Coverfoto: Rika van de Kaa. Pijnbestrijding tijdens de bevalling met medicijnen. Afdeling POS Polikliniek, locatie WKZ

Transcriptie

1 Coverfoto: Rika van de Kaa Pijnbestrijding tijdens de bevalling met medicijnen Afdeling POS Polikliniek, locatie WKZ

2 Pijnbestrijding tijdens de bevalling met medicijnen Pijnbestrijding tijdens de bevalling met medicijnen 1

3 Deze brochure geeft u een indruk van de pijn van een bevalling en geboorte en wat er gedaan kan worden om deze te bestrijden. Bij de personen die u begeleiden (bijvoorbeeld de verloskundige, anesthesioloog of gynaecoloog) kunt u terecht voor nadere informatie over de soorten pijnbestrijding. We hopen dat, wetend wat u te wachten staat en welke pijnbestrijding er beschikbaar is, uw bevalling u voldoening zal geven. Dit is een vertaling van een uitgave van de Obstetric Anaesthetists Association (de Britse Vereniging van verloskundig anesthesisten). Weggelaten zijn de vormen van pijnbestrijding die in ons ziekenhuis niet toegepast worden. Hoe voelt bevallen? - Als u zwanger bent, kunt u de baarmoeder af en toe voelen samentrekken. Dit worden harde buiken genoemd. Wanneer de bevalling begint, worden deze samentrekkingen regelmatig en veel sterker. - Het samentrekken kan pijn veroorzaken die aanvoelt als menstruatiepijn en intensiveert naarmate de bevalling vordert. Vrouwen ervaren deze weeën op verschillende manieren. - Normaal gesproken duurt de eerste bevalling het langst. - Als er medicatie gebruikt wordt om de bevalling op te wekken of te versnellen, kunnen de weeën pijnlijker worden. - De meeste vrouwen gebruiken een aantal verschillende manieren om de pijn bij de weeën het hoofd te bieden. Het is goed om onbevooroordeeld de bevalling in te gaan en flexibel te zijn. Voorbereiding op de bevalling Een zwangerschapscursus helpt u bij de voorbereiding op de geboorte. De lessen helpen u te begrijpen wat er tijdens de bevalling gebeurt. Dit kan u gerust stellen. 2 UMC Utrecht

4 Tijdens de zwangerschapscursus wordt verteld welke middelen er beschikbaar zijn om de pijn tijdens de bevalling te bestrijden. Als u niet in de gelegenheid bent om een zwangerschapscursus te volgen, is het aan te raden uw verloskundige te vragen naar de mogelijkheden voor pijnbestrijding. U kunt dit onderwerp aankaarten bij de verloskundige die uw bevalling begeleidt. De plaats die u verkiest voor de bevalling kan invloed hebben op de pijn die u ervaart. Als u zich op uw gemak voelt op de plek waar u bevalt, bent u wellicht minder gespannen en voelt u zich rustiger. Voor sommige vrouwen is deze plek thuis, anderen voelen zich juist gerustgesteld door de ondersteuning die een ziekenhuis of geboortecentrum biedt. Veel ziekenhuizen richten de bevallingkamers huiselijk in en stimuleren bijvoorbeeld dat u ter ontspanning naar muziek luistert die u mooi vindt. Uw partner kan u tijdens de bevalling steunen. Het is belangrijk om met uw partner te bespreken waar u zich zorgen over maakt en wat u wilt. Dan kan hij/ zij u tijdens de geboorte helpen u hierop te richten. Welke soorten pijnbestrijding zijn er beschikbaar? Het is moeilijk op voorhand te weten welk type pijnbestrijding het beste bij u past. De verloskundige die uw bevalling begeleidt is de uitgelezen persoon om u hieromtrent te adviseren. In deze brochure vindt u informatie over de belangrijkste medicamenteuze pijnbestrijdingsmethoden. Zelfhulpmethoden Door middel van een kalme ademhaling kunt u het zuurstoftransport naar de spieren bevorderen. Hierdoor wordt de pijn minder hevig. Ook wordt u minder afgeleid door de pijn, doordat u zich op uw ademhaling richt. Het is moeilijk u te ontspannen als u pijn heeft. Daarom kan het handig zijn om te oefenen voor u daadwerkelijk gaat bevallen. Er zijn verschillende manieren om te leren ontspannen. Pijnbestrijding tijdens de bevalling met medicijnen 3

