Handvatten voor het gebruik van (medische) voeding bij kanker INFORMATIEBROCHURE

Transcriptie

1 Handvatten voor het gebruik van (medische) voeding bij kanker INFORMATIEBROCHURE

2 Inhousopgave 1 Voedingsgerelateerde klachten pag. 1.1 Ongewenst gewichtsverlies Gebrek aan eetlust Smaak- en reukverandering Misselijkheid en braken Kauw- en slikproblemen Vermoeidheid Obstipatie (verminderde stoelgang) Diarree Een droge mond 9 2 Afbouwen drinkvoeding 10 3 Recepten drinkvoeding 11 Met drinkvoeding krijg ik alle nutriënten binnen, dat is fijn! 2

3 Inleiding U heeft recent, of langer geleden, te horen gekregen dat u kanker heeft. Uw arts of diëtist heeft het gebruik van medische voeding* geadviseerd, omdat het niet lukt via normaal eten en drinken voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen. In deze brochure worden veel voorkomende klachten bij kanker toegelicht en krijgt u handvatten aangereikt over hoe u bij deze klachten het gebruik van drinkvoeding kunt inzetten. Naast deze algemene brochure biedt Sorgente drie specifieke brochures die dieper in gaan op het gebruik van medische voeding bij kanker in de slokdarm, kanker in het maag-darmkanaal en kanker in het hoofdhalsgebied. U kunt deze brochures aanvragen via het klantenteam van Sorgente. Voor algemene voedingsadviezen verwijzen wij u naar de brochure Voeding & Kanker van het KWF. Deze brochure is informatief en bedoeld voor mensen die behandeld (gaan) worden voor kanker of die behandeling (net) achter de rug hebben. U kunt deze brochure inkijken en/of bestellen op: Op worden vragen beantwoord over voeding, de preventie van kanker, voeding rondom de behandeling van kanker en voeding ná de behandeling van kanker. Andere interessante websites met informatie over voeding en behandeling bij kanker zijn: * Medische voeding is een specifiek samengestelde voeding die gebruikt wordt als een onderdeel van de behandeling van verschillende ziektebeelden. Medische voeding levert energie, eiwitten, vitamines en mineralen in meer of mindere mate, afhankelijk van het soort medische voeding. In deze brochure ligt de focus op drinkvoeding. In goede samenwerking met de diëtist of arts biedt Sorgente persoonlijke ondersteuning bij het gebruik van medische voeding en levert de benodigde producten en materialen zo snel mogelijk aan huis. Het uitgangspunt van Sorgente is om patiënten en hun naasten optimaal te ontzorgen. Op basis van hun wensen en behoeften biedt Sorgente de juiste voedingszorg thuis, zodat de medische voeding een maximale bijdrage levert aan het behandeldoel

4 Voedingsgerelateerde 1klachten 1.1 Ongewenst gewichtsverlies Bij veel kankerpatiënten is er sprake van ongewenst gewichtsverlies. We spreken over ongewenst gewichtsverlies, omdat bij de ziekte vooral veel spiermassa verloren gaat en veel minder vetmassa. Het gevolg hiervan is dat u minder conditie heeft, sneller vermoeid raakt, vatbaar bent voor infecties en minder snel herstelt als u bijvoorbeeld griep hebt of verkouden bent. Wanneer er sprake is van een gewichtsverlies van 5% of meer in de laatste maand of 10% of meer in de laatste 6 maanden spreken we over ondervoeding. Dus ook wanneer u het misschien prettig zou vinden om wat kilo s kwijt te raken, is het toch belangrijk dit gewichtsverlies te voorkomen. Een diëtist kan een screening bij u doen om te bepalen of u een risico loopt op ondervoeding en u adviezen geven om dit te voorkomen. wordt vaak als aanvulling naast gewone voeding gebruikt (1-3 flesjes per dag). Maar wanneer het eten helemaal niet lukt, kan het ook een volledige dagvoeding vervangen. De diëtist kan u hierin adviseren. Er zijn verschillende soorten drinkvoeding. op sapbasis, yoghurtbasis, melkbasis en op hartige basis. Eén flesje energieverrijkte drinkvoeding bevat gemiddeld 300 kcal, wat gelijk staat aan een maaltijd van 1 snee brood besmeerd met roomboter en belegd met volvette kaas, een bekertje volle melk (150ml) en een stukje fruit. Tevens is er ook eiwitrijke drinkvoeding met meer eiwitten. Daarnaast bestaan er ook drinkvoedingen met een klein volume, ook wel geconcentreerde drinkvoedingen genoemd. Met minder slokjes krijgt u dan toch evenveel voedingsstoffen binnen. Sorgente kan u informeren over de verschillende smaken en soorten drinkvoedingen. 4

