Dr. Annemie Galimont-Huidopleiding

Transcriptie

1 Qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq Signaleren en rapporteren wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui Dr. Annemie Galimont-Huidopleiding opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas

2 Voorwoord Tijdens het eerste deel van de workshop werd uitleg gegeven over huidkanker en de voorstadia. Huidkanker behoort niet tot de deskundigheid van de voetzorgverleners. Het stellen van een diagnose is een handeling die bij een arts thuishoort. De voetzorgverlener kan een signaalfunctie hebben als zij voldoende kennis heeft over deze huidafwijkingen. In dit deel wordt de kennis en de vaardigheden voor het signaleren van verdachte huidafwijkingen geboden. Een voetzorgverlener kan voor het verwijzen naar de huisarts de huidafwijkingen op een objectieve manier beschrijven. Hiervoor moet zij is staat zijn de afwijking te analyseren en met de juiste medische terminologie te beschrijven. Op deze manier kan de professionaliteit verhoogd worden door kennis over verdachte huidafwijkingen, door kundigheid bij het geven van adviezen aan de cliënt en door adequate communicatie naar de huisarts. Dr. Annemie Galimont-Collen Dermatoloog Huidopleiding.nl Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. 1

3 Signaleren en rapporteren De risico s voor het krijgen van huidkanker. Een licht huidtype: Mensen met een lichte huid (huidtype I en II) zijn van nature gevoeliger voor UV-straling. Een licht huidtype is gekenmerkt door een lichte, bleke huidskleur, blauwe ogen en blond of rood haar. Een licht fototype: Een licht fototype is een risicofactor die los staat van het feit of er daadwerkelijk een overmaat aan zonblootstelling geweest is. Een huid met een licht fototype verbrandt snel in de zon en kan nauwelijks bruin worden. Chronische zonblootstelling: Overmatige blootstelling aan de zon wordt gezien als de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van huidkanker. De UV-straling van de zon en van zonneapparatuur worden bij elkaar opgeteld. Als iemand een buitenberoep of heeft langere tijd in de tropen gewoond heeft, dan is de kans op huidkanker groter. De zonneschade van jarenlang wordt bij elkaar opgeteld tot een totaalsom. (=cumulatieve zonblootstelling). Bij een verblijf op hoge hoogten mag niet vergeten worden dat de sterkte van de UV-straling hoger is dan op zeeniveau. De opgedane cumulatieve zonblootstelling is dus hoger. De ernst van een zonverbranding: Zonverbrandingen waarbij de persoon pijn heeft ervaren of niet kon slapen verhogen de kans op huidkanker. Het aantal zonverbrandingen: Meerdere zonverbrandingen verhogen het risico nog verder. Bij elke keer dat iemand (als kind of als volwassene) verbrandt, stijgt de kans dat men huidkanker krijgt. Zonverbrandingen voor het 20ste jaar: Zonverbrandingen op volwassen leeftijd dragen ook bij aan het huidkanker risico, maar veel minder dan verbrandingen op jonge leeftijd. Een overmatige blootstelling aan UV-straling tijdens de kinderjaren (tot ongeveer 15 jaar) verhoogt het risico op een basaalcelcarcinoom op latere leeftijd. Zonneschade als levervlekken: Deze huid toont permanente sproeten, met name te zien op onderarmen en schouders. Deze sproeten verdwijnen niet in de winter. Dit is chronische zonneschade, ontstaan na vele jaren te veel zon. Zonneschade/actinische keratosen: Deze huid toont met name in het hoofd/halsgebied en op de handruggen meerdere ruwe plekjes met schilfertjes erop. Vaak is de huid daar ook al rimpelig en vlekkerig. Dit is chronische zonneschade, ontstaan na vele jaren te veel zon. Medicatie die de huid gevoeliger maakt voor de zon: Sommige medicijnen maken de huid gevoeliger voor zonlicht, waardoor er sneller (en vaker) zonverbrandingen optreden indien de huid niet goed beschermd wordt met een adequate zonbeschermingsfactor. Medicatie die het immuunsysteem onderdrukt: Medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken, bijvoorbeeld na een orgaantransplantatie, verhogen het risico op huidkanker. 2

