Intro. Vlerk 23/2 (2006) 49

Transcriptie

1 Intro Het voorjaar zit er weer op en op het moment van schrijven (half juli) zit het broedseizoen er voor de meeste soorten op. Het was een koud voorjaar waardoor de aankomst van veel soorten later was dan we gewend waren de afgelopen jaren. Ook het broeden begon bij de meeste soorten wat later, zoals de weidevogels die 1-2 weken later waren. Als het dan lopende het voorjaar wat warmer wordt dan hou je je hart vast dat niet een groot aantal legsels de race tegen de maaimachineklok zal verliezen. Dat viel echter mee want ook de eerste snee maaien was dit voorjaar later, waardoor er dit jaar wat meer weidevogelpulli uit het ei kropen. Ook was het dit voorjaar vrij nat en ook nog laat hoog water (eind mei) waardoor het gunstig uitpakte in de aantallen van natte graslandsoorten zoals Zomertaling, Slobeend en Watersnip. De komende maanden zullen de resultaten van de broedvogeltellingen geleidelijk weer boven komen drijven zodat de werkelijke aantallen en ontwikkelingen duidelijk wordt. De komende maanden beginnen weer de typische najaarsen wintertellingen zoals de trek- en watervogeltellingen. In deze bijdrage van ons periodiek wordt naast aankondigingen van die trektellingen verslag gedaan van het pluizen van Ransuilbraakballen, Raven nader bekeken, excursienieuws, verslagen en aankondigingen vermeld. De voorbereiding voor de publicatie over de ZO-Veluwe loopt aardig op schema en er is in de afgelopen half jaar een hoop werk verzet (alleen al stippen gezet!) door een groot aantal leden. In de voorgaande maanden is er een stagiair van Larenstein via SOVON bezig geweest met een aantal voorbereidende zaken voor de tekstenschrijverij welke in het komende najaar en winter zal plaatsvinden. We zien graag dat leden een bijdrage leveren aan het schrijven van de soortteksten en voor info of opgave kun je terecht bij Jan Schoppers. In deze Vlerk wordt de stand van zaken van dit project verder uit de doeken gedaan. De publicatie over de ZO-Veluwe zal een van de hoofdactiviteiten worden in het komende 25-jubeljaar. Binnen het bestuur wordt daar stevig over nagedacht maar we willen natuurlijk ook de mening van de leden horen over de invulling hiervan. Gedacht wordt aan een speciale (buitenlandse) excursie, bijzondere lezingen, speciale Vlerk-uitgave, de website en excursie met barbecue. Zoals gezegd: ideeën en suggesties zijn zeer welkom bij het bestuur. Rest ons nog jullie een fijne vakantieperiode te wensen en veel plezier in het veld. Wellicht zien we je op een ledenbijeenkomst. We hebben weer een aantal interessante lezinghouders kunnen strikken. Let op de locatie van de ledenbijeenkomsten omdat de stadsboerderij op korte termijn nog onzeker is. Bestuur en redactie Vlerk 23/2 (2006) 49

2 Foto. Steenuil, Leuvenseweg, Groessen, 19 juni 2006 (Erik de Waard) 50 Vlerk 23/2 (2006)

3 Oproepen en aankondigingen Ledenbijeenkomst op donderdag 14 september met een lezing door Jaap Bouwman: Libellen meer dan alleen vogelvoer Als vogels de kans zouden krijgen dan zouden ze maar wat graag libellen eten. Een volwassen libel heb je echter niet zo maar te pakken en er zijn slechts enkele soorten die daar handigheid in hebben. Een enkeling zoals de Boomvalk heeft er zelfs een specialisme van gemaakt. Gelukkig overleeft een groot deel van de libellen de aanslagen van vogels en andere dieren waardoor we jaar in jaar uit kunnen genieten van deze prachtige dieren. In deze lezing staat het leven van libellen centraal waarbij hun bijzondere levenswijze en allerlei leuke weetjes aan bod komen. In het tweede deel wordt aandacht besteed aan de soorten die het slecht doen en ook met name aan de soorten die het goed doen in ons land en hoe dat komt. Heeft de achteruitgang en vooruitgang van libellen dezelfde oorzaken als bij vogels of spelen heel andere zaken een rol? Kortom een voor veel mensen interessante lezing van een voor een aantal onbekende diergroep met veel mooie foto's. NIVON-gebouw De Molenbeek in de Molenbeekstraat 26A Arnhem. Aanvang uur. Vogelfestival 2006 op augustus in de Oostvaardersplassen Het Vogelfestival is een samenwerking tussen Vogelbescherming Nederland, Staatsbosbeheer en SOVON Vogelonderzoek Nederland. Vogel- en natuurliefhebbers van jong tot oud kunnen hier hun hart ophalen. Het thema van dit jaar is roofvogels. Zeer toepasselijk omdat dit roofvogelrijke gebied er dit jaar ook een nieuwe broedvogel van Nederland, nml. de Zeearend. De kans is aanwezig dat u (net zoals vorig jaar) deze vliegende deur op een excursie kunt zien. Er zijn lezingen, exposities, filmvoorstellingen, excursies, workshops, jeugdactiviteiten, reisverhalen, prijsvragen, presentatie en verkoop van boeken, optiek, vogelvoer, kunst, outdoorproducten etc. De Oostvaardersplassen, Bezoekerscentrum Staatsbosbeheer, Kitsweg 1 (bij Knardijk/spoorviaduct), Lelystad. Trektellingen bij Dieren en Elten Na twee jaar tellen bij Dieren langs de IJssel wordt er ook dit najaar aldaar weer geteld. Dit is zeer goed bevallen met veel leuke soorten en aantallen en in dit nummer een impressie van de resultaten. Bij Dieren is in het midden van de jaren tachtig ook al 3 jaar geteld en het wordt nu interessant om te zien wat er veranderd is. Geteld wordt er op een punt langs de IJssel welke te bereiken is vanaf de veerstoep. We zijn te gast op het eigendom van Stichting Twickel in een deel dat niet voor publiek toegankelijk is. De planning is om zoveel mogelijk Vlerk 23/2 (2006) 51

4 dagelijks te tellen van een half uur voor zon op tot twee uur erna (zgn. vroege ochtendtelling) in de periode 1 augustus tot 1 december. Voor opgave, informatie en de tellingen kan men zich melden bij Bob Coenen , bob.coenen@tele2.nl Bij Elten gaan we al weer het elfde jaar in voor het tellen van de roofvogeltrek. Vorig jaar (2005) was zoals ieder jaar weer een bijzonder jaar met hoogte- en dieptepunten. Nog nooit werd er zo enthousiast geteld, maar liefst 95 tellingen in 565 uur. In de weken is er op 95 van de 119 dagen (80%) een telling uitgevoerd. Met uitzondering van de eerste drie (minder tellingen) was het aantal soorten (14) laag. Er konden geen nieuwe worden bijgeschreven maar zeker vermeldenswaardig zijn de Zwarte Wouw en Ruigpootbuizerd (beide 1) die passeerden. Een opvallend hoog aantal van 160 Wespendieven werd er gezien, maar dat is puur ingegeven door de goede teldekking in de periode half augustus tot half september. Als we corrigeren naar telinspanning dan blijkt 2005 in de reeks van jaren een gemiddeld jaar. Het was een mager jaar voor Rode Wouw, Sperwer en Boomvalk en voor het eerst in acht jaar hadden we geen Roodpootvalk. Het was een goed jaar voor de Blauwe Kiekendief. Andere leuke soorten waren Kleine Rietgans en Ortolaan. De tellingen vinden overdag plaats globaal tussen 10 en 17 uur in de periode begin augustus tot eind november. Wekelijks wordt er op 3-7 dagen geteld waarbij de zaterdag en zondag sowieso vaste prik zijn. Voor opgave, informatie en de tellingen kan men zich melden bij Jan Schoppers , jan.schoppers@planet.nl Van Elten zal wekelijks op onze website een verslag staan. De resultaten van Dieren staan dagelijkse weergegeven op Foto. Ruigpootbuizerd, telpost Eltenberg, november 2002 (Toon Scholten) 52 Vlerk 23/2 (2006)

