Anesthesie bij de keizersnede

Transcriptie

1 Anesthesie bij de keizersnede Ongeveer één op de vijf baby s komt via een keizersnede ter wereld. Twee derde van deze keizersneden zijn onvoorzien. Het is daarom nuttig dit boekje te lezen, ook wanneer u niet verwacht dat uw kind met een keizersnede zal worden geboren.

2 Een kindje krijgen is een onvergetelijke ervaring Een bevalling middels een keizersnede kan net zo veel voldoening geven als een normale bevalling. Indien blijkt dat een keizersnede noodzakelijk is, hoeft dat voor uw of uw omgeving geen teleurstelling te zijn. De veiligheid van u en uw kind staat voorop. Een keizersnede kan de beste optie zijn om die veiligheid te garanderen. Er zijn verschillende soorten anesthesie mogelijk bij een keizersnede. In deze brochure worden deze vormen uitgelegd. U kunt de verschillende vormen van anesthesie ook met uw anesthesioloog bespreken. Het is mogelijk dat de keizersnede vooraf met u wordt afgesproken. Dit wordt een geplande (ook wel electieve) keizersnede genoemd. De gynaecoloog kan een keizersnede aanbevelen wanneer het vermoeden bestaat dat er bij een normale bevalling problemen kunnen optreden, bijvoorbeeld wanneer uw baby in een latere fase van de zwangerschap in een afwijkende positie ligt. In sommige gevallen blijkt pas op het allerlaatste moment dat de gynaecoloog snel tot een keizersnede moet beslissen, vaak wanneer de weeën al zijn begonnen. Dit wordt een spoedkeizersnede genoemd. Een spoedkeizersnede kan noodzakelijk zijn wanneer de bevalling te traag verloopt, wanneer de toestand van de baby verslechtert of bij een combinatie van beide. Uw gynaecoloog zal met u bespreken waarom een keizersnede de voorkeur heeft en zal u vóór de operatie om toestemming vragen.

3 Soorten anesthesie Er bestaan twee hoofdcategorieën anesthesie: u blijft wakker (een regionale anesthesie) of u wordt in slaap gebracht (een algehele anesthesie). Bij een keizersnede krijgt u meestal een regionale anesthesie. Daarbij blijft u volledig bij kennis terwijl het onderste gedeelte van uw lichaam gevoelloos is. Dit is meestal veiliger voor u en voor uw baby en bovendien stelt het u en uw partner in staat de geboorte samen te beleven. Er zijn drie vormen van regionale anesthesie: Regionale anesthesie 1. Spinale anesthesie dit is de meest gebruikelijke methode. Spinale anesthesie kan worden toegepast bij zowel geplande als spoedkeizersneden. De zenuwen die prikkels (en dus ook het gevoel) doorgeven van het onderlichaam naar de hersenen zitten in een soort zakje met vloeistof in het ruggenmerg. Via een heel dunne naald injecteert de anesthesioloog het verdovingsmiddel in dit zakje met vloeistof. Deze methode werkt snel en er is maar een kleine dosis nodig. 2. Epidurale anesthesie hierbij wordt er een katheter (een dun plastic slangetje) vlak naast de zenuwen in de wervelkolom geplaatst. De verdovingsvloeistof kan zo nodig door het slangetje worden aangevoerd. Een epidurale anesthesie wordt vaak gebruikt voor pijnbestrijding tijdens de bevalling. Daarbij wordt een lichte concentratie voor plaatselijke verdoving gebruikt. Bij een keizersnede kan de anesthesioloog via de epiduraal katheter een sterkere concentratie van het verdovingsmiddel toedienen. Bij epidurale anesthesie is een hogere dosis plaatselijke anesthesie nodig dan bij spinale anesthesie en bovendien duurt het langer voor het werkt.

4 3. Gecombineerde spinale-epidurale anesthesie een combinatie van de eerste twee vormen, ook wel CSE genoemd. Met de spinale anesthesie treedt de gevoelloosheid snel in, waarna de keizersnede kan worden uitgevoerd. De epidurale anesthesie kan worden gebruikt om zo nodig meer verdovingsmiddel toe te dienen en om na de operatie pijnstillende middelen toe te dienen. Algehele anesthesie Bij een algehele anesthesie slaapt u terwijl de gynaecoloog de keizersnede uitvoert. Algehele anesthesie wordt tegenwoordig minder vaak toegepast, maar kan bijvoorbeeld noodzakelijk zijn in noodgevallen, wanneer een regionale anesthesie voor u niet geschikt is of wanneer u liever slaapt. De voor- en nadelen van elk type anesthesie worden verderop in de brochure beschreven. Allereerst is het nuttig om te weten wat er gebeurt als een keizersnede wordt afgesproken en al een datum voor de operatie is bepaald.