4 Familie: Als in de naaste familie melanomen voorkomen, dan is het risico op het krijgen van een melanoom verhoogd. De diagnose "erfelijk melanoom" wordt gesteld als er twee eerstegraads verwanten een melanoom hebben of 3 tweedegraads verwanten. Bij de andere vormen van huidkanker speelt voorkomen in de familie geen rol. Huidkanker gehad in het verleden: Basaalcelcarcinomen komen bij een kwart van de mensen meerdere keren voor en melanomen komen bij ongeveer 3% van de mensen een tweede keer voor. Gewone moedervlekken: Als er verspreid over de huid zijn veel gewone moedervlekken te vinden zijn, dan is er een hoger risico om een melanoom te ontwikkelen. Onder veel moedervlekken wordt verstaan, meer dan 50 moedervlekken bij mensen boven de 50 jaar en meer dan 75 bij mensen onder de 50 jaar. Atypische moedervlekken: Atypische moedervlekken zijn grote (vlakke!) pigmentvlekken die vaak asymmetrisch zijn en wat wisselend bruin gekleurd, en vaak groter dan 5 mm. Atypische moedervlekken komen vaak meervoudig voor en als er meer dan 5 atypische moedervlekken zijn is er een reden om jaarlijks voor een moedervlekkencheck naar de huisarts te gaan. Risicoanalyse maken Test het risico op huidkanker Hieronder vindt u een aantal beweringen. Is de bewering op u van toepassing, kies dan ''. Is dit niet het geval, kies dan ''. Licht huidtype Lichte, bleke huidskleur, vaak met blauwe ogen en blond of rood haar. Mensen met een lichte huid (huidtype I en II) zijn van nature gevoeliger voor UV-straling. Licht Fototype De huid verbrandt snel in de zon en kan nauwelijks bruin worden. Dit is een risicofactor los van het feit of er daadwerkelijk een overmaat aan zonblootstelling geweest is. De ernst en het aantal zonverbrandingen Zonverbrandingen waarbij de persoon pijn heeft ervaren of niet kon slapen, al dan niet met blaren. Meerdere zonverbrandingen verhogen het risico nog verder. Bij elke keer dat iemand (als kind of als volwassene) verbrandt, stijgt de kans dat men huidkanker krijgt. Naarmate een mens in zijn leven vaker verbrandt, neemt het risico op huidkanker toe. Zonverbrandingen voor het 20ste jaar 3

5 Zonverbrandingen op volwassen leeftijd dragen ook bij aan het huidkanker risico, maar veel minder dan verbrandingen op jonge leeftijd. Een overmatige blootstelling aan ultraviolette straling tijdens de kinderjaren (tot ongeveer 15 jaar). Hoe hoger de UV-belasting in de jeugdjaren, hoe groter het risico van basaalcelcarcinoom op latere leeftijd. Chronische zonblootstelling Overmatige blootstelling aan de zon wordt gezien als de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van huidkanker. De totale hoeveelheid ultraviolette straling die een mens in de loop van zijn leven opdoet. De ultraviolette straling van de zon en van zonneapparatuur moeten bij elkaar worden opgeteld. Als iemand een buitenberoep of heeft langere tijd in de tropen gewoond heeft, dan is de kans op huidkanker groter, de zonneschade van jarenlang wordt bij elkaar opgeteld tot een totaalsom. (=cumulatieve zonblootstelling). Zonneschade/levervlekken De huid toont permanente sproeten, met name te zien op onderarmen en schouders. Deze sproeten verdwijnen niet in de winter. Dit is chronische zonneschade, ontstaan na vele jaren te veel zon. Zonneschade/actinische keratosen De huid toont met name op hoofd/hals en handruggen meerdere ruwe plekjes met schilfertjes erop. Vaak is de huid daar ook al rimpelig en vlekkerig. Dit is chronische zonneschade, ontstaan na vele jaren te veel zon. Gewone moedervlekken Verspreid over de huid zijn veel gewone moedervlekken te vinden ("veel" is meer dan 50 bij mensen boven de 50 jaar en meer dan 75 bij mensen onder de 50). Bij veel moedervlekken (meer dan vijftig) is er een hoger risico om een melanoom te ontwikkelen. Atypische moedervlekken Atypische moedervlekken zijn grote (vlakke!) pigmentvlekken die vaak asymmetrisch zijn en wat wisselend bruin gepigmenteerd, en vaak groter zijn dan 5 mm. Atypische moedervlekken komen vaak meervoudig voor en als er meer dan 5 zijn is er een reden om jaarlijks voor een moedervlekkencheck naar de huisarts te gaan. Huidkanker gehad in het verleden Basaalcelcarcinomen komen bij een kwart van de mensen meerdere keren voor en melanomen bij ongeveer 3% 4

