Versnelling en versterking. Position paper hoger onderwijs Limburg

Transcriptie

1 Versnelling en versterking Position paper hoger onderwijs Limburg

2 Versnelling en versterking Position paper hoger onderwijs Limburg

3 2 Inleiding Dit position paper hoger onderwijs Limburg formuleert de ambitie van de vier samenwerkende hogeronderwijsinstellingen Universiteit Maastricht, Hogeschool Zuyd, Open Universiteit en Fontys Hogescholen om een bijdrage te leveren aan de versnelling van de sociaal-economische ontwikkeling van de regio en van Nederland. De noodzaak te investeren in de sociaal-economische ontwikkeling wordt mede ingegeven door de demografische krimp waar Limburg als één van de eerste regio s in Nederland mee te maken heeft. De kerngedachte van dit position paper is dat de hogeronderwijssector, door verdere versterking, het voortouw neemt bij de versnelde ontwikkeling van Limburg naar een toonaangevende kennisregio met een vergrote bijdrage aan de economische dynamiek van Nederland. Het hoger onderwijs kan die trekkersrol op zich nemen door de excellente kwaliteit van de afzonderlijke instellingen, hun complementaire onderwijs- en onderzoeksaanbod en de onderlinge samenwerking. De financiering van dit plan gaat de draagkracht van de samenwerkende partijen te boven en vergt financiële steun van het Rijk. Versnelling en versterking Versnelling en versterking 3 In dit position paper beschrijven we allereerst de visie van de hogeronderwijssector, de urgentie van de plannen en de concrete doelstellingen. Vervolgens gaan we in op de financieringsvraag en op de kracht en de mogelijkheden van Limburg die dit plan motiveren. Tenslotte presenteren we de agenda die uitvoering geeft aan het plan. Het plan sluit aan bij de Versnellingsagenda Limburg waar het regionale bedrijfsleven, provincie en gemeenten elkaar in gevonden hebben. De provincie heeft in de Versnellingsagenda Limburg de doelstellingen van de nota Pieken in de Delta vertaald. De Versnellingsagenda , naar een hogere versnelling vormt hierop het vervolg. Het verbindende thema van deze agenda is: Gezond, duurzaam, biobased innoveren op een Europees kruispunt. Hieraan wordt uitvoering gegeven door drie economische clusters van kracht te weten Health Care, Chematerials & Energy en Agro & Food. Daarnaast wordt ingezet op een vitaal en dynamisch midden- en kleinbedrijf en een sterke onderwijssector.

4 Versnelling en versterking Versnelling en versterking 4 Visie Afbeelding 1: 5 De vier Limburgse hogeronderwijsinstellingen Hoger onderwijs en economische clusters in de Euregio vormen met elkaar een uitermate krachtige kennispartner voor bedrijven en overheid, die het voortouw neemt bij de verdere ontwikkeling van Euregio Rijn-Waal Limburg tot een belangrijke kennisregio in Nederland. Dit leidt er toe dat het hoger onderwijs in Limburg in 2020 een toonaangevende sector voor onderwijs en onderzoek is, met open verbindingen naar economie en maatschappij. Euregio Benelux Middengebied Euregio Rijn-Maas- Noord Het hoger onderwijs gebruikt daarbij haar kracht vanuit vier concentraties van hoger onderwijs- en onderzoeksactiviteiten: Maastricht, Venlo, Sittard- Hoger onderwijsinstelling Euregio Maas-Rijn Geleen en Heerlen/Avantis. Economisch cluster De hogeronderwijssector in Limburg bestaat uit vier grote instellingen: Universiteit Maastricht, Open Studenten uit de hele wereld komen naar Limburg, Universiteit, Hogeschool Zuyd en Fontys Hogescholen. om als de beste hoger opgeleiden uit Nederland weer over de hele wereld uit te vliegen. Onderzoekers bewegen zich aan de frontlinie op een aantal strategische onderzoeksterreinen waarvan het be- Deze instellingen worden deels publiek gefinancierd en zijn verantwoordelijk voor dit position paper. Daarnaast leveren de privaat gefinancierde instellingen ECDPM, EIPA en MSM een eigen waardevolle bijdrage aan het hoger onderwijs in Limburg. drijfsleven in heel Limburg en Nederland profiteert door toepassing van het open- innovatiemodel. Gezamenlijk dragen de onderwijsinstellingen bij aan een hoogopgeleide beroepsbevolking voor Limburg, maar ook voor Nederland en de wereld en aan een sterke onderzoeksinfrastructuur. Elk van de instellingen Limburg: hèt hoger onderwijsgebied van Nederland met internationale allure. voor hoger onderwijs in Limburg kent daarnaast een eigen en unieke profilering, zowel qua type onderwijs, als ook in reikwijdte en de toegevoegde waarde die zij levert aan de maatschappij door de eigen kernkwaliteiten en -activiteiten. De instellingen versterken elkaar, vullen elkaar aan en worden bij de samenwerking niet gehinderd door onderlinge concurrentie. De inzet van hun expertise naast elkaar vergroot de gezamenlijke toegevoegde waarde. Zo biedt de Universiteit Maastricht probleemgestuurd onderwijs en hoogwaardig onderzoek, de hogescholen praktijkgericht onderwijs en onderzoek en de Open Universiteit open en flexibel hoger afstandsonderwijs en onderzoek. De verbinding van hoger onderwijs met het bedrijfsleven en de regionale overheden is met de Versnellingsagenda Limburg gegarandeerd.

