Dagvaardingsprocedure

Transcriptie

1 2 De dagvaardingsprocedure 2.1 Inleiding Met de term dagvaardingsprocedure is niet zozeer een wijze van procesinleiding bedoeld, als wel een bepaald type procesgang. Afgezet tegen de procesgang van de verzoekschriftprocedure ziet het er in een enigszins simplistisch schema als volgt uit: Dagvaardingsprocedure Dagvaarding rolbehandeling vonnis verzoekschriftprocedure verzoekschrift geconcentreerde, mondelinge behandling beschikking Het cruciale verschil zit hem in de wijze van behandelen. Bij een rolbehandeling worden de wederzijdse standpunten van partijen niet in één keer, maar met tussenpozen kenbaar gemaakt, zodat niet met één zitting kan worden volstaan. De rolbehandeling is het wezenskenmerk van de gewone civiele dagvaardingsprocedure (zie de nrs en meer uitgebreid de nrs ). Hoewel de dagvaardingsprocedure doorgaans begint met een exploot van dagvaarding kan het ook anders, bijvoorbeeld met een eis in reconventie door gedaagde. Dat is een zelfstandige tegenvordering van gedaagde, in te stellen bij zijn antwoord (zie nr e.v.). De dagvaardingsprocedure is wettelijk geregeld in de tweede titel van het Eerste Boek van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Deze titel bestaat uit de volgende afdelingen: eerste afdeling tweede afdeling derde afdeling vierde afdeling vijfde afdeling zesde afdeling zevende afdeling achtste afdeling negende afdeling tiende afdeling elfde afdeling Algemene bepalingen Kantonzaken Relatieve bevoegdheid Dagvaarding Verloop van het geding Reconventie Verstek Verzet Bewijs Incidentele vorderingen Schorsing en hervatting 4

2 Algemene bepalingen twaalfde afdeling dertiende afdeling veertiende afdeling Het vonnis Afbreking van de instantie Het kort geding Deze veertien afdelingen worden in dit hoofdstuk niet alle (uitgebreid) besproken. Wat kantonzaken zijn is reeds behandeld in deel 1 van deze reeks. Ook de relatieve bevoegdheid valt binnen het bestek van deel 1. Het bewijsrecht is een zeer veelomvattend onderwerp en rechtvaardigt daarom behandeling in een apart deel 3 van deze reeks. Het onderwerp verzet, dat tot de rechtsmiddelen behoort, wordt hier slechts summier besproken en komt uitgebreid aan de orde in deel 4 van deze reeks. 2.2 Algemene bepalingen Procederen in persoon of bij advocaat Met de in art. 93 e.v. gegeven taakverdeling tussen sector kanton en sector civiel recht (zie daarover deel 1 in deze reeks) hangt samen het antwoord op de vraag of procesvertegenwoordiging verplicht is of niet. In procedures voor de sector civiel recht is vertegenwoordiging door een advocaat verplicht (hierna aan te duiden als advocatenzaken ), terwijl men bij de sector kanton in persoon kan procederen ( kantonzaken ); zie art. 79 lid 1 en 2. Kan, omdat men zich ook bij de sector kanton door een ander in de praktijk vaak een deurwaarder of advocaat kan laten vertegenwoordigen. De procesvertegenwoordiger in kantonzaken heet steeds gemachtigde, óók als hij of zij advocaat is. Omdat aan een partij die in persoon procedeert niet altijd dezelfde eisen kunnen worden gesteld als aan een partij die zich laat vertegenwoordigen, wijken de regels voor het procederen in kantonzaken op een aantal punten af van die voor het procederen in advocatenzaken. De onderbrenging van de vroegere kantongerechten bij de rechtbanken heeft aldus geleid tot één gerecht van eerste aanleg, waarbinnen twee verschillende processporen gelden. Zo kunnen in kantonzaken partijen hun standpunten zowel mondeling als schriftelijk uiteenzetten, terwijl dit in advocatenzaken alleen schriftelijk kan. De afwijkende regels voor het procederen bij de kantonrechter staan niet opgesomd in een aparte afdeling, maar zijn geïntegreerd in de regeling van de dagvaardingsprocedure in de tweede titel van het Eerste Boek van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Ondanks wettelijke handreikingen aan de procedurele doe-het-zelver blijft procederen in een kantonzaak zonder deskundige hulp een riskante zaak. In de praktijk wagen de meeste leken zich hier dan ook niet aan. Degenen die het toch willen proberen, doen er goed aan zich vooraf terdege te informeren. Ongeveer 1% van de eisers en 50% van de gedaagden die bij de kantonrechter in het geding verschijnen, laat zich niet vertegenwoordigen. Zie G.J. Boon en F.S.P van der Wal, De rol (van de) rechter, Deventer 1990, p. 5. 5