5 Een warme douche, een warm bad of een massage heeft tijdens de bevalling vaak een sterk kalmerend en geruststellend effect. Persoonlijke en continue aandacht en steun tijdens de baring leiden tot minder behoefte aan pijnstilling en ingrepen. Het is gunstig voor volgende zwangerschappen wanneer kinderen normaal geboren worden. Door geconcentreerd weeën weg te zuchten komt u in een ritme waarbij het lichaam zelf stoffen aanmaakt die een pijnstillend effect hebben: endorfinen. Vaak is dit voldoende om de pijn van de bevalling te verdragen. Lukt het niet met bovenstaande methoden om de pijn te verdragen, dan kunt u om pijnstilling met medicijnen vragen. In het WKZ geven wij pijnstilling met morfine-achtige stoffen of via een ruggenprik. Morfinomimetica: morfine-achtige pijnstillers Onder de morfinomimetica vallen pijnstillers als pethidine, morfine, fentanyl, sufentanil en remifentanil. Al deze morfine-achtige pijnstillers werken op een vergelijkbare manier. Bijwerkingen Morfinomimetica zorgen voor een slaperig gevoel. U kunt er misselijk van worden, maar hiervoor kunt u een middel krijgen. Morfinomimetica vertragen het legen van de maag. Dat kan een probleem zijn als u een algehele narcose nodig hebt. Ze kunnen tevens uw ademhaling vertragen. Als dit zich voordoet krijgt u mogelijk zuurstof via een gezichtsmasker en wordt uw zuurstofniveau gecontroleerd. Morfinomimetica kunnen zorgen voor een verlate eerste ademhaling van uw baby. Om dit probleem te verhelpen wordt bij uw baby mogelijk een injectie toegediend. 4 UMC Utrecht

6 Patiëntgestuurde analgesie (PCA) Remifentanil kan direct in de ader worden toegediend voor een sneller effect. Dit gebeurt door middel van een pomp die u zelf kunt bedienen door middel van een knop. PCA remifentanil is beschikbaar wanneer u geen epidurale anesthesie (een ruggenprik die de onderste helft van het lichaam verdooft) kunt of wilt krijgen, of als het plaatsen van een ruggenprik niet gelukt is. Met PCA kunt u uzelf kleine doses toedienen als u het gevoel heeft deze nodig te hebben. U heeft de hoeveelheid die u gebruikt zelf in de hand. Uw lichaam breekt remifentanil heel snel af, dus het effect van afzonderlijke doses duurt niet lang. Remifentanil werkt als een krachtige pijnbestrijder, maar leidt ook sneller tot een vertraagde ademhaling. Uw ademhaling dient dan ook zorgvuldig in de gaten te worden gehouden. Dit effect kan echter snel worden verholpen en heeft geen gevolgen voor uw baby. Remifentanil is met name geschikt voor twee tot vier uur voldoende pijnstilling. Ruggenprik (epidurale verdoving) De ruggenprik is de meest complexe methode voor pijnbestrijding en wordt door een anesthesioloog uitgevoerd. De ruggenprik is de meest effectieve methode voor pijnbestrijding. Bij een epidurale ruggenprik plaatst de anesthesioloog een naald in de onderrug waarlangs een catheter (een heel dun slangetje) dicht bij de zenuwen van de wervelkolom wordt geplaatst. De catheter blijft op zijn plaats wanneer de naald wordt verwijderd. Zo kunt u de pijnstiller gedurende de hele bevalling toegediend krijgen. Dit gaat om een combinatie van een lokale verdoving van de zenuwen en kleine doses morfinomimetica. Het duurt veertig minuten voordat een epidurale verdoving effect heeft (= de tijd voor het plaatsen van de catheter plus de tijd die het duurt voor de pijnstiller begint te werken). Pijnbestrijding tijdens de bevalling met medicijnen 5