5 Trektellingen bij Dieren, najaren 2004 en 2005 Bob Coenen Inleiding Nadat vanaf 1981 tot en met najaren achtereen de trektelpost "Ons Genoegen" bij Arnhem was bemand, werd in overleg besloten om in 2004 de trektellingen naar Dieren te verplaatsen. We waren benieuwd of we bij Dieren andere soorten zouden zien en of we van de talrijke soorten andere aantallen zouden registreren dan we bij Arnhem gewend waren. De telpost Dieren, aan de oever van de IJssel in de uiterwaarden, staat nl. model voor een waterrijk open agrarisch landschap en de telpost Arnhem, direct ten zuiden van de Veluwe, staat model voor een zwaar bebost landschap. Volgens eerdere studies zullen vogels boven voor hun aantrekkelijk landschap in hogere aantallen trekkend worden waargenomen dan boven onaantrekkelijk landschap. De mogelijkheden om te foerageren en te rusten spelen hierbij een rol. Dit komt o.a. tot uitdrukking in de geringere vlieghoogte boven aantrekkelijk landschap waardoor deze vogels eerder worden opgemerkt. Daarnaast was het alweer lang geleden dat de telpost Dieren gedurende een heel najaar gebruikt werd (van 1984 tot en met 1986). Wellicht kunnen met een nieuwe serie tellingen bij Dieren opmerkelijke verschillen of overeenkomsten worden aangetoond met de periode van twintig jaar geleden. Methode Er werden in najaar 2004 en 2005 vroege ochtendtellingen van 2,5 uur uitgevoerd van zichtbare landtrek. De telling start telkens een half uur vóór zonsopkomst. De trektellingen geschiedden volgens de handleiding van de Landelijke Werkgroep Vogeltrektellen (LWVT 1985). In 2004 ging het om 99 tellingen tussen 31 juli en 3 december en in 2005 om 110 tellingen tussen 4 augustus en 2 december. In de maanden september en oktober is bijna elke ochtend geteld met in 2005 vanaf 23 augustus tot en met 27 november slechts één gemiste ochtendtelling! Dit hoge aantal tellingen staat mede garant voor een zeer betrouwbaar beeld van de trek. Aantallen De gecorrigeerde seizoenssommen (Gsot) van het aantal getelde vogels bedragen in 2004 en 2005 respectievelijk exx en exx. In de "Top 10" van de meest getelde soorten overheersen de vogels die foerageren in het agrarisch landschap. De verschillen in soorten op de twee afzonderlijke "Top 10"-lijsten is gering: de Keep neemt in 2005 de plaats in van de Boerenzwaluw. Aan de hand van de analyse van drie soorten die kunnen worden gerekend tot de "agrarische" soorten, nl. Graspieper, Veldleeuwerik en Kramsvogel, wordt bekeken of het beeld uit 2004 en 2005 past in de hypothese dat boven een telpost als Dieren hogere aantallen van deze soorten zijn te verwachten dan boven een telpost als Arnhem. Daarna wordt een viertal vertegenwoordigers van de "bossoorten" onder de loep genomen, nl. Vink, Sijs, Koperwiek en Zanglijster, om te zien of de omgekeerde veronderstelling (minder talrijk bij Dieren dan bij Arnhem) ook nog actueel is. Vlerk 23/2 (2006) 53

6 Tabel 1: talrijkste soorten in 2004 en 2005 op telpost Dieren, totaalaantal en ochtendmaximum van deze soorten en de datum van het ochtendmaximum Soort Gsot Max. Datum Soort Gsot Max. Datum 1. Graspieper sep 1. Kievit okt 2. Kolgans okt 2. Spreeuw okt 3. Kievit okt 3. Kolgans okt 4. Houtduif nov 4. Houtduif dec 5. Spreeuw okt 5. Vink okt 6. Kramsvogel nov 6. Veldleeuwerik okt 7. Veldleeuwerik okt 7. Graspieper sep 8. Vink okt 8. Keep nov 9. Boerenzwaluw sep 9. Koperwiek okt 10. Koperwiek okt 10. Kramsvogel nov Graspieper In 2004 was de Graspieper dus de talrijkste soort met 7002 exx. In alle voorgaande jaren waren er nog niet zoveel geteld in één najaar want het maximum voor Arnhem bedraagt 4433 exx (1984). Het leek duidelijk dat we bij Dieren nou eenmaal veel meer Graspiepers te 54 Vlerk 23/2 (2006)

7 verwachten hebben dan bij Arnhem. Het was dan ook verbazingwekkend dat we het in 2005 met de helft van het aantal moesten doen van 2004 nl exx. Als we kijken naar het aantalsverloop zien we dat het verschil uitsluitend wordt veroorzaakt in de weken 39 en 40 (24 september t/m 7 oktober) (figuur 1). Op een andere telpost met een hoge en constante telinspanning, De Vulkaan bij Den Haag, bedroeg het aantal Graspiepers in 2004 in deze periode een factor 2.5 hoger dan in Een significant aantalsverschil tussen de twee afzonderlijke jaren lijkt reëel want er zijn ook geen weersinvloeden die het verschil kunnen verklaren. Figuur 1. Aantal Graspiepers per standaardweek Veldleeuwerik Een andere "agrarische" soort, de Veldleeuwerik, trok in tegenstelling tot de Graspieper in 2005 meer door dan in De 4705 exx van 2005 was ook weer ruim meer dan het maximum van Arnhem in 23 jaar jaar tellen, nl exx (1982). Ook de 2950 exx van 2004 werd door Arnhem maar door twee jaren overtroffen: naast 1982 was dat 1990 (3176 exx). Het doortrekverloop van de Veldleeuwerik was tussen de twee afzonderlijke jaren verschillend. In 2004 was er een scherpe piek in week 41 waarna de trek na weken 42 en 43 wel als voorbij kon worden beschouwd. In 2005 volgde het patroon dat van 2004 tot en met week 43 waarna er een tweede nog grotere piek volgde in week 44 met een uitloop in week 45 (zie figuur 2). Vlerk 23/2 (2006) 55

8 Figuur 2. Aantal Veldleeuweriken per standaardweek Figuur 3. Aantal Kramsvogels per standaardweek 56 Vlerk 23/2 (2006)

9 Kramsvogel Eenzelfde analyse als voor de Veldleeuwerik kan gemaakt worden voor de Kramsvogel. Ook bij deze soort was één van de jaren, nl (3203 exx) goed voor een hoger maximum dan dat van Arnhem, nl exx (1984). De Kramsvogel is daarnaast bekend om zijn jaarlijks fluctuerende aantallen als doortrekker. Er is daarbij een verband aangetoond tussen het aantal doortrekkers en de timing van de doortrek. Late doortrek is dan synoniem voor lage(re) aantallen. In zowel figuur 3 als tabel 2 kunnen we een bevestiging van dit verband zien als we de twee afzonderlijke jaren als voorbeeld nemen. In 2005 loopt de trek ongeveer twee weken achter en is het seizoensaantal 40 % lager. Tabel 2: Doortrekpatroon en totaalaantal van Kramsvogel in 2004 en 2005 op telpost Dieren Kramsvogel Gsot 2004: 3203 exx Gsot 2005: 1917 exx D10 (datum 10% gepasseerd) 22-okt 27-okt D50 (datum 50% gepasseerd) 2-nov 16-nov D90 (datum 90% gepasseerd) 10-nov 22-nov Samengevat lijkt de hypothese nog steeds te kloppen dat van deze agrarische soorten er stuctureel meer worden geteld boven een telpost als Dieren dan boven een telpost als Arnhem terwijl de telposten hemelsbreed minder dan twintig kilometer uiteen liggen. Het maximum van Arnhem in 23 jaar tellen is na twee jaar tellen bij Dieren door alle drie soorten al verbeterd nl. Graspieper en Kramsvogel in 2004 en Veldleeuwerik in Ook de aantallen van Graspieper en Kramsvogel in 2005 en Veldleeuwerik in 2004 bevinden zich ruim boven het gemiddelde van de jaren bij Arnhem. Bossoorten De vogels die vooral in bossen foerageren werden bij Dieren inderdaad veel minder trekkend waargenomen dan op de Arnhemse telpost. We hebben zelf kunnen vaststellen dat er enkele grote groepen Koperwieken zeer hoog overvlogen (> 200 meter hoog). Deze groepen werden met enig fortuin gevonden en alleen maar omdat de groepen zo groot waren. Op die dagen werd op telposten in een beboste omgeving wel zeer veel zichtbare trek van deze bossoorten geregistreerd. Het is zeker dat we veel van deze hoog vliegende bosvogels gemist moeten hebben. Tabel 3: vergelijking van de totalen van een aantal bosvogels op de telpost Dieren in 2004 en 2005 met de gemiddelden van die soorten op de telpost Arnhem in de gehele periode ( ) en in de laatste tien jaar ( ) Gsot 2004 Dieren Gsot 2005 Dieren Gem Gem Arnhem (exx) Arnhem (exx) Vink Sijs Koperwiek Zanglijster Vlerk 23/2 (2006) 57

