Een open deur? Het vervolg

Transcriptie

1 Een open deur? Het vervolg Een onderzoek naar de toegang tot de gemeentelijke schuldhulpverlening onder 251 gemeenten SDU-congres, 25 september 2018

2 De Nationale ombudsman

3 Thema Schulden en Armoede Zorgen om burgers die financieel in de knel zitten Voorbeelden onderzoeksrapporten: In het krijt bij de overheid januari 2013 Met voeten getreden november 2013 Gegijzeld door het systeem november 2015 Zorgen voor de toekomst september 2016 Vrouwen in de knel juli 2017

4 Langere tijd aandacht voor SHV 2012 Rapport 2012/110 Schulden komen nooit alleen 2016 Rapport 2016/050 Burgerperspectief op schuldhulpverlening

5 Onderzoek Een open deur? (2) Aanleiding onderzoek Na publicatie rapport Burgerperspectief op schuldhulpverlening ontving Nationale ombudsman nog steeds klachten / signalen over toegankelijkheid SHV Behoefte aan een verkennend onderzoek naar de uitvoeringspraktijk 5

6 Onderzoek Een open deur? (1) 6

7 Onderzoek Een open deur? (3) Onderzoeksvraag Voeren gemeenten de schuldhulpverlening zodanig uit dat een brede toegang, zoals bedoeld in Wgs, wordt gegarandeerd? Doel Zicht krijgen op wijze waarop toegang wordt georganiseerd en uitgangspunten formuleren voor borging burgerperspectief in die toegang. 7

8 Onderzoek Een open deur? (4) Aanpak onderzoek Bezoeken aan 10 gemeenten en 1 GR Gesprekken met schuldhulpverleners, vrijwilligers, beleidsmedewerkers en wijkteammedewerkers Bestudering van beleidsregels, werkinstructies en 730 dossiers en rondetafelgesprek met wethouders 8

9 Onderzoek Een open deur? (5) Uitgangspunten voor brede toegang Iedere melder krijgt zonder voorwaarden vooraf een face-toface gesprek om zijn persoonlijke situatie toe te lichten; Gemeenten spannen zich in om burger binnen te laten en binnen te houden; Bij de beoordeling worden individuele omstandigheden integraal meegewogen; Wel of niet toelating wordt in gemotiveerde schriftelijke beschikking vastgelegd en gemotiveerd. 9

10 Een open deur? Het vervolg (1) 10

11 Onderzoek Een open deur? (6) Conclusies Gemeenten kunnen SHV benutten om mensen uit multiproblematische situaties te krijgen. Maar dan moet de deur tot SHV wel openstaan Uit het onderzoek blijkt dat gemeenten lang niet altijd een laagdrempelige en brede toegang tot SHV bieden SHV kan op aantal punten verbeterd worden. Daarom doet de ombudsman enkele aanbevelingen aan gemeenten 11

12 Onderzoek Een open deur? (7) Aanbevelingen Ga naar burger met problematische schulden toe en breng zijn persoonlijke situatie in kaart Sluit geen doelgroepen op voorhand uit. Verzamel voor het nemen van een beslissing alle relevante informatie en kijk naar de omstandigheden van de schuldhulpvrager Zorg dat de uitkomst van een beslissing niet onredelijk is Geef op iedere aanvraag een duidelijke, begrijpelijke en goed gemotiveerde beslissing op schrift 12

13 13

14 Een open deur? Het vervolg (2) Waarom vervolgonderzoek? Verkennend onderzoek ( Een open deur? ) onder tien gemeenten en één gemeenschappelijke regeling wijst uit dat gemeenten burgers lang niet altijd een laagdrempelige en brede toegang tot schuldhulpverlening bieden. Hoe is de feitelijke stand van zaken bij de overige gemeenten? 14

15 Een open deur? Het vervolg (3) Onderzoeksvraag In hoeverre handelen gemeenten bij de toegang tot schuldhulpverlening in overeenstemming met de uitgangspunten zoals de No deze heeft geformuleerd in het rapport "Een open deur? Doel No wil door middel van een enquête een zo betrouwbaar mogelijk beeld krijgen van de uitvoeringspraktijk. 15

16 Een open deur? Het vervolg (4) Aanpak onderzoek Enquêtes voorgelegd aan 298 gemeenten Reacties ontvangen voor 251 gemeenten Responspercentage: 84% Rondetafelbespreking van de enquêteresultaten (gemeenten, VNG, NVVK) Algemeen rapport Individuele beoordeling per gemeente 16

17 Een open deur? Het vervolg (5) Enkele bevindingen mbt de aanmelding: 97% biedt de mogelijkheid tot een persoonlijk aanmeldgesprek 81% voert het eerste gesprek binnen vier weken na aanmelding; Veel gemeenten beschikken over meerdere locaties waar het eerste gesprek kan plaatsvinden; 44% van de gemeenten biedt de mogelijkheid om het eerste gesprek bij de aanvrager thuis te voeren; 80% van de gemeenten stelt vooraf geen voorwaarden aan het eerste gesprek. 17

18 Binnen hoeveel werkdagen kan het persoonlijke (aanmeld)gesprek plaatsvinden? 18

19 Waar kunnen burgers terecht voor een persoonlijk gesprek? Locatie van het aanmeldgesprek Beschikbaarheid locatie Bij de burger thuis 44,1% Bij één of meer decentrale locaties, zoals bijvoorbeeld een (sociaal) wijkteam 50,6% Bij één (centraal) loket bij de gemeente of één specifiek schuldhulpverleningsloket 84,4% Anders, namelijk 24,2% 19