3 2.2.2 De dagvaardingsprocedure Een partij in een advocatenzaak wordt geacht tot aan het eindvonnis bij haar advocaat woonplaats (domicilie) te hebben gekozen, tenzij zij te kennen geeft een andere woonplaats te hebben gekozen. Dit is van belang omdat de gekozen woonplaats dienst doet als adres waar men voor die partij bedoelde berichten kwijt kan (art. 79 lid 2). Een eenmaal gestelde advocaat kan niet worden herroepen zonder dat de desbetreffende partij een andere advocaat stelt die haar zaak verder behartigt (eveneens art. 79 lid 2). Dat is een voor de hand liggend voorschrift, nu procesvertegenwoordiging in deze zaken immers verplicht is Bijstand en vertegenwoordiging door een gemachtigde In kantonzaken kunnen partijen in persoon procederen, maar zij kunnen er ook voor kiezen zich te laten bijstaan of zich door een gemachtigde te laten vertegenwoordigen (art. 80). Van deze mogelijkheid wordt veel gebruik gemaakt. De gemachtigde kan zowel een natuurlijk persoon als een rechtspersoon zijn. De kantonrechter kan van een gemachtigde die geen advocaat of deurwaarder is, een schriftelijke volmacht verlangen. Net als in advocatenzaken wordt domiciliekeuze bij de gemachtigde verondersteld, tenzij de desbetreffende partij heeft verklaard een andere woonplaats gekozen te hebben. Het voorschrift dat een gemachtigde niet kan worden herroepen zonder dat een andere gemachtigde wordt aangewezen, geldt vanzelfsprekend niet; de partij kan immers eventueel zelf de behartiging van haar zaak op zich nemen. De kantonrechter kan bijstand of vertegenwoordiging door een persoon die geen advocaat of deurwaarder is en tegen wie ernstige bezwaren bestaan, weigeren, hetzij voor een bepaalde zaak, hetzij voor een bepaalde tijd (art. 81). Dit moet schriftelijk en gemotiveerd aan de betreffende partij en aan de geweigerde persoon zelf worden meegedeeld. De partij krijgt vervolgens gelegenheid een andere persoon aan te wijzen. De geweigerde zelf kan van de weigering in beroep gaan. Een praktijkvoorbeeld levert Rb. Zutphen 28 november 2007, JBPr 2008/38 met kritische noot G. van Rijssen, waarin de kantonrechter een gemachtigde voor de duur van twee jaar weigerde wegens schending van normen van fatsoen en respect De rol; rolrechter; rolbehandeling De rol is het register van de bij een gerecht aanhangige civiele zaken, dat door de griffier wordt bijgehouden. Elke zaak die aanhangig wordt gemaakt, wordt ingeschreven op de rol en krijgt een rolnummer op volgorde van inschrijving. De griffier tekent de proceshandelingen in die zaak op de rol aan, zodat men kan zien in welk stadium de procedure zich bevindt. De zaak blijft op de rol 6

4 Algemene bepalingen ingeschreven totdat het eindvonnis is uitgesproken of totdat het geding op een andere manier voortijdig wordt beëindigd. De rol is als het ware de rode draad door de dagvaardingsprocedure. Bij de sector civiel recht zijn er enkelvoudige en meervoudige kamers (art. 15). Nieuwe zaken worden altijd op de rol van een enkelvoudige kamer ingeschreven, die dan ook rolrechter heet (art. 125 lid 3). De sector kanton kent uitzonderingen zoals in pachtzaken daargelaten alleen enkelvoudige kamers. Bij de sector civiel wordt, hoewel in de procedure zeker ook mondelinge elementen kunnen voorkomen, van oudsher in beginsel schriftelijk geprocedeerd. Dit brengt een gefaseerd proces met zich mee, waarin partijen over en weer dit in verband met het beginsel van hoor en wederhoor; zie art. 19 in de gelegenheid worden gesteld hun standpunt te verwoorden en op elkaars standpunt te reageren. De eiser heeft dat in eerste instantie in de dagvaarding kunnen doen, de gedaagde mag daarop reageren. Dat doet hij door een conclusie te nemen, op een door de rechtbank bepaalde dag waarop de zaak daartoe op de rol staat en die gedaagde bij dagvaarding bekend is gemaakt. Op die dag de zogenaamde roldatum kan ook uitstel voor het nemen van de conclusie worden gevraagd. Deze eerste reactie van