University of Groningen. Vraag/antwoord-sequenties Mazeland, Herm Johannes

Transcriptie

1 University of Groningen Vraag/antwoord-sequenties Mazeland, Herm Johannes IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 1992 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Mazeland, H. J. (1992). Vraag/antwoord-sequenties Groningen: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 VRAAG/ANTWOORD-SEQUENTIES

3 Uitgaven Stichting Neerlandistiek VU 1 Olf Praamstra. Repertorium op de brieven van Conrad Busken Huet. Amsterdam, W.F.G.Breekveldt. Pragmatiek van een roman, een onderzoek naar aspecten van Cornelia Wildschut, roman in brieven door E.Wolff-Bekker en A.Deken. Amsterdam, B.P.M.Dongelmans. Van Alkmaar tot Zwijndrecht, alfabet van boekverkopers, drukkers en uitgevers in Noord-Nederland, Amsterdam, E.Ruijsendaal. Terminografische index op de oudste Nederlandse grammaticale werken. Amsterdam, Fred de Bree, Roel Zemel [red]. In onse scole, opstellen over Middeleeuwse letterkunde voor prof.dr. Margaretha H.Schenkeveld. Amsterdam, C.Huygens. Mengelingh, ed. A.van Strien. Amsterdam, H.Reeser. Repertorium op de briefwisseling van A.L.G.Bosboom-Toussaint. Amsterdam, Jan Noordegraaf, Roel Zemel [red]. Accidentia, taal- en letteroefeningen voor Jan Knol. Amsterdam, G.R.W.Dibbets. Vondels zoon en Vondels taal. Johannes Vollenhove en het Nederlands. Amsterdam, Harrie Mazeland. Vraag/antwoord-sequenties. Amsterdam, Redactieraad Dr. Th.A.J.M.Janssen Dr. J.Noordegraaf Dr. M.H.Schenkeveld

4 Harrie Mazeland vraag/antwoord-sequenties Stichting Neerlandistiek Amsterdam 1992

5 Copyright 1992 H.J.Mazeland. Grafische verzorging: Equipage Drukwerkprodukties Arnhem bv CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Mazeland, Harrie Vraag/antwoord-sequenties / Harrie Mazeland. - Amsterdam : Stichting Neerlandistiek VU Ook verschenen als proefschrift Groningen, Met lit. opg. ISBN Trefw.: sociolinguïstiek. Die Deutsche Bibliothek - CIP-Einheitsaufnahme Mazeland, Harrie: Vraag-antwoord-sequenties / Harrie Mazeland. - Münster : Nodus-Publ., 1992 ISBN

6 VOORWOORD Dit boek gaat over vragen en antwoorden, of, om al iets precieser te zijn, over de methoden waarmee gespreksdeelnemers uitingen tot vragen en antwoorden maken. Vraag/antwoord-relaties worden vanuit een conversatie-analytisch perspectief onderzocht. Problemen die tot het gebied linguïstische pragmatiek horen, worden daardoor op een manier aangepakt die een uniek inzicht geeft in de samenhang tussen de constructie van uitingen en de wijze waarop die sequentieel georganiseerd worden. De basis voor de analyse werd gelegd in het SSCW-project Interviews als gesprekken: gespreksanalytisch onderzoek naar sociaal-wetenschappelijke interviews onder leiding van dr. Paul ten Have (NWO-dossiernummer ; vgl. Mazeland 1989). Voor mijn theoretische vorming in het `pre-dissertatie -tijdperk zijn de contacten met Konrad Ehlich, Jochen Rehbein, Dieter Wunderlich en Gail Jefferson van groot belang geweest. Afzonderlijke delen van eerdere versies heb ik besproken met Martha Komter, Ad Foolen en Gerard Hubers. Een deel van de analyse bouwt voort op het werk dat ik samen met Hanneke Houtkoop gedaan heb. Mijn promotor prof.dr. Ton van der Geest dank ik voor de zorgvuldige wijze waarop hij meerdere versies besproken heeft. Met name de openheid waarmee hij me op methodologische inconsistenties wees en - zijns ondanks? - meermaals consequenter de conversatie-analyse bedreef dan ik zelf, hebben de uiteindelijke versie alleen maar beter gemaakt. Mijn dank en respect gaan verder vooral uit naar Paul ten Have. De afgelopen vijf jaar was hij niet alleen mijn voornaamste gesprekspartner en lezer. Hij heeft ook voor de intellectuele omgeving gezorgd die de totstandkoming van deze studie mogelijk heeft gemaakt. Amsterdam 4 november 1991 h.m.

