Zondag 26 maart e zondag van de veertigdagentijd Zondag Laetare

Transcriptie

1 Zondag 26 maart e zondag van de veertigdagentijd Zondag Laetare ORDE VAN DIENST: Aanvangslied: Rond het licht dat leven doet [LB 287], couplet 1, 2 en 5 Drempelgebed Zingen: Wanneer ik zoek naar woorden [894] Gebed om ontferming, besloten met het zingen van LB 301-c Veertigdagenproject met de kinderen Eerste lezing: Zacharia 8: Muzikaal intermezzo: orgelspel Tweede lezing: Joh. 6:1-15 Zingen: Zeven was voldoende zeven is voldoende [LB 383] Verkondiging Muzikale meditatie Zingen: De Heer zegt woorden van leven [Liedboek voor de kerken 1973, Gezang 361] Dank- en voorbeden Slotlied: Laat de woorden die we hoorden [LB 422] Zending en zegen Preek Het verhaal van vanmorgen is er één van overvloed. Er wordt volop gegeten door een grote mensenmenigte, en er blijkt meer dan genoeg te zijn voor iedereen. Hoe zou ik dit verhaal horen als ik niet hier woonde maar in de hoorn van Afrika? Als je daar een boer bent, misschien wel de tiende in een lange keten van boeren. Altijd ben je er in geslaagd om je dieren te voeden. Het was misschien soms kantje boord, maar het is altijd gelukt. Tot het rampjaar Nu is de regen zo lang uitgebleven dat er niets meer over is van je kudde. Het heeft geen zin gehad om een andere plek te zoeken waar ze konden grazen, want het is overal droog. De regens zijn uitgebleven, en de aarde is verschroeid. Hoe hoor je dan dit verhaal? Als ik mij verplaats in die boer dan zou mij opvallen dat de mensen uitgenodigd worden om op het gras te gaan zitten. Er is daar fris gras! Er is daar nog hoop, nog toekomst! En het verlangen zou wakker zijn geworden om heel letterlijk brood te ontvangen uit de hand van Jezus, en genoeg te hebben, samen met mijn vrouw en kinderen, ja met heel mijn dorpsgemeenschap en dat we allemaal even onze honger en onze wanhoop kunnen vergeten. Als we ook zo inzoomen op het verhaal dan houden we vast, en dat lijkt mij essentieel, dat dit verhaal naast een meer overdrachtelijke of geestelijke betekenis, wel degelijk ook een letterlijke betekenis heeft. Dit verhaal gaat óók letterlijk over honger en verzadiging, over wanhoop en blijdschap, over scepsis en verbazing. Het verhaal van de broodvermenigvuldiging is één van de zeldzame verhalen die opgetekend staan in alle vier de evangeliën: tweemaal in Mattheüs en Marcus, eenmaal in Lucas, en dus ook eenmaal in het Johannesevangelie.