6 Familie Als in de naaste familie (eerste- of tweede graads) melanoom voorkomt is het risico op melanoom verhoogd. Bij de andere vormen van huidkanker speelt voorkomen in de familie geen rol Erfelijk melanoom (FAMMM syndroom) In de familie zijn meerdere familieleden bekend met melanoom. De diagnose "erfelijk melanoom" wordt gesteld als er twee eerstegraads verwanten een melanoom hebben of 3 tweedegraads verwanten. Het risico op melanoom is in de hele familie sterk verhoogd en er is specialistische controle nodig. Medicatie Medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken, bijvoorbeeld na een orgaantransplantatie, verhogen het risico op huidkanker. Leeftijd Mensen boven de vijftig hebben een groter risico om huidkanker te krijgen Basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom worden daarom vooral gezien vanaf vijftig jaar. Een melanoom kan overigens wel op jongere leeftijd ontstaan. De risico analyse is samengevat in onderstaande infographic, die ook op het zakboekkaartje terug te vinden is. Veranderingen die een aanwijzing zijn voor huidkanker 5

7 De meest voorkomende aanwijzing voor huidkanker is een verandering op de huid, zoals een ruw plekje dat niet weggaat, een wondje dat niet geneest of een verandering in de kleur of grootte van een al bestaande huidafwijking. Een verandering kan zich ook uiten door jeuken, steken, bloeden of schilferen. Niet alle vormen van huidkanker uiten zich op dezelfde manier. Soms verschijnt er een wasachtig, bleek, glad, glanzend bultje. In andere gevallen ontstaat er een stevige rode knobbel die soms kan bloeden of een korst kan vormen. Onderstaande tabel geeft een opsomming van redenen om de huisarts te raadplegen als de klachten langer dan 3 weken aanhouden. Groeiende moedervlek Een asymmetrische moedervlek (niet rond of ovaal) Nieuw ontstane moedervlek (deze stip is 5 millimeter in doorsnede) Kleurverandering van een moedervlek (hetzij donkerder, hetzij bleker) Jeukende of bloedende moedervlek (geldt ook voor steken) Plekje met korstje, dat niet over gaat Een langzaam groeiend rood bultje Een eczeemachtig plekje dat niet reageert op een eczeembehandeling Zweertje dat niet geneest Snel groeiend bol gezwel/ wildvlees Een moedervlek hoort op volwassen leeftijd niet meer te groeien. Met name asymmetrische groei kan op kwaadaardigheid wijzen. Als de moedervlek groter dan 5 millimeter doorsnede is dan is dit een ongunstige verandering. Een moedervlek die altijd al 5 millimeter of meer was en niet verandert kan geen kwaad Asymmetrische in een moedervlek kan op een ongunstige verandering wijzen Een nieuw ontstane moedervlek op volwassen leeftijd mag niet veel groter groeien dan 5 millimeter. Bij jongeren (tot jaar) is het ontstaan van nieuwe moedervlekken wel acceptabel. Een moedervlek hoort op volwassen leeftijd geen enkele verandering te tonen. Een moedervlek hoort op volwassen leeftijd op geen enkele manier op te vallen. Een plekje heeft waarop steeds weer een korstje komt, kan dat wijzen op huidkanker bij iemand op middelbare leeftijd. Huidkanker komt vooral voor op huid die regelmatig in de zon is geweest. Een plekje dat steeds groter wordt kan wijzen op huidkanker. Huidkanker komt vooral voor op huid die regelmatig verbrand is. Een plekje dat lijkt op eczeem bij iemand die nooit eczeem heeft gehad is verdacht voor huidkanker. Huidkanker komt vooral voor op huid die regelmatig verbrand is. Een zweertje heeft dat niet geneest, kan dat wijzen op een huidkanker. Huidkanker komt vooral voor op een huid die regelmatig in de zon is geweest en komt voor op middelbare leeftijd Een zeldzame vorm van melanoom kan in 4-6 maanden een opbollend, rond gezwel worden, rood, bruin of bijna zwart van kleur. Het bloedt gemakkelijk. Deze vorm komt het meest voor bij mannen op oudere 6