7 Van epidurale analgesie wordt u niet suffig of misselijk. De ruggenprik verhoogt de kans dat de gynaecoloog een vacuümextractor of verlostang moet gebruiken bij de geboorte. De dosis van de epidurale verdoving kan worden verhoogd om verlichting van de pijn te bieden als er een vacuümextractor of verlostang moet worden gebruikt, of als er een keizersnede moet worden toegepast. Epidurale pijnstilling heeft vrijwel geen effect op uw baby. Wie komt er wel en niet in aanmerking voor epidurale analgesie? De meeste mensen komen in aanmerking voor epidurale verdoving, maar bepaalde medische omstandigheden (zoals spina bifida, een rugoperatie in het verleden of problemen met bloedstolling) kunnen leiden tot ongeschiktheid voor deze vorm van pijnbestrijding. Het is het beste om dit voor u gaat bevallen uit te zoeken. Als u een gecompliceerde of langdurige bevalling hebt, kan uw verloskundige of gynaecoloog u een epidurale verdoving voorstellen omdat dit u of uw baby kan helpen. Als u overgewicht hebt kan de epidurale verdoving moeizamer en langzamer verlopen. Desalniettemin beschikt u zodra de catheter is geplaatst over alle voordelen. Wat houdt epidurale pijnstilling in? Eerst wordt er een canule (dun plastic slangetje) geplaatst in een ader van uw hand of arm. Hieraan wordt een infuus gekoppeld (voor het intraveneus inbrengen van vocht). U kunt tijdens de bevalling ook om andere redenen een infuus nodig hebben, bijvoorbeeld voor medicatie om de bevalling te versnellen of tegen misselijkheid. 6 UMC Utrecht

8 Uw verloskundige zal u vragen op uw zij te rollen of zittend voorover te buigen. De anesthesioloog maakt uw rug schoon met een ontsmettingsmiddel en injecteert een lokaal verdovingsmiddel in de huid, zodat het plaatsen van de ruggenprik zelf gewoonlijk niet veel pijn doet. De catheter wordt in uw rug in de buurt van de zenuwen van de wervelkolom geplaatst. De anesthesioloog moet uitkijken dat hij niet het zakje met vocht rondom de wervelkolom aanprikt. Dit kan namelijk hoofdpijn veroorzaken na de bevalling. Het is daarom belangrijk om stil te blijven zitten of liggen terwijl de anesthesioloog de ruggenprik toedient. Ook is het nodig om een bolle onderrug te maken, om ruimte tussen de wervels te krijgen. Na het plaatsen wordt de catheter met tape vastgezet en kunt u zich weer vrij bewegen. Zodra de catheter op zijn plaats zit, wordt de pijnstiller toegediend. Gewoonlijk duurt het ongeveer twintig minuten om deze ruggenprik toe te dienen en nog eens twintig minuten voordat de pijn afneemt. Terwijl de ruggenprik begint te werken zal de verpleegkundige regelmatig uw bloeddruk opnemen. Wanneer deze te laag is, zal een bloeddruk verhogend middel toegediend worden en meer infuus vloeistof gegeven worden. Uw anesthesioloog controleert of de pijnstiller op de juiste zenuwen werkt door te testen tot welke hoogte de verdoving komt. Soms werkt de verdoving in het begin niet goed. Het kan nodig zijn om de plaatsing van de catheter te corrigeren of deze zelfs te verwijderen en opnieuw te plaatsen. Tijdens de bevalling kunt u via de catheter aanvullende doses van de pijnstiller toegediend krijgen, door middel van een extra bolus toediening, naast de langzame, gelijkmatige stroom die door een pomp wordt aangedreven. Na een opwaardering van de analgesie neemt de verpleegkundige regelmatig uw bloeddruk op, op dezelfde wijze als na de eerste toediening. Het doel van epidurale pijnstilling is om de pijn van de weeën weg te nemen. Vaak neemt deze ruggenprik ook de volledige pijn van de geboorte weg. Pijnbestrijding tijdens de bevalling met medicijnen 7