10 Als we de aantallen van deze vier bovenstaande soorten vergelijken met de minima van Arnhem wordt het beeld nog duidelijker. De aantallen van Sijs, Koperwiek en Zanglijster in zowel 2004 als 2005 zijn lager dan de minima in 23 jaar "Ons Genoegen". Alleen het aantal van Vink in 2005 laat één jaar Arnhem achter zich nl. het magere jaar Ook bij de bossoorten lijkt het patroon dus nog steeds van toepassing dat van deze soorten gewoonweg minder (zichtbare) trek te verwachten is op de telpost Dieren dan op de telpost Arnhem. Invasiesoorten 2004 In 2004 waren er twee zg. invasiesoorten te noteren: de Vlaamse Gaai en de Kruisbek. Dat we nog een redelijk aantal waarnemingen hadden van de Kruisbek is opvallend omdat deze naaldbosbewoner helemaal niets te zoeken heeft in het agrarisch waterrijk landschap. Het ging vaak om uitsluitend gehoorde vogels die waarschijnlijk net vertrokken waren van de Veluwe, want vrijwel alle vogels vlogen (ook hoorbaar) in richtingen rond oost. De luide roep in combinatie met het mogelijk nog gaan winnen van vlieghoogte vlak na vertrek heeft er dus waarschijnlijk voor gezorgd dat in oktober op de meeste ochtenden de Kruisbek is gehoord of zelfs gezien. Van de (Vlaamse) Gaai treedt gemiddeld eens per zeven jaar een invasie op. In de meeste jaren worden er nauwelijks Gaaien als trekker opgeschreven, ook op de telpost Arnhem. Maar in 2004 was het weer zover: tussen en zijn er 71 exemplaren de telpost Dieren gepasseerd. De meeste vogels werden in de laatste drie kwartieren van de tellingen opgemerkt. Van Gaaien is bekend dat zij in het najaar juist veel midden op de dag trekken. Het geluk was dat 2 oktober 2004 was uitverkoren tot World Bird Watch waardoor de telpost langer dan gewoonlijk was bezet. Hierdoor hebben we juist het hoogtepunt van de Gaaien-invasie in Nederland kunnen meemaken met op onze telpost 31 exx tijdens de reguliere vroege ochtendtelling en daarna nog 103 exx tot uur. Toen we om uur de telpost verlieten was de Gaai vrijwel de enige soort die nog trok. Invasiesoorten 2005 In 2005 sprongen vooral de invasies van Zwarte Mees en Barmsijs in het oog al vielen de absolute aantallen wat tegen. Vanaf begin september lieten Zwarte Mezen zich vooral langs de kuststrook in flinke aantallen stuwen. In de rest van Nederland werd ook trek opgemerkt van deze soort maar dan m.n. in beboste kontreien en in beduidend bescheidener aantallen. 58 Vlerk 23/2 (2006)

11 Net als bij de Zwarte Mees werden vooral langs de kust veel trekkende Barmsijzen gezien. Wij kregen bij Dieren ook een bescheiden deel te verwerken met een totaal van 208 exx. In de meeste najaren is het aantal trekkende Barmsijzen echter op de vingers van twee handen te tellen. Vanaf is de Barmsijs bijna elke ochtend waargenomen, hetzij alleen gehoord, en daarmee bevestigt deze soort ook dit jaar weer het patroon dat invasies van Barmsijzen plaatsvinden in november. Bijzondere soorten en bevindingen De telpost Dieren is een erg goede plaats om te zijn als je regionaal schaarsere en zeldzamere soorten wil zien. Er zijn allerlei soorten steltlopers waargenomen, zowel trekkend als tijdelijk aanwezig, zoals Watersnip, Groenpootruiter, Bontbekplevier, Regenwulp of zelfs Bonte Strandloper of Krombekstrandloper. Daarnaast vielen andere aan water gebonden vogels op zoals Purperreiger, Lepelaar, Kleine Zwaan en Kleine en Grote Zilverreiger. Ook Duinpieper, Grote Pieper, Beflijster, Ortolaan, Sneeuwgors en IJsgors zijn niet aan onze ogen ontsnapt. De meeste dagen waren één of meerdere IJsvogels in de buurt en vanaf half oktober is in beide jaren minimaal één Waterpieper aanwezig geweest die vaak dichtbij op een steen ging zitten. Visarenden zijn in beide jaren op twee dagen gezien: het ging in beide jaren (toevalligerwijze?!) om (2004: 1 exx; 2005: 1 exx) en om (2004: 2 exx: 2005: 3 exx). Nog een curieuze overeenkomst is dat in beide jaren de "topochtend" was mede dankzij maximale aantallen van de Kievit. Dieren 2006 Eind juli gaan we beginnen aan ons derde seizoen op de trektelpost Dieren. Ben je geïnteresseerd om mee te tellen of om de telpost eens te bezoeken, schroom dan niet om contact met me op te nemen: telefoon Dankwoord Mijn dank gaat allereerst uit naar medetellers Jan Schoppers, Marcel Ruijs, Norbert Lucassen, Symen Deuzeman, Hans Quaden, Jos Pilzecker, Henk Sierdsema en Vincent de Boer die mogelijk hebben gemaakt dat we de afgelopen twee jaar zoveel telgegevens hebben geproduceerd. Tevens gaat mijn dank uit naar Olaf Klaassen voor het nalezen en beoordelen van de eerste versie van dit verhaal. Bronnen en Literatuur LWVT Handleiding tellen van zichtbare landtrek (tweede versie). LWVT, Arnhem. Lensink R Koperwieken ZW 4, vogeltrek in het binnenland. Wetenschappelijke mededeling 217. KNNV, Utrecht Lensink R Trektellingen in het najaar van 1998 op de telpost Ons Genoegen. Vlerk, jaargang 16 nummer LWVT Vogeltrek over Nederland. Schuyt & Co, Haarlem. Trektellen.nl, vogeltrektellingen en ringvangsten in Nederland, België, Groot-Brittannië en Frankrijk. Vlerk 23/2 (2006) 59

12 Ransuilen zijn ook vogelliefhebbers Edwin Witter De vondst van een vogelringetje in een braakbal van een uil of roofvogel mag normaal gesproken beschouwd worden als een "krent in de pap". Maar wat als er meerdere ringetjes op één roestplaats of zelfs meerdere ringetjes in één braakbal worden aangetroffen? Eind februari van dit jaar werd ik rond zeven uur 's avonds verrast door een Ransuil die vlak voor het raam van mijn achtertuin opdook om vervolgens in één van de twee kleine fluweelbomen neer te strijken. De Ransuil zal hoogstwaarschijnlijk interesse gehad hebben in de slaapplaats van huismussen, vlak voor mijn raam. Dit was voor mij aanleiding eens te gaan kijken op de roestplaats van Ransuilen, met de vraag of het jagen langs slaapplaatsen van vogels terug te vinden was in de inhoud van hun braakballen. In mijn woonplaats Herwen is sinds mensenheugenis een gezamenlijke roestplaats van Ransuilen in gebruik. In 2002 had ik het aantal verblijvende uilen op 8 geschat, dit jaar zag ik 10 exemplaren, verspreid over 5 bomen. Bij het tellen van uitvliegende exemplaren blijkt het aantal zelfs nog wat hoger: op 5 maart telde ik 15 uitvliegende Ransuilen. De slaapplaats bleek tevens in gebruik bij een Kerkuil. Onder één boom werden ongeveer 10 braakballen van deze soort gevonden. De braakballen worden door de beheerder van het kerkhof voor een deel bij elkaar geveegd en met overig tuinafval in een hoekje gebracht. Van deze braakballen, samen met verse exemplaren onder de verschillende bomen die als roestplaats gebruikt worden, heb ik in eerste instantie circa 330 geplozen en de inhoud (circa 600 prooiresten) gedetermineerd (zie tabel 1). De braakballen van de Kerkuil zijn buiten beschouwing gelaten. Tabel 2: Aantal prooiresten in 330 braakballen van de Ransuil op een roestplaats van 15 uilen in Herwen soort aantal veldmuis 388 bosmuis 113 aardmuis 13 dwergmuis 10 huisspitsmuis 4 bosspitsmuis 4 zangvogel 49 bruine rat 18 kever 2 totaal 601 Het overgrote deel (circa 84%) van het dieet van de Ransuilen op de roestplaats in Herwen bestaat uit veldmuis en bosmuis. Met 49 prooiresten (8%) maken vogels wat aantal betreft 60 Vlerk 23/2 (2006)