5 Versnelling en versterking 6 Uit ambitie en uit noodzaak 2. Bijdragen aan het versterken van het MKB en het sti- vragen, verwachtingen, kennis en vaardighe- 7 Dit position paper hoger onderwijs is opgesteld techniek, de bouw en het onderwijs. Dit vraagt muleren van nieuwe bedrijvigheid. Het is van groot den de opleidingen binnen. Er is een groeiende vanuit de ambitieuze visie Limburg tot een belang- om passend aanbod van het hoger onderwijs en belang dat het MKB, regionale banenmotor bij vraag van bedrijfsleven en van werknemers naar rijke kennisregio in Nederland uit te laten groeien, passende capaciteit vanuit het hoger onderwijs. uitstek, de aansluiting vindt bij de regionale scholing en vorming. Het hoger onderwijs moet om zo versneld en versterkt bij te kunnen dragen economische clusters en deelneemt aan de zich niet langer afvragen welke opleidingen het aan oplossingen voor vraagstukken van lokale, regi- Nederland wil weer een koploper worden in de structuren van open innovatie. Het hoger onder- aan moet bieden, maar welke capaciteiten het onale en nationale strekking. Ambitie en noodzaak internationale kenniseconomie en krijgt daarbij wijs heeft daarbij de taak de toegankelijkheid in huis moet hebben om aan de maatschappe- gaan hand in hand: in toenemende mate te maken met de wereld- voor de ondernemers in de regio te vergroten en lijke vraag naar onderwijs en kennis te kunnen wijde battle for talent, de door de globalisering te zoeken naar vormen van samenwerking die voldoen. Het is voor Nederland en voor Limburg van steeds sterkere internationale concurrentie om bijdragen aan het doorstromen en het gezamen- groot belang om economisch zo snel mogelijk de beste kenniswerkers. Het verkrijgen van een lijk ontwikkelen van kennis. 6. Versterken maatschappelijke structuur. Het hoger weer een stijgende lijn in te zetten en daarmee goede positie in deze strijd om talent is voor onderwijs draagt verantwoordelijkheid voor het uit de recessie te komen. Innovatie en kennis- Nederland en voor de provincie Limburg zeer 3. Bijdragen aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat. bieden van ontwikkelingsmogelijkheden aan valorisatie zijn daarvoor van groot belang. De belangrijk. Het hoger onderwijs draagt bij aan de aanwe- mensen en emancipatie van specifieke doelgroe- bijdrage van het hoger onderwijs aan kennis- zigheid van voldoende hoogopgeleide kennis- pen in het bijzonder. Juist in Limburg, waar de creatie en innovatie is daarvoor essentieel. De werkers, de werknemers voor de bedrijven. Ook geschetste demografische vraagstukken aan de regio Limburg beschikt over een excellente hogeronderwijssector, economische clusters met een grote potentie en een krachtig samen- Scope van het position paper hoger onderwijs Limburg zorgt het hoger onderwijs voor de aanwezigheid en ontwikkeling van kennis die onmisbaar is voor innovatie en vitaliteit van het bedrijfsleven. horizon opdoemen, dient de rol van het (hoger) onderwijs in het versterken van sociale structuren prominente aandacht te krijgen. werkingsmodel tussen onderwijs, overheid en De ambitie van het position paper is vertaald naar bedrijfsleven. de volgende zes doelstellingen: 4. Doorontwikkelen van een sterke en vitale hogeron- De hogeronderwijsinstellingen in Limburg zijn derwijssector. De hogeronderwijssector is een door hun sterke profiel bij uitstek geschikt om deze Tegelijkertijd heeft Limburg als een van de 1. Versterken innovatiekracht door onderzoek en ken- economische factor van belang, alleen al door zes doelstellingen waar te maken en die handen en eerste provincies in Nederland te maken met de- nisontwikkeling. Het doel is om fundamenteel de gezamenlijke omzet in de regio van meer dan voeten te geven in gezamenlijke projecten. mografische krimp, ontgroening en vergrijzing. en toegepast onderzoek naadloos aan te laten een half miljard euro. Ook qua werkgelegenheid Oplossingen die hiervoor met bijdrage van het sluiten bij de drie Limburgse economische (met directe werkgelegenheid in de regio voor hoger onderwijs ontwikkeld worden, kunnen clusters (het cluster Health Care, het cluster ruim mensen) behoort de hogeronder- later ook elders in Nederland worden toegepast 1. Chematerials & Energy en het cluster Agro & wijssector tot de grotere partijen in Limburg. Food). Hiermee willen we onderzoeksresultaten Zonder extra maatregelen stevent Nederland praktisch toepasbaar maken en structureel sa- 5. Inrichten van onderwijs op maat. De flexibilisering volgens het CBS af op een structureel tekort aan menwerken met R&D-instellingen en bedrijfsle- van de arbeidsmarkt vraagt een aanbod van hoger opgeleiden in met name de sectoren zorg, ven volgens het open-innovatiemodel. De rollen hoger onderwijs op maat. Standaardprogram- van universiteiten, hogescholen, R&D-instellin- ma s kunnen niet meer leveren wat studenten 1 Per 1 januari 2010 is het Nederlands kennisinstituut maatschappelijke effecten demografische krimp (NEIMED) van start gegaan. NEIMED is een initiatief van de regio Parkstad, de Provincie Limburg, de Open Universiteit en de Hogeschool Zuyd. gen en bedrijfsleven zijn daarbij complementair. Werkelijke innovatiekracht ontstaat immers in de wisselwerking tussen bedrijfsleven, het hoger onderwijs en de onderzoekswereld. willen en wensen en wat de arbeidsmarkt vraagt. Studenten met verschillende economische, sociaal-culturele en etnische achtergronden en in verschillende levensfasen komen met andere