gedaagde op de vordering van eiser heet: conclusie van antwoord. Sedert 1 januari 2003 is bij de sectoren civiel van alle rechtbanken de woensdag (om uur) als vaste wekelijkse roldag ingevoerd. De griffie zorgt ervoor dat de advocaten vóór de roldag de beschikking krijgen over de desbetreffende rol. De vaste roldag, de termijnen voor het nemen van de conclusies en voor de uitstellen, alsmede het aantal malen dat uitstel kan worden verkregen, zijn vastgelegd in het Landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de rechtbanken, beter bekend als Landelijk Rolreglement, dat geldt voor de sectoren civiel van de rechtbanken (afgekort LR, versie van 1 september 2008). Voor de sector kanton geldt het Landelijk procesreglement voor de civiele rol van de kantonsectoren, beter bekend als Rolregeling Kantonsectoren (afgekort RRK, versie van 1 januari 2008). Het Landelijk Rolreglement is het resultaat van geregelde evaluatie en bijstelling van zijn voorloper, het Landelijk rolreglement voor de rechtbanken, dat in werking trad op 1 oktober Dit werd niet alleen geïntroduceerd om uniformiteit te brengen in de wijze van procederen bij de rechtbanken, maar ook om een verkorting van de doorlooptijden van civiele dagvaardingsprocedures tot maximaal een jaar te bewerkstelligen. Om dat laatste te bereiken stelt het reglement niet alleen aan partijen (via de rolrechter) duidelijke termijnen voor het verrichten van proceshandelingen, maar ook aan de rechters. De termijnen zijn in principe peremptoir (dat wil zeggen dat het niet de bedoeling is dat ze worden verlengd) en ze worden ambtshalve gehandhaafd. 7

5 2.2.3 De dagvaardingsprocedure De Rolregeling Kantonsectoren is wat minder stringent. Zo bepaalt artikel 1.4 dat van alle daarin opgenomen bepalingen kan worden afgeweken indien dat naar het oordeel van de rechter in het belang is van een goede procesorde of noodzakelijk voor een goede instructie van de zaak, alsook indien onverkort vasthouden aan de bepalingen zou leiden tot een onredelijke vertraging van de procedure of tot strijd met wettelijke bepalingen. De behandeling van een zaak ter rolle kan worden getypeerd als voortgangsbewaking. Pas na het antwoord van gedaagde wordt de zaak voor het eerst inhoudelijk door een rechter dat is meestal een andere rechter dan de rolrechter bekeken. Deze rechter leest de processtukken door en bepaalt aan de hand daarvan of de zaak zich leent voor een comparitie van partijen. Als hij besluit dat dat het geval is, gaat de zaak van de rol af voor het houden van de comparitie; dat is een mondelinge behandeling waarbij partijen in beginsel persoonlijk voor de rechter verschijnen. Het is de bedoeling dat daarna zo mogelijk vonnis wordt gewezen, waartoe de zaak weer naar de rol wordt verwezen. Wanneer echter wordt beslist dat de zaak niet geschikt is voor een comparitie, blijft de zaak op de rol voor het nemen van conclusies van repliek en dupliek. De conclusies van re- en dupliek vormen dan de tweede ronde, waarin eiser respectievelijk gedaagde aan het woord komen. Overigens zijn onder omstandigheden ook conclusies van re- en dupliek mogelijk als er wel een comparitie van partijen is gehouden. Na re- en dupliek kunnen eventueel nog meer conclusies worden genomen. Partijen uiten zich dus tegenover elkaar en tegenover de rechter over hun zaak in conclusies. Op de rol kunnen behalve conclusies ook akten worden genomen. Een akte is een proceshandeling met een meer beperkte strekking, geschikt om bijvoorbeeld een bewijsaanbod te doen, door de rechter gevraagde inlichtingen te verstrekken of stukken over te leggen. Akten kunnen bijvoorbeeld worden genomen op een roldatum waarop de wederpartij aan de beurt is voor het nemen van een conclusie, of na het nemen van de laatste conclusie door de wederpartij om bijvoorbeeld nog kort te reageren op stukken die de wederpartij bij haar laatste conclusie in het geding heeft gebracht. Maar een akte mag geen verkapte conclusie zijn, bedoeld om de laatste conclusie van de wederpartij te bestrijden, want dan zou het gelijkheidsbeginsel in gevaar komen. Partijen hebben dan ook recht op een zelfde aantal conclusies. Andere proceshandelingen