13 ook een belangrijk deel uit van de prooien (figuur 1). Dit percentage is vergelijkbaar met de resultaten van een onderzoek naar prooiresten bij een tweetal roestplaatsen in Arnhem (Kwint en Schoppers, 1995). In het Immerloopark was het percentage vogelprooien opmerkelijk hoger (maximaal 11,6%) dan een roestplaats in Nieuwgraaf (maximaal 2,9 %). In 2005 werd echter nog geen 0,5% aan vogelresten aangetroffen in de braakballen van de Immerloo slaapplaats (de Boer 2006). Figuur 1. Procentuele verdeling van prooiresten in hoofdcategorien. Een ander overeenkomstig resultaat betreft de vondst van vogelringen in de braakballen. In de Immerloo-ballen werden 2 ringen gevonden. Destijds als een statistisch onverantwoorde trefkans getypeerd. Hetzelfde gevoel dat Kwint en Schoppers verwoorden met hun uitroep "Oh Fortuna" na deze vondst, bekroop mij toen ik al na het uitpluizen van 30 braakballen werd verrast met de aanwezigheid van een vogelringetje, even later gevolgd door een tweede en zelfs een derde! De vraag of de Herwense Ransuilen relatief veel vogels als prooi op hun dieet hebben werd vervangen door de vraag waarom ze een relatief hoog aantal geringde vogels eten. De verklaring voor het hoge aantal ringen werd duidelijk toen de terugmeldingen van het vogeltrekstation bekend waren. De vogels (alle drie Heggenmussen) bleken alle bij de Oude Waal geringd te zijn. Een combinatie van een hoge dichtheid aan geringde vogels in een bepaald tijdsbestek en predatie van één of meerdere Ransuilen met een voorkeur voor vogels zou in theorie tot nog meer ringvondsten moeten kunnen leiden. Om dit te toetsen heb ik nogmaals een grote zak met braakballen en resten van braakballen verzameld en enkel onderzocht op de aanwezigheid van vogelringen en andere vogelresten. Een uurtje pluizen leverde uiteindelijk nog zes ringen op, waarvan in twee gevallen er twee ringen in één braakbal werden gevonden! Tabel 2 geeft een opsomming van de aangetroffen ringen. Vlerk 23/2 (2006) 61

14 Tabel 2: ringvondsten in braakballen afkomstig van Ransuilen op een roestplaats in Herwen ringnummer Soort ringdatum opmerkingen G Staartmees 12 juni 2005 AD Heggenmus 12 juni 2005 AJ Pimpelmees 21 augustus 2005 in braakbal met AJ AJ Pimpelmees 21 augustus 2005 in braakbal met AJ AJ Koolmees 01 oktober 2005 in braakbal met AJ AJ Heggenmus 5 november 2005 AJ Heggenmus 5 november 2005 AJ Heggenmus 3 december 2005 in braakbal met AJ AJ Heggenmus 11 december 2005 Op de ringplaats bij de Oude Waal blijkt bij navraag bij de ringer een "constant effort site" (CES) te zijn, waar gedurende het broedseizoen op een standaard wijze vogels gevangen en geringd worden. In het najaar worden er eveneens vogels geringd. Dit levert per jaar ongeveer nieuw geringde vogels op, waaronder zo'n 75 Heggenmussen, 300 Koolmezen en 200 Pimpelmezen. De ringlocatie bevindt zich op een afstand van circa 2,5 kilometer ten zuidwesten van de roestplaats. Op de ringlocatie worden overigens regelmatig jagende Ransuilen waargenomen, er is zelfs eens een exemplaar in de mistnetten terechtgekomen en geringd. Foto. Een Rietgors wordt gemeten. CES-locatie Bijland (Michel Geven) 62 Vlerk 23/2 (2006)

15 Met dergelijk hoge aantallen geringde vogels is het hoge aandeel ringen in de braakballen goed te verklaren. Enerzijds zal een Ransuil in de directe omgeving van de ringplaats jagen, anderzijds zal in de direct omgeving van Herwen het aantal geringde vogels relatief hoger zijn. Discussie De oorspronkelijke vraag of er sprake is van één of meerdere voedselspecialisten binnen de groep van 15 Ransuilen blijft moeilijk te beantwoorden doordat alle braakballen letterlijk op één hoop geveegd zijn. Dat er Ransuilen zijn die zich gespecialiseerd hebben in het vangen van vogels is makkelijker vast te stellen bij broedplaatsen. Uit gegevens van een onderzoek in de gemeente Reusel (P. Wouters, 1999) blijkt dat er nesten zijn waaronder hoge percentages (17,9%, 25,6% en 38,5%) vogels als prooi zijn vastgesteld. Verder onderzoek in de komende winterperiode, waarbij de braakballen geraapt worden voordat de tuinman ze opruimt en waarbij onderscheid per roestboom kan worden gemaakt, zal wellicht een beter beeld geven over mogelijke "vogelspecialisten". Dat de aantallen vogelprooien per jaar sterk kunnen wisselen moge blijken uit het artikel van Vincent de Boer, elders in deze Vlerk. Hoewel het aanbod van muizen een voor de hand liggende verklaring voor de voedselkeuze is, lijkt het piekjaar van de veldmuis in de omgeving van Herwen niet te leiden tot een laag percentage vogelprooien. Nog een extra motivatie om volgend seizoen de voedselkeuze te onderzoeken. De vele (> 125) vogelresten (schedels, poten, snavelpunten en borstbenen) die ik verzameld heb zijn (nog) niet volledig op naam gebracht. Onder de prooien bevinden zich in ieder geval Merels, Spreeuwen en musachtigen/gorzen. Van de kleinere vogelsoorten zijn vrijwel geen restanten gevonden die tot identificatie van de soort kunnen leiden. Zo zijn in geen van de braakballen met vogelringen aanvullende aanwijzingen gevonden omtrent de soort, in de vorm van bijvoorbeeld schedelresten of snavelpunten. In de braakballen met twee ringen was, afgezien van de ringen, niet te achterhalen dat er sprake was van 2 prooien. Een bijkomstig voordeel van de vele ringvondsten is dat er een beter beeld te vormen is van het soortenspectrum. Op basis van schedelresten lijkt er een overschatting van de grotere soorten (grootte Huismus en groter) op te kunnen treden. Volgend seizoen zal de roestplaats zeker weer bezocht worden om meer gegevens omtrent geslagen vogelsoorten te verzamelen. Oproep Als er mensen zijn die kennis hebben om op basis van schedelresten en andere overblijfselen van vogels deze op naam te brengen hou ik mij van harte aanbevolen. Een woord van dank aan Michel Geven, die door zijn ringwerk het braakbalpluizen in Herwen een extra dimensie heeft gegeven en die mij, naar aanleiding van de ringvondsten, het ringen in de praktijk heeft laten zien. Literatuur de Boer V Voedsel van Ransuilen in het Immerloopark in het voorjaar van Vlerk 23 (2): P. Wouters Ransuilen in de gemeente Reusel, Blauwe Klauwier 25(3): 1-5, 1999 (via internet) Vlerk 23/2 (2006) 63