6 Versnelling en versterking Versnelling en versterking 8 Regionale inzet en financiële armslag De hogeronderwijssector in Limburg zet in op de genoemde doelstellingen en sluit daarbij aan bij de Versnellingsagenda, die gedragen wordt door het succesvolle samenwerkingsmodel van de provincie. Limburg kan zo de sprong maken naar de positie van vooraanstaande kennisregio in Nederland (en Europa) met een belangrijke bijdrage aan de economische ontwikkeling. Dit is zowel een kans voor Limburg als voor Nederland. Centraal daarbij staan een aantal groeimotoren die het mogelijk maken die sprong te maken: de grote kennisconcentraties in Limburg (Chemelot en Life & Science-campus 2, Greenport Venlo en het Educatief Centrum Limburg). Zulke kennisconcentraties vormen clusters van activiteiten waar volgens het principe van open innovatie overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen met elkaar samenwerken. Om de innovatiedoelstelling van de provincie te halen zullen er in deze concentraties van kennis de komende tien jaar in totaal kenniswerkers bij moeten komen 3. Het realiseren van deze ambitie vraagt een financiële armslag die de regionale draagkracht te boven gaat en waarvoor een bijdrage van het Rijk gevraagd wordt. Om deze ambitie waar te maken is een budget nodig dat geraamd wordt op 1,25 miljard euro voor een periode van tien jaar. Het hoger onderwijs in Limburg onderneemt zelf de acties die binnen het bereik van de sector liggen. Zie hiervoor ook de doelstellingen in de vorige paragraaf. Behalve de financiële bijdrage die nodig is, vormt samenwerking in effectieve netwerken tussen overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen de sleutel voor de beoogde versnelde ontwikkeling. Alle partijen blijven zich daarbij richten op hun eigen kerndoelen en worden verbonden door een gemeenschappelijke focus op de geformuleerde speerpunten. Voorbeelden hiervan zijn: Provincie en gemeenten richten zich in de komende jaren op de realisatie van een hoogwaardige infrastructuur die een voorwaarde is voor verdere ontwikkeling van de regio. Kenniswerkers moet een warm kennisnest worden aangeboden door een goede ontsluiting via hoogwaardige infrastructuren, upgrading en thematisering van bedrijventerreinen en met een sociale en culturele infrastructuur. Bedrijven richten zich op open innovatie en samenwerking waardoor een versnelling van kennisontwikkeling en economische toepassing mogelijk wordt. 9 2 Volgens een recent rapport van Buck Consultants International wordt Chemelot tot één van de zes campussen in Nederland gerekend die van manifest nationaal belang zijn. De Life & Science campus heeft de potentie uit te groeien tot een campus van nationaal belang. 3 Rekening houdend met ingroeieffecten komt dit neer op ongeveer mensjaren werk in de komende tien jaar. Het betreft zowel directe als indirecte werkgelegenheid. Kennisinstellingen zorgen voor een programmering van onderzoek- en onderwijsactiviteiten; in onderlinge afstemming en in samenwerking met overheden en bedrijfsleven.

