, sopraan; Olivia Vermeulen, mezzosopraan; Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Alexander Vedernikov Het Woudensemble speelt een deel uit Bruckners strijkkwintet. Solisten: Hella Termeulen en Estelle Huibers (zang) en Pieternel Tils (viool). Zaterdag 8 april, 14:15 u. Matijs de Roo and the centuries surround me with fire Sergej Prokofiev Vioolconcert nr. 1 Dmitri Sjostakvitsj Symfonie nr. 4 Simone Lamsma, viool; Julia Westendorp, sopraan; Olivia Vermeulen, mezzosopraan; o.l.v. Alexander Vedernikov Violiste Mariska Godwaldt Foto gemaakt door één van de vrienden van het RFO UITGELICHT in deze rubriek stellen ensembles uit het RFO zich aan u voor Dirigent Manuel Visser. Vrijdag 14 april, 20:15 u. Wolfgang Rihm Deus Passus Vocale solisten; Groot Omroepkoor en o.l.v. Markus Stenz Voor de verdere concerten in dit seizoen kunt u de website raadplegen: Als klap op de vuurpijl spelen leden van het RFO samen met leerlingen van de Akademie Muzikaal Talent. Het slot van een prachtige Vriendendag! Het Woudensemble Het Woudensemble is een strijkkwintet, gevormd door leden van het : Mariska Godwaldt, Pedja Milosavljevic, Annemarie Konijnenburg, Annemijn den Herder en (inmiddels oud-rfo er) Wim Hülsmann. Het ensemble dankt zijn naam aan de sfeervolle Woudkapel in Bilthoven, waar het drie à vier concerten per jaar verzorgt. Zo klonk daar op 18 november j.l. het strijkkwintet van Anton Bruckner. Op 17 februari 2017 wordt het ensemble uitgebreid met violist Kees Hülsmann en celliste Mariette Landheer en het programma belooft dan twee nader aan te kondigen strijksextetten. Op 2 juni 2017 zullen het Phantasy Quintett van Ralph Vaughan Williams en het Kwintet nr. 2, opus 111 van Johannes Brahms worden uitgevoerd. Dit programma wordt op 20 juni herhaald in het Raadhuis van Hilversum, met toevoeging van het Kwintet nr. 2, opus 87 van Felix Mendelssohn. Voor meer informatie of het bestellen van kaarten kunt een een mailtje sturen naar woudensemble@gmail.com 14 15

9 VRIENDENAANBIEDING AVROTROS VRIJDAGCONCERT VRIENDENAANBIEDING NTR ZaterdagMatinee Er is ook weer een concert in Tivoli Vredenburg waar de vrienden van het RFO met korting naar toe kunnen. Dit betreft het concert van Men betaalt dan slechts E17,- per kaart (i.p.v. E34,-) 3 maart 2017 Russische romantiek o.l.v. Vasily Petrenko en Maria Milstein [viool] Vrijdag 3 maart 2017, 20:15 uur TivoliVredenburg AVROTROS Vrijdagconcert Omroep: AVROTROS Vasily Petrenko, dirigent Maria Milstein, viool Glazoenov - Vioolconcert Skrjabin - Le poème de l extase Rachmaninov - Derde symfonie Extatische muziek Skrjabin wilde zijn Poème de l Extase aanvankelijk Poème orgiaque noemen, en daar is wel wat voor te zeggen. Volgens hem symboliseert zijn extatische muziek de transcendente doorbraak van de mens tot een nieuw bewustzijn. De iets meer nuchtere componisten Aleksander Glazoenov en Dmitri Sjostakovitsj hoorden er vooral een uitbundige, religieuze en erotische bezetenheid in. Vasily Petrenko is de gedroomde dirigent voor dit Russische programma. Bestelprocedure U kunt uw kaart bestellen via Via zoekwoord Vrijdagconcert krijgt u een lijst met alle AVROTROS Vrijdagconcerten. Kies voor vrijdag 3 maart en vervolgens Bestel tickets. U kunt nu zelf de stoelen kiezen op de zaalplattegrond. Daarna klikt u rechtsboven op Bestel stoelen. Op de volgende pagina gaat u eerst naar het veld Coupon. Hier kunt u de kortingscode vriendrfo invullen. De korting van 17,- per kaart wordt dan vanzelf verrekend. Vervolgens klikt u op Afrekenen. Na afloop van dit concert is er een meet & greet met de dirigent en soliste in de publieksfoyer. Ook de musici borrelen daar! Ook bieden wij U, als Vrienden van het iets extra s aan voor het concert van de NTR ZaterdagMatinee van 21 januari 2017 Dit concert mogen wij U aanbieden voor 25,- p.p. voor 1e rang tarief (CJP, pas 65 korting en overige aanbiedingen