2 De afgelopen jaren heb ik er zelf diverse malen over mogen preken hier in de Bethlehemkerk. Tenminste drie geheel verschillende thema s hebben toen centraal gestaan. - Het is minstens één keer gegaan over de oproep tot samen delen die in dit verhaal zit: waar mensen samen delen wordt vermenigvuldigd! - Ook heb ik tenminste een keer de nadruk daarop gelegd dat Jezus het hier doet met dat wat wij inbrengen, hoe klein en weinig ook, en dat dat genoeg is. - En twee jaar terug heb ik in de aula van de Van Hasseltschool een soort leerhuispreek gehouden waarin ik al die verschillende versies van het verhaal met elkaar heb vergeleken, en we ons afvroegen: waarom moeten Matteüs en Marcus het wel twee keer vertellen? Waarom hebben ze niet genoeg aan één keer? U hoort, de tekst staat dus open voor heel veel verschillende accenten, al naar gelang onze actualiteit en de tijd van het kerkelijk jaar. Wat krijgt dan nu een extra accent, nu we de versie uit Johannes zes gehoord hebben? Het Johannes-evangelie heeft iets speciaals als je let op tijd en plaats. Het speelt zich namelijk af over een langere tijd. Wel driemaal viert volgens Johannes Jezus het Paasfeest. Matteüs en Marcus en Lucas hebben een ander verhaal: daar gaat Jezus als volwassene éénmaal vlak voor Pasen naar Jeruzalem om daar veroordeeld en terechtgesteld te worden. Maar in het Johannes-evangelie is dit anders. In hoofdstuk zes is het de tweede maal dat het Paasfeest voor de deur staat. Zo krijgt het bekende verhaal van de vijf broden en de twee vissen een andere kleur, de kleur van paasverwachting. Het is in Galilea, ver van Jeruzalem. Maar ook daar zal het naderende paasfeest verwachting hebben opgeroepen, en spanning. Pasen is het feest waarin de bevrijding uit Egypte herdacht wordt. Elk jaar opnieuw leidde dat, ook in Galilea, tot spanningen. Wat latent aanwezig was aan verzet dat werd wakker. In Jeruzalem werden altijd extra troepen opgeroepen om de orde te bewaren. Oude religieuze beloften worden weer actueel, bijvoorbeeld de belofte uit Deuteronomium hoofdstuk 18 waarin Mozes belooft dat er andere profeten zullen opstaan, profeten zoals hij. Elk jaar met Pasen vragen mensen zich af: zal de beloofde profeet nu komen? Of de beloofde koning uit het huis van David? Het is in Galilea, vlak voor het paasfeest, en Jezus gaat een berg op. Als hoorder denk je dan aan de bergrede uit het Matteüs-evangelie, waar Jezus als een soort nieuwe Mozes de wet tot haar vervulling bracht. Maar Johannes doet het niet als Matteüs. Hij heeft zijn eigen verhaal. Hij kiest er voor om nu het hem overgeleverde verhaal van de broden en de vissen te vertellen. Sommigen verklaren dit zo: Johannes heeft als enige van de vier evangelisten niet het verhaal van het laatste pesachmaal, waar Jezus brood en wijn deelt, tot zijn gedachtenis.

3 En ze zeggen dan: wat bij Johannes ontbreekt dat vinden we hier, in hoofdstuk zes. Elementen van het avondmaalsverhaal zijn hier al gegeven. De dankzegging, het delen van het brood, de overvloed. De kern vanmorgen is dit: Zoals Jezus de overgebleven stukken brood laat verzamelen, zo wordt de gemeente verzameld rond Woord en Tafel en niets of niemand gaat verloren. Jezus deelt hier het brood met een grote menigte. Vijfduizend mannen zijn er, dus minstens het dubbele als je vrouwen en kinderen meetelt. Niet ver hier van de plek waar zich dit afspeelt ligt de Hellenistische stad Sepphoris. Daar was een stadion waar ongeveer dit getal van mensen in kon. Dat was gebouwd in Jezus dagen, Jozef zijn vader had er misschien wel aan meegebouwd. Jezus kent dit soort plaatsen van massaliteit. Hij kent het gesprek in kleine kring maar ook de happening voor duizenden. Zoals wij in onze dagen de kleine gebedskring hebben naast een massaal bezocht en bekeken evenement als The Passion, straks op Witte Donderdag opnieuw opgevoerd. Hoe kun je ooit in zo n grote menigte enige gemeenschappelijkheid bewerken. Dat kan toch niet? Het kan daar waar begonnen wordt met dat wat de mensen zelf inbrengen, aan verlangens naar aards brood dat hemels brood van verlangen wordt. Jezus neemt de gave van de jongen aan, het zijn maar vijf broden en twee vissen, en verheft ze tot brood van God door er de dankzegging over uit te spreken. In het grieks: eucharistein, daar komt het woord eucharistie vandaan. Misschien sprak Jezus wel letterlijk de woorden uit die tot op de dag van vandaag uitgesproken worden bij een Joodse maaltijd: Gezegend zijt Gij, HERE onze God, Koning der wereld, die het brood uit de aarde doet voortkomen. De jongen heeft vijf broden gebracht, voor een hongerige menigte. Dat brood wordt in dank aanvaard, en Jezus dankt God, zijn hemelse Vader. Hij doet dit op de berg, als was hij Mozes. Het brood mag worden tot brood van bevrijding, tot hemels brood, tot manna uit de hemel, brood voor een dag genoeg, niet voor slechts enkelen, maar voor heel de aarde, voor heel de oecumene Vanuit de gemeente is het brood aangeboden, en Jezus heeft tot God gebeden om Zijn zegen er over. De gemeente eet het brood en wordt verzadigd. En dan komt de zin die mij ditmaal zo intrigeerde:

4 Toen iedereen volop gegeten had zei hij tegen zijn leerlingen: Verzamel nu de overgebleven stukken brood, zodat er niets verloren gaat. Mij trof hierin het woord verzamelen. Dat wat vanuit de gemeente ingebracht is, slechts vijf broden en twee vissen, dat wordt in het delen gezegend door God zelf, en opnieuw wordt er uit verzameld. Door de zegen van God is het brood één geworden, en is de grote menigte die als het ware op een evenement af is gekomen, één geworden. Zoals in een tafelgebed staat dat teruggaat op een oeroude christelijke tekst: Zoals dit brood, dat wij breken, verstrooid was over de bergen en werd samengebracht, en één is geworden, breng zo uw gemeente bijeen in uw rijk, van de einden der aarde. Het gezegende brood schept eenheid, verzamelt een nieuw volk. Wat wij aanbieden vanuit ons eigen gewone bestaan, krijgt het stempel van Gods zegen, en wordt meer. Ik moest toen ook denken aan een tekst van de apostel Paulus waar hij het heeft over de bijeenkomsten van de gemeente. Paulus heeft het er dan over dat iedereen inbrengt wat zij of hij mee kan brengen, vanuit eigen talent: Wanneer u samenkomt draagt iedereen wel iets bij: een lied, een onderwijzing, een openbaring, een uiting in klanktaal of de uitleg daarvan. Laat alles tot opbouw van de gemeente zijn. Alles kan tot opbouw van de gemeente dienen wat wordt aangeboden om gezegend te worden door God, in Jezus naam. Het wordt verzameld, van de een en van de ander, het wordt gedeeld, en opnieuw wordt het verzameld en het geheel blijkt meer dan de som van de delen te zijn. En niets hoeft verloren te gaan. Niemand hoeft verloren te gaan. Want we bevinden ons in de lichtkring van Gods zegen. De gemeente deelt talenten. Het talent bijvoorbeeld om iets te organiseren voor een ander. Een actie voor de voedselbank bijvoorbeeld. De gemeente deelt ook verhalen. De gemeente is een vertelgemeenschap. We vertellen het verhaal door over Jezus die op de berg van gewoon brood hemels brood maakte, gezegend als het was door God. We vertellen verhalen over mensen die daardoor geraakt zijn, die het aandurven om ook te vragen om zegen. We delen verhalen van wanhoop die tot hoop wordt. Ik wil hier dus vanmorgen het belang van woorden, onderschrijven, van verhalen. Met de daden zit het vast wel goed. In goede woorden en verhalen zit namelijk een uitnodiging om er onze eigen woorden en verhalen bij te schrijven. Om open te staan dat wij eigen woorden en verhalen zullen hebben. Dat je als het ware één van de mensen bent geweest toen op de berg vlak voor Pasen, met alle verwachting die daarbij hoort. Dat je een klein woord of verhaal hebt waarmee je tegen jezelf en misschien wel tegen een ander kunt zeggen: Jezus heeft ook voor mij het brood gebroken en gezegend. Ik was er als het ware zelf bij. Luister maar naar wat ik te vertellen heb.

5 Als wij zo n vertelgemeenschap zijn, zo n delende en helende gemeenschap, dan kan het toch niet anders of ook jongeren zullen zich hiertoe aangetrokken voelen. Ze zullen merken dat hier iets te vinden is dat je niet zomaar op een andere plek vindt, iets kostbaars. Ja kostbaar, want het komt van Jezus, het komt van God, het komt van de Geest die ons roept om dingen als nieuw te scheppen. Ik zocht een mooie tekst om hierover te zingen. Ik vond hem in het oude liedboek, een tekst die het kennelijk niet waard was om in het nieuwe liedboek opgenomen te worden. Maar we zullen hem zometeen zingen, samen: deze woorden zullen we verzamelen en aanbieden aan God: De Heer zegt woorden van leven, het woord geeft Hij ons in de mond. Hij geeft het om verder te geven. Het woord gaat van mond tot mond. Wij brengen het brood naar de schare, de Heer geeft het ons in de hand. Het is er niet om te bewaren. Het brood gaat van hand tot hand. Erik van Halsema Gebruikte literatuur: - C.K. Barrett, The Gospel of John - H. Fröhlich, Kerk. In: Liberaal Christendom, p C.S. Keener, The IVP Bible Background Commentary New Testament