16 N. Kwint, J. Schoppers Voedsel van de Ransuil op twee slaapplaatsen bij Arnhem in het voorjaar van 1995, Vlerk 3, september Vereniging voor Zoogdierenkunde en Zoogdierbescherming (VZZ). Zoekkaart muizenschedelresten in uilenbraakballen, Foto. Ransuil op de roestplaats van Herwen, maart 2006 (Edwin Witter) 64 Vlerk 23/2 (2006)

17 Voedsel van Ransuilen in het Immerloopark in het voorjaar van 2005 Vincent de Boer Geïnspireerd door de vondst van een braakbal van een Velduil op de Posbank is ondergetekende op zondag 27 februari 2005 maar eens gaan kijken in het Immerloopark om uit te vinden of de Ransuilen-roestplaats aldaar nog in gebruik was. Dit artikeltje is het resultaat van deze actie en het daarop volgende rapen van braakballen op deze locatie in de periode februari-april Daarnaast wordt op een aantal punten een vergelijking gemaakt met eenzelfde onderzoek op dezelfde locatie in het voorjaar van 1995 (Kwint en Schoppers 1995). Zijn er grote verschillen in voedselkeuze tussen 1995 en 2005 en in hoeverre ligt dit aan de bekende pieken en dalen in het voorkomen van de belangrijkste prooisoort de Veldmuis? Beschrijving lokatie De roestplaats bevindt zich aan de zuidzijde van de Immerlooplas in kilometerhok Het Immerloopark bestaat uit bosjes, waterpartijen en open grasvelden. Enkele van deze bosjes bestaan uit Sitkasparren (Picea sitchensis). In één van deze bosjes houden zich de Ransuilen op. Bij de meeste bezoeken was slechts een enkele uil zichtbaar in de dichte sparren. Methode Eind februari zijn alle aanwezige braakballen en resten daarvan verzameld om de aanwezigheid van nieuwe ballen in de daarop volgende maanden beter te kunnen volgen. Per week zijn daarna alle aanwezige braakballen geraapt en geplozen. De prooiresten zijn gedetermineerd met behulp van de sleutel in de Lange et al en de zoekkaart muizenschedelresten in uilenbraakballen van de VZZ. Bij de bepaling van de aantallen is uitgegaan van het aantal gevonden bovenkaken. Resultaten In totaal werden in de periode februari-april 449 hele braakballen geraapt en geplozen (zie tabel 1). Er werden zeven muizensoorten aangetroffen in de gevonden braakballen (incl. de resten), daarnaast werden er resten aangetroffen van enkele ratten (Rattus sp) en vogels (vier soorten). Naast de in de tabel 1 vermelde aantallen, zijn in de verzamelde resten nog ruim 520 prooien gevonden. De gevonden percentages per prooisoort verschilden echter nogal van de geplozen hele braakballen. De tere schedels van vooral Dwergmuis en in mindere mate Bosmuis zijn door het in water weken van de resten veel minder teruggevonden. Deze methode bleek minder precies dan het pluizen van braakballen. De Veldmuis was verreweg het algemeenst, gevolgd door de Bosmuis. Andere soorten werden slechts in kleine aantallen aangetroffen. Dit waren in volgorde van talrijkheid Aardmuis, Dwergmuis, Rosse Woelmuis, Huisspitsmuis en Dwergspitsmuis. Vlerk 23/2 (2006) 65

18 Tabel 1. Procentueel aandeel van verschillende prooisoorten op Ransuil-roestplaats in het Immerloopark in februari-maart Maand Februari Maart April Braakballen Rosse woelmuis 0,9 2 Veldmuis 85,1 78,2 76,9 Aardmuis 3,9 3,4 3,9 Dwergmuis 2,5 1,4 Bosmuis 6,4 14,2 17,9 Dwergspitsmuis 1,3 Rat spec. 0,7 0,3 Vogels 0,5 0,6 Vergelijking tussen 1995 en 2005 Er werden drie verschillen gevonden in de verdeling van verschillende prooisoorten. Het eerste verschil was het aandeel van de Veldmuis. In beide jaren was de Veldmuis de algemeenste prooisoort. Het gevonden aandeel verschilt echter nogal. In 1995 gemiddeld 60% (tussen 50 en 76,5%), in 2005 gemiddeld bijna 82% (tussen 77 en 85%). Het tweede verschil was het aandeel van de Bosmuis. In 1995 gemiddeld 21% (tussen 14 en 31%) en in 2005 slechts 10% (tussen 6 en 17,9%). Het derde en opvallendste verschil is dat het percentage vogels tussen beide jaren erg verschilt. In 1995 tussen de 4 en 11,5% van de prooiresten. In 2005 bestond nog geen half procent van de prooien uit vogels. De verschillen tussen beide jaren vallen mogelijk te verklaren doordat de winter 2004/2005 werd aangemerkt als een piekperiode voor de Veldmuis ( en 1995 als daljaar (Schoppers en Kwint 1995). De grotere beschikbaarheid van Veldmuizen zal er voor gezorgd hebben dat er minder Bosmuizen en vogels gevangen werden. Een andere verklaring voor het lagere percentage vogels zou kunnen zijn dat er 1 of meerdere specialisten aanwezig waren onder de Ransuilen (Witter 2006). Bovenstaande geeft een goed voorbeeld van het opportunisme van de Ransuil, iets wat ook geldt voor andere muizenjagers. Het aantal prooien per hele braakbal verschilde ook. Gemiddeld 1,2 in 1995 en 1.9 in Zoals Kwint en Schoppers al opmerken is dit te verklaren door het grotere percentage vogels in Deze resten zijn vaak verdeeld over verschillende braakballen. Nieuwe muizensoorten in vergelijking met 1995 waren Dwergspitsmuis en Rosse woelmuis. Daarentegen werden Bosspitsmuis en Huismuis in 2005 niet aangetroffen. Bijzonderheden Alhoewel er slechts vier vogels in de braakballen gevonden werden, was daar een erg leuke soort bij, namelijk een IJsvogel (andere soorten Roodborst, Pimpelmees en Huismus). Deze braakbal stamt uit de periode met strenge vorst en sneeuw in begin maart De IJsvogel zal het in die periode niet makkelijk gehad hebben en zo ten prooi zijn gevallen aan 66 Vlerk 23/2 (2006)

19 een Ransuil. Helaas zat er geen snavel/schedel in de braakbal, maar de helderblauwe en oranjebruine veertjes lieten geen twijfel. Enig rondvragen en zoeken op het internet kon niet bevestigen of IJsvogel bekend is als Ransuilprooi, wel valt de soort soms ten prooi aan soorten als Sperwer en Slechtvalk. Literatuur Kwint N. & Schoppers J Voedsel van Ransuilen op twee roestplaatsen bij Arnhem in voorjaar van Vlerk 12 (3): Lange R., Twisk P., Van Winden A. & Diepenbeek A Zoogdieren van West-Europa. KNNV-uitgeverij. Utrecht. Vereninging voor Zoogdierenkunde en Zoogdierbescherming (VZZ). Zoekkaart muizenschedelresten in uilenbraakballen. Witter E Ransuilen zijn ook vogelliefhebbers. Vlerk 23 (2): Website Werkgroep Grauwe kiekendief Nederland. Foto. Ransuil op roestplaats in Huissen, winter 2005/06 (Erik de Waard) Vlerk 23/2 (2006) 67

20 Het gedrag van Raven in een ander licht bezien Allard W. Martinius Raven (Corvus corax L. 1758) zijn opportunistische diersoorten die van een uitgebreid voedselaanbod gebruik maken, zowel predator als scavenger zijn en algemeen voorkomen op het noordelijk halfrond. Het genus Corvus (raven en kraaien) komt al voor sinds het Boven Mioceen (rond 10 Ma geleden) en restanten van raven zijn bekend sinds het Laat Plioceen (rond 3 Ma geleden). Fossiele ravenbotten zijn tamelijk algemeen voorkomend in het Pleistoceeen en Holoceen en bekend van meer recente archeologisch opgravingen. Foto. Raven en een juveniele (geringde) zeearend bij een vossenkadaver, Noorwegen (Allard Martinus). Net als bijvoorbeeld de uilen, roofvogels en meeuwen worden ook raven gekenmerkt door het feit dat ze onverteerbare voedselresten uitspugen in de vorm van braakballen. Roofvogelbraakballen zijn vrij eenvoudig te herkennen aan het feit dat de botfragmenten die er in zitten zowel spaarzaam zijn als vaak aangetast door maagzuur. Dit komt doordat de maagzuren van roofvogels in staat zijn om botmateriaal op te lossen. Uilen en raven daarentegen hebben niet zo sterk het vermogen om botten op te lossen en spugen dan ook vaak goed bewaarde botten uit via hun braakballen. De braakballen die door raven geproduceerd worden liggen vaak onder de slaap- en nestbomen. Soms worden de 68 Vlerk 23/2 (2006)