5 1.2 Gebrek aan eetlust Mensen met kanker hebben vaak last van een verminderde eetlust. Dit gebrek aan eetlust kan worden veroorzaakt door de tumor zelf of door de behandeling ervan. Maar ook algemene klachten als pijn, koorts, vermoeidheid, angst of depressie kunnen de eetlust verminderen. U kunt de drinkvoeding aantrekkelijker maken door deze in een glas of beker te schenken. Bekijk op welke temperatuur de drinkvoeding het beste smaakt. Gekoelde drinkvoeding smaakt minder sterk dan lauwe of warme drinkvoeding. Variatie in dikte, smaak en temperatuur kan de eetlust verbeteren. Zo is er ook hartige drinkvoeding die u kunt verwerken in een zelfgemaakte (kant-en-klare) soep. Of kies eens voor een crème die u na de maaltijd als toetje kunt eten. en op sap- en yoghurt basis hebben een friszure smaak. Dit in tegenstelling tot drinkvoeding op melkbasis, die wat zoeter is. Gebruik de drinkvoeding na een maaltijd om te voorkomen dat u al vol zit voordat u gaat eten. U kunt de drinkvoeding verspreid over de dag drinken. Tussentijds kunt u het flesje weer dichtdraaien. De meeste drinkvoedingen kunnen geopend 1 uur buiten de koelkast bewaard worden. In de koelkast kunt u de geopende drinkvoeding 24 uur bewaren. is iets waar ik op terug kan vallen. Dit geeft een veilig gevoel. 5

6 Voedingsgerelateerde klachten 1.3 Smaak- en reukverandering Smaak- en reukveranderingen is een veel gehoorde klacht en komt bij 55-75% van de kankerpatiënten voor. Wanneer alles naar karton smaakt, of als heel erg zout wordt ervaren, wordt het plezier om te eten minder. Soms zijn de veranderingen tijdelijk, soms ook permanent. Oorzaken van de smaak- en reukveranderingen kunnen liggen aan de behandelingen (chemo- en radiotherapie), koorts, uitdroging of mondproblemen, zoals een droge mond of ontsteking van het mondslijmvlies. Varieer in de smaak en consistentie. Probeer regelmatig nieuwe smaken. Hetgeen wat vandaag niet lukt of niet smaakt, kan morgen beter gaan. Sorgente kan met u meedenken wat de mogelijkheden zijn. Wanneer u drinkvoeding gebruikt kunt u deze het beste goed koud en met het rietje rechtstreeks uit het flesje drinken. Door het rietje door de folie te prikken, ruikt de drinkvoeding minder. Dit kan prettiger zijn. Probeer ook verschillende soorten en smaken drinkvoeding uit. Misschien was u vroeger een zoetekauw, maar bevalt de hartige drinkvoeding u nu beter. 1.4 Misselijkheid en braken Misselijkheid en braken kunnen apart van elkaar voorkomen, maar vaak ervaren patiënten beiden. De oorzaak kan onder andere liggen in het maag-darm kanaal (denk aan een tumor in dat gebied, een vertraagde maakontlediging of obstipatie), bijwerkingen van medicijnen, pijn of angst. Ook komt misselijkheid vaak voor bij patiënten die chemotherapie krijgen, waarbij de klachten afhangen van de soort en de dosering van de chemotherapie. uit de koelkast smaakt minder zoet. Voeg eventueel een ijsklontje toe of maak van de drinkvoeding een ijsje. Kijk ook eens bij de recepten in deze folder voor het maken van een fruitig ijsje of een romig yoghurtijsje. Verspreid de drinkvoeding eventueel over de dag. Slokjes drinkvoeding na grote en kleine maaltijden vergemakkelijken het behalen van de voorgeschreven dosering. Wanneer een heel flesje teveel is, kunt u op een ander moment de rest opdrinken. De meeste drinkvoedingen kunnen geopend 1 uur buiten de koelkast bewaard worden. In de koelkast kunt u de geopende drinkvoeding 24 uur bewaren. 6

