Handvatten voor het gebruik van (medische) voeding bij kanker in de slokdarm INFORMATIEBROCHURE

Transcriptie

1 Handvatten voor het gebruik van (medische) voeding bij kanker in de slokdarm INFORMATIEBROCHURE

2 Inhousopgave 1 Voedingsgerelateerde klachten pag. 1.1 Ongewenst gewichtsverlies Gebrek aan eetlust Smaak- en reukverandering Misselijkheid en braken Kauw- en slikproblemen Passageproblemen Zuurbranden Dumping 9 2 Afbouwen drinkvoeding 10 3 Recepten drinkvoeding 11 Met drinkvoeding krijg ik alle nutriënten binnen, dat is fijn! 2

3 Inleiding U heeft recent, of langer geleden, te horen gekregen dat u kanker heeft in de slokdarm. Uw arts of diëtist heeft het gebruik van medische voeding* geadviseerd, omdat het niet lukt via normaal eten en drinken voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen. In deze brochure wordt ingegaan op het gebruik van drinkvoeding. De ziekte of behandeling kunnen u voedingsgerelateerde klachten geven. In deze brochure worden veelvoorkomende klachten toegelicht en krijgt u handvatten aangereikt over hoe u bij deze klachten het gebruik van drinkvoeding kunt inzetten. Voor algemene voedingsadviezen verwijzen wij u naar de brochure Voeding & Kanker van het KWF. Deze brochure is informatief en bedoeld voor mensen die behandeld (gaan) worden voor kanker of die de behandeling (net) achter de rug hebben. U kunt deze brochure inkijken en/of bestellen op: Op worden vragen beantwoord over voeding en de preventie van kanker, voeding rondom de behandeling van kanker en voeding ná de behandeling van kanker. Andere interessante websites met informatie over voeding en behandeling bij kanker zijn: * Medische voeding is een specifiek samengestelde voeding die gebruikt wordt als onderdeel van de behandeling van verschillende ziektebeelden. Medische voeding levert energie, eiwitten, vitamines en mineralen in meer of mindere mate, afhankelijk van het soort medische voeding. In deze brochure ligt de focus op drinkvoeding. In goede samenwerking met de diëtist of arts biedt Sorgente persoonlijke ondersteuning bij het gebruik van medische voeding en levert de benodigde producten en materialen zo snel mogelijk aan huis. Het uitgangspunt van Sorgente is om patiënten en hun naasten optimaal te ontzorgen. Op basis van hun wensen en behoeften biedt Sorgente de juiste voedingszorg thuis, zodat de medische voeding een maximale bijdrage levert aan het behandeldoel

4 Voedingsgerelateerde 1klachten 1.1 Ongewenst gewichtsverlies Algemeen Bij veel kankerpatiënten is er sprake van ongewenst gewichtsverlies. We spreken over ongewenst gewichtsverlies, omdat bij de ziekte vooral veel spiermassa verloren gaat en veel minder vetmassa. Het gevolg hiervan is dat u minder conditie heeft, sneller vermoeid raakt, vatbaarder bent voor infecties en minder snel herstelt als u bijvoorbeeld griep hebt of verkouden bent. Wanneer sprake is van een gewichtsverlies van 5% of meer in de laatste maand of 10% of meer in de laatste 6 maanden spreken we over ondervoeding. Dus ook wanneer u het misschien prettig zou vinden om wat kilo s kwijt te raken, is het toch belangrijk dit gewichtsverlies te voorkomen. Een diëtist kan een screening bij u doen om te bepalen of u een risico loopt op ondervoeding en u adviezen geven om dit te voorkomen. kan als aanvulling op de gewone voeding worden gegeven om de voedingstoestand te verbeteren. Er zijn vele verschillende soorten drinkvoeding. op sapbasis, yoghurtbasis, melkbasis en op hartige basis. Eén flesje energieverrijkte drinkvoeding bevat 300 kcal, wat gelijk staat aan een maaltijd van 1 snee brood besmeerd met roomboter en belegd met volvette kaas, een bekertje volle melk (150 ml) en een stukje fruit. Tevens is er ook eiwitrijke drinkvoeding met meer eiwitten. Daarnaast bestaan er ook drinkvoedingen met een klein volume, ookwel geconcentreerde drinkvoeding genoemd. Met minder slokjes krijgt u dan toch evenveel voedingsstoffen binnen. wordt vaak als aanvulling op de gewone voeding gebruikt (1-3 flesjes per dag). Maar wanneer het eten helemaal niet lukt, kan het ook een volledige dagvoeding vervangen. De diëtist kan u hierin adviseren. Sorgente kan u informeren over de verschillende smaken en soorten drinkvoedingen. 4

