Dienst in de serie over leiderschap, gehouden op 21 januari 2018 in de Kloosterkerk. Voorganger: ds. Margreet Klokke.

Transcriptie

1 Dienst in de serie over leiderschap, gehouden op 21 januari 2018 in de Kloosterkerk. Voorganger: ds. Margreet Klokke. Tegen de stroom van onze tijd in zijn wij vanmorgen vroeg opgestaan om door een nog stille stad naar uw huis te gaan. En soms verbaast dat ook onszelf. Wat zoeken wij hier toch denken wij dan, wat trekt ons tegen alle weerstand in, naar dit huis? Is het de blauwe koepel boven ons hoofd die ons zo n wonderlijk gevoel kan geven van geborgenheid? Zijn het woorden als trouw en goedheid die hier zo oprecht klinken dat wij er zomaar in kunnen geloven? Of is het nog iets anders dat ons trekt? Wij weten het niet en daarom bidden wij: HEER Tegen de stroom van onze tijd in zijn wij vanmorgen naar uw huis gegaan. En soms verbaast dat ook onszelf. Wij zien van dag tot dag al zoveel mensen, waarom zouden wij ons nu dan alweer onder hen begeven en naast elkaar gaan zitten in de harde banken? Is het omdat de blauwe koepel boven ons hoofd ons hier op een andere manier dan elders met elkaar verbindt? Is het omdat woorden als trouw en goedheid hier zo bij ons kunnen binnenkomen dat wij warmer omgaan met elkaar? Wij weten het niet en daarom bidden wij: HEER Tegen de stroom van de tijd in zijn wij hier gekomen op zoek naar geborgenheid en opbouwende taal. Wat zou het mooi zijn als wij iets daarvan zouden kunnen meenemen in de wereld om ons heen. Als onze aandacht geborgenheid zou bieden aan zoekende zielen als onze aanwezigheid zou doen denken aan woorden als trouw en goedheid. Dat zou een steentje in de rivier kunnen verleggen en daarom bidden wij: HEER

2 Preek over 1 Samuel 17:17-50 en Johannes 10: Niet elk van ons is leider van een team of manager van een afdeling. Niet elk van ons is directeur van een school of CEO van een bedrijf. Niet elk van ons is een Marc Rutte of Angela Merkel. Maar elk van ons is wel de leider van zijn eigen leven. Je bepaalt zelf wat er in je agenda komt en wat niet. Je kiest zelf wat je eet en drinkt. Je geeft zelf vorm aan je verhoudingen met familie en vrienden. Je bepaalt zelf hoe je invulling geeft aan je werk of je vrijwillige taak. Te minste als het goed is. Soms moet je opnieuw de leiding némen, over je leven. Er zijn er, die dit doen aan de start van het nieuwe jaar. Dan nemen ze zich voor om anders om te gaan met hun tijd, of ze beginnen met een nieuw eetpatroon. Het is goed om te voelen dat dit kàn, zei iemand tegen me. Dat je je niet hoeft te láten leven maar dat je zelf keuzes kunt maken. Elk van ons is de leider van zijn eigen leven. Het thema leiderschap van deze serie diensten komt ons dus allemaal even dicht op de huid. Het gaat er niet in om anderen, maar om onszelf. Je bent het je misschien niet bewust, maar je hebt allemaal wel een leider die een voorbeeld voor je is. Dat kan een ouder zijn, een docent, een opleider. Het kan je eerste baas zijn. Of een held op afstand een schrijver, een denker, een politicus. De bijbel zou je zo n held op afstand kunnen bieden. Een leider om een voorbeeld aan te nemen. En dat is David. In het verhaal dat zonet gelezen is, dient hij zich bij ons aan als een herder. Want dit begint er mee, dat hij er door zijn vader op uitgestuurd wordt, om òm te zien naar zijn broers, die in het leger van Saul vechten. Maar voor hij gaat, blijkt dat hij eerst de zorg voor zijn kudde nog moet overdragen aan een ander. En het eindigt ermee, dat hij alleen met zijn herdersstaf en -tas afgaat op Goliat. Als een herder, wordt hij hierin dus aan ons gepresenteerd. Nu zou ik benieuwd zijn om te horen, aan welk type leider u denkt bij het woord herder. Met welke eigenschappen u dit woord verbindt. Ik zie er meteen het beeld bij voor me, van een lieve man met een baard, die een verloren schaap op zijn schouders draagt. Een glooiend landschap om hem hen. Een kabbelende beek dichtbij. De doornstruik waar hij het arme beest net uit heeft gehaald voor zijn voeten. En ik vermoed dat ik niet de enige ben. Het woord herder roept een beeld bij je op van een dienende leider. Eén, die oog heeft voor wie niet mee kunnen komen. Met aandacht voor wie ziek of zwak zijn, arm of alleen. En één die ook, zoals dat heet, de boel bij elkaar wil houden. Een verbindende figuur dus. Een lieverd. In het verhaal dat zonet gelezen is, wordt dit beeld alleen wel bijgesteld. Een herder blijkt meer te zijn dan een zorgzame figuur. Wat is de situatie? Er is spanning in Israël rond een grens. De buren, de Filistijnen, willen meer grond. Ze stellen zich in slagorden op aan één kant van het dal dat de twee volken scheidt. Israël reageert door positie in te nemen aan de andere kant van het dal. Een klassiek grensconflict. Je kunt die zelf ook hebben, al is dan zonder dat er