5 Electieve (geplande) keizersnede Pre-operatief onderzoek Meestal heeft u het ziekenhuis al bezocht voordat u wordt opgenomen voor uw operatie. Vóór de operatie zal bloed worden afgenomen voor onderzoek. Tevens wordt u uitgelegd wat u kunt verwachten. Meestal kunt u na dit onderzoek naar huis. Op de dag van de operatie komt u weer naar het ziekenhuis, maar misschien moet u de nacht ervoor al worden opgenomen. U krijgt wellicht tabletten om uw maagzuur te remmen en misselijkheid te voorkomen. Bezoek aan de anesthesioloog Voordat de keizersnede gepland wordt, komt u bij de anesthesioloog op de preoperatieve poli. De anesthesioloog bespreekt met u uw medische voorgeschiedenis en of u in het verleden als eens een anesthesie hebt gehad. Het kan zijn dat u nog onderzocht moet worden of dat andere onderzoeken nodig zijn. De anesthesioloog bespreekt met u ook de verschillende soorten anesthesie die voor u van toepassing zijn en beantwoordt al uw vragen.

6 De dag zelf De verpleegkundige bevestigt het tijdstip van de operatie en controleert of u uw medicatie hebt ingenomen. Misschien moet uw bikinilijn worden geschoren. U krijgt een naambandje om uw pols of enkel. Mogelijk helpt de verpleegkundige u speciale strakke kousen (zogenaamde therapeutische elastische ( TED ) kousen) aan te trekken om de vorming van bloedstolsels in uw benen te voorkomen. U krijgt ook operatiekamerkleding aan. Uw partner, of de persoon die u tijdens de bevalling bij u wilt hebben, mag met u en de verpleegkundige naar de operatiekamer. Ook uw partner krijgt speciale operatiekamerkleding aan. In de operatiekamer zijn veel mensen aan het werk: De verpleegkundige om te helpen bij de verzorging van u en uw baby; De anesthesioloog met een assistent; De gynaecoloog met een assistent en een OK-verpleegkundige; Een verpleegkundige die verantwoordelijk is voor het aanreiken van extra instrumenten. Er zijn dus minstens zeven medewerkers in de operatiekamer. In de operatiekamer worden instrumenten bevestigd om uw bloeddruk, hartslag en hoeveelheid zuurstof in uw bloed te meten. Dat doet geen pijn. De anesthesioloog brengt

7 een infuus aan in de ader van uw hand of arm waarmee vloeistof kan worden toegediend. Vervolgens begint de anesthesioloog met de anesthesie.

8 Regionale anesthesie Bij een regionale anesthesie mag uw partner tijdens de bevalling bij u op de operatiekamer zijn. De partner wordt gevraagd te gaan zitten en bepaalde delen van de operatiekamer niet te betreden, om het risico van verontreiniging van steriele operatieinstrumenten te voorkomen. (Bij een algehele anesthesie wordt uw partner gevraagd in een andere ruimte te wachten.) U zal worden gevraagd om te gaan zitten of op uw zij te gaan liggen met een gekromde rug. De anesthesioloog brengt een desinfecterend middel op uw rug aan dat koud aanvoelt. De anesthesioloog zoekt vervolgens een geschikt punt in het midden van de onderrug en geeft u een kleine regionale injectie om de huid gevoelloos te maken. Dit kan soms even gevoelig zijn (prikken). Vervolgens wordt bij de spinale anesthesie een heel dunne naald in uw rug geprikt. Mogelijk voelt u een lichte tinteling in een van uw benen wanneer de naald wordt ingebracht, alsof u een elektrisch schokje krijgt.