5 1.2 Gebrek aan eetlust Algemeen Een gebrek aan eetlust kan worden veroorzaakt door de tumor zelf of door de behandeling van kanker. Maar ook algemene klachten als pijn, koorts, vermoeidheid, angst of depressie kunnen de eetlust verminderen. U kunt de drinkvoeding aantrekkelijker maken door deze in een glas of beker te schenken. Bekijk op welke temperatuur de drinkvoeding het beste smaakt. Gekoelde drinkvoeding smaakt minder sterk dan lauwe of warme drinkvoeding. Variatie in dikte, smaak en temperatuur kan de eetlust verbeteren. Zo is er ook hartige drinkvoeding die u kunt verwerken in een zelfgemaakte of kant-en-klare soep. Of kies eens voor een crème die u na de maaltijd als toetje kunt eten. en op sap- en yoghurtbasis hebben een friszure smaak, in tegenstelling tot drinkvoeding op melkbasis die wat zoeter is. Gebruik de drinkvoeding na een maaltijd om te voorkomen dat u al vol zit voordat u gaat eten. U kunt de drinkvoeding verspreid over de dag drinken. Tussentijds kunt u het flesje weer dichtdraaien. De meeste drinkvoedingen kunnen geopend 1 uur buiten de koelkast bewaard worden. In de koelkast kunt u de geopende drinkvoeding 24 uur bewaren. is iets waar ik op terug kan vallen. Dit geeft een veilig gevoel. 5

6 Voedingsgerelateerde klachten 1.3 Smaak- en reukverandering Algemeen Smaak- en reukverandering is een veel gehoorde klacht en komt bij 55-75% van de kankerpatiënten voor. Wanneer alles naar karton smaakt, of als heel erg zout wordt ervaren, wordt het plezier om te eten minder. Soms zijn de veranderingen tijdelijk, soms ook permanent. Oorzaken van de smaak- en reukverandering kunnen liggen aan de behandelingen (chemoen radiotherapie), koorts, uitdroging, of mondproblemen, zoals een droge mond of ontsteking van het mondslijmvlies. Varieer in smaak en consistentie. Probeer regelmatig nieuwe smaken. Hetgeen wat vandaag niet lukt of niet smaakt, kan morgen beter gaan. Sorgente kan met u meedenken wat de mogelijkheden zijn. Wanneer u drinkvoeding gebruikt kunt u deze het beste goed koud drinken en met het rietje rechtstreeks uit het flesje drinken. Door het rietje door de folie te prikken, ruikt u de drinkvoeding minder. Dit kan prettiger zijn. Probeer ook verschillende soorten en smaken drinkvoeding uit. Misschien was u vroeger een zoetekauw, maar bevalt de hartige drinkvoeding u nu beter. 1.4 Misselijkheid en braken Algemeen Misselijkheid en braken kunnen apart van elkaar voorkomen, maar vaak ervaren patiënten beiden. De oorzaak kan onder andere liggen in het maag-darmkanaal (denk aan een tumor in dat gebied, een vertraagde maagontlediging of obstipatie), bijwerkingen van medicijnen, pijn, of angst. Ook komt misselijkheid vaak voor bij patiënten die chemotherapie krijgen waarbij de klachten wel afhangen van de soort en de dosering van de chemotherapie. uit de koelkast smaakt minder zoet. Voeg eventueel een ijsklontje toe of maak van de drinkvoeding een ijsje. Kijk ook eens bij de recepten in deze folder voor het maken van een fruitig ijsje of een romig yoghurtijsje. Verspreid de drinkvoeding eventueel over de dag. Wanneer een heel flesje teveel is, kunt u op een ander moment de rest opdrinken. De drinkvoeding is geopend nog 24 uur houdbaar in de koelkast. Laat het geopende flesje (met dopje erop) buiten de koelkast niet langer dan 1 uur staan. 6

7 1.5 Kauw- en slikproblemen Algemeen Ontsteking van de slijmvliezen in de mond en slikklachten zijn een veel voorkomende bijwerking van chemotherapie en/of bestraling in dit gebied. De ontsteking van de slijmvliezen in de mond en de keel zorgt voor pijn bij het eten en slikken. Ook kan bestraling het slikproces veranderen en het risico op verslikken vergroten. Gebruik drinkvoeding rechtstreeks uit de koelkast en voeg eventueel ijsblokjes toe. U kunt de drinkvoeding ook invriezen als ijsblokje of ijslolly. Bij het invriezen gaan geen voedingsstoffen verloren. Met een pijnlijke mond zult u drinkvoeding op melkbasis mogelijk beter verdragen dan drinkvoeding op sap- of yoghurtbasis. De zure smaak van fruit en vruchtensap kunt u verzachten door hier een (verdikte) drinkvoeding op melkbasis aan toe te voegen. Er zijn drinkvoedingen met verschillende diktes zoals desserts, vruchtenmoes of verdikte dranken. Kijk ook eens bij de recepten in deze brochure voor een komkommer-zalmsoep of een recept voor roerei met drinkvoeding. Sorgente kan u ondersteunen en advies geven over het gebruik van drinkvoeding. De medewerkers van het klantenteam staan u graag te woord. Ook kunt u onze website raadplegen. is het hulpje om mij beter te voelen. 7