die op de rol kunnen plaatsvinden zijn eisverandering of -vermeerdering, het instellen van een incidentele vordering (zie nr e.v.) of het vragen van een comparitie, pleidooi of vonnis. Voor een comparitie, pleidooien of vonnis verwijst de rolrechter de zaak veelal naar een andere kamer, omdat het dan van belang wordt dat de rechter van de inhoud op de hoogte is. Dat kan een enkelvoudige of meervoudige kamer zijn, afhankelijk van de ingewikkeldheid van de zaak. De meeste zaken bij de sector civiel worden enkelvoudig behandeld en beslist. Wanneer de kamer waarnaar is verwezen van oordeel is dat de zaak niet rijp is voor een eindvonnis kan zij 8

6 Algemene bepalingen een tussenvonnis wijzen. Vonnissen worden op de rol uitgesproken. Als door een tussenvonnis de rolbehandeling is onderbroken, bijvoorbeeld voor een getuigenverhoor of een comparitie van partijen, en de rechter daarna een nieuwe roldatum vaststelt, wordt daarbij tevens bepaald voor welke proceshandeling de zaak weer naar de rol wordt verwezen (art. 90) Rolsystemen Procederen in een civiele zaak gaat dus via de rol en brengt veel administratief werk met zich mee. Bij de sector civiel vindt de rolbehandeling schriftelijk plaats. Processtukken (met uitzondering van de dagvaarding, waarvoor een andere regeling geldt, zie nr ), dus conclusies en akten en hun bijlagen en overige producties worden aan de balie, per post of per koerier bij de griffie ingediend om uiterlijk uur op de roldatum waarvoor zij zijn bestemd (art. 1.2 sub c en 1.3 LR). Daarnaast beschikken de rechtbanken over een intranet: het roljournaal. Roljournaal.nl is elektronisch toegankelijk voor advocaten. Hier kunnen zij partijgegevens inzien, zoeken op zaaknummer, roldatum en kantoornaam, de zaakhistorie opvragen en verzoeken en mededelingen doen (zoals verlenging van een termijn vragen en verhinderdata doorgeven); zie art. 33. N.B. In een later stadium zal het ook mogelijk zijn om processtukken elektronisch in te dienen (Memorie van antwoord, Kamerstukken I 2006/07, 30815, C). Bij de sector kanton kunnen conclusies en akten schriftelijk of mondeling worden genomen (art. 82 lid 2). Dat betekent dat de kantonrechter in ieder geval een rolzitting moet houden Dossiervorming; het nemen van conclusies en akten; andere proceshandelingen In alle zaken worden de originele exemplaren van schriftelijke conclusies en akten aan de griffier verstrekt (art. 84 lid 1), die daarmee het dossier opbouwt waarop later het vonnis wordt gewezen. Zoals gezegd kunnen in kantonzaken conclusies en akten ook mondeling worden genomen. In dat geval schrijft de griffier de (zakelijke) inhoud op, waarna hij deze weergave aan partijen zendt en in het dossier doet (art. 2.6 RRK). Bij de sector kanton moeten conclusies en akten uiterlijk op de roldatum worden genomen. Dat betekent volgens art. 82 lid 1 dat ze of op de zitting worden overgelegd of vóór de roldatum ter griffie worden ingediend. De partij die aan zet is hoeft dus niet op de rolzitting te verschijnen. De conclusie of akte moet zijn ondertekend door de partij zelf of door haar gemachtigde (art. 83 lid 1). Bij een mondeling genomen conclusie of akte is ondertekening vanzelfsprekend niet aan de orde. Als de wederpartij ter zitting aanwezig is krijgt deze ter plekke een afschrift van het stuk of verneemt aldaar de inhoud van de mondeling genomen conclusie of akte. Is de wederpartij er niet, dan zendt de 9

7 2.2.6 De dagvaardingsprocedure griffier haar zo spoedig mogelijk een afschrift van de genomen conclusie of akte of, als deze mondeling is genomen, van de door hem opgemaakte weergave van de zakelijke inhoud ervan (art. 84 lid 2 en 3). Ook de wederpartij hoeft dus niet ter zitting te verschijnen. Bij de sector civiel gaat het er anders aan toe. Daar moeten conclusies en akten altijd schriftelijk worden genomen; dat blijkt uit de redactie van art. 82 lid 3. Ze moeten worden ondertekend door een advocaat (art. 83 lid 2). De stukken worden uiterlijk op de roldatum bij de griffie ingediend. De advocaat van de wederpartij ontvangt uiterlijk op de roldatum een afschrift van de conclusie of akte van zijn confrère (art. 84 lid 4). Ook