7 GLOBALE INHOUDSOPGAVE hoofdstuk: pagina 1. uitgangspunten, probleemstelling, data en methode 1 2. vragen en antwoorden. literatuurbespreking context en constructie van vraagwoord-vragen vragen en antwoorden de verwerking van antwoorden discourse unit vraag/antwoord-sequenties tot slot opmerkingen bibliografie registers bijlage 1: transcriptie-conventies summary 391

8 INHOUDSOPGAVE pagina 1. UITGANGSPUNTEN, PROBLEEMSTELLING, DATA EN METHODE 1.0 inleiding conversatie-analyse en de studie van taalgebruik enkele methodologische opmerkingen case- en collectie-studies regels, principes en reflexiviteit analytische inductie data, gesprekstype en het micro/macro-probleem het corpus open en half-open interviews: gespreksbeschouwend open en half-open interviews: gespreksanalytisch talige interactie en sociale structuur kortom VRAGEN EN ANTWOORDEN. LITERATUURBESPREKING 2.0 inleiding vraag- en antwoordzinnen inleiding de formele structuur van vraagzinnen de functionele structuur van vraagzinnen vragen als proposities inleiding categoriale theorieën propositionele theorieën imperatief-epistemische theorieën vragen als handelingen inleiding vragen als taaldaden taaldaden en gespreksanalyse handelingstheorie en diskursanalyse vragen als eerste deel van een aangrenzend paar inleiding aangrenzende paren en conditionele relevantie preferentie-organisatie pre-sequenties en preliminarie activiteiten tot slot van dit hoofdstuk CONTEXT EN CONSTRUCTIE VAN VRAAGWOORD- VRAGEN 3.0 inleiding het topic en de constructie van vraagbeurten twee vragen naar aanleiding van een observatie thema, topic/focus en gegeven/nieuw beurt-interne en beurt-externe introductie van de topic-entiteit 84

9 INHOUD de identificeerbaarheid van de topic-entiteit topic-introductie en de constructie van vraagbeurten de formulering van het topic van vraagwoord-vragen inleiding pragmatische aspecten van het gebruik van voornaamwoorden in vraagwoord-vragen terug naar de uitgangsobservaties de constructie van de vraagstellingseenheid inleiding een conversatie-analytische benadering van de constructie van uitingen de samenstelling van de vraagstellingseenheid de informatie-structuur van de vraagstellingseenheid pragmatische aspecten van de eerste zinsplaats van de constituent met het vraagwoord samenvatting: het ontwerp van de vraagstellingseenheid de constructie van vragen en de interactionele organisatie van kennis inleiding kennis-schema s kennis-schema s en gesprekken het situatie-gebonden karakter van kennis-organisatie tot slot van dit hoofdstuk VRAGEN EN ANTWOORDEN 4.0 inleiding relevante antwoorden inleiding de conditionele relevantie van antwoorden op vraagwoord-vragen relevantie, analyseperspectief en context relevantie en zelfcorrecties van vragenstellers alternatieve verzamelingen van relevantiecriteria samenvatting passende antwoorden inleiding passendheid en thematische consistentie passendheid en gesprekstype recipient design en de voorkeur voor minimalisering overspecificerende antwoorders en de oriëntatie op generaliseerbare informatie van interviewers samenvatting correcte antwoorden inleiding de sequentiële relevantie van correctheid tot slot van dit hoofdstuk 199

10 5. DE VERWERKING VAN ANTWOORDEN 5.0. inleiding het niet-minimale belang van minimale responsen in onderzoeksvraaggesprekken c.a.-studies over de functies van minimale responsen antwoord-compleetheid inleiding het post-antwoord onderhandelingstraject onderhandelingen over antwoord-compleetheid a interviewer-oriëntatie op antwoord-uitbreiding enkele varianten van het post-antwoord traject inleiding same-speaker- en cross-speaker-paren vanontvangstbevestigingen duplicering van een respons van het ja/nee-type ontvangstbevestiging plus hoorbare inademing niet-alleenstaande ontvangstbevestigingen de minimale structuur van vraag/antwoord-sequenties DISCOURSE UNIT VRAAG/ANTWOORD-SEQUENTIES 6.0 inleiding vragen in discourse units: de methodische opschorting van het contiguïteitsprincipe de structurering van discourse-unit-antwoorden de verwerking van discourse-unit-antwoorden inleiding recipiëntschap tijdens en na de produktie van een antwoord-du inhoudsgerichte vormen van recipiëntschap in onderzoeksvraaggesprekken: inschattingen, commentaren, herhalingen en formuleringen tot slot van dit hoofdstuk TOT SLOT - opmerkingen bij hoofdstuk opmerkingen bij hoofdstuk opmerkingen bij hoofdstuk opmerkingen bij hoofdstuk opmerkingen bij hoofdstuk opmerkingen bij hoofdstuk bibliografie namenregister zakenregister bijlage 1: transcriptie-conventies summary 391

11