9 Vertel de anesthesioloog wanneer dit gebeurt. Het is echter belangrijk dat u stil blijft liggen terwijl de anesthesioloog de ruggenprik plaatst. Als de naald op de juiste plaats zit, injecteert de anesthesioloog een regionale anesthesie en een pijnstillend middel, waarna de naald wordt verwijderd. Dit hele proces duurt meestal enkele minuten, maar als de juiste plek voor de injectie niet meteen kan worden gevonden, duurt het langer. Bij een epidurale anesthesie (of gecombineerde spinale-epidurale anesthesie) gebruikt de anesthesioloog een grotere naald zodat er een epidurale katheter (dun plastic slangetje) in de ruimte vlak naast de zenuwen in de wervelkolom kan worden ingebracht. Net als bij een spinale anesthesie geeft dit soms een tintelend gevoel of klein elektrisch schokje in uw been. Het is belangrijk dat u niet beweegt terwijl de anesthesioloog de katheter

10 aanbrengt. Wanneer die eenmaal op zijn plek zit wordt de naald verwijderd en hoeft u niet meer stil te blijven zitten of liggen. U merkt zelf wanneer de spinale of epidurale anesthesie begint te werken, want uw benen gaan dan heel zwaar en warm aanvoelen. Ze kunnen ook gaan tintelen. Geleidelijk verspreidt de gevoelloosheid zich door uw lichaam. Voordat de operatie begint controleert de anesthesioloog of de verdoving het midden van de borstkas heeft bereikt. Soms is het noodzakelijk van houding te veranderen om er zeker van te zijn dat de anesthesie goed werkt. Het operatieteam zal regelmatig uw bloeddruk opnemen. Terwijl de anesthesie gaat werken, plaatst een verpleegkundige een slangetje (urinekatheter) in uw blaas om deze tijdens de operatie leeg te houden. Hier hebt u geen last van. Het slangetje blijft tot de volgende ochtend op zijn plek zitten, zodat u zich over plassen geen zorgen hoeft te maken. Voor de operatie wordt u op uw rug gelegd met een lichte kanteling naar links. Als u zich op welk moment dan ook misselijk voelt is het belangrijk dit tegen de anesthesioloog te zeggen. Een gevoel van misselijkheid wordt vaak veroorzaakt door een daling van de bloeddruk. De anesthesioloog zorgt dan dat de bloeddruk weer op peil wordt gebracht. Het kan zijn dat u tot de baby is geboren zuurstof toegediend krijgt via een doorzichtig plastic maskertje om er zeker van te zijn dat de baby vóór de geboorte genoeg zuurstof heeft.

11 De operatie Tijdens de operatie wordt een scherm geplaatst om u en uw partner van de rest van de operatiekamer en het onderste gedeelte van uw lichaam te scheiden. U hoort waarschijnlijk dat er op de achtergrond allerlei voorbereidingen worden getroffen. Dit komt doordat de gynaecoloog in de operatiekamer met een team verpleegkundigen en andere medewerkers samenwerkt. Meestal wordt de snede net onder de bikinilijn gemaakt. Als de operatie eenmaal in volle gang is, hoort u het geluid van instrumenten en het wegzuigen van het vruchtwater, de vloeistof rond de baby. U voelt wellicht ook trekken en enige druk, maar u behoort geen pijn te voelen. Sommige vrouwen hebben het gevoel als volgt omschreven: alsof iemand in mijn buik de vaat deed. Terwijl de operatie aan de gang is zal de anesthesioloog met u praten en u zo nodig meer anesthesie toedienen. Soms is het noodzakelijk dat u alsnog een algehele anesthesie krijgt, maar dat is ongebruikelijk. Vanaf het begin van de operatie duurt het meestal 10 minuten tot de baby geboren is. Onmiddellijk na de geboorte wordt de baby door de verpleegkundige afgedroogd en onderzocht. Wellicht doen een kinderarts en de verpleegkundige dit samen. Vervolgens kunnen u en uw partner de baby in uw armen nemen en, in sommige gevallen huid-ophuidcontact met de baby hebben.