zijn hierop niet van toepassing) (Kein) Abschied Edo de Waart en authentieke Tsjaikovski Zaterdag 21 januari 2017, 14:15 uur Edo de Waart, dirigent Kirill Gerstein, piano Schreker - Vorspiel zu einem Drama De Leeuw - Abschied Tsjaikovski - Eerste pianoconcert (Nederlandse première van de oorspronkelijke versie) Edo de Waart en de laatromantiek In 1973 leek Reinbert de Leeuw met de symphonische Dichtung Abschied niet alleen afscheid te nemen van de Duitse romantiek en het daaruit voortvloeiende expressionisme, hij was ook van zins het componeren er aan te geven. Gelukkig kwam hij hierop terug. Zo klonk in februari 2014, ter gelegenheid van de vijfenzeventigste verjaardag van de dirigent en componist, het veelgeprezen Der nächtliche Wanderer in de ZaterdagMatinee, een verdere uitwerking van de thematiek die De Leeuw in Abschied al aansneed. Nu keert Abschied terug op de plek waar het hoort: het concertpodium. Omringd door het zuchtende expressionisme van Franz Schreker het Vorspiel zu einem Drama werd vlak voor de Eerste Wereldoorlog geschreven en de onbekommerde romantiek van Tsjaikovski ontpopt het werk zich tot scharnier tussen verschillende tijden. De oorspronkelijke Tsjaikovski Bijzonder is ook dat de inzet van Tsjaikovski s Eerste pianoconcert deze keer een verrassing biedt. In plaats van de vermaarde openingsakkoorden uit de definitieve derde versie een versie die waarschijnlijk niet eens van de componist zelf afkomstig is klinkt hier een dromerig begin. Een mooie rehabilitatie van het oorspronkelijke idee van de componist. Bestelprocedure voor de NTR zaterdagmatinee van 21 januari 2017 Indien u in bezit bent van internet kunt u reserveren via Na het selecteren van de datum 21 januari 2017 en de gewenste plaatsen, klikt u op reserveer uw stoelen en vervolgens logt u in. Op de pagina uw bestelling voegt u de actiecode ZM210117VR toe, waarna het kortingsbedrag onderaan de pagina verschijnt. Tot slot kunt u de bestelling afronden door betaal aan te klikken. Aanbieding is alleen geldig op basis van het reguliere tarief 1 e rang. CJP-/Pas 65 korting en overige aanbiedingen zijn hierop niet van toepassing. Indien u niet via internet kunt reserveren is telefonisch reserveren mogelijk, dagelijks van 10 tot 17 uur, met de Concertgebouwlijn op telefoonnummer (1 E p/g). Ook voor telefonische reserveringen dient u de actiecode ZM210117VR op te geven. Wij wensen u op 21 januari een prachtige Matinee toe! 16 17

10 door Joris van Rijn 18 KOORDDANSEN Tijdens een tweeweekse repetitieperiode met het RFO op de opera Don Quixote (Massenet) in april 2006 stelde Jaap van Zweden mij ineens vragen over mijn instrument. Of het een leeninstrument was en of deze me beviel. Trots als ik was op mijn toen onlangs aangekochte instrument (een Lupot uit 1795) antwoordde ik hem oprecht dat ik het een mooi instrument vond. Op mijn achterdochtige vraag of hij er misschien anders over dacht kwam een geheimzinnig Nee hoor. Maar ik heb wellicht nog iets voor je. De week hierna kwam Jos Lammerse, onze 1 e fagottist, s ochtends naar me toe: Jaap heeft iets op je stoel neergelegd. Ik zag het net gebeuren! En daar lag een beauty: een blanke barokke schoonheid uit 1686 van de hand van de nog niet zo oude Antonio Stradivarius. Overduidelijk was de vorm van Nicolo Amati de meester van Stradivarius - te ontdekken in het instrument. Ik heb haar omarmd en om half tien bij het stemmen van het orkest, met Jaap voor me op de dirigentenbok, speelde ik mijn eerste losse snaren op een Strad. Don Quixote viel in het niet bij de nieuwe ervaring die ik toen tijdens de repetitie had. Met een dikke grijns op z n gezicht zei Jaap tijdens een klein solootje samen met de sopraan: Niet slecht voor de eerste dag op een Strad! Opvallend aan deze eerste kennismaking was voor mij het zoete, bescheiden geluid vlak bij mijn oren. Bij deze violen moet je vertrouwen