7 10 De kracht en mogelijkheden van de regio Limburg De provincie Limburg en haar hoger onderwijs hebben een bewezen waarde en de potentie om de sprong te maken naar een toonaangevende kennisregio in Nederland. Het hoger onderwijs in Limburg behoort nu al nationaal en internationaal tot de top, zoals keer op keer blijkt uit de onderwijsrankings. De onderwijsinstellingen zijn complementair en er bestaan reeds jaren goede samenwerkingsbanden. De regio kent een grote concentratie van private en publieke kennisinstellingen. Provincie en de gemeenten profiteren van toename van de aantrekkelijkheid voor bewoners, nieuwe dynamiek en bedrijvigheid, positieve demografische effecten (verjonging) en van onderwijs als sterke economische speler. Bedrijven hebben belang bij (open) innovatie, goed gekwalificeerde mensen in de buurt en samenwerking met en nabijheid van hoogwaardige kennisinstellingen. 11 Limburg herbergt voorts een aantal forse en dynamische economische en maatschappelijke clusters: Health Care, Chematerials & Energy en Agro & Food. Limburg bundelt in de Versnellingsagenda op effectieve wijze de krachten tussen economische clusters, hoger onderwijs en regionale overheden (provincie en gemeenten). Het hoger onderwijs heeft belang bij een versterkte profilering van de sector, bij meer evenwicht tussen in- en uitstroom van hoogwaardige kenniswerkers en bij samenspel met bedrijven bij kenniscreatie, kennisvalorisatie en innovatie. De uitvoering van het in dit position paper gepresenteerde plan dient de belangen van de betrokken spelers uit de Versnellingsagenda:

8 Versnelling en versterking 12 Projecten 13 De doelstellingen uit dit position paper krijgen handen en voeten in vier programma s die zijn verbonden aan de economische clusters. In afbeelding 2 is de spreiding van deze programma s over Limburg aangegeven. Het programma Chematerials & Energy heeft het zwaartepunt in Sittard/ Geleen; de bijdrage van Heerlen/Avantis en van Venlo ligt op het terrein van het programmaonderdeel Energy. Het programma Health Care heeft het De wijze waarop de programma s en de hogeronderwijsinstellingen verder zijn gespreid over meerdere locaties is aangegeven in de nevenstaande tabel. Op deze manier kan het hoger onderwijs in Limburg optimaal een bijdrage leveren aan de economische ontwikkeling van Limburg, en daarmee ook van Nederland. Het hoogwaardige profiel van de kennisinstellingen en de goede aansluiting op het Locaties Programma s Instellingen Agro & Food Health Care Chematerials & Energy Educatieve ontwikkeling Universiteit Maastricht Open Universiteit Hogeschool Zuyd Sittard Geleen o X X x x Maastricht o X o X x Fontys Hogescholen X = hoofdlocatie x = gelijkwaardige nevenlocatie 0 = nevenlocatie x*) betreft alleen Energy -deel van het programma zwaartepunt in Maastricht. Het programma Agro & Food heeft het zwaartepunt in Venlo. Het program- bedrijfsleven in de provincie stelt Limburg onder meer in staat zich te ontwikkelen tot een regio die Venlo X o x*) o o X ma Educatieve ontwikkeling omvat de ontwikkeling van nieuwe onderwijsvormen en de inrichting op grote schaal maatwerk kan leveren ( mass customization ). Heerlen/ Avantis x*) o X X van het nieuwe onderwijs en heeft het zwaartepunt in Sittard/Geleen. Beeldbepalende projecten in de vier programma s zijn de Chemelot Campus en de Life & Science open innovatie. Kennisdisseminatie vindt plaats in In alle vier de programma s zijn de vier kennisin- Afbeelding 2: Programma s en hogeronderwijsinstellingen Campus, Greenport Venlo en het Educatief Cen- het project het Educatief Centrum en via projecten stellingen vertegenwoordigd en betrokken, evenals trum Limburg. In Venlo gaat het naast het Agro & als bijvoorbeeld blended learning en open leermid- provincie, bedrijven en stedelijke agglomeraties. Food cluster ook om nieuwe (opleidings-) initi- delen. Tenslotte wordt via verschillende valorisa- In de onderstaande tabel zijn per programma de atieven, o.a. op het terrein van energie en duur- tieprojecten de in de projecten opgedane kennis ter andere participanten en de financieringsbehoefte zaamheid en nadrukkelijke verdere verbreding beschikking gesteld aan de maatschappij. aangegeven. van het opleidingenaanbod. De projecten hebben Fontys Agro & Food: verschillende accenten en zijn gericht op kenniscreatie, op kennisdisseminatie en kennisvalorisatie. Kenniscreatie betreft bijvoorbeeld fundamenteel onderzoek in samenwerking met bedrijfsleven Chematerials & Energy Healt Care UM Educatieve ontwikkeling Zuyd en OU (zoals bijvoorbeeld Chemelot Campus), wetenschapsontwikkeling en toegepast onderzoek (zoals Life & Science campus), kennisoverdracht (zoals bijvoorbeeld Versterking Natuurwetenschappen) en projecten als de Service Academy waarin hogeronderwijsinstellingen en bedrijfsleven zich richten op

