Dinoseb. Inleiding. Dinoseb

Transcriptie

1 076 1 Dinoseb Inleiding De toenmalige minister Braks van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij heeft op 19 maart 1990 de Tweede Kamer een plan van aanpak gezonden dat moet leiden tot een aanzienlijke vermindering van het gebruik van chemische loofdodingsmiddelen in de aardappelteelt. Met dit plan wordt het mogelijk de chemische loofdoding in belangrijke mate terug te dringen; voor de jaren 1995 en 2000 wordt gestreefd naar reducties van respectievelijk 50% en 75%. De minister heeft toegezegd de toepassing van niet-chemische methoden, zoals mechanische loofvernietiging, te doen ontwikkelen en te stimuleren. De Tweede Kamer is akkoord gegaan met een sterke beperking van het loofdodende middel dinoseb, dat wordt gebruikt bij de teelt van bonen, aardappelen en erwten, per 1 maart 1989 en een volledig verbod per 1 januari Nederland is hiermede het laatste EG-land dat dit bestrijdingsmiddel heeft verboden. Dinoseb De chemische naam voor dinoseb is 2-(1-methylpropyl)-4,6-dinitrofenol of 2,4-dinitro-6-sec.-butylfenol. Handelsnamen zijn onder meer: Basanite (BASF), Butaphene, Caldon (Hoechst), Chemox P.E. (Blue Spruce), Dibutox, Dinosebe, DNBP, DN 289, Dow General Weed Killer, Dow Selective Weed Killer, Kiloseb, Premerge (Dow) en Subitex (Hoechst). Het Chemical Abstracts-registernummer is , het EINECS-nummer en het Bijlage I-nummer De molecuulformule is C 10 H 12 N 2 O 5. Molecuulmassa 240,2.

2 076 2 Dinoseb Structuurformule: OH CH O 2 N CHCH 2 CH 3 NO 2 De stof wordt in Europa onder meer door Rhône-Poulenc S.A. (Roussillon, Frankrijk), SNPE (Sorgues, Frankrijk), Hoechst AG (Gendorf, Duitsland) en Manro Products Ltd. (Stalybridge, Engeland) geproduceerd. Dinoseb kan vervaardigd worden door nitrering (in aanwezigheid van zwavelzuur) van 2-(1-methylpropyl)fenol, dat verkregen wordt door de reactie van buteen-2 met fenol en afscheiding van het 4-alkyl-isomeer. In de landbouw worden ook derivaten van dinoseb ingezet, zoals dinoseb-acetaat en dinoseb-methacrylaat. In formuleringen bedraagt het gehalte werkzame stof g/l. Chemische en fysische eigenschappen Zuivere dinoseb is een oranje vaste stof met een smeltpunt van C en een kookpunt van C, de technische kwaliteit (95-98%) is oranjebruin van kleur en heeft een smeltpunt van C. Het heeft een prikkelende geur. Enkele kenmerkende eigenschappen zijn: dissociatieconstante: pka = 4,62 (zwak zuur); soortelijke massa (45 C) 1,2647; dampdruk (151.1 C) 1 mmhg; oplosbaarheid in water: 0,0052 g/100 g; oplosbaarheid in ethanol: 48 g/100 g; oplosbaarheid in n-heptaan: 27 g/100 g;