8 Voedingsgerelateerde klachten 1.6 Passageproblemen Algemeen Passageproblemen (het niet willen zakken van het voedsel) kunnen ontstaan door een tumor in de slokdarm, maar kunnen ook een gevolg zijn van chemotherapie en radiotherapie. Vaak ontstaan moeilijkheden bij het slikken en is er een gevoel dat het eten blijft steken. Hierdoor ontstaat de neiging om te braken en te hoesten. De ernst van de klachten is verschillend. Soms ontstaan de klachten alleen na het eten van vast voedsel, maar soms zelfs bij vloeibare voeding. Er zijn verschillende mogelijkheden om de gewone vloeibare voeding te verrijken met medische voeding. Zo kunt u aan bijvoorbeeld pap een module of mixture toevoegen. Een module is een geconcentreerd product van één voedingsstof, bijvoorbeeld koolhydraten, vetten of eiwitten. Een mixture is een product dat meerdere voedingsstoffen bevat, bijvoorbeeld drinkvoeding in poedervorm. De meeste modules en mixtures zijn in poedervorm, een enkele in vloeibare vorm. Op die manier kunt u toch gewone voeding blijven gebruiken die wel voldoende voedingsstoffen bevat. Uiteraard is het ook een mogelijkheid om volledig over te gaan op drinkvoeding. Uw diëtist kan u hierover adviseren. Tevens kan Sorgente u informeren over de verschillende producten op de markt. 1.7 Zuurbranden Algemeen Ongeveer 60-80% van de patiënten die een operatie aan de slokdarm ondergingen, hebben last van zuurbranden. Tijdens de operatie is het klepje tussen de slokdarm en de maag verwijderd, waardoor de inhoud van de maag makkelijker terug kan stromen naar de mond. Vooral wanneer u ligt of bukt kunt u hiervan last krijgen. Het inslikken van lucht door het gebruik van kauwgom, haastig eten of het drinken door een rietje, kan meer zuurbranden veroorzaken. Schenk daarom de drinkvoeding in een glas. Wanneer een heel flesje drinkvoeding te zwaar op de maag ligt, kunt u deze ook verspreiden over de dag. 8

9 1.8 Dumping Algemeen Dumping is een te snelle maaglediging, waarbij de voedselmassa onvoldoende verteerd in de dunne darm terechtkomt (dumpen). Het voedsel komt sneller dan normaal in de dunne darm terecht. Als de porties te groot zijn, geeft dat klachten als buikkrampen, misselijkheid, braken en een opgeblazen gevoel. We noemen dit vroege dumping (tot 30 minuten na de maaltijd). Late dumpingklachten (1-2 uur na de maaltijd) komen wat minder vaak voor. Het is het gevolg van een te snelle opname van koolhydraten (suikers). Dit geeft een snelle stijging van de bloedsuikerspiegel, waarop het lichaam reageert met een flinke stoot insuline. Vervolgens daalt de bloedsuiker weer heel snel en dit geeft klachten als beven, trillen, zweten en hartkloppingen. Bij de start van het gebruik van drinkvoeding is het belangrijk dat u het flesje niet ineens leegdrinkt. Verdeel het over een half uur en ervaar hoe uw lichaam erop reageert. Wanneer dit teveel klachten geeft, kunt u het flesje verder verspreiden over de dag. Begin met een derde, of een half flesje en kijk op die manier welke hoeveelheid uw lichaam verdraagt. Een geopend flesje is 24 uur houdbaar in de koelkast. Ik zie drinkvoeding als een verlenging van mijn behandeling om gewichtstoename te behalen. 9

10 2 Afbouwen drinkvoeding Gaat u drinkvoeding afbouwen? Een flesje drinkvoeding bevat gemiddeld zo n 300 kcal. Kijk in het overzicht hieronder wat er nodig is om 1 flesje drinkvoeding te vervangen voor gewone voeding. Een glas drinkontbijt (200 ml) Volle yoghurt (150 ml) Volle vla (150 ml) (Half)volle kwark (150 ml) Havermoutpap (250 ml) Pudding (150 ml) Volle chocolademelk (200 ml) Volle melk (200 ml) Yoghurtdrank (200 ml) Room, crème soep (250 ml) Vruchtenmoes (150 ml) Huzarenslaatje (100 gr) 120 kcal 98 kcal 150 kcal 150 kcal 190 kcal 200 kcal 200 kcal 120 kcal 140 kcal 165 kcal 120 kcal 170 kcal 10