andere proceshandelingen, zoals een verzoek aan de rechter om uitstel voor het nemen van een conclusie, om dagbepaling voor pleidooi of om doorhaling op de rol, worden bij de kantonrechter schriftelijk of mondeling, en bij de rolrechter van de sector civiel schriftelijk/elektronisch verricht. De beslissingen op deze verzoeken zijn geen vonnissen, maar zogenaamde rolbeschikkingen. Dat zijn minder belangrijke beslissingen, waartegen geen hoger beroep of cassatie openstaat In het geding brengen van stukken In civiele procedures beroepen partijen zich vaak op schriftelijke bewijs-stukken die hun stellingen moeten ondersteunen. Zo zal de koper van wie betaling van de koopsom wordt gevorderd, en die stelt al betaald te hebben, zich op een kwitantie of een bankafschrift kunnen beroepen. De partij die zich bij dagvaarding, conclusie of akte op een schriftelijk stuk beroept, moet een afschrift van het stuk bijvoegen, tenzij dat al bij een eerder processtuk was gebeurd of de wederpartij het niet nodig vindt (art. 85 lid 1). Dat laatste zal het geval zijn als de wederpartij het bestaan en/of de inhoud van het stuk niet betwist. Volgens de Memorie van Toelichting op art. 85 staat niets eraan in de weg dat de eiser die zich bij dagvaarding op bepaalde stukken beroept, zich van zijn verplichting tot in het geding brengen daarvan pas bij akte op de eerste roldatum kwijt. Dat is niet onbelangrijk, gezien het voorschrift van art. 111 lid 3 dat de dagvaarding reeds eisers bewijsmiddelen moet vermelden. Zie Kamerstukken II 1999/00, , nr. 3, p. 89. Overigens brengt meebetekening met de dagvaarding sinds de invoering van de nieuwe Gerechtsdeurwaarders-wet op 15 juli 2001 geen extra kosten meer met zich mee. Dit in het geding brengen van stukken heet produceren ; de stukken zijn producties. De wederpartij krijgt een afschrift van het processtuk én van het bewuste stuk. De griffier krijgt het originele processtuk, eveneens met een afschrift van het bewuste stuk. Vindt de rechter het afschrift onvoldoende, dan 10

8 Algemene bepalingen kan hij ingevolge art. 22 op ieder moment in de procedure overlegging van het originele stuk bevelen. Neemt de wederpartij geen genoegen met een afschrift, dan moet bovendien het originele stuk ter griffie worden gedeponeerd of, in advocatenzaken, tegen ontvangstbewijs aan haar advocaat worden afgegeven (art. 85 lid 2). Afgifte aan de wederpartij persoonlijk of aan een gemachtigde is in het algemeen niet met evenveel waarborgen omgeven als afgifte aan een advocaat, zodat in kantonzaken alleen depot aan de orde is. Overigens komt het in advocatenzaken in de praktijk meestal niet tot een depot of afgifte tegen ontvangstbewijs: advocaten ondertekenen de afschriften van hun producties gewoonlijk voor kopie conform en zij worden op hun woord geloofd. Gedeponeerde of tegen ontvangstbewijs afgegeven stukken moeten na een week worden teruggegeven. De precieze regeling staat in art. 86. Na depot moet de griffier ze teruggeven binnen een week na kennisgeving van het depot aan de wederpartij, als de partij die zich op de stukken beroept daarom vraagt. Na afgifte tegen ontvangstbewijs aan de advocaat van de wederpartij moet deze ze teruggeven binnen een week na dagtekening van het ontvangstbewijs. In beginsel is het mogelijk nog een stuk in het geding te brengen, nadat een datum voor een comparitie van partijen of voor het houden van de pleidooien is bepaald; de wederpartij kan daarop immers bij de comparitie of bij haar pleidooi reageren. Het stuk moet dan vóór de comparitie- of pleitdatum in afschrift worden toegezonden aan de wederpartij en aan de griffier. Wordt aan deze voorschriften niet voldaan, of zodanig laat dat de wederpartij er daardoor niet voldoende op kan reageren, dan kan zij zich daarop tot aan het eindvonnis beroepen. In dat geval kan de rechter de wederpartij gelegenheid bieden alsnog op het stuk te reageren of het stuk buiten beschouwing laten. Dezelfde keuze heeft de rechter als de wederpartij niet reclameert, terwijl de rechter vermoedt dat zij geen afschrift van het stuk heeft gekregen (art. 85 lid 4). Het zal duidelijk zijn dat de bedoeling van de regeling is, ervoor