Praktische vaardigheden

Transcriptie

1 Praktische vaardigheden

2 Toegang tot de website Aan ieder exemplaar van Praktische vaardigheden is een unieke inlogcode toegekend die gratis en onbeperkt toegang geeft tot de bijbehorende website met daarop de online versie van dit boek en de video s. Surf naar extras.bsl.nl/praktischevaardigheden registreer jezelf met je adres plus onderstaande activeringscode en maak je eigen inlogaccount aan. Activeringscode: Technische ondersteuning nodig? Heb je problemen met inloggen of andere technischeproblemen met het gebruik van de website? Neem dan contact op met:

3 Praktische vaardigheden voor aanvullende diagnostiek en therapie Onder redactie van: Drs. T.O.H. de Jongh (hoofdredacteur) Dr. J. Buis Dr. H.E.M. Daelmans Drs. M.J. Dekker Drs. J.D. de Loor Houten 2012

4 Ó 2012 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 870 Ontwerp binnenwerk: TEFF ( Ontwerp omslag: Bottenheft, Marijenkampen Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

5 Inhoud Video s op de website extras.bsl.nl/praktischevaardigheden 9 Redactie en auteurs 11 Voorwoord 13 Inleiding 15 1 Patiëntveiligheid Inleiding Theorie over patiëntveiligheid De praktijk 18 Literatuur 20 2 Lokale anesthesie Inleiding Werkingsmechanisme Middelen voor lokale anesthesie Bijwerkingen lokale anesthetica Een praktische handleiding voor het toepassen van lokale anesthesie 23 Literatuur 27 3 ABC-benadering van de vitaal bedreigde patiënt Inleiding Uitvoering Nazorg 35 Literatuur 35 4 Juridische aspecten Inleiding De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) De Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst 39 Literatuur 41 5 Hygiënisch werken Inleiding Overdracht van micro-organismen Hoe kunnen wij bijdragen aan hygiëne? Hygiëne bij veelvoorkomende handelingen Prikaccidenten Samenvatting 47 Literatuur 48 6 Instrumenten Inleiding Houders en mesjes Naaldvoerders Scharen Scherpe lepel Pincetten en klemmen Wondhaken en wondspreiders Gynaecologische instrumenten Vaginale specula Onderhoud 54 Literatuur 54 7 Administratieve handelingen Inleiding Verslaglegging in de patiëntenstatus Klaarmaken van aanvraagformulieren Identificatie van afgenomen patiëntenmateriaal Verwerking van de uitslag van onderzoek 57 Literatuur 57 8 Arteriepunctie Inleiding Uitvoering Nazorg 62 Literatuur 62 9 Venapunctie Inleiding Uitvoering Nazorg 68 Literatuur Perifeer infuus Inleiding Uitvoering Nazorg 73 Literatuur 73

6 6 11 Capillaire bloedafname Inleiding Uitvoering glucosebepaling Uitvoering hielprik Nazorg 78 Literatuur Urineonderzoek Inleiding Uitvoering 79 Literatuur Fecesonderzoek Inleiding Uitvoering Nazorg 84 Literatuur KOH-preparaat van huid, nagel en haren Inleiding Uitvoering Nazorg 89 Literatuur Huidbiopsie Inleiding Uitvoering Nazorg 93 Literatuur Afname materiaal keel Inleiding Uitvoering Nazorg 95 Literatuur Afname materiaal oor Inleiding Uitvoering Nazorg 97 Literatuur Otoscopie Inleiding Uitvoering Nazorg 100 Literatuur Tympanometrie Inleiding Uitvoering 101 Literatuur Fundoscopie Inleiding Uitvoering Klinische betekenis van afwijkingen bij fundoscopie Nazorg 106 Literatuur Spleetlamponderzoek Inleiding Uitvoering Nazorg 112 Literatuur Rhinoscopie Inleiding Uitvoering 113 Literatuur Laryngoscopie Inleiding Uitvoering Nazorg 116 Literatuur Longfunctieonderzoek Inleiding Spirometrie Piekstroommeting Interpretatie longfunctieonderzoek 120 Literatuur Ecg maken Inleiding Uitvoering Nazorg 127 Literatuur Afname fluor vaginalis Inleiding Uitvoering Fluordiagnostiek Nazorg 132 Literatuur Cervixuitstrijkje Inleiding Uitvoering Nazorg 134 Literatuur Enkel-armindex bepalen met dopplerapparaat Inleiding Uitvoering 137 Literatuur Zuurstofsaturatiemeting Inleiding Uitvoering 141 Praktische vaardigheden