21 slaapbomen maar een week gebruikt (bijvoorbeeld die in de buurt van een groot kadaver), maar er zijn ook gevallen bekend van tientallen jaren. Foto. Raaf in Jameson Land. Oost Groenland (Allard Martinus). In een vorig jaar verschenen artikel hebben twee paleontologen (F. Laudet en N. Selva, Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, v. 226, 2005, pp ) gekeken naar de effecten van taphonomische processen op de inhoud van braakballen van raven. De term 'taphonomie' vraagt wellicht enige uitleg. Paleontologen bestuderen uitgestorven levensvormen en hun ecologie. Daarbij maken ze gebruik van fossiel organisch materiaal (of afdrukken daarvan) hetgeen in overgrote meerderheid in sedimentaire gesteenten gevonden wordt. Bij het opgraven is het niet alleen zaak om zo zorgvuldig mogelijk alle resten en sporen te verzamelen, maar vooral ook te kijken in welke combinatie en hoe deze resten in het fossiele sediment liggen. Daarnaast is van groot belang te kijken in welke staat de fossielen bewaard zijn en te analyseren wat er verdwenen is. Cruciale informatie komt vaak op een wat indirecte manier naar voren. De tak van paleontologie die zich bezig houdt met alle processen (chemische, fysische en biologische) die zich afspelen direct vanaf het moment dat bijvoorbeeld een bot of schelp begraven is in sediment heet taphonomy. Bijvoorbeeld, een schelp opgebouwd uit calciet kan in principe goed fossiliseren en bewaard worden omdat calciet een stabiel mineraal is dat in grote hoeveelheden in ongeconsolideerde sedimenten en geconsolideerde sedimentaire gesteentes voorkomt. Echter, een schelp van aragoniet (onstabiel mineraal) heeft een hoge kans van oplossen waardoor er met een beetje geluk alleen maar een afdruk Vlerk 23/2 (2006) 69

22 achter blijft (maar de schelp kan ook omgezet worden in calciet en daarbij fossiliseren). Veel, heel veel organisch materiaal, vooral zachte weefsels, gaat door allerlei taphonomische processen verloren en slechts een fractie blijft bewaard. Een paleontoloog is dan ook in vele opzichten een detective die een complexe ecologische struktuur uit een lang verleden probeert te reconstrueren gebaseerd op slechts een paar aanwijzingen. In genoemd artikel hebben de twee onderzoekers gekeken naar de betekenis en het effect van taphonomische processen op de inhoud van ravenbraakballen en de bewaringskwaliteit van botten van kleine zoogdieren. Doordat raven van een zo uitgebreid voedselaanbod gebruik maken werden er resten van een groot aantal verschillende zoogdieren gevonden in het onderzoeksgebied (Biayowieya, Oost Polen; eekhoorns, hazen, konijnen, woelmuizen, aardmuizen, spitsmuizen, ratten, mollen, vleermuizen en wisenten, maar ook vogels, vissen en zaden). De eerste componenten van een uitgespuugde braakbal die verdwijnen gedurende het taphonomische process zijn bijvoorbeeld veren, haren en de zachte organische substanties die de braakbal bij elkaar houden. Het gevolg is dat er zich onder de slaapplaatsen en nesten al vrij snel kleine beenderaccumulaties vormen. Als deze accumulaties toevallig begraven worden en verder fossiliseren resulteert een kleine versteende beendercollectie bestaande uit botresten van een deel of mogelijk alle bovengenoemde kleine diersoorten. Doordat raven een ander dieet hebben dan bijvoorbeeld uilen, waar dit ook kan gebeuren, is het niet al te moeilijk om kleine fossiele beenderconcentraties met genoemde eigenschappen toe te schrijven aan raven, waarna paleontologische dan wel archeologische conclusies getrokken kunnen worden. De raven zorgen ervoor dat niet alleen hun aanwezigheid aangetoond kan worden, maar ook dat van een hele serie andere diersoorten en dus hun leefmilieu en ecologische structuur. Beter dan het beeld die fossiele beenderconcentraties geven die voortkomen uit uilenbraakballen. 70 Vlerk 23/2 (2006)

23 Notulen Algemene Ledenvergadering 27 maart 2006 Henk Tamerius Opening Jan Schoppers heet de 15 aanwezigen hartelijk welkom. Jan geeft aan dat dit de eerste ledenvergadering is na het overlijden van Thom Renssen en Henk de Wijs. Zij waren bijna altijd aanwezig en we zullen hen missen. Notulen Algemene Ledenvergadering 30 maart Ellenus Venema heeft Henk T. inmiddels de notulen van de ledenraad van Vogelbescherming g d. - De vergunning voor uitbreiding van het zandgat bij Olburgen is nog niet afgegeven. Het bezwaar van de omwonenden is nog in behandeling. Ingekomen stukken en mededelingen Er zijn geen ingekomen stukken. Paul Stuivenberg, Michaëla Povel, Norbert Kwint en Frank Majoor hebben zich afgemeld. Jaarverslag Vogelwerkgroep 2005 Het aantal bezoekers op de ledenbijeenkomsten is in 2005 afgenomen. De vraag wordt in het midden gelegd wat de oorzaken hiervan zouden kunnen zijn. De volgende mogelijke oorzaken worden genoemd: - De bijeenkomsten zijn misschien te officieel. Bij sommige andere vogelwerkgroepen gaat het wat informeler/bourgondischer en wordt er meer bijgepraat. - Het jaarverslag gaat over de activiteiten en niet over de vogelaars. - De noodzaak om te komen is minder groot dan vroeger. De waarnemingen (altijd een belangrijk onderdeel van de ledenbijeenkomst) en andere wetenswaardigheden staan op internet of in de Vlerk en bijpraten/uitwisselen van gegevens kan je ook via de mail doen. - De locatie kan gezelliger (kroeg of gezellige zaaltjes opzoeken?). - Mensen moeten drempel over om iets te zeggen op bijeenkomsten. - Levert lezing door een bekende lezinghouder een hogere opkomst op? Meestal wel, maar niet altijd. - De aanvoer van Larenstein is minder geworden. Het is van belang om deze doelgroep actief te benaderen en ledenbijeenkomsten en andere activiteiten van de VWG (zoals inventariseren) onder de aandacht te brengen. Het is nuttig om een enquête te houden onder de leden, b.v. via een enquêteformulier op de website in combinatie met een VWG-mail dat het formulier op de website staat.. Jaarrekening 2005 Wim-Paul van der Ploeg licht de jaarrekening toe. Vlerk 23/2 (2006) 71