te zorgen dat er geen recht wordt gedaan op stukken die de wederpartij niet kent of waarop zij niet behoorlijk heeft kunnen reageren. In deze zin ook HR 29 november 2002, NJ 2004, 172 en JBPr 2003/22 met noot M.A.J.G. Janssen Comparities van partijen In iedere stand van het geding kan de rechter, ambtshalve of op verzoek van partijen of een van hen, een verschijning van partijen bevelen. Dit geeft de mogelijkheid van persoonlijk contact tussen rechter en partijen. De rechter kan een verzoek om een comparitie te houden weigeren, maar zal dat, als het verzoek van beide partijen uitgaat, zelden doen. Het verzoek tot het houden van een comparitie wordt gedaan bij conclusie of akte. Als het wordt toegestaan, beveelt de rechter de comparitie bij tussenvonnis. Een meervoudige kamer kan een rechter-commissaris aanwijzen om de comparitie te leiden (art. 15 lid 4). 11

9 2.2.7 De dagvaardingsprocedure Ingevolge art. 22 kan de rechter op ieder moment in het geding partijen bevelen bepaalde stellingen toe te lichten of bepaalde stukken over te leggen. Een voorgenomen comparitie zal daarvoor vaak een goede gelegenheid zijn. De rechter kan het bedoelde bevel met het comparitiebevel in één tussenvonnis combineren en de toe te lichten stellingen of de over te leggen stukken daarbij aangeven, of dit later bij aparte brief doen. Van zo n brief moet de wederpartij dan vanzelfsprekend wel een afschrift krijgen (Memorie van Toelichting bij art. 22; zie Kamerstukken II 1999/00, , nr. 3, p. 55). De aangegeven bescheiden moeten uiterlijk op een door de rechter te bepalen dag vóór de comparitiedatum aan de rechter en in afschrift aan de wederpartij zijn overgelegd (art. 89). Partijen verschijnen in persoon of vertegenwoordigd door hun procesvertegenwoordiger. De rechter kan verschijning in persoon bevelen; in dat geval mogen partijen hun raadsman meenemen. In advocatenzaken moet de raadsman advocaat zijn. Als beide partijen ter comparitie verschijnen, kan de rechter ter plekke, dus zonder formeel tussenvonnis, een bewijsopdracht geven (art. 232 lid 2 sub a). Naar hun doel zijn er twee soorten comparities: de schikkingscomparitie en de inlichtingencomparitie, respectievelijk geregeld in art. 87 en 88. Schikkingsen inlichtingencomparitie worden vaak gecombineerd. De schikkingscomparitie wordt doorgaans ambtshalve bevolen. Een verzoek daartoe komt niet vaak voor, omdat de mogelijkheden tot schikking meestal al vóór het proces door de raadslieden van partijen uitgeprobeerd zullen zijn. Redenen om een schikkingscomparitie te houden kunnen zijn dat er maar een klein belang op het spel staat, terwijl eventueel te leveren bewijs kostbaar zou zijn (bijvoorbeeld een deskundigenonderzoek), dat partijen een ruzie hebben die de rechter denkt te kunnen oplossen, of dat beide partijen wel enig gelijk aan hun kant hebben. Niet verschijnen op een schikkings-comparitie heeft geen rechtsgevolg. Bij een schikkingscomparitie stelt de rechter de vragen. In de praktijk geeft hij meestal ook aan partijen gelegenheid om elkaar vragen te stellen. Als de rechter er in slaagt een schikking te bewerkstelligen, kan daarvan op verzoek van een partij proces-verbaal worden opgemaakt, dat door de rechter, de griffier en partijen wordt ondertekend. Het proces-verbaal kan in plaats van door een partij zelf ook worden ondertekend door een persoon die daartoe een speciale volmacht heeft ontvangen. De algemene volmacht van de procesvertegenwoordiger is daartoe onvoldoende (art. 87 lid 3). Het proces-verbaal wordt uitgegeven in executoriale vorm en kan dus na betekening ten uitvoer worden gelegd (art. 430). De zaak zal vervolgens op verzoek van partijen op de rol worden doorgehaald (art. 246). Tenzij in de schikking een ontbindende voorwaarde was opgenomen die in vervulling is gegaan, is door de schikking de rechtsverhouding tussen partijen gewijzigd. Het in 12