12

13 Na de geboorte wordt het middel Syntocinon in het infuus gedaan om te zorgen dat de baarmoeder (de uterus) zich samentrekt en uw placenta kan worden verwijderd. Daarnaast wordt een antibioticum in het infuus gedaan om te voorkomen dat de wond geïnfecteerd raakt. De gynaecoloog heeft nog ongeveer een half uur nodig om de operatie te voltooien. Na afloop krijgt u misschien nog een zetpil om te pijn te verzachten wanneer de anesthesie uitwerkt. Na de operatie Na de operatie gaat u naar de uitslaapkamer, waar uw bloeddruk voortdurend in de gaten wordt gehouden. Soms zullen uw partner en baby u daar gezelschap kunnen houden. In de uitslaapkamer zal de anesthesie langzaam uitwerken. U krijgt dan wellicht een tintelend en jeukend gevoel. Binnen enkele uren kunt u uw benen weer bewegen. De pijnstillers die u via de spinaal of epiduraal zijn toegediend, blijven nog enkele uren doorwerken. Het is beter regelmatig iets tegen de pijn te nemen wanneer de verpleegkundigen of artsen u dat aanbieden dan te wachten tot u pijn krijgt. De middelen die zij u geven, hebben geen gevolgen voor uw baby wanneer u borstvoeding geeft.

14 Algehele anesthesie Er zijn verschillende redenen waarom u een algehele anesthesie zou moeten hebben: Als u een bepaalde aandoening hebt waarbij het bloed niet goed kan stollen, heeft een algehele anesthesie de voorkeur. Als er plotseling tot een keizersnede wordt besloten, is er wellicht onvoldoende tijd om te wachten tot de regionale anesthesie begint te werken. Door afwijkingen in uw rug kan het moeilijk of onmogelijk zijn om een regionale anesthesie toe te dienen. Soms kan een spinale of epidurale anesthesie niet op de juiste plaats worden toegediend of werkt deze niet goed. De meeste voorbereidingen komen overeen met die voor een regionale anesthesie. Uw partner mag echter niet bij u in de operatiekamer zijn. U krijgt een antacidum te drinken (om het maagzuur te remmen) en misschien zal een verpleegkundige een katheter in uw blaas aanbrengen voordat met de algehele anesthesie wordt begonnen. De anesthesioloog laat u enkele minuten via een masker zuurstof inademen. Wanneer de gynaecoloog en het operatieteam gereed zijn, doet de anesthesioloog de anesthesie in het infuus om u in slaap te brengen. Net voordat u in slaap valt, drukt de assistent van de anesthesioloog licht op uw hals. Dit is om te voorkomen dat maagsappen in uw longen terechtkomen. De anesthesie werkt zeer snel in.

15 Wanneer u slaapt, plaatst de anesthesioloog een slangetje in uw luchtpijp om een apparaat uw ademhaling te laten overnemen en om te voorkomen dat vocht vanuit uw maag uw longen binnendringt. De anesthesioloog houdt de anesthesie in stand, zodat u blijft slapen terwijl de gynaecoloog uw baby veilig geboren laat worden. U merkt daar op dat moment echter niets van. Als u wakker wordt, is het mogelijk dat uw keel vanwege het inmiddels verwijderde slangetje onprettig aanvoelt en u zult pijn hebben als gevolg van de operatie. Wellicht voelt u zich ook slaperig en misschien ook een tijdje wat misselijk, maar u zult spoedig weer de oude zijn. U wordt naar de uitslaapkamer gebracht waarna u met uw baby en partner wordt herenigd. Spoedkeizersnede Een spoedkeizersnede is een keizersnede die tot een dag of twee vóór de operatie niet gepland is. De mate van urgentie kan sterk variëren. Een minder urgente spoedkeizersnede kan op vrijwel dezelfde wijze worden uitgevoerd als een geplande keizersnede, al zult u vooraf slechts tijd hebben voor één antacidum tablet. Er zijn echter ook operaties die heel snel moeten worden uitgevoerd, bijvoorbeeld binnen een uur na het besluit daartoe of, maar dat gebeurt zelden, zo spoedig mogelijk. De meest voorkomende reden voor een spoedkeizersnede is een plotseling probleem dat zich bij uw baby voordoet (soms foetale nood genoemd). In het geval van een zeer urgente keizersnede is het mogelijk dat de voorbereidingen die normaal gesproken worden getroffen, gewijzigd worden of zelfs achterwege worden gelaten. Er wordt in een bloedvat van uw hand of arm een infuus (dun kunststof slangetje) ingebracht, als dat nog niet is gedaan. Het team kan u via het infuus (dus niet in tabletvorm) een maagzuurremmer toedienen. Wellicht krijgt u zuurstof toegediend via een nauwsluitend zuurstofmasker. Als u al een epidurale anesthesie hebt gekregen tegen de pijn tijdens de bevalling en deze goed werkt, kan de anesthesioloog proberen via de katheter voldoende anesthesie toe te dienen voor een spoedkeizersnede. U krijgt dan een grote dosis sterke regionale anesthesie, zodat de pijnblokkade sterk genoeg is voor de operatie.

