1 De eonomishe wetenshap TOEPASSING 1.1 Het eonomish aspet (p. 25) Shrijf voor elk van de vermelde krantenkoppen een kort beriht waarin je een of meer eonomishe aspeten van het onderwerp in kwestie uiteenzet. In het volgende worden alleen de kernbegrippen weergegeven die in de krantenberihten aanwezig dienen te zijn. 1 Wahtlijsten voor thuiszorg en verpleeghuizen blijven groeien. De vraag naar zorg in verpleeghuizen is groter dan het aanbod. Dan gaat óf de prijs per plaats omhoog óf er ontstaat een wahtrij als de prijs om soiale redenen niet omhoog mag (om te voorkomen dat verpleeghuiszorg alleen voor de rijken is). 2 Minister van Verkeer en Waterstaat begint proef met rekeningrijden. Rekeningrijden is een manier van beprijzing van weggebruik. Net als in de verpleeghuiszorg bestaan er in het verkeer wahtrijen: files. Tot op heden heeft weggebruik geen direte prijs (tol). Daardoor is met name in de spitsuren het weggebruik veel hoger dan de apaiteit. Een hogere prijs voor weggebruik kan vraag en aanbod weer in evenwiht brengen. 3 De samenleving vergrijst en ontgroent. Vergrijzing en ontgroening verminderen op termijn de vraag naar onderwijzers, eengezinswoningen en avontuurlijke vakanties met bungyjumpen en raften, en stimuleren de vraag naar medishe zorg, kleinere en gelijkvloerse woningen en wandelvakanties op de Veluwe. 4 Omwonenden klagen over geluidshinder van Shiphol. Omwonenden vragen meer (naht)rust. Zij ervaren shaarste aan rust. Tegelijkertijd neemt de vraag naar vliegreizen toe, met als afgeleide een toename van de geluidsoverlast. Vliegtikets zouden kunnen worden belast met een heffing vanwege het veroorzaakte lawaai. Met het geïnde geld kunnen woningen worden geïsoleerd, of bewoners met veel overlast kunnen worden uitgekoht. 5 Deelname van Nederlandse mariniers aan VN-vredesmissie in Eritrea verdeelt de kamer. De inzet van Nederlandse militairen bij vredesmissies kost veel geld. Dat gaat ten koste van andere wensen, zoals ontwikkelingshulp of uitbreiding van de taal- en integratieursussen voor allohtonen in Nederland. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel I blz. 1/8
6 Nederlandse equipe wint reordaantal medailles op de Olympishe Spelen van Sydney. Het reordaantal olympishe medailles is mede het gevolg van een bewust topsportbeleid door NOC-NSF met geld van de Nederlandse belastingbetaler. Dit is een keuze waarvan de een zegt dat dit het geld waard is, terwijl een ander het geld liever aan andere doelen zou hebben besteed. Dit meningsvershil wordt veroorzaakt door de relatieve shaarste aan middelen, waardoor gekozen moet worden waarvoor middelen wel worden ingezet en waarvoor niet. TOEPASSING 1.2 Slimme en vriendelijke eonoom (p. 27) Bedenk twee situaties waarin een toename van de welstand leidt tot een (misshien niet even grote) toename van de welvaart. Voorbeelden: toename van de voedselprodutie in een ontwikkelingsland, extra produtie van broeken met wijde pijpen als deze in de mode zijn, aanleg van een extra weg zodat een woonwijk beter bereikbaar is, enzovoort. Bedenk een situatie waarin produtiegroei waarshijnlijk tot welvaartsverlies leidt, en een waarin de welvaart vermoedelijk toeneemt als de produtie afneemt. Situatie 1: het bouwen van een (grotere) afvalverbrandingentrale naast een grote stad levert wel meer produtie op, maar ook meer overlast. Situatie 2: vermindering van kernenergie. Waarom zijn in de vorige opdraht de woorden waarshijnlijk en vermoedelijk toegevoegd? Voor de een voorziet een kernentrale in zijn behoefte aan elektriiteit. Voor de ander tellen de milieugevaren die zijn verbonden aan kernenergie veel zwaarder dan het plezier van meer elektriiteit. Of de welvaart toe- of afneemt als de winning van elektriiteit uit kernenergie wordt gestaakt, hangt dus af van de intensiteit van de voorkeuren (fel tegen, lauw voor) en van het aantal voor- en tegenstanders van kernenergie. Met de woorden waarshijnlijk en vermoedelijk wordt de inshatting van hoe de voorkeuren in Nederland zijn, van de noodzakelijke slag om de arm voorzien. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel I blz. 2/8