9 Sommige vrouwen hebben liever wel wat gevoel tijdens de geboorte, zodat ze beter weten hoe ze de baby naar buiten kunnen persen. De epidurale pijnstilling kan niet heel precies worden afgesteld, dus als u gevoel wilt hebben op het moment dat uw baby geboren wordt, is er een grotere kans dat u er ook last van zult hebben. U kunt uw baby na een ruggenprik gewoon borstvoeding geven. Wat als ik een operatie nodig heb? Als u een keizersnede nodig hebt, wordt vaak de epidurale verdoving gebruikt in plaats van een algehele narcose. Een grotere hoeveelheid lokale verdoving wordt in de catheter geïnjecteerd om de onderste helft van uw lichaam sterker te verdoven. Dit is voor uzelf en de baby veiliger dan een algehele verdoving. Als u een keizersnede nodig hebt maar nog geen epidurale ruggenprik hebt gehad, wordt meestal gebruik gemaakt van spinale anesthesie. (Zie folder Anesthesie bij de keizersnede). Voordelen en risico s van epidurale pijnstilling Waar komen deze feiten vandaan? De informatie in deze brochure is gebaseerd op gerandomiseerde onderzoeken en observatiestudies. Bij een gerandomiseerd onderzoek ondergaan twee groepen vrouwen verschillende behandelingen en worden de effecten hiervan met elkaar vergeleken. Welke van de twee behandelingen een vrouw krijgt toegediend, wordt op basis van toeval bepaald. De onderzoeken vergelijken meestal vrouwen die een epidurale verdoving krijgen met vrouwen die tijdens de bevalling een ander soort pijnstiller gebruiken (zoals morfinomimetica). In een klein aantal gerandomiseerde onderzoeken kregen alle vrouwen epidurale analgesie toegediend, maar werd de hoeveelheid morfinomimetica die daarbij werd gebruikt bepaald op basis van toeval. In observatiestudies worden grote aantallen vrouwen die epidurale 8 UMC Utrecht

10 analgesie hebben gehad bestudeerd, om te zien wat er tijdens de ruggenprik en de periode daarna gebeurt. Dit is de enige manier om het risico op zeer zeldzame bijwerkingen vast te stellen. De volgende informatie is gebaseerd op de resultaten van gerandomiseerde onderzoeken. Voordelen van epidurale pijnstilling Epidurale pijnstilling bestrijdt de pijn van een bevalling in hogere mate dan iedere andere behandeling. Met epidurale pijnstilling is er minder zuur aanwezig in het bloed van de pasgeborene Bij epidurale pijnstilling is het minder vaak nodig medicatie toe te dienen om uw baby na de geboorte aan te zetten tot ademen, dan wanneer morfinomimetica op andere manieren worden toegediend (in een spier of ader). Zaken waar epidurale pijnstilling geen invloed op heeft Met epidurale pijnstilling heeft u geen grotere kans op een keizersnede. Er is ook geen grotere kans op rugpijn op de lange termijn. Rugpijn komt tijdens de zwangerschap veel voor en houdt naderhand vaak aan. U kunt aan epidurale pijnstilling een gevoelige plek in de rug overhouden, waar u in zeldzame gevallen maandenlang last van kunt hebben. Risico s van epidurale pijnstilling Bij toepassing van epidurale pijnstilling is er een kans van 14% dat de gynaecoloog een vacuümextractor of verlostang moet gebruiken om uw baby ter wereld te brengen. Zonder een ruggenprik is die kans 7%. Bij een epidurale verdoving duurt het tweede stadium van de bevalling (wanneer de baarmoederhals volledig is ontsloten) langer en hebt u een grotere kans dat u medicatie (oxytocine) nodig hebt om de weeën te versterken. U hebt meer kans op een lage bloeddruk, die soms met extra vocht toediening of medicijnen behandeld moet worden. Tijdens de werking van de epidurale verdoving kunnen uw benen slap Pijnbestrijding tijdens de bevalling met medicijnen 9