7 Inhoud Interpretatie van de meetgegevens Nazorg 143 Literatuur Medicatie toedienen Inleiding De keuze van de toedieningsweg en toedieningsvorm De keuze van de dosering Toedienen van medicatie Gebruik van medicatie door de patiënt Nazorg 155 Literatuur Katheteriseren Inleiding Uitvoering Nazorg Vervanging suprapubische katheter 162 Literatuur Wondverzorging Inleiding Verzorging open wonden Brandwonden Betenensteken Wond sluiten 170 Literatuur Verbanden aanleggen Inleiding Wondbedekkende verbanden Ondersteunende en steungevende verbanden Compressieverband aan been of arm Immobiliserende verbanden Speciale verbanden 188 Literatuur Coaguleren Inleiding Elektrocauterisatie Elektrodesiccatie (en -fulguratie) Elektrocoagulatie en elektrotomie (snijden) Voorzorgsmaatregelen Nazorg 194 Literatuur Cryotherapie Inleiding Uitvoering Nazorg 197 Literatuur Bloedneus behandelen Inleiding Uitvoering Nazorg 201 Literatuur Cerumen verwijderen Inleiding Uitvoering 204 Literatuur Corpus alienum uit het oog verwijderen Inleiding Uitvoering Nazorg 209 Literatuur Corpus alienum uit neus/oor verwijderen Inleiding Uitvoering 212 Literatuur Vishaakje verwijderen Inleiding Uitvoering Nazorg 216 Literatuur Abces behandelen Inleiding Uitvoering Nazorg 218 Literatuur Incideren Inleiding Uitvoering Nazorg 222 Literatuur Spiraaltje plaatsen en verwijderen Inleiding Plaatsen spiraaltje Uitvoering plaatsing spiraaltje Nazorg Verwijderen spiraaltje 226 Literatuur Soorten beeldvormend onderzoek Inleiding Conventioneel röntgenonderzoek Echografie Computertomografie (CT) Magnetic resonance imaging (MRI) Digitale subtractie-angiografie (DSA) PET-CT Kenmerken beeldvormende onderzoeken Het aanvraagformulier 234 Literatuur 235

8 8 45 Orgaangericht beeldvormend onderzoek Inleiding Beeldvormend onderzoek hersenen Beeldvormend onderzoek hals Beeldvormend onderzoek thorax Beeldvormend onderzoek cardiovasculair Beeldvormend onderzoek van de wervelkolom Beeldvormend onderzoek van het abdomen Beeldvormend onderzoek van het musculoskeletale systeem Beeldvormend onderzoek mamma Kinderradiologie Interventieradiologie 252 Literatuur 255 Register 257 Praktische vaardigheden