3 legers bij betrokken zijn. Het gaat bijvoorbeeld om een grens, in de #MeToo discussie, die vorig jaar begonnen is. Namelijk om die van de lichamelijke integriteit. Hoe dichtbij mag iemand komen. Hoe tactiel mag iemand zijn. En wie bepaalt wat de grens is. Maar ook spanningen in de familie- en vriendenkring of op het werk gaan vaak over een grens. Hoeveel ruimte neemt iemand in, hoeveel aandacht eist hij op. Hoeveel spreektijd mag iemand gebruiken, hoeveel taken naar zich toe trekken. En wanneer gaat hij daarmee over een grens. Wanneer doet hij daar anderen eigenlijk geweld mee aan. Veel conflicten gaan over een grens. En de vraag is hoe ga je daarmee om? Wat doe je, als iemand je grens overgaat? Het is voor Israël in verhouding met de Filistijnen extra spannend, omdat de krachtverhouding ongelijk is. Te minste, zo lijkt het. De Filistijnen hebben Goliat. Een reus van een vent. Hij wordt op sprookjesachtige wijze beschreven. Hij is een man van ruim zes el lang. Hij draagt een bronzen helm op zijn hoofd en een bronzen schubbenpantser dat wel vijfduizend sjekel weegt. De schacht van zijn lans is zo dik als de boom van een weefgetouw en de punt ervan is gemaakt van zeshonderd sjekel ijzer. Hij maakt met andere woorden net zoveel lawaai als Trump met zijn tweets en net zoveel indruk als Noord Korea met zijn raketlanceringen. Hij daagt Israël uit: Geven jullie mij een man, (Naardense vert.) zegt hij, als hij mij verslaat worden wij dienstknechten van u, èn andersom! Kies een man! Saul en het leger van Israël staan verlamd van schrik. Ze doen niets. Veertig dagen lang blijft Goliat roepen en wordt het broze evenwicht tussen de slagorden bewaard. Ze doen niets. Is dat niet, wat er vaak gebeurt, als er een reus in het spel is? Om de hete brei heenlopen, om erger te voorkomen? Hoe lang is Harvey Weinstein niet gespaard? Hoeveel aandacht-zuigende personen in families krijgen niet de ruimte om hun rol maar te blijven spelen? Het is wat je doet, als je je tegenover een reus voelt staan. Je houdt je stil, want je voelt je klein Duimpje. Ik kan alleen maar verliezen, denk je, ik kan de lieve vrede maar beter bewaren. En zo kan de reus het strijdtoneel eindeloos blijven domineren. Veertig dagen lang, zegt onze verteller. Een hele generatie lang. Het is pas als de kleine David op het strijdtoneel verschijnt, dat dit ineens verandert. Hij neemt iets van lichtheid mee, het kamp in. Van waar, dat zal nog blijken. Hij weet niet wat hij hóórt, als men hem van Goliat vertelt. Wat? Vraagt hij. Wat denkt die onbesneden Filistijn wel, dat hij de slagorde van de levende God durft te beschimpen? Zijn onbevangen vragen bereikt koning Saul. Hij wordt bij hem geroepen en toont ons dan een andere kant van het herderlijke leiderschap. Ik heb altijd de kudde van mijn vader gehoed, zegt hij, als er dan een leeuw of een beer kwam om een schaap te stelen, ging ik erachter aan. Leeuwen en beren heb ik verslagen, en die onbesneden Filistijn zal het net zo vergaan, omdat hij de gelederen van de levende God heeft beschimpt! De koning laat hem gaan. En dan haast David zich naar de Filistijn toe. Hij gaat zonder de wapenrusting, die Saul hem wil geven. Daar kan ik niet in lopen, zegt