10 Algemene bepalingen vervulling gaan van een ontbindende voorwaarde betekent dat de partij die alsnog een veroordeling tot nakoming op basis van de oorspronkelijke vordering wenst, de ander zal moeten dagvaarden. Leidt de schikkingscomparitie niet tot het beoogde resultaat, dan verwijst de rechter de zaak weer naar de rol voor verder procederen of meteen voor uitspraak. Redenen voor het houden van een inlichtingencomparitie kunnen zijn dat te weinig of onduidelijke feiten zijn gesteld, dat de rechter geïnformeerd wil worden over de concrete mogelijkheden tot bewijslevering, of dat hij met partijen wil overleggen over het verdere verloop van het proces. De rechter ondervraagt partijen. Partijen hebben ook het recht elkaar vragen te stellen, maar de rechter is bevoegd te beletten dat op bepaalde vragen antwoord wordt gegeven. Er wordt proces-verbaal opgemaakt dat wordt voorgelezen en vervolgens door de rechter, de griffier en partijen wordt ondertekend. Zijn er geen inlichtingen gegeven, dan wordt het proces-verbaal niet voorgelezen en alleen door de rechter en de griffier ondertekend. Ook in andere gevallen (bijvoorbeeld bij waardeloze inlichtingen) kan de rechter bepalen dat voorlezing en medeondertekenen door partijen achterwege blijven, op voorwaarde dat deze verschenen zijn en dat goedvinden. Als een partij wel moet ondertekenen, maar dat niet wil of niet kan, wordt dit in het proces-verbaal vermeld, het laatste met redengeving. Na de comparitie wordt de zaak weer naar de rol verwezen, hetzij voor het nemen van een conclusie, hetzij voor uitspraak van het vonnis. De nieuwe roldatum wordt in het proces-verbaal vermeld. Als een partij niet ter comparitie verschijnt of weigert inlichtingen te geven of het proces-verbaal te ondertekenen, kan de rechter daaruit zijn conclusies trekken (art. 88 lid 4). Die zullen dan doorgaans in het nadeel van die partij zijn. De rechter is ook vrij in zijn waardering van de afgelegde verklaringen, behalve als een verklaring een uitdrukkelijke erkentenis inhoudt van de waarheid van een of meer stellingen van de wederpartij én deze rechtsgevolgen betreft die ter vrije bepaling van partijen staan. De rechter moet de erkende stellingen dan voor waar aannemen. Een speciale comparitie is de comparitie na antwoord. Deze wordt behandeld in nr Taak van de griffier in een dagvaardingsprocedure We zagen al dat de griffier nieuwe zaken op de rol inschrijft en de rol bijhoudt. We zagen ook dat hij in kantonzaken partijen die niet op de rolzitting aanwezig waren, voorziet van informatie over het procesverloop en over de opstelling van de wederpartij. Maar daar blijft het niet bij. 13

11 2.3 De dagvaardingsprocedure De griffier staat de rechter bij en maakt proces-verbaal op van comparities, getuigenverhoren en mondelinge verslagen van deskundigen. Hij vergezelt de rechter als deze buiten het gerechtsgebouw bepaalde situaties of voorwerpen ter plekke gaat bekijken (descente) en maakt ook daarvan proces-verbaal op. Van processen-verbaal verstrekt hij zo spoedig mogelijk een afschrift aan de eiser en aan de gedaagde voor zover deze in het geding is verschenen (art. 91). Hetzelfde geldt voor vonnissen; de partij ten gunste van wie een vonnis is gewezen en die dat vonnis ten uitvoer kan leggen, ontvangt daarvan een in executoriale vorm opgemaakt afschrift (een grosse), terwijl de andere partij een gewoon afschrift krijgt. Wat betreft de vonnissen moet de griffier overigens ingevolge art. 28 lid 2 e.v. in beginsel aan iedereen die dat wenst, een (eventueel geanonimiseerd) afschrift geven, het laatste tegen vergoeding. In gevallen waarin de bescherming van zwaarwegende belangen van anderen, waaronder partijen, zich tegen afgifte verzet, kan de afgifte geheel of gedeeltelijk worden geweigerd. Gedacht moet worden aan privacygevoelige zaken, aan bedrijfsgeheimen e.d. Bij een gedeeltelijke weigering kan de griffier volstaan met afgifte van een geanonimiseerd afschrift of uittreksel. Dat gebeurt in ieder geval in zaken waarin behandeling met gesloten deuren heeft plaatsgevonden. Zie art. 28 lid 2 en 4. Tegen de weigering van de griffier kan de verzoeker in verzet komen bij de voorzieningenrechter (art. 28 lid 6). Als de griffier stukken aan partijen toezendt, doet hij dat bij gewone brief, tenzij de rechter anders bepaalt (art. 92). 