20 Een open deur? Het vervolg (6) De meeste gemeenten: verwijzen aanvragers, indien nodig, door voor ondersteuning bij het op orde brengen van hun financiële administratie (94%); proberen contact te leggen met een aanvrager die niet op een afspraak verschijnt (95 tot 98%); laten het aanmeldgesprek voeren door een medewerker met basiskennis van de schuldhulpverlening (in 80 tot 95% van de gemeenten) Let op: uitvalpercentage van bijna 30% tussen eerste gesprek en intake. 20

21 Hoeveel mensen vallen af tussen aanmeld- en intakegesprek? 21

22 Een open deur? Het vervolg (7) Enkele bevindingen mbt weigeringsgronden 66% van de gemeenten hanteert weigeringsgronden. Gemeenten passen deze het vaakst toe op zelfstandigen. Bij toepassing van een weigeringsgrond sluit 38% van de gemeenten de aanvrager uit van alle soort schuldhulp. 6% van de aanvragen wordt afgewezen op grond van een weigeringsgrond. 67% van de gemeenten registreert de toepassing van weigeringsgrond niet. 22

23 Welke weigeringsgronden hanteren gemeenten in hun beleid voor de toelating tot de schuldhulpverlening? Weigeringsgronden % Zelfstandigen met actief bedrijf (inschrijving Kamer van Koophandel) Personen met fraudeschuld(en), ontstaan door opzet of grove schuld Personen die korter dan 2 jaar geleden schuldhulpverlening ontvingen (hieronder valt ook het WSNP traject) 43,7% 39.7% 37,1% Personen die geen stabiel of toereikend inkomen hebben 21,9% Personen met fraudeschuld(en), ook wanneer deze niet is ontstaan door opzet of grove schuld 15,9% Personen die langer dan 2 jaar geleden schuldhulpverlening ontvingen (hieronder valt ook het WSNP traject) Personen bij wie de financiële afwikkeling van de echtscheiding nog niet is afgerond. Personen die al eerder schuldhulpverlening (hieronder valt ook het WSNP traject) ontvingen ongeacht hoe lang geleden dit was Onderliggende problematiek (dakloos, verslaafd, weigerachtigheid) Verwijtbare schulden (criminaliteit, onjuiste gegevens geleverd) Personen met een eigen woning met overwaarde Faillissement, niet regelbare schuld Anders, namelijk 15,2% 14,6% 8,6% 6,6% 3,9% 3,3% 1,3% 10,6% 23

24 Welke weigeringsgrond pasten gemeenten in 2017 het vaakst toe voor het afwijzen van een aanvraag? Weigeringsgronden % Zelfstandigen met actief bedrijf (inschrijving Kamer van Koophandel) 20,5% Personen met fraudeschuld(en), ontstaan door opzet of grove schuld 13,2% Personen die geen stabiel of toereikend inkomen hebben 12,6% Personen die korter dan 2 jaar geleden schuldhulpverlening ontvingen (hieronder valt ook het WSNP-traject) 11,3% Personen bij wie de financiële afwikkeling van de echtscheiding nog niet is afgerond 10,6% Personen die al eerder schuldhulpverlening (hieronder valt ook het WSNP traject) ontvingen (schuldhulprecidivisten), ongeacht hoe lang geleden die schuldhulpverlening werd verleend 2,6% Personen met een eigen woning met overwaarde 2,0% Personen die langer dan 2 jaar geleden schuldhulpverlening ontvingen (hieronder valt ook het WSNP traject) 2,0% Personen met fraudeschuld(en), ook wanneer deze niet is ontstaan door opzet of grove schuld 1,3% Personen met een eigen woning ongeacht of de woning overwaarde heeft of niet 0,0% Anders, namelijk 64,2% 24

25 Weigeringsgronden op bepaalde vormen van schuldhulpverlening 25

26 Een open deur? Het vervolg (8) Enkele bevindingen mbt de beslissing 33% van de gemeenten deelt de afwijzende beslissing uitsluitend mondeling mee. 17% van de gemeenten deelt de toelatingsbeslissingen slechts mondeling mee. 91% van de gemeenten vermeldt contactgegevens van SHVmedewerker Groot deel van gemeenten biedt bij afwijzing een alternatief door doorverwijzing (89%) of door eenmalig advies (67%). 26

27 Een open deur? Het vervolg (8) Conclusies ombudsman (a) Bij een groot deel van de geënquêteerde gemeenten: ontwikkelt de toegankelijkheid zich positief; is een face-to-face-gesprek binnen enkele weken mogelijk; krijgt de burger ondersteuning als hij het niet alleen kan; worden weigeringsgronden minder vaak en strikt toegepast. 27

28 Een open deur? Het vervolg (9) Conclusies ombudsman (b) Maar: Nog steeds vallen te veel burgers uit in het toegangsproces Voor zelfstandigen is de schuldhulpverlening onvoldoende toegankelijk Burgers krijgen nog niet altijd een gemotiveerde beschikking op hun aanvraag Bijna de helft van de gemeenten kan geen exacte cijfers verstrekken. 28

29 Een open deur? Het vervolg (10) Oproep ombudsman: Registreer beter. Kijk naar oorzaken van en zoek oplossing voor voortijdig uitvallen. Stel je proactief en inclusief op om te voorkomen dat burgers voortijdig afhaken. Verbeter op korte termijn de toegang SHV voor zelfstandigen. Verstrek een beschikking met deugdelijke motivering. 29

30 Nationale ombudsman VRAGEN? 30