9 Video s die te vinden zijn op de website extras.bsl.nl/praktischevaardigheden Hoofdstuk Video 2 Lokale anesthesie 2.1 Lokale anesthesie bij wondverzorging 2.2 Lokale anesthesie bij abces incideren 2.3 Lokale anesthesie bij verwijderen van een huidaanhangsel 5Hygiënisch werken 5.1 Handen wassen en reinigen met alcohol 8 Arteriepunctie 8.1 Arteriepunctie 8.2 Arteriepunctie uitleg priktechniek 8.3 Arteriepunctie als er geen bloed komt... 9 Venapunctie 9.1 Materialen 9.2 Venapunctie uitvoeren 9.3 Voorbereiding bij zittende patient 9.4 Priktechniek 9.5 Bloedafname 10 Perifeer infuus 10.1 Materialen 10.2 Perifeer infuus 10.3 Werking infuussysteem 10.4 Priktechniek 10.5 Misprikken 11 Capillaire bloedafname 11.1 Glucosebepaling 11.2 Hielprik 18 Otoscopie 18.1 Otoscopie 20 Fundoscopie 20.1 Fundoscopie 21 Spleetlamponderzoek 21.1 Spleetlamponderzoek 22 Rinoscopie 22.1 Rhinoscopie 23 Laryngoscopie 23.1 Laryngoscopie 24 Longfunctieonderzoek 24.1 Spirometrie 24.2 Spirometrie toediening B2 sympaticomimetica met inhalatiekamer 24.3 Spirometrie kwaliteit volume-flowcurve 24.4 Piekstroommeting 24.5 Spirometrie afwijkende volume-flowcurve 26 Afname fluor vaginalis 26.1 Afname fluor vaginalis 27 Cervixuitstrijkje 27.1 Cervixuitstrijkje 28 Enkel-armindex bepalen met dopplerapparaat 28.1 Enkel-armindex bepalen met dopplerapparaat 30 Medicatie toedienen 30.1 Medicatietoediening per inhalatie 30.2 Medicatie toedienen per injectie 30.3 Oogdruppel inbrengen 30.4 Oogzalf inbrengen 31 Katheteriseren 31.1 Katheteriseren man 31.2 Katheteriseren vrouw 31.3 Verwijderen katheter 31.4 Vervangen suprapubische katheter 32 Wondverzorging 32.1 Hechten huid 32.2 Intracutane hechting 32.3 Donatihechting 32.4 Verschillende knooptechnieken 32.5 Hechtingen verwijderen 33 Verbanden aanleggen 33.1 Wondverband aanleggen 33.2 Mitella aanleggen 33.3 Zwachteltechnieken 33.4 Been zwachtelen 33.5 Preventieve enkeltape 33.6 Heel-lock 33.7 Enkeltapebandage 33.8 Oogverband 35 Cryotherapie 35.1 Cryotherapie 36 Bloedneus behandelen 36.1 Bloedneus behandelen 37 Cerumen verwijderen 37.1 Cerumen verwijderen 38 Corpus alienum uit het oog verwijderen 38.1 Corpus alienum oog verwijderen 39 Corpus alienum uit neus/oor verwijderen 39.1 Corpus alienum neus verwijderen 40 Vishaakje verwijderen 40.1 Vishaakje verwijderen 41 Abces behandelen 41.1 Abces behandelen 42 Incideren 42.1 Incideren 42.2 Incisiefouten 43 Spiraaltje plaatsen en verwijderen 43.1 Plaatsen spiraaltje 43.2 Vaginaal toucher voor ligging uterus 43.3 Verwijderen spiraaltje

10 Redactie en auteurs Redactie boek Drs. T.O.H. de Jongh (hoofdredacteur) Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Dr. J. Buis Voorheen: Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. H.E.M. Daelmans Drs. M.J. Dekker Universitair Medisch Centrum Groningen Drs. J.D. de Loor Universitair Medisch Centrum Utrecht Redactie website Drs. T.O.H. de Jongh Beeldredactie boek Dr. J. Buis Auteurs Dr.M.Avonts Universiteit Antwerpen, Antwerpen Dr. I. Bank Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Dr. J. Buis Voorheen: Universitair Medisch Centrum Utrecht Drs. K.A. Burghout Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. P. Dieleman Universiteit Antwerpen Dr. J.J.A.M. van den Dungen Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. J. Haaksma Universitair Medisch Centrum Groningen Prof. dr. K. Hendrickx Universiteit Antwerpen Drs. T.O.H. de Jongh Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Dr. P.P. Knegt Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. R. Krage Dr. H. Kramer Martini Ziekenhuis, Groningen Mr. drs. L.C.C. de Lange Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Dr.I.P.Leistikow Inspectie voor de Gezondheidszorg, Utrecht Dr. E.G.W.M. Lentjes Universitair Medisch Centrum Utrecht Drs. J.D. de Loor Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. M.R. Meijerink Dr. A. Molendijk Isala Klinieken, Zwolle Prof. dr. E. Oostveen Universitair Ziekenhuis Antwerpen en Universiteit Antwerpen

11 12 Drs. S.J.A. Pans Dr. B. Postma Slingeland Ziekenhuis, Doetinchem Drs. R. Reinhard Dr. M.C. Richir C. Sanders Universitair Medisch Centrum Utrecht Th.G. Schäpe Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Dr. P. Schober Dr. L.A. Schwarte Prof. dr. R.J. Stokroos Maastricht Universitair Medisch Centrum, Maastricht Dr. E.C.T.H. Tan Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Drs. J. Tichelaar Drs. A. Timmermans Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Dr. R.A. Tio Universitair Medisch Centrum Groningen Drs. M.J. Tip Universitair Medisch Centrum Groningen en Martini Ziekenhuis, Groningen Prof. dr. Th.P.G.M. de Vries Dr. J.H.T.M. van Waesberghe Praktische vaardigheden De uitgeverij is het Klinisch Trainingscentrum van het Universitair Medisch Centrum Groningen erkentelijk voor het faciliteren van de filmopnames.