9 14 De economische clusters/programma s Participanten naast de vier hoger-onderwijsinstellingen Benodigd budget (M ) Health Care 450 Internationaal toonaangevend hoger onderwijs, wetenschappelijk en klinisch onderzoek en daaraan gerelateerde kennisintensieve bedrijvigheid. Gezond zijn, gezond blijven en gezond worden zijn ankerpunten voor verdere ontwikkeling. Maastricht Universitair Medisch Centrum + Forschungszentrum Jülich, Hoogstarters Limburg, Arcuscollege, Leeuwenborgh Opleidingen, MKB- Limburg, Limburgse Werkgeversvereniging, Syntens Limburg, Industriebank LIOF, Kamer van Koophandel, Provincie Limburg, Biopartner Center Maastricht, Brainport International Community, gemeenten Maastricht, Sittard-Geleen en Heerlen, TCZL-TOA Limburg. 15 Chematerials & Energy 350 Innovatie in de chemie en de biotechnologie door hogeronderwijsinstellingen en startende bedrijven die toegang hebben tot een infrastructuur rondom onderzoek en ontwikkeling en tot relevante kennisbronnen. Maastricht Universitair Medisch Centrum+, RWTH Aachen, Université de Liege, Universiteit Hasselt, DSM, Provincie Limburg, Hoogstarters Limburg, Arcuscollege, Leeuwenborgh Opleidingen, MKB- Limburg, Limburgse Werkgeversvereniging, Syntens Limburg, Industriebank LIOF, Kamer van Koophandel, Biopartner Center Maastricht, Brainport International Community, gemeenten Maastricht, Sittard-Geleen en Heerlen, TCZL-TOA Limburg. Agro & Food 300 In de agro-food sector hebben de hogeronderwijsinstellingen een leidende rol bij het ontwikkelen van onderwijsaanbod, in een omgeving met een hoge concentratie van agrofoodverwante bedrijven. Maastricht Universitair Medisch Centrum +, RWTH Aachen, Université de Liege, Universiteit Hasselt, DSM, Provincie Limburg, HAS Den Bosch, Van Hall Larenstein, Hochschule Rhein Waal, Starterscentrum, Hoogstarters Limburg, Arcuscollege, Leeuwenborgh Opleidingen, Gilde Opleidingen, Citaverde College, MKB- Limburg, Limburgse Werkgeversvereniging, Syntens Limburg, Industriebank LIOF, Kamer van Koophandel, Biopartner Center Maastricht, Brainport International Community, gemeenten Maastricht, Sittard-Geleen en Heerlen, TCZL-TOA Limburg. Educatieve Ontwikkeling 150 Bundelt de ontwikkeling van nieuwe onderwijsvormen en het inrichten van het nieuwe onderwijs. Besturen voor het primair en voortgezet onderwijs in Limburg, de Limburgse ROC s, de partners in Xperience Parkstad, het Ministerie van OCW, OpenCourseWare Consortium. De tabel laat zien dat de hogeronderwijsinstellingen in deze vier programma s een breed spectrum aan samenwerkingspartners weten te mobiliseren. De concrete activiteiten worden geclusterd in vier te onderscheiden kennisconcentraties die elk hun eigen karakteristiek kennen en tegelijkertijd hun echte waarde ontlenen aan de interactie tussen de diverse kernen: Maastricht, Sittard-Geleen, Heerlen/Avantis en Venlo. Op elk van deze locaties worden onderzoek en onderwijs gecombineerd op een manier die past bij het karakter van het gebied. Zo vinden we bijvoorbeeld in Venlo een concentratie op het Agro-Food-cluster, heeft de Life and Science-campus Maastricht een accent op Health Care en is de Chemelot campus in Sittard primair verbonden met Chematerials & Energy. Energy & Sustainability staat centraal in de aandacht in Heerlen op het Avantis terrein en is gericht op de transitie van fossiele brandstof naar gebruik van duurzame energie. Alle programma s hebben de gemeenschappelijke profielkenmerken internationaal, kwalitatief hoogstaand en duurzaam.

10 16 Regie Het realiseren van de ambities en het succesvol bundelen van krachten door meer samenspel vergt een krachtige regie. Deze regie is gericht op de additionele inspanningen die om een overkoepelende sturing vragen. De samenwerkende organisaties committeren zich aan de strategische agenda en maken dit ook zichtbaar in hun eigen plannen, programma s en projecten. De ondersteuning vindt plaats vanuit een coördinerend secretariaat dat zorg draagt voor de facilitering van de voorzitter en voor de afstemming tussen de participanten met betrekking tot besluitvorming en uitvoering. Uitvoering op projectniveau is een verantwoordelijkheid van de samenwerkende organisaties. Samenwerking tussen overheden, bedrijven en kennisinstellingen gaat uit van twee principes: Wanneer samenwerking nuttig en wenselijk is wordt er gezamenlijk opgetrokken. Waar bij het nastreven van eigen doelen samenwerking geen meerwaarde biedt, wordt een eigen weg bewandeld. Deze twee principes zijn leidend in de samenwerking. De versnelling en versterking van economische innovatie en hoger onderwijs in Limburg wordt gevoed door gezamenlijke activiteiten van overheden, bedrijfsleven en hogeronderwijsorganisaties. Aanvullende investeringen in de focusgebieden worden voorzien van sturing en monitoring. Deze sturing heeft betrekking op het maken en realiseren van gemeenschappelijke afspraken. Alle betrokken organisaties participeren in dit sturingsorgaan. Het voorzitterschap wordt onafhankelijk ingevuld. De voorzitter is verantwoordelijk voor besluitvorming en bewaking van de programma s van de investeringsagenda. Hij of zij zorgt voor monitoring en geeft waar nodig bijsturingsimpulsen. Verder is de voorzitter het gezicht van de investeringsagenda en vervult de rol van hogeronderwijsambassadeur namens alle participanten. Tot slot Met een krachtige regionale samenwerking, gerichte inzet van de excellente hogeronderwijssector en een investering kan Limburg de sprong maken naar de positie van een toonaangevende kennisregio die bijdraagt aan de economische dynamiek van Nederland. Limburg wil het, Limburg kan het, Limburg doet het!

11 2