24 - De giften zijn in 2005 flink toegenomen. Volgens Roy Verhoef (oud-penningmeester) lag het bedrag aan giften t/m 2003 rond de i 300,-. Vanaf 2004 is er sprake van een stijging. Is er sprake van een aantrekkende economie of wil men zijn afwezigheid op de bijeenkomsten afkopen? Volgens Roy geven de trouwe bezoekers echter het meest. - De Actie Roerdomp was al in 2004, maar de rekeningen zijn pas in 2005 binnengekomen. - Ondanks twee dure bijeenkomsten in Bezoekerscentrum Sonsbeek (vanwege de verbouwing van Stadsboerderij Presikhaaf) is de post lezingen binnen de begroting gebleven. Verslag van de kascontrolecommissie Paul Stuivenberg en Cor Tiecken hebben conform artikel 14 lid 4 van de statuten de boekhouding gecontroleerd en deze in orde bevonden. Ze bedanken de penningmeester voor zijn inzet. Het bestuur geeft niets voor zichzelf uit. De pannenkoeken mogen nu echt wel eens gegeten worden! Benoeming nieuw lid kascontrolecommissie Paul Stuivenberg is dit jaar aftredend. Het bestuur draagt Anna Hermsen voor als nieuw lid van de kascontrolecommissie. De vergadering gaat hiermee akkoord. De nieuwe commissie bestaat volgend jaar uit Cor Tiecken en Anna Hermsen. Begroting Henk Sierdsema stelt voor om de posten nieuwsbrieven en porto nieuwsbrieven te schrappen en in plaats daarvan een post onvoorzien van i 200,- op te nemen. Er wordt afgesproken dat dit vanaf volgend jaar wordt gedaan. - Naar aanleiding van de zin "...en het goed denkbaar is dat er weer een belangrijke actie aan de orde komt." wordt gevraagd of er al een PR-actie op handen is. Dit is niet het geval, het begrote bedrag is enkel een inschatting. - Naar aanleiding van de hoge kosten voor zaalhuur zal het bestuur bij gemeente Arnhem informeren of er een potje is voor groene groepen. Te meer omdat Bezoekerscentrum Sonsbeek volgens de gemeente een locatie zou worden voor groene groepen. - Het waarnemingenarchiefrapport is nog niet begroot, dit komt waarschijnlijk in 2007 uit. - Roy Verhoef vraagt hoe de i ,- voor de Veluwezoompublicatie wordt uitgegeven. Eind 2005 is ingezet voor een uitgave ZO-Veluwe in de lijn van de gebruikelijke VWG-publicaties. De publicatie willen we graag spoedig realiseren waarvoor naast vrijwillige inzet van leden ook betaalde kracht nodig is. Hiervoor is geld nodig en ook al toegezegd. De kosten voor de publicatie zijn geraamd op i ,-. Deze raming is gebaseerd op twee inkomstenbronnen: enerzijds het bedrag dat beschikbaar is bij de VWG en anderzijds de schriftelijke toezeggingen van terreineigenaren. De VWG heeft in 2004 een bedrag van circa i 3.000,- gereserveerd voor deze publicatie en i 5.000,- is in 2005 ontvangen van Natuurmonumenten voor geleverd werk, samen i 8.000,-. De schriftelijk toegezegde bijdragen bedraagt i ,- en verwachten we in 2006 te ontvangen. Dit is als inkomsten in de 72 Vlerk 23/2 (2006)

25 begroting 2006 opgenomen. Om de publicatie tot stand te brengen is begin 2006 een eerste fase "coördinatie verzamelen gegevens" opgestart. Deze kost i 5.000,-. Een 2e fase "inhoud rapport" wordt medio 2006 opgestart en deze is begroot op i 7.000,-, waarvan we een deel in 2007 zullen uitgeven (i 1.000,-). Gezamenlijke uitgave voor 2006 is dan i ,-. Voor de derde en laatste fase publicatie rapport" zijn de kosten geraamd op i 7.500,- en geland als uitgave in Belangrijk uitgangspunt voor het bestuur bij deze relatief grote cijfers, is dat aangaan van verplichtingen voor uitgaven niet eerder worden gedaan dan er inkomsten tegenover staan. - De begroting wordt goedgekeurd. Bestuursmutaties - Op de ALV van vorig jaar zijn we vergeten om Jan Schoppers te herkiezen, vandaar dat hij nu herkiesbaar is voor een periode van twee jaar (de normale termijn is drie jaar). - Olaf Klaassen is dit jaar aftredend en stelt zich niet herkiesbaar. Jan bedankt hem voor zijn inzet. Olaf is negen jaar bestuurslid geweest en had een goede inbreng in het bestuur. Daarnaast is hij actief op het gebied van tellingen, binnen de werkgroep O&O en als redacteur van de Vlerk. Deze laatste twee taken blijft hij gewoon doen. Onder luid applaus krijgt hij een fles wijn en een envelop met inhoud overhandigd. Olaf geeft aan dat het belangrijk is om een goede manier te vinden om mensen aan activiteiten te koppelen. Binnen de VWG zijn er kleine groepjes van actieve leden. Hoe breng je die op een leuke manier bij elkaar? Misschien door minder avonden te organiseren, maar wel avonden waar je echt wat te bieden hebt. Henk Sierdsema merkt op dat dingen organiseren waar je echt aan mee kan doen (zoals de digidagen voor de Veluwezoompublicatie op het SOVON-kantoor) goed zijn voor het clubgevoel. Misschien dat je dat met het schrijven van de publicatie ook kan doen. - Het bestuur draagt Bob Coenen voor als nieuw bestuurslid. - Henk Tamerius stelt zich herkiesbaar voor een periode van maximaal één jaar. De kandidaatsstelling voor de secretarispost is vanaf heden vacant. Een geïnteresseerde kandidaat kan het komende jaar door Henk worden ingewerkt. - Er zijn geen tegenkandidaten en bij acclamatie worden Jan, Bob en Henk her-/gekozen als bestuurslid. - Norbert Kwint draagt het stokje ook over. Hij heeft twaalf jaar het waarnemingenarchief gedaan en zit er zelf bijna in! Arjen Poelmans neemt het van Norbert over. Norbert houdt zijn cadeau nog tegoed. Henk Sierdsema merkt op dat het aantal mensen binnen de VWG dat gegevens uit kan werken gering is. Het zou goed zijn als die basis breder wordt en er mensen ingewerkt worden in werken met databases en GIS. Rondvraag Van de rondvraag wordt geen gebruik gemaakt. Vlerk 23/2 (2006) 73

26 Excursienieuws Maria Peters / Michaela Povel Zaterdag 19 augustus 2006: Bollenvelden / De Putten Noord-Holland Op de genoemde ondergelopen velden worden rond deze tijd veel steltlopers waargenomen met regelmatig grauwe franjepoot en gestreepte strandloper en andere. Tevens worden dan lachsterns in het gebied gesignaleerd. In eerste instantie worden de bollenvelden aangedaan, mogelijk dat er nog tijd is om een bezoek te brengen aan De Putten in Camperduin, eveneens leuk voor steltlopers en wellicht lachsterns. Datum: 19 augustus 2006 Doel: Bollenvelden / De Putten Noord-Holland Vervoer: Auto Kosten: Autokosten ( deze worden hoofdelijk omgeslagen) Vertrek: 7.00u vanaf de Watermolen Duur: Aan het eind van de middag terug Opgave bij: Michaela Povel ( of ) of mich.paul@ xs4all.nl Zaterdag 9 september 2006: omgeving Arnhem-Loowaard / Jezuitenwaai Foto. Visarend, Jezuitenwaai, 12 juni 2006 (Erik de Waard) Ochtendexcursie voor trekvogels (steltlopers, sterns, meeuwen en dergelijke, Visarend?) 74 Vlerk 23/2 (2006)

27 Datum: 9 september 2006 Doel: omgeving Arnhem-Loowaard / Jezuitenwaai Vervoer: Auto Kosten: Autokosten ( deze worden hoofdelijk omgeslagen) Vertrek: 7.30u vanaf de Watermolen Duur: Begin van de middag Opgave bij: Michaela Povel ( of of mich.paul@xs4all.nl Vrijdag 29 september- zondag 1 oktober 2006: Texel Weekend-excursie naar Texel. Trekvogels, zangertjes, steltlopers en anderen. De zeetrek is ook goed rond die periode. Datum: Doel: Vervoer: Kosten: Vertrek: Duur: Opgave bij: 29sept.-1 okt.2006 Texel Auto Autokosten ( deze worden hoofdelijk omgeslagen),de bootkosten en kosten voor accommodatie (deze is nog niet bekend). In de loop van de vrijdag Tot zondag aan het eind van de middag / begin van de avond. Michaela Povel ( of of mich.paul@xs4all.nl Zaterdag 28 oktober 2006: Flevopolder Excursie naar de flevopolder met o.a. mogelijk een bezoek aan de knardijk en Jan v/d Bosch-pad. Trekvogels en de eerste wintergasten. Datum: 28 oktober 2006 Doel: Flevopolder Vervoer: Auto Kosten: Autokosten (worden hoofdelijk omgeslagen) Vertrek: 7.30u vanaf de Watermolen Duur: Aan het eind van de middag terug Opgave bij: Michaela Povel ( of ) of mich.paul@xs4all.nl Vlerk 23/2 (2006) 75