12 Voorwoord In 2010 is het boek Fysische diagnostiek [1] verschenen waarin de uitvoering en betekenis van het lichamelijk onderzoek is beschreven. Dat boek is primair bedoeld voor studenten geneeskunde en is inmiddels bij bijna alle medische faculteiten een verplicht leerboek. Al tijdens de productie van Fysische diagnostiek overwoog de redactie, gevormd door medewerkers van de afdelingen voor vaardigheidsonderwijs, een aanvulling. Hierin zou een beschrijving moeten worden gegeven van alle diagnostische en therapeutische vaardigheden waarbij instrumentarium nodig is. Vaardigheden die studenten aan het einde van de masteropleiding moeten beheersen. En net als bij Fysische diagnostiek niet alleen systematisch beschreven maar ook op een website getoond, omdat het zien van vaardigheden essentieel is voor het goed kunnen uitvoeren ervan. De inhoud van het boek Praktische vaardigheden voor aanvullende diagnostiek en therapie is bepaald door de eindtermen van het Raamplan 2009, [2] aangevuld met informatie uit een landelijke enquête naar de inhoud van het onderwijs in de masterfase. Met name in de masterfase, die gedeeltelijk in nietacademische ziekenhuizen wordt gevolgd, is het belangrijk in woord en beeld de vaardigheden systematisch te beschrijven en te tonen omdat het voor geroutineerde, drukke artsen vaak lastig en tijdrovend is om vaardigheden systematisch aan studenten te demonstreren. Wij hopen dat ook dit leerboek, ontstaan door samenwerking van medewerkers aan het vaardigheidsonderwijs in Nederland en België, een bijdrage zal leveren aan de kwaliteit van het vaardigheidsonderwijs. Veel van de beschreven vaardigheden worden in de dagelijkse praktijk uitgevoerd door physician assistants en verpleegkundig specialisten. Dit boek is dus ook voor hen interessant, en voor artsen in opleiding tot specialist en alle praktiserende artsen die hun eigen vaardigheden willen toetsen. Dankbetuiging De volgende instellingen en personen worden bedankt voor het meewerken aan de foto- en filmopnamen: De afdeling Klinisch vaardigheidsonderwijs van het Universitair Medisch Centrum Utrecht De afdelingen Radiologie en Anesthesiologie van het VU medisch centrum, Amsterdam Het Klinisch Trainingscentrum, het Skills-Center en de afdelingen KNO en Oogheelkunde van het Universitair Medisch Centrum Groningen Drs. I.S. Atiev, Universitair Medisch Centrum Groningen Drs. J.C. Betlem, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. J. Buis, voorheen Universitair Medisch Centrum Utrecht W.J. Deijs, Universitair Medisch Centrum Groningen Mw. drs. M.J. Dekker, Universitair Medisch Centrum Groningen Mw. I. Hamstra, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. A.G.W. Korsten, Universitair Medisch Centrum Groningen N.E. Morgenstern, Universitair Medisch Centrum Utrecht Drs. B.A.E. van der Pol, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof. dr. B.G. Szabo, Universitair Medisch Centrum Groningen Drs. M.J. Tip, Universitair Medisch Centrum Groningen De volgende personen worden bedankt voor hun medewerking aan de inhoud van dit boek: Drs. J.C. Betlem, Universitair Medisch Centrum Groningen Mw. drs. M.A.R. Kooiman, VU medisch centrum, Amsterdam Drs. N.E. Morgenstern, Universitair Medisch Centrum Utrecht Mw. drs. K. Reefman, VU medisch centrum Amsterdam Prof. dr. R. Remmen, Universiteit Antwerpen De redactie

13 14 Praktische vaardigheden Literatuur 1 Jongh TOH de (red). Fysische diagnostiek. Houten: Bohn Stafleu van Loghum; Herwaarden CLA van, Laan RFJM, Leunissen RRM (red.). Raamplan Artsopleiding Utrecht: NFU; 2009.