TOEPASSING 1.3 Studeren duur? (p. 29) Wat zijn voor jou de alternatieve kosten van een avondje stappen? Bijvoorbeeld het niet behalen van studiepunten, ofwel niet studeren die avond. Als je vershillende andere dingen kunt doen in de tijd die uitgaan kost, moeten deze dan bij elkaar worden opgeteld ter bepaling van de alternatieve kosten? Het zijn allemaal separate afwegingen. Alternatieve kosten zijn gemiste baten. Als je naar ollege gaat, kun je niet uitslapen en boodshappen doen. Maar als je uitslaapt, kun je niet naar ollege gaan. Je kunt dus alleen de gemiste baten bij elkaar optellen die je in dezelfde tijd had kunnen doen, niet alles wat je in de wereld had kunnen doen als je niet naar ollege was gegaan. TOEPASSING 1.4 Goedkoop de plank misslaan (p. 35) Beshrijf een handeling of ativiteit uit je eigen leefomgeving die wel doeltreffend maar niet doelmatig is. Voorbeeld 1: het shrijven van een boodshappenbriefje op een p, in kleur opmaken en op een kleurenprinter afdrukken. Voorbeeld 2: de softwarebeheerder van een bedrijf die elke p in het bedrijf zelf nakijkt om te zien of de nieuwste versie van de virussanner wel is geïnstalleerd. Effetief is het wel (de beheerder heeft alle informatie), maar er zijn ook programma s die dat entraal kunnen ontroleren. Of: iedere nieuwe p handmatig van alle benodigde programma s voorzien in plaats van een kopie van een standaard harde shijf draaien. Het resultaat is hetzelfde, maar de eerste methode is een stuk minder effiiënt. Voorbeeld 3: er is een nieuwe muntenteller in de vorm van een pijp waar je euro s in mikt. Aan de shaal op de pijp is vervolgens zonder handmatig tellen te zien welk bedrag aan hele euro s erin zit. Beshrijf een handeling of ativiteit uit je eigen leefomgeving die wel doelmatig maar niet doeltreffend is. Voorbeeld 1: studeren voor een 5,5. Dit betekent dat je alleen de minimaal benodigde boeken koopt, de minimaal benodigde olleges volgt en juist genoeg studeert om het tentamen te halen, maar op de een of andere manier niet meer haalt dan een 3. Voorbeeld 2: stroom is tussen elf uur s avonds en zes uur s ohtends en in het weekend in het grootste deel van Nederland goedkoper dan op de andere uren. Kleding opsparen en deze wassen in een van deze daluren, is effiiënter dan de kleding wassen op de piekuren. Het probleem kan dan zijn dat de tegen de laagste kosten gewassen kleding niet op het gewenste moment droog is ( s nahts gewassen, s morgens niet droog). Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel I blz. 3/8
2 De markt TOEPASSING 2.1 Sigaar uit Castro s doos (p. 42) Beredeneer wat (de gevolgen van) de signalen zijn die prijzen en lonen in Cuba weergeven. De prijzen weerspiegelen vooral wat de politieke leiding voor de bevolking nuttige goederen en diensten vindt. Daarvan zijn de prijzen laag, zoals die voor brood en lager onderwijs. Goederen die de leiding van het land overbodig aht zijn duur, zoals benzine en kleding volgens de laatste (westerse) mode, of worden in het geheel niet aangeboden, zoals de betere sigaren die alleen buitenlanders in exlusieve winkels kunnen kopen. Verder zijn de lonen laag, ook voor shaarse arbeidskwaliteiten. Veel wensen van Cubanen zullen door deze prijspolitiek (geheel of gedeeltelijk) onvervuld blijven. Bedrijven komen dan in de verleiding om om de opgelegde produtietaken heen te werken en een zwart aanbod te reëren. De hoge prijzen die op de zwarte markt worden verkregen, ompenseren blijkbaar de santies (