11 aanvoelen. U zult moeite hebben met het urineren. Om ervoor te zorgen dat de blaas niet te vol wordt, waardoor deze schade kan oplopen, zal iedere twee uur de blaas geleegd worden m.b.v. een slangetje (catheter). U kunt last van jeuk over het lichaam krijgen. U kunt koorts krijgen. Wanneer hiervoor antibiotica toegediend moeten worden kan het nodig zijn dat uw kind na de geboorte ter observatie naar de couveuse afdeling gaat. Overige risico s Over het algemeen leidt epidurale pijnstilling niet tot een groter risico op hoofdpijn. Desalniettemin wordt bij één op de vijftig vrouwen tijdens de ruggenprik het vochtzakje rondom de wervelkolom aangeprikt. Als dit gebeurt, kunt last krijgen van zware hoofdpijn die zonder behandeling dagen of zelfs weken kan aanhouden. Als u last krijgt van zware hoofdpijn, dient uw anesthesioloog met u te overleggen en u advies te geven over de mogelijke behandeling. De volgende informatie is gebaseerd op de resultaten van observatiestudies. De risico s van een ruggenprik worden in onderstaande tabel weergegeven. Ongeveer een op de vrouwen krijgt last van langdurige zenuwschade na epidurale verdoving, resulterend in problemen als spierverslapping of een tintelend of verdoofd gevoel in een van de benen. Desalniettemin kan zenuwschade na de bevalling ook voorkomen zonder dat u epidurale pijnstilling hebt gehad. Sterker nog: zonder epidurale pijnstilling komt zenuwschade zelfs vijf keer vaker voor. Een op de vrouwen wordt hier door getroffen. Dat epidurale pijnstilling tijdens de bevalling kan leiden tot een permanente ontsteking (zwelling, beursheid) van de zenuwen in het ruggenmerg is niet bewezen. 10 UMC Utrecht

12 Als u bezorgd bent over het risico van ernstige complicaties als gevolg van de epidurale pijnstilling, bespreek dit dan met uw anesthesioloog. Afspraken binnen het UMC Utrecht Een epidurale verdoving wordt in principe binnen 60 minuten na aanvraag toegediend. Wanneer de anesthesioloog bij kritieke situaties elders in het ziekenhuis betrokken is, lukt dit soms niet. Wanneer er meer dan 7 cm ontsluiting is, wordt gepoogd patiënte zonder pijnstilling of indien noodzakelijk met remifentanil te behandelen. Dan wordt meestal geen epiduraal meer gegeven. Pijnbestrijding tijdens de bevalling met medicijnen 11

13 Risico s van epidurale en spinale verdoving Soort risico Hoe vaak komt het voor? Hoe algemeen is het? Aanzienlijke daling van de bloeddruk 1 op de 50 vrouwen Af en toe Verlicht de pijn bij de bevalling 1 op de 8 vrouwen Algemeen onvoldoende, zodat andere vormen van pijnbestrijding noodzakelijk zijn Verlicht de pijn bij de keizersnede 1 op de 50 vrouwen Soms onvoldoende, zodat een algehele verdoving noodzakelijk is Zware hoofdpijn 1 op de 100 vrouwen Ongebruikelijk (epidurale anesthesie) 1 op de 500 vrouwen (spinale anesthesie) Zenuwbeschadiging (gevoelloze Tijdelijk 1 op de 1000 Zeldzaam plek op een been of voet, of een slap gevoel in een been) vrouwen Gevolgen houden langer dan zes Permanent 1 op de Zeldzaam maanden aan vrouwen Epiduraal abces (infectie) 1 op de vrouwen Zeer zeldzaam Meningitis (hersenvliesontsteking) 1 op de vrouwen Zeer zeldzaam Epiduraal hematoom (bloedstolsel) 1 op de vrouwen Zeer zeldzaam Onvoorziene bewusteloosheid 1 op de vrouwen Zeer zeldzaam Ernstig letsel, waaronder verlamming 1 op de vrouwen Extreem zeldzaam Divisie Perioperatieve Zorg en Spoedeisende Hulp Afdeling POS Polikliniek, locatie AZU UMC Utrecht, Locatie AZU, Heidelberglaan 100, Postbus 85500, 3508 GA Utrecht T , UMC Utrecht, afdeling Interne en Externe Communicatie augustus 2013, DPSH

14 Bezoekadres: Heidelberglaan CX UTRECHT Postadres: Postbus GA UTRECHT T. +31 (0)