7 1.5 Kauw- en slikproblemen Ontstekingen van de slijmvliezen in de mond en slikklachten zijn een veel voorkomende bijwerking chemotherapie en/of bestraling in dit gebied. De ontsteking van de slijmvliezen in de mond en de keel zorgt voor pijn bij het eten en slikken. Ook kan bestraling het slikproces veranderen en het risico op verslikken vergroten. Gebruik drinkvoeding rechtstreeks uit de koelkast en voeg eventueel ijsblokjes toe. U kunt de drinkvoeding ook invriezen als ijsblokje of ijslolly. Bij het invriezen gaan geen voedingsstoffen verloren. Met een pijnlijke mond zult u drinkvoeding op melkbasis mogelijk beter verdragen dan drinkvoeding op sap- of yoghurtbasis. De zure smaak van fruit en vruchtensap kunt u verzachten door hier een (verdikte) drinkvoeding op melkbasis aan toe te voegen. Er zijn drinkvoedingen met verschillende diktes zoals desserts, vruchtenmoes of verdikte dranken. Daarnaast kunt u de drinkvoeding gebruiken om bij iedere hap iets te drinken, en door kauwen het vocht met het vaste voedsel te mengen. Kijk ook eens bij de recepten in deze brochure voor een komkommer-zalmsoep of een recept voor roerei met drinkvoeding. De medewerkers van het klantenteam staan u graag te woord. Ook kunt u onze website raadplegen. beschouw ik als een stukje privé medicatie. 7

8 Voedingsgerelateerde klachten 1.6 Vermoeidheid Vermoeidheid bij een kankerpatiënt is heviger en intenser dan bij een gezond persoon. Deze vermoeidheid kan los staan van de geleverde inspanning en wordt gedeeltelijke of soms helemaal niet beïnvloed door slaap en rust. Vermoeidheid bij kankerpatiënten is een veel voorkomende klacht. Bij patiënten met een uitgezaaide ziekte is er bij 50-75% sprake van ernstige vermoeidheid. Het lichaam wordt onder andere vermoeid door de behandeling (chirurgie, radio-, chemo-, hormonale- en moleculaire doelgerichte therapie) en het afbreken van de spiermassa. Het gebruiken van drinkvoeding vergt weinig tijd en energie in vergelijking tot het bereiden van een maaltijd. is een kant-en-klaar product dat u zowel gekoeld als op kamertemperatuur kunt gebruiken. Het flesje van de drinkvoeding kunt u tussen het drinken door gemakkelijk afsluiten. Indien u moeite heeft met het opzuigen van de drinkvoeding kunt u het rietje korter afknippen of de drinkvoeding inschenken in een glas. 1.7 Obstipatie (verminderde stoelgang) Obstipatie is een verstoring van het ontlastingspatroon waarbij de ontlasting harder is en de ontlasting moeizaam en soms pijnlijk is. Hierbij is de frequentie van de stoelgang vaak minder dan normaal. Obstipatie kan veroorzaakt worden door een veranderd eet- en beweegpatroon. Als u ziek bent en minder eet en drinkt en daarnaast ook nog minder beweegt, dan neemt de activiteit van de darmen af. Ook kan obstipatie veroorzaakt worden door medicijngebruik, vooral opiaten (sterke pijnstillers zoals morfine) hebben deze eigenschap. Als er sprake is van een verstopping in de darmen dan kan het zijn dat u alleen nog maar vloeibare voeding mag gebruiken. Uw diëtist kan u adviseren hoeveel drinkvoeding u nodig heeft. Er zijn ook drinkvoedingen die vezelrijk zijn. U heeft dan de keuze uit een drinkvoeding op melkbasis, een hartige drinkvoeding en een verdikte drinkvoeding op fruitbasis. Een portie drinkvoeding met vezels bevat gemiddeld 4-5 gram vezels. Ter vergelijking: een snee volkorenbrood bevat ruim 2 gram vezels per snee. Voor een goede darmwerking kunt u het beste gram vezels per dag gebruiken. 8