28 Zuidoost-Veluwe publicatie Cor de Vaan Dit voorjaar hebben maar liefst 20 leden van de VWG gegevens van broedvogels gedigitaliseerd voor de publicatie ZO-Veluwe. Dat gebeurde op enkele vrije zaterdagen in het kantoor van SOVON en daarnaast waren er ook enkele thuiswerkers. Concreet resultaat was dat er ongeveer stippen of territoria zijn ingevoerd in GIS, voorwaar een fantastisch resultaat! Voor de verdere verwerking van onze gegevens heeft de VWG in overleg met SOVON daar een stageplaats weten te regelen. Dennis Rensen student van Larenstein loopt stage van mei t/m juli. Hij zal een controleslag uitvoeren over het gedigitaliseerde bestand en het bewerken zodat het voor analyse beschikbaar is, aanvullende invoer van vogelgegevens en het binnenhalen invoer van beheergegevens. Daarnaast zal hij een eerste opzet maken voor soortteksten in de publicatie en een aantal analyses uitvoeren. Dit alles onder begeleiding van Sovon-medewerker Henk Sierdsema. In september/oktober zijn de analyses van de gedigitaliseerde gegevens gereed o.a. in de vorm van diverse uitdraaien van gegevens. Aan de hand daarvan kunnen vervolgens teksten worden opgesteld voor de rapportage. Er zal dan weer een verzoek uitgaan om met hulp van meerdere leden dit schrijfwerk te doen. Coördinatie zal waarschijnlijk weer door Jan Schoppers worden uitgevoerd. Inmiddels werken we ook aan de financiering van de publicatie. Hiervoor is in juli een aanvraag ingediend bij het Prins Bernard Cultuur Fonds. Beschikking daarover is in oktober te verwachten. De terreineigenaren zijn de afgelopen maand gevraagd hun eerder toegezegde financiële bijdragen over te maken, en dat geld komt nu langzaam binnen. Daarvan wordt nu de stagebegeleiding betaald en straks de coördinatie rondom het schrijfwerk. Het vooruitzicht is dat we gezamenlijk met leden van de VWG in de periode van oktober tot in december kunnen schrijven aan de publicatie. Van het secretariaat Nieuwe leden Sander Boekhorst, Deurnestraat 50, 6843 PR ARNHEM, , Jan Knuiman, Endepoel 16, 6852 LG HUISSEN, , Ronald Schrijber, Rietdekkerserf 4, 6846 AZ ARNHEM, , Hein Visser, Noordelijke Parallelweg 4, 6814 DS ARNHEM, , Adreswijzigingen Gerlof Hoefsloot, Balistraat 13, 6524 LJ NIJMEGEN, , Wijziging adres Michiel Verhagen, Edwin Witter, 76 Vlerk 23/2 (2006)

29 Vacature Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken is een vereniging met ruim 200 enthousiaste leden. Als Vogelwerkgroep willen wij de belangstelling voor vogels stimuleren en de kennis over vogels vergroten. Tevens maken wij ons sterk voor de bescherming van vogels en hun leefgebied. Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken is op zoek naar een Secretaris Werkzaamheden - Algemeen contactpersoon en postadres van de Vogelwerkgroep. - Onderhouden van contacten met andere (natuur)organisaties samen met de andere bestuursleden. - Verzorgen van de agenda en notuleren van de bestuursvergaderingen. - Schrijven van het jaarverslag samen met het bestuur en de werkgroepen. - Opstellen van het rooster van vergaderingen en bijeenkomsten samen met het bestuur. - Bijhouden van de ledenadministratie. - Sturen van info aan belangstellenden en nieuwe leden. - Bijhouden van de mailgroep en het verzorgen van de VWG-mail. - Verzenden van de Vlerk. Het is mogelijk om in overleg één of meer deeltaken uit te besteden aan een ander bestuurslid of VWG-lid. Het leuke van de functie is dat je nauw betrokken bent met wat zich op natuur- en milieugebied in het werkgebied afspeelt. Ook wordt er regelmatig samengewerkt met andere (natuur)organisaties, zoals Vogelbescherming, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, SOVON, gemeente Arnhem en Bibliotheek Arnhem. De nieuwe secretaris heeft een computer en internet/ en kan goed overweg met Word en Excel. Interesse? Heb je interesse of wil je meer info hierover, neem dan contact op met Henk Tamerius ( , henktamerius@hetnet.nl). Vlerk 23/2 (2006) 77

30 Naschrift bij artikel: Noordse Nachtegaal Luscinia luscinia in de Lamme IJssel in 2004 Naar aanleiding van het bovenstaande artikel in Vlerk 4: p ontving de auteur Jan Schoppers een mail van Mark Gal uit Doesburg. Hieronder zijn verhaal: Ik weet met zekerheid dat ik in de nacht van 27 mei 2004 omstreeks 02:00 uur in de nacht dezelfde vogel ontdekte (voor mij zelf). Ik ontdekte de vogel vanuit mijn dakraam en dit is op ruim een kilometer afstand. In mijn waarnemingen boekje schrijf ik het volgende: Vanuit mijn dakraam een nachtegaal horen zingen. De vogel zong hard en eentonig met tak/tsjak geluiden met soms een korte fluitende aanzet. Tussendoor ratelende ter/tjerrr tonen. De vogel zong niet echt door en was op zich dus eentonig, doordat hij veelal dezelfde tonen gebruikte. Vervolgens naar de dijk gefietst, vanwaar het geluid kwam. Het leek of de vogel zich in bevond langs de IJssel. Op deze afstand was de vogel goed te horen met dezelfde toon en geluiden. De volgende ochtend om 06:00 uur met licht naar de plek terug gegaan, om 06:10 uur liet de vogel zich nog horen, maar zong niet erg actief meer. Hierna Erik Ernens gebeld, waarna hij is gaan luisteren, maar de vogel werd toen niet gehoord. Deze ochtend bleek dat de aan de andere kant van de IJssel zat, in de vermoedelijke blokken rechtsboven of linksonder. Gezien het biotoop dat daar zeer vochtig is en de zang, (die ik thuis meerder malen vergeleken heb met opnames) die op ruim een kilometer afstand te horen is, ben ik zelf overtuigt dat het om een Noordse Nachtegaal gaat. Die zelfde avond nog heb ik samen met Erik Ernens naar de vogel geluisterd vanaf de dijk bij Doesburg. We hebben de vogel toen weer gehoord. Erik was niet overtuigd van een Noordse Nachtegaal. Ik zelf heb er altijd geen twijfel bij gehad dat het om een Noordse Nachtegaal ging. We hebben beide ervaring met de soort. Ik zelf nog in de Ooypolder bij Nijmegen in 2003 bij de Hezelstraat. Verder ken ik de soort uit Polen. Op dezelfde avond heeft Martijn Bunskoek geprobeerd op de fiets vanuit Velp de vogel te horen in de Havikerwaard, maar hij had geen succes. Hierna heb ik jammer genoeg geen aandacht meer besteed aan de vogel. Tot zover de beschrijving van Mark Gal. Op basis van de beschrijving lijkt het hier om dezelfde vogel te gaan als beschreven in het artikel. Mark was zeker van zijn zaak maar Erik niet. De waarneming van beide heren is op 650 meter en ruim een kilometer afstand van de andere zijde van de IJssel gedaan, dit in tegenstelling van de waarnemingen beschreven in het artikel welke van nabij zijn gedaan. Geluidsopnames zijn er niet gemaakt van de vogel, waardoor de twijfel aanwezig bij Erik weggenomen had kunnen worden. Achteraf was het wellicht handig geweest om met de mobiel een telefoonnummer met antwoordapparaat te bellen zodat het was vastgelegd. Jan Schoppers 78 Vlerk 23/2 (2006)

31 Foto. Slaapplaats van Boomkruipers, Zutphensestraatweg, Landgoed de Gelderse Toren, Spankeren, 8 januari 2o06 (Bert Spit) Vlerk 23/2 (2006) 79