8 leeftijd. Dit is de enige vorm van huidkanker die haast heeft! Kenmerken van kwaadaardige veranderingen in een moedervlek Er zijn een bepaalde kenmerken die kunnen duiden op een kwaadaardige verandering van een moedervlek. In veel gevallen zullen deze verschijnselen berusten op onschuldige veranderingen in de moedervlek, maar het is -in voorkomende gevallen - altijd raadzaam de huisarts te raadplegen om te beoordelen of er geen sprake is van kwaadaardige verandering in de moedervlek. De ABCDE-regel Moedervlekken kunnen worden beoordeeld volgens de ABCDE-regel. Hierbij staat elke letter voor een kenmerk van een moedervlek dat wijst op mogelijke overgang naar een melanoom. De ABCDE-regel is oorspronkelijk Engelstalig, de A staat voor Asymmetry (het niet symmetrisch zijn van de moedervlek), de B voor Border (rand), de C voor Color (kleur), de D voor Diameter (doorsnede, grootte) en de E voor Evolution (verandering), of Elevation (het ontstaan van een verhevenheid). A: Asymmetry (onregelmatig gevormd) Een moedervlek is symmetrisch als er een denkbeeldige streep doorheen is te trekken, en de beide helften aan weerszijden van die streep elkaars spiegelbeeld zijn. Symmetrie is een teken van goedaardigheid, asymmetrie van kwaadaardigheid. De moedervlek mag niet asymmetrisch groeien. De ene helft ziet er dan anders uit dan de andere helft van de moedervlek. 7

9 B: Border (rand) De overgang van de moedervlek naar de normale huid wordt steeds onduidelijker, dit wil zeggen dat de moedervlek onscherp begrensd is. De randen van de vlek worden ook onregelmatiger; de vorm wordt grilliger in plaats van mooi rond of ovaal. Een onregelmatige, grillige rand is een teken van kwaadaardigheid. C: Color (kleur) Een moedervlek mag niet van kleur of kleursamenstelling veranderen. Bij een melanoom zien we vaak een onregelmatige kleur. Er zijn verschillende tinten, bruin, zwart, wit, blauw, grijs of rood aanwezig. Twee of meer verschillende kleuren binnen 1 plek is een teken van kwaadaardigheid. bruin, zwart roze-wit licht-donkerbruin zwart, rood zwart, wit-roze, bruin D: Diameter (doorsnede) Moedervlekken tot 6 mm zijn meestal onschuldig. Een moedervlek groter dan 6 mm in doorsnee is een reden om op te letten. Dit is echter een erg arbitraire grens. Een moedervlek die alleen groter is geworden zonder maar één van de veranderingen genoemd onder A,B, of C te hebben is meestal onschuldig. 8

10 E: Evolution (evolutie, groei) of Elevation (verheven gedeelten) of Erytheem (roodheid) Evolutie betekent dat er een verandering optreedt in de moedervlek. Deze verandering in het aspect van de moedervlek treedt snel op, meestal binnen enkele maanden. Er kan een toename in afmeting, verandering in kleur of dikte optreden. Verder dient men altijd wantrouwig te worden wanneer moedervlekken gaan jeuken, steken of pijn doen, wondjes of korstjes vertonen. Soms wordt Elevation gebruikt als begrip. Dit geeft aan dat een (deel van) de moedervlek zich verheft, gaat uitsteken boven de omgeving. verheven gedeelte verheven gedeelte verheven gedeelte Opvallende moedervlekken Als een moedervlek plots erg opvalt als een lelijk eendje, dan is het de moeite waard deze door de huisarts te laten controleren. De moedervlekken bij een persoon lijken meestal allemaal op elkaar. Ze zien er hetzelfde uit qua kleur, vorm en dikte. Een nieuwe moedervlek kan verdacht zijn als deze anders is dan de andere moedervlekken. Dit fenomeen staat bekend als het lelijke eendje. 9