4 hij. Hij gáát, zoals hij is. Als een herder. Met een stok, een slinger, en vijf steentjes. Dat getal vijf, dat staat er natuurlijk niet voor niets. Het is een subtiele verwijzing, naar de tora. De vijf bijbelboeken, die Israëls identiteit bepalen. De Heer onze God, staat erin, de Heer is Eén. Je zult geen andere goden dienen David houdt ze hoog. Hij heeft ze bij zich, als hij gáát, naar de Filistijn toe. Negen keer gebruikt de verteller hier het woord gaan. Nu eens voor David, dan weer voor Goliat. Je ziet het over en weer naderen vóór je, door dit steeds herhaalde gáán. Eindelijk zal het tot een botsing komen. En zo blijkt de herder meer te zijn dan een lieverd. Hij kent ook agressie. Want weet u, wat dit woord oorspronkelijk betekent, agressie? Het komt van het Latijnse aggredior. En dat betekent: naar iets of iemand toegaan, zich tot iemand wenden, tot iets overgaan. Het betekent slechts in enkele gevallen iemand aanvallen. Agressie oorspronkelijk is dat dus zoiets als jezelf laten zien, aan een ander. Voor de draad komen, met wat je beweegt. Het is een relationeel begrip. Aan David kun je zien dat een zekere agressie hoort bij het leiderschap van de herder. Jezelf laten zien. Je eigen identiteit niet onder stoelen of banken steken. Dat mág. Soms móet het zelfs. Ik hoor in mijn gesprekken in en om de kerk dat agressie voor veel mensen een heel negatief gekleurd woord is. Het wordt gezien als iets destructiefs. Het mag niet. Deze week nog, spraken we erover in de cursus ABC van de christelijke traditie. Het thema van de avond was God en het kwaad. En één van de dingen, die als kwaad werden bestempeld door de deelnemers, was agressie. Als zij net als Noach opnieuw zouden mogen beginnen met de wereld, zouden ze het niet meenemen aan boord van de ark. Het is iets typisch, denk ik, van de christelijke cultuur, dat agressie niet mag. Dat zit er diep in. En misschien wordt dat nog versterkt, op dit moment, doordat religie in brede lagen van de bevolking gezien wordt als bron van geweld. Een gevolg van de aanslagen van IS. Ik merkte het deze week nog eens, bij het uitkomen van de nieuwe gedichtenbundel van Remco Campert. Deze begint met een gedicht, getiteld Zaventem. Het gaat over de aanslag van bijna twee jaar geleden op de Brusselse luchthaven. Er vliegen armen en benen rond in dit gedicht. Het eindigt als volgt: god ontferm u, en schaf religie af. Toen dit werd voorgedragen in een bekende talkshow op de televisie werd er na afloop hard geklapt. Zo wordt er kennelijk gedacht over religie. Als een bron van geweld. Daar wil je verre van blijven. En agressie, ook al is dit eigenlijk een vorm van laten zien wie je bent, dat kan dan niet. En zo kan de christelijke cultuur wel eens erg lief worden, té lief misschien. David staat zichzelf wel enige agressie toe, als het nodig is. Hij is een herder. Hij weet wat het is om een lam te zijn. Maar hij kan ook als een tijger zijn tanden tonen. Dat mág, denkt hij, als het gaat om wie hij is, en wat de identiteit uitmaakt van zijn volk. Dat màg, als het gaat om de vrijheid om de levende God te dienen. Het màg. En vergeet intussen niet: dit is een sprookje. Een beeldend verhaal. Het wil niet zeggen, dat je met letterlijk vijf steentjes op zak zou