16 De anesthesioloog moet beslissen of er genoeg tijd is om de epidurale anesthesie aan te vullen. Indien u nog geen epidurale anesthesie heeft gekregen of indien deze onvoldoende pijnreductie geeft, moet de anesthesioloog beslissen of u een spinale anesthesie krijgt. Als er geen tijd is voor een regionale anesthesie of om deze voldoende goed te laten werken, krijgt u een algehele anesthesie. Als u de anesthesioloog hebt verteld dat u liever een regionale anesthesie wilt hebben, is de kans op een algehele anesthesie voor een keizersnede, voor de meeste vrouwen, erg laag. Slechts één op de tien keizersneden is zeer urgent. Soms, als grote haast geboden is, heeft het team geen tijd om aan u en uw partner volledig uit te leggen wat er gaande is. Het is dan ook mogelijk dat uw partner moet wachten terwijl u wordt geopereerd. Dit kan voor u verontrustend of onprettig zijn, maar de medewerkers zullen na afloop precies uitleggen wat er is gebeurd en waarom. Pijnbestrijding na de operatie Er zijn verschillende manieren om na een keizersnede de pijn te bestrijden: U kunt een langdurig werkende pijnstiller krijgen via een spinaal of epiduraal In sommige ziekenhuizen laat het operatieteam de epidurale katheter zitten om deze te gebruiken voor de toediening van medicatie op een later tijdstip. Een verpleegkundige kan aan het einde van de operatie zetpillen met pijnstillers geven. Een verpleegkundige kan morfine of een vergelijkbare pijnstiller injecteren. Het team kan een infuus aanbrengen met morfine of een vergelijkbaar middel. U kunt de hoeveelheid daarvan zelf regelen. Dit wordt patiëntgestuurde analgesie of PCA (patient-controlled analgesia) genoemd. De verpleegkundige geeft u tabletten, zoals diclofenac, paracetamol of codeïne.

17 Voordelen van regionale anesthesie ten opzichte van algehele anesthesie Een spinale of epidurale anesthesie is meestal veiliger voor u en uw baby. Regionale anesthesie maakt het mogelijk dat u de geboorte samen met uw partner kunt beleven. U bent na afloop niet slaperig. U kunt uw baby zo spoedig mogelijk in uw armen nemen. Na afloop krijgt u doeltreffende pijnbestrijding. Uw baby is alerter wanneer hij/zij geboren wordt. Nadelen van regionale anesthesie ten opzichte van algehele anesthesie Door een spinale of epidurale anesthesie kan uw bloeddruk dalen. Dit kan echter gemakkelijk worden gecorrigeerd. Het duurt over het algemeen langer voordat de anesthesie gaat werken, waardoor het ook langer duurt om u voor de operatie gereed te maken dan bij algehele anesthesie. In sommige gevallen voelt u zich door de regionale anesthesie wat slap in de benen. Soms komt het voor dat de anesthesie niet goed genoeg werkt, zodat het team alsnog moet besluiten om tot algehele anesthesie over te gaan. Bij ongeveer vier op de tien vrouwen met epidurale anesthesie en twee op de tien vrouwen met spinale anesthesie wordt de plek op de rug waar de naald naar binnen gaat gevoelig. Deze plek kan enkele weken of zelfs maanden gevoelig blijven. Een baby via een keizersnede ter wereld brengen is een veilige methode en kan bijzonder veel voldoening geven. Veel vrouwen kiezen ervoor om tijdens de operatie wakker te blijven. Voor anderen kan het om de hierboven genoemde redenen noodzakelijk zijn om tijdens de operatie te slapen. We hopen dat dit boekje u zal helpen de keuze te maken die voor u de beste is wanneer bij u tot een keizersnede wordt besloten.