op de projectie die het instrument heeft achterin de zaal. Als je m forceert gaat het kreunen: alleen vrij geluid zal tot achterin hoorbaar zijn. Dit was echt een totaal andere manier van spelen dan ik gewend was op mijn Lupot. De weldoender die door Jaap in 2006 in de arm was genomen om een topviool in bruikleen te geven op mijn positie in het RFO, heeft uiteindelijk besloten dat deze mooie Strad. uit 1686 toch naar iemand anders ging. Na een paar maanden wennen was ik er zelf ook achter gekomen dat de prachtige zoete klank van dit instrument toch iets te klein was voor solo s in een groot orkest. Na het uitproberen van verschillende violen kreeg ik van Jaap na wat omzwervingen het instrument in bruikleen waar onze andere concertmeester Elisabeth Perry een tijdlang op gespeeld had. De naam Stradivarius staat op het etiket en veel van deze viool is waarschijnlijk in zijn werkplaats te Cremona vervaardigd. Het instrument is een composiet van verschillende onderdelen uit zijn werkplaats en de experts zijn het erover eens dat op z n minst een gedeelte van het instrument in 1720 door Stradivarius zelf gemaakt is. Strad. of niet: deze viool heeft een waanzinnige projectie en helderheid en - als je er mee hebt leren omgaan - een enorm kleurenpalet. De bespeelbaarheid van het instrument is soms een uitdaging. Het beste kun je het vergelijken met koorddansen: altijd op zoek naar de ideale combinatie van streeksnelheid, druk en plaatsing tussen kam en toets. Maar als je de ideale manier hebt gevonden dan loont het de moeite dubbel en dwars. Nogmaals veel dank aan de gulle bruikleengevers voor dit avontuur! door Freek Sluijs NIEUWE CD MET WERKEN VAN HERMAN STRATEGIER Een nieuwe cd met oude opnames van onder meer het RFO verschijnt binnenkort op het label ET CETERA. Composities van de Nederlandse componist Herman Strategier zijn op initiatief van de stichting die zijn naam draagt door Nico Schrama geselecteerd: - Rapsodia Elegiaca met het RFO olv Bernard Haitink, een NTS-opname van 22 april Musique pour faire plaisir door het RKO olv Roelof Krol voor de VPRO - Het accordeonconcert met John Holvast als solist en het RKO olv Paul Hupperts (een KRO-opname van 24 november 1971) - Een opname van het sextet voor blazers en piano door het Hexagon Ensemble voor de NPS - Partita in modi antichi, het RKO olv Henk Spruit voor de KRO-microfoons op 19 September Prelude en fuga door het RFO olv Jean Fournet voor de NCRV op 3 december De radio-orkesten speelden vroeger veel productie-opnames in opdracht van de diverse omroepen. Complete composities werden achter elkaar gespeeld, soms werden stukken overnieuw opgenomen om fouten te kunnen verbeteren en de beste fragmenten werden dan aan elkaar geplakt. Tot ver in de jaren 80 gebeurde dit op geluidsband en werd met knippen en plakken van de tape de beste selectie opnames aan elkaar gezet tot een klinkend geheel. Het copy/paste-principe dat wij nu in het digitale tijdperk kennen vond zijn origine in deze techniek. De geluidsbanden zijn door Beeld&Geluid naar het digitale domein omgezet -Hexagon was al digitiaalen ik heb alles soms met kleine correcties aan de klank en verwijdering van geroezemoes tussen de delen achter elkaar geplaatst zodat de cd-perserij er mee voort kan. Deze cd biedt naast een beeld van een deel van de muziek van Herman Strategier ook een beeld van de uitvoeringspraktijk bij de radio-orkesten en de opnametechniek bij de omroep over die jaren. Helaas komen wij bij diezelfde omroep tegenwoordig er niet meer aan toe om dergelijk repertoire uit te voeren. Daarmee is deze cd dus tevens een document van verdwenen Nederlandse cultuur. COLOFON Eindredactie: Ellen Versney Redactiemedewerkers: Henk de Vlieger, Renate van Riel, Robert Meulendijk Lay-out: Catouche grafisch ontwerp en fotografie - Esther de Bruijn Fotografie: Alexander van den Tol, Esther de Bruijn 19