5 moeten gaan rondlopen. Maar wel met de vijf boeken van de tora. En dat je daar kracht uit kunt putten. Je vraagt je wel af hoe het kan dat David het dúrft op die enorme reus afstappen, met niet meer dan zichzelf en zijn geloofsvertrouwen. Je ziet dat jezelf nog niet doen, als het gaat om je eigen grensconflicten. Wat opvalt, als je het verhaal hier nog eens op naleest, is dat het voor Dávid helemaal geen kwestie van durven lijkt te zijn. Goliat is geen reus voor hem. Hij noemt hem kleinerend die onbesnedene. Dat wil zeggen: die man die zo dom is, om te vertrouwen op zijn mannelijke potentie. Hoe kán hij zo dom zijn, denkt David. Want híj heeft gezien, door zijn leven als herder in de natuur, hoe alles wat leeft, ook de sterkste onder de dieren, kwetsbaar is en sterfelijk. Hij gelooft, dat niemand het kan stellen zonder de geborgenheid bij de Eeuwige. Dat is waar hij op vertrouwt. En Goliat, met zijn vertrouwen op zijn mannelijke potentie, die stelt in zijn ogen dus niets voor. Hij denkt op dezelfde wijze over hem, als de bekende theoloog Karl Barth over het kwaad. Die noemt dit het Nichtige. Het stelt niets voor, want het heeft niets met de Eeuwige te maken. Het heeft geen toekomst. Goliat kan makkelijk naar pagina 3 van het nieuws, zou David zeggen. Laten we hem met zijn allen niet zo groot maken! Opgeblazen mensen als hij, die prik je zo door! En dit is dus, hoe het komt dat David het dúrft, op zijn tegenstander afgaan. Hij gaat met God. Hij weet zich hoe dan ook geborgen, bij de Eeuwige die zijn herder is. Zijn vertrouwensvolle en lichtvoetige benadering van wie of wat over een grens gaat - mag die een voorbeeld zijn bij het vormgeven aan het leiderschap van je eigen leven. Amen. Bronnen: Th. J. m. Naastepad, Verborgen midden, deel 1, p. 235 ev Bettine Siertsema, Er was eens een koning David, voor altijd, p. 23 ev over David als herder Theo van Leeuwen, Een kruis slaan, eindwerkstuk voor de opleiding tot supervisor, p. 8 ev over Agressie.

6 Eeuwige U danken wij voor een verhaal als dat van David een leider die in zijn kleinheid groot is en in zijn zwakheid sterk. Die zich als een kind zo geborgen weet bij u wat er ook gebeurt en daarom niet schrikt van de leeuwen en beren op zijn weg. Mogen wij hem voor ogen houden als het spannend is in ons leven Wij bidden voor mensen die leven met een reus in hun omgeving, iemand die hun grens telkens opnieuw overgaat. Dat zij zich niet net als de reus gaan wapenen en zich opstellen in slagorden, maar dat zij met ú, lichtvoetig en in vertrouwen de ander tegemoet gaan en hun eigen ruimte behoeden. Wij bidden voor mensen die het nodig hebben om zichzelf op te blazen en zich voor te doen als een reus, voor leiders met een grote dosis overmoed. Mag de confrontatie met hun eigen kwetsbaarheid feilbaarheid en sterfelijkheid hen op een zeker moment nieuwe wijsheid geven. En mag hun ommekeer op tijd komen voor wie van hen afhankelijk zijn. Wij bidden voor wie op dit moment het gevoel hebben de leiding over hun leven kwijt te zijn, door ziekte of rouw, of ongeluk. Mogen zij weten van uw nabijheid ook in een dal van diepe duisternis. Wij noemen In stilte Onze Vader