18 De risico s van een regionale anesthesie worden in de onderstaande tabel vermeld. De informatie is afkomstig uit de hieronder genoemde publicaties. De gegevens in de tabel betreffen schattingen en kunnen per land/regio/ziekenhuis verschillen. Holdcroft A, Gibberd FB, Hargrove RL, Hawkins DF, Dellaportas CI. Neurological complications associated with pregnancy. British Journal of Anaesthesia 1995, hoofdstuk 75, pag Jenkins K, Baker AB. Consent and anaesthetic risk. Anaesthesia 2003, hoofdstuk 58, pag Jenkins JG, Khan MM. Anaesthesia for Caesarean section: a survey in a UK region from 1992 to Anaesthesia 2003, hoofdstuk 58, pag Jenkins JG. Some immediate serious complications of obstetric epidural analgesia and anaesthesia: a prospective study of 145,550 epidurals. International Journal of Obstetric Anesthesia 2005, hoofdstuk 14, pag Reynolds F. Infection a complication of neuraxial blockade. International Journal of Obstetric Anesthesia 2005, hoofdstuk 14, pag Ruppen W, Derry S, McQuay H, Moore RA. Incidence of epidural hematoma, infection, and neurologic injury in obstetric patients with epidural analgesia/ anesthesia. Anaesthesia 2006, hoofdstuk 105, pag Risico s van epidurale of spinale anesthesie bij pijnbestrijding tijdens de bevalling Type risico Hoe vaak komt dit voor? Hoe algemeen is het? Aanzienlijke daling van de bloeddruk 1 op de 5 vrouwen (spinale anesthesie) 1 op de 50 vrouwen (epidurale anesthesie) Algemeen Af en toe Verlicht de pijn bij de keizersnede onvoldoende, zodat andere vormen van pijnbestrijding noodzakelijk zijn Zware hoofdpijn Zenuwbeschadiging (gevoelloze plek op been of voet of een slap gevoel in een been); Gevolgen houden langer dan zes maanden aan 1 op de 20 vrouwen (epidurale anesthesie) 1 op de 100 vrouwen (spinale anesthesie) 1 op de 100 vrouwen (epidurale anesthesie) 1 op de 500 vrouwen (spinale anesthesie) Tijdelijk: 1 op de 1000 vrouwen Permanent: 1 op de vrouwen Soms Af en toe Ongebruikelijk Ongebruikelijk Zeldzaam Zeldzaam Epiduraal abces (infectie) 1 op de vrouwen Zeer zeldzaam Meningitis 1 op de vrouwen Zeer zeldzaam (hersenvliesontsteking) Epiduraal hematoom 1 op de vrouwen Zeer zeldzaam (bloedstolsel) Onvoorziene 1 op de vrouwen Zeldzaam bewusteloosheid Ernstig letsel, waaronder 1 op de vrouwen Extreem zeldzaam

19 verlamming De genoemde cijfers zijn slechts schattingen en kunnen per ziekenhuis verschillen. Uit een landelijk onderzoek blijkt dat het risico van blijvend letsel bij regionale anesthesie bij zwangere vrouwen lager is dan bij andere groepen patiënten [Cook TM, Counsell D, Wildsmith JAW. Major complications of central neuraxial block: report on the third National Audit Project of the Royal College of Anaesthetists. British Journal of Anaesthesia 2009; hoofdstuk 102, pag ]. Risico s van algehele anesthesie Type risico Hoe vaak komt dit voor? Hoe algemeen is het? Luchtweginfectie 1 op de 5 vrouwen Algemeen (in de meeste gevallen niet ernstig) Zere keel 1 op de 5 vrouwen Algemeen Misselijkheid 1 op de 10 vrouwen Algemeen Problemen met de 1 op de 300 vrouwen Ongebruikelijk luchtwegen met als gevolg een laag zuurstofgehalte van het bloed Vloeistof die vanuit de 1 op de 300 vrouwen Ongebruikelijk maag in de longen komt; ernstige longontsteking Hoornvliesbeschadiging 1 op de 600 vrouwen Ongebruikelijk (krasje op het oog) Tandbeschadiging 1 op de vrouwen Zeldzaam Bewustzijn (wakker zijn 1 op de 250 tot 1000 vrouwen Zeldzaam gedurende een deel van de anesthesie) Anafylaxie (een ernstige allergische reactie) 1 op de tot vrouwen Zeer zeldzaam Overlijden of hersenbeschadiging Overlijden: minder dan 1 op de vrouwen Zeer zeldzaam (1 of 2 gevallen per jaar in het Verenigd Koninkrijk) Hersenbeschadiging Zeer zeldzaam (geen exacte cijfers bekend)