3 076 3 mengbaar met diethylether, tolueen en xyleen; vormt met anorganische en organische basen zouten, waarvan sommige wateroplosbaar zijn. Toepassingen Dinoseb wordt (werd) behalve als loofdodingsmiddel, ook toegepast als herbicide (onkruidverdelgingsmiddel) bij de teelt van pootaardappelen, erwten en bonen, sojabonen, citrusvruchten en andere veldgewassen (bijvoorbeeld graan) en in wijngaarden. Er golden in Nederland echter verschillende gebruiksrestricties: zo was de toediening door middel van een vliegtuig verboden, en werd het niet toegestaan dit middel in waterwingebieden of op bloeiende planten, die door bijen werden bevlogen, te gebruiken. De EU staat voor voedingsprodukten een maximum residu-gehalte van 50 µg/kg plant toe. In drinkwater mag volgens het Waterleidingbesluit maximaal 0,1 µg/l voorkomen. Ter bestrijding van onkruid werd ongeveer 1 kg/ha toegepast, voor het doodspuiten van loof van pootaardappelen 4-7 kg/ha. Landbouwers hebben tegen het verbod om dinoseb te mogen toepassen, geprotesteerd omdat er onvoldoende alternatieve bestrijdingsmiddelen zouden bestaan. In Nederland werd in 1989 het middel op hectare toegepast. Analytische methoden Dinoseb-residuen kunnen na methylering met diazomethaan worden bepaald met behulp van gaschromatografie (met een electron capture detector). De detectiegrens ligt bij µg/l. Toxiciteit en milieu-effecten De stof kan door het lichaam opgenomen worden via de mond, de huid en via inhalatie. De waarschijnlijke orale letale dosis door de mens bedraagt 5-50 mg/kg, overeenkomend met 7 druppels tot 1

4 076 4 Dinoseb theelepel voor een persoon van 70 kg. De symptomen bij een acute vergiftiging zijn onder meer: transpiratie, hoofdpijn, braken, buikpijn, rusteloosheid, verwardheid, stuiptrekkingen, zwakte en koorts. Chronische effecten zijn onder meer schade aan nieren en lever en de vorming van staar. Contact met de huid resulteert in een gele verkleuring ervan en kan verbrandingsverschijnselen geven. Als maat voor de acute toxiciteit wordt veelal de LD 50 -waarde (letale dosis 50) gebruikt: LD 50 is de hoeveelheid stof, die na éénmalige toediening binnen korte tijd (circa veertien dagen) sterfte van 50% van de proefdieren veroorzaakt. Voor dinoseb zijn de volgende waarden gevonden: LD 50 (oraal, rat): mg/kg (grenzen voor de klassering zeer giftig: LD mg/kg, voor de klassering giftig: 25 < LD mg/kg); LD 50 (huid, rat): 80 mg/kg (grenzen voor de klassering giftig: 50 <LD mg/kg); LD 50 (onderhuids, rat): 20 mg/kg. Verder blijkt dinoseb sterk oogirriterend te zijn. Dinoseb bleek bij zwangere muizen de placenta te passeren, het heeft dan embryotoxische en teratogene eigenschappen. In het EPA (U.S. Environmental Protection Agency) Genetox-programma 1986 kwam naar voren dat dinoseb mogelijk mutagene eigenschappen heeft. Dinoseb is voor vissen zeer giftig. Na 24 uur blootstellingen aan 0,1 ppm werd bij goudvissen geen effect geconstateerd, bij blootstelling aan 0,4 ppm echter stierven alle goudvissen. Dinoseb kon volgens de stand der wetenschap in 1994 door de EPA niet ingedeeld worden als een carcinogeen omdat de resultaten van de dierproeven ontoereikend waren. Dinoseb ontleedt overigens snel in water, waardoor de mogelijkheid tot verontreiniging van grondwater onwaarschijnlijk is. Microbiële afbraak is waargenomen.

5 076 5 De Europese Unie heeft Dinoseb geklasseerd als T,N (Vergiftig, Milieugevaarlijk) met als Risico-zinnen / (Kan het ongeboren kind schaden. Mogelijk gevaar voor verminderde vruchtbaarheid. Vergiftig bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. Irriterend voor de ogen. Ontploffingsgevaar bij verwarming in afgesloten toestand.) Afvalverwerking: Aanbevolen wordt dinoseb-afval bij 1000 C te verbranden. Hydrolyse wordt afgeraden vanwege de giftigheid van de reactieprodukten. Literatuur J. W. Copius Peereboom c.s. Hoe gevaarlijk zijn milieugevaarlijke stoffen? 2 (1991). ISBN , pag e uitgave januari 1991 herziene uitgave herdruk 1996 Drs. A. C. H. van Peski