11 3 recepten Soms is het moeilijk om drinkvoeding te drinken. U kunt dan de drinkvoeding ook verwerken in gerechten. Zo kunt u variëren met drinkvoeding om het gebruik hiervan gemakkelijker te maken. Meer recepten vindt u op onze website Recept 1 Fruitig ijsje - 3 stuks Sap Per stuk 100 kcal 2,7 g eiwit Ingrediënten 1 flesje drinkvoeding op sapbasis, smaak naar keuze. Materialen IJsvormpjes met stokjes. Bereiding 1. Verdeel de drinkvoeding over de ijsvormpjes. 2. Steek er een stokje in en vries de drinkvoeding in. Suggestie op basis van melk en yoghurt kunt u ook invriezen. 11

12 Recept 2 Roerei - per portie Melk Per portie 422 kcal 20,8 g eiwit Ingrediënten 100 ml drinkvoeding op melkbasis, neutraalsmaak. 2 eieren. (verse) kruiden zoals bieslook, peterselie of oregano. 1 eetlepel (vloeibare) margarine of boter. zout en peper. Bereiding 1. Breek de eieren in een kom en kluts ze met een garde of vork. 2. Voeg tijdens het klutsen de drinkvoeding toe. 3. Voeg naar smaak peper, zout en kruiden toe. 4. Verhit de boter in een koekenpan. 5. Bak het eimengsel 2-3 minuten onder voortdurend roeren met een houten lepel. Het roerei is klaar als de stukjes een vaste vorm hebben. Suggesties Voeg bij stap 3 stukjes tomaat, champignons, ui of paprika toe en meng goed door met een lepel. Garneer het roerei met bieslook voor het opdienen. Bij het koken van drinkvoeding kunnen er voedingsstoffen verloren gaan. U kunt dit recept maken bij wijze van variatie. 12

13 Recept 3 Romig Yoghurtijsje - 5 stuks Yoghurt Per stuk 129 kcal 2,9 g eiwit Ingrediënten 1 flesje drinkvoeding op yoghurtbasis, smaak naar keuze. 100 ml slagroom. Materialen IJsvormpjes met stokjes. Bereiding 1. Meng de drinkvoeding met de slagroom. 2. Verdeel het mengsel over de ijsvormpjes. 3. Steek er een stokje in en vries de drinkvoeding in. Suggestie Meng hagelslag of kleine stukjes zacht fruit zoals banaan, aardbeien, kiwi of frambozen door het mengsel bij stap 1. 13

14 Recept 4 Vezelrijke yoghurtdrank - sap Yoghurt Per glas 300 kcal 12 g eiwit Ingrediënten 1 flesje drinkvoeding op yoghurtbasis, smaak naar keuze. 2 eetlepels zemelen. Bereiding Roer de zemelen door de drinkvoeding. Suggestie Er is tevens verdikte drinkvoeding op yoghurtbasis (crème) verkrijgbaar. Hier kunt u naast de zemelen ook noten en gedroogd fruit zoals dadels, rozijnen en abrikozen door roeren. 14

15 Recept 5 Komkommer - zalmsoep Melk Per kom 400 kcal 25,3 g eiwit Ingrediënten 1 cupje drinkvoeding op melkbasis (soep), groentencrèmesmaak. 50 g gerookte zalmsnippers. 50 g komkommer. dragon. Materialen Staafmixer of keukenmachine. Bereiding 1. Schil de komkommer en snij deze in blokjes. 2. Verwarm de drinkvoeding met de komkommer en helft van de zalm (niet laten koken). 3. Haal de pan van het vuur en mix het mengsel met een staafmixer of keukenmachine. 4. Voeg de rest van de zalm toe en serveer warm. Suggesties Vervang de zalmsnippers door gerookte palingfilet. Snij een lente-uitje in ringetjes en voeg deze toe als garnering na stap 4. Voeg een scheutje room toe bij stap 4. 15

16 INFORMATIEBROCHURE Handvatten voor het gebruik van (medische) voeding bij kanker in de slokdarm Mijn Sorgente Snel en gemakkelijk uw eigen gegevens inzien via uw persoonlijke Mijn Sorgente account op De voordelen: Snel en gemakkelijk bestellen van uw medische voeding. Overzicht van de status en geschiedenis van uw (online) bestellingen. Overzicht van de producten die door uw verzekering vergoed worden. Inzage wanneer uw machtiging verloopt. Colofon Redactie Met dank aan diëtist Leoni den Engelsman Eindredactie: Ontwerp/Vormgeving: Edwin van de Bilt Druk: Revon Printmedia, Communicatie & Design Heeft u nog vragen over drinkvoeding of wilt u meer recepten ontvangen. De deskundige medewerkers van Sorgente staan u graag te woord of raadpleeg de website van Sorgente SO1030 KSD jan. 2017