2.3 Dagvaarding Het exploot van dagvaarding; inhoud Dagvaardingsprocedures beginnen in de regel met het betekenen van een exploot van dagvaarding door de deurwaarder. Hierdoor krijgt de gedaagde kennis van de tegen hem ingestelde vordering en wordt hij opgeroepen op de aangegeven roldatum in het geding te verschijnen. In kantonzaken is het van belang te weten welke vaste roldag(en) het bevoegde gerecht hanteert. Dat geldt vooral wanneer de eiser niet in zijn eigen arrondissement kan procederen, hetgeen vaak het geval is omdat de rechter van de woonplaats van gedaagde in het algemeen bevoegd is; zie art. 99. Dat kan de eiser in de praktijk doorgaans diens gemachtigde uit de Gids voor de rechterlijke macht, via internet (www. rechtspraak.nl) of bij de griffie van het gerecht te weten komen, zodat hij, rekening houdend met de minimale dagvaardingstermijn, kan bepalen op welke dag de eerste roldatum van de zaak zal vallen. Als gezegd is bij de sector civiel woensdag de vaste roldag. De dagvaarding wordt vrijwel altijd opgesteld door de advocaat of gemachtigde van de eiser en vervolgens aan de deurwaarder gezonden, met het verzoek deze te betekenen. Het exploot van dagvaarding moet op straffe van nietigheid 14

12 Dagvaarding (art. 120) aan een reeks van vereisten voldoen. Die nietigheid is echter niet absoluut en kan in veel gevallen worden verholpen (zie nrs en 2.3.6). De inhoudseisen voor de dagvaarding staan in art. 45, dat de algemene eisen voor alle exploten bevat, en in art. 111, dat speciaal op dagvaardingsexploten is gericht. De gedaagde moet in het exploot van dagvaarding allereerst kunnen lezen of de vordering inderdaad tegen hem is gericht en door wie. Daarom moet het exploot behalve zijn eigen naam en woonplaats ook eisers naam, voornamen, woonplaats en in Nederland gekozen woonplaats vermelden en bovendien naam en (kantoor-)adres van eisers advocaat of gemachtigde. Gedaagde moet ook kunnen zien wat er precies van hem wordt gevorderd en waarom. Het exploot moet een duidelijke omschrijving van de vordering (het petitum) en de motivering daarvan (het fundamentum petendi) bevatten, zodat gedaagde weet waartegen hij zich te verweren heeft. Gewoonlijk wordt bij het petitum tevens veroordeling van gedaagde in de proceskosten gevraagd. Gedaagde moet vervolgens weten bij welke rechter hij moet zijn en wanneer. Het exploot moet het gerecht (in kantonzaken ook de betreffende sector kanton) met adres (in voorkomend geval van nevenvestigings- of nevenzittingsplaats) vermelden en wanneer de zaak wordt behandeld op een nevenzittingsplaats waar geen stukken kunnen worden ingediend, tevens het adres waar dat wel mogelijk is. De roldatum waarop de zaak voor het eerst zal worden behandeld moet in het exploot staan en wordt er een rolzitting gehouden alleen bij de kantonrechter dus, dan moet uiteraard ook worden vermeld hoe laat die plaatsvindt. In een dagvaarding voor de sector civiel hoeft het tijdstip niet te worden vermeld. In de praktijk gebeurt dat echter wel in verband met het uiterste inlevertijdstip van stukken (10.00 uur). Verder is het voor gedaagde van belang te weten hoe hij zich als partij in het geding kan stellen. Voorgeschreven is dan ook dat het exploot vermeldt of gedaagde bij advocaat moet verschijnen, dan wel of hij dit in persoon of bij gemachtigde kan doen (in dat geval bovendien hoe hij kan antwoorden; zie art. 82 lid 1 en 2), en verder wat de gevolgen zijn als hij dat niet doet, namelijk in beginsel verstekverlening en toewijzing van de vordering van eiser. Zijn er meer gedaagden, dan moet ook worden vermeld wat er gebeurt als niet alle gedaagden op de voorgeschreven wijze in het geding verschijnen (zie hierover nr ). Belangrijke inhoudseisen zijn voorts dat eiser, in geval gedaagde zich al vóór de dagvaarding tegen de eis heeft verweerd hetgeen vaak het geval zal zijn dit aangeeft met de daarvoor door gedaagde opgegeven gronden, de zogenaamde substantiëringsplicht, alsmede de bewijsmiddelen en de getuigen die eiser op die punten voor zijn vordering in stelling kan brengen, de zogenaamde bewijsaandraagplicht (zie art. 111 lid 3). Op het niet voldoen aan deze twee plichten is echter geen nietigheid gesteld; de rechter kan eiser bevelen alsnog de ontbrekende gegevens te verstrekken (art. 120 lid 4). 15