9 1.8 Diarree Onder diarree wordt verstaan een frequentie (meer dan 3 maal in 24 uur) passage van te dunne ontlasting, variërend van brijig tot waterdun. Er bestaan drie verschillende soorten diarree: - Acute diarree; gaat zonder behandeling doorgaans binnen enkele dagen tot een week over. - Chronische diarree; duurt langer dan twee of drie weken - Paradoxale/overloop diarree; is dunne ontlasting die langs een ingedikte ontlastingsprop lekt. Diarree kan verschillende oorzaken hebben en te maken hebben met o.a. een tumor in de dikke darm, ontsteking in de darmen na chemo- of radiotherapie, verwijdering van een gedeelte van het maag-/darmkanaal of medicatie. op sapbasis bevat meer suiker dan de drinkvoeding op melkbasis of yoghurtbasis. Verdeel de drinkvoeding goed over de dag. Kijk ook eens bij de recepten in deze brochure voor een vezelrijke yoghurtdrank. Dit recept bevat vezels die het vocht in de ontlasting binden. 1.9 Een droge mond Een droge mond wordt veroorzaakt door een tekort aan speeksel, waarbij er meestal een tekort is aan dun waterig speeksel. Het kan veroorzaakt worden door chemotherapie, bestraling in het hoofd-halsgebied, uitdroging, medicijnen en/of een slechte voedingstoestand. Gemiddeld produceren de speekselklieren ml per dag, maar bij een droge mond is deze productie afgenomen tot minder dan 150ml per dag. Hierdoor wordt het spreken, kauwen en slikken moeilijker en kan de patiënt minder goed proeven. Daarnaast biedt speeksel bescherming tegen gaatjes in de tanden, tanderosie, ontstekingen in de mond en neutraliseert het zuur uit onze voeding. Wanneer het u niet lukt om voldoende te eten, kan aanvullende drinkvoeding worden voorgeschreven. Omdat uw gebit door de droge mond kwetsbaar is voor tanderosie, kunt u de drinkvoeding het beste door een rietje drinken. Daarnaast kunt u de drinkvoeding gebruiken om bij iedere hap iets te drinken, en door kauwen het vocht met het vaste voedsel te mengen. 9

10 2 Afbouwen drinkvoeding Gaat u drinkvoeding afbouwen, dan is het van belang dit in overleg met u behandelaar te doen. Een flesje standaard drinkvoeding bevat 300 kcal en ongeveer 12 gram eiwit. Kijk in het overzicht hieronder wat er nodig is om 1 flesje drinkvoeding te vervangen voor gewone voeding. Energie (kcal) Een glas drinkontbijt (200 ml) 120 Volle yoghurt (150 ml) 98 Volle vla (150 ml) 150 (Half)volle kwark (150 ml) 150 Havermoutpap (250 ml) 190 Pudding (150 ml) 200 Volle chocolademelk (200 ml) 200 Volle melk (200 ml) 120 Yoghurtdrank (200 ml) 140 Room, crème soep (250 ml) 165 Vruchtenmoes (150 ml) 120 Huzarenslaatje (100 gr) 170 Eiwit (gram)

11 3 recepten Soms is het moeilijk om drinkvoeding te drinken. U kunt dan de drinkvoeding ook verwerken in gerechten. Zo kunt u variëren met drinkvoeding om het gebruik hiervan gemakkelijker te maken. Meer recepten vindt u op onze website Recept 1 Fruitig ijsje - 3 stuks Sap Per stuk 100 kcal 2,7 g eiwit Ingrediënten 1 flesje drinkvoeding op sapbasis, smaak naar keuze. Materialen IJsvormpjes met stokjes. Bereiding 1. Verdeel de drinkvoeding over de ijsvormpjes. 2. Steek er een stokje in en vries de drinkvoeding in. Suggestie op basis van melk en yoghurt kunt u ook invriezen. 11

12 Recept 2 Roerei - per portie Melk Per portie 422 kcal 20,8 g eiwit Ingrediënten 100 ml drinkvoeding op melkbasis, neutraalsmaak. 2 eieren. (verse) kruiden zoals bieslook, peterselie of oregano. 1 eetlepel (vloeibare) margarine of boter. zout en peper. Bereiding 1. Breek de eieren in een kom en kluts ze met een garde of vork. 2. Voeg tijdens het klutsen de drinkvoeding toe. 3. Voeg naar smaak peper, zout en kruiden toe. 4. Verhit de boter in een koekenpan. 5. Bak het eimengsel 2-3 minuten onder voortdurend roeren met een houten lepel. Het roerei is klaar als de stukjes een vaste vorm hebben. Suggesties Voeg bij stap 3 stukjes tomaat, champignons, ui of paprika toe en meng goed door met een lepel. Garneer het roerei met bieslook voor het opdienen. Bij het koken van drinkvoeding kunnen er voedingsstoffen verloren gaan. U kunt dit recept maken bij wijze van variatie. 12

13 Recept 3 Romig Yoghurtijsje - 5 stuks Yoghurt Per stuk 129 kcal 2,9 g eiwit Ingrediënten 1 flesje drinkvoeding op yoghurtbasis, smaak naar keuze. 100 ml slagroom. Materialen IJsvormpjes met stokjes. Bereiding 1. Meng de drinkvoeding met de slagroom. 2. Verdeel het mengsel over de ijsvormpjes. 3. Steek er een stokje in en vries de drinkvoeding in. Suggestie Meng hagelslag of kleine stukjes zacht fruit zoals banaan, aardbeien, kiwi of frambozen door het mengsel bij stap 1. 13

14 Recept 4 Vezelrijke yoghurtdrank - sap Yoghurt Per glas 300 kcal 12 g eiwit Ingrediënten 1 flesje drinkvoeding op yoghurtbasis, smaak naar keuze. 2 eetlepels zemelen. Bereiding Roer de zemelen door de drinkvoeding. Suggestie Er is tevens verdikte drinkvoeding op yoghurtbasis (crème) verkrijgbaar. Hier kunt u naast de zemelen ook noten en gedroogd fruit zoals dadels, rozijnen en abrikozen door roeren. 14

15 Recept 5 Komkommer - zalmsoep Melk Per kom 400 kcal 25,3 g eiwit Ingrediënten 1 cupje drinkvoeding op melkbasis (soep), groentencrèmesmaak. 50 g gerookte zalmsnippers. 50 g komkommer. dragon. Materialen Staafmixer of keukenmachine. Bereiding 1. Schil de komkommer en snij deze in blokjes. 2. Verwarm de drinkvoeding met de komkommer en helft van de zalm (niet laten koken). 3. Haal de pan van het vuur en mix het mengsel met een staafmixer of keukenmachine. 4. Voeg de rest van de zalm toe en serveer warm. Suggesties Vervang de zalmsnippers door gerookte palingfilet. Snij een lente-uitje in ringetjes en voeg deze toe als garnering na stap 4. Voeg een scheutje room toe bij stap 4. 15

16 INFORMATIEBROCHURE Handvatten voor het gebruik van (medische) voeding bij kanker Mijn Sorgente Snel en gemakkelijk uw eigen gegevens inzien via uw persoonlijke Mijn Sorgente account op De voordelen: Snel en gemakkelijk bestellen van uw medische voeding. Overzicht van de status en geschiedenis van uw (online) bestellingen. Overzicht van de producten die door uw verzekering vergoed worden. Inzage wanneer uw machtiging verloopt. Colofon Redactie Met dank aan diëtist Leoni den Engelsman Eindredactie: Ontwerp/Vormgeving: Edwin van de Bilt Druk: Revon Printmedia, Communicatie & Design Heeft u nog vragen over drinkvoeding of wilt u meer recepten ontvangen. De deskundige medewerkers van Sorgente staan u graag te woord of raadpleeg de website van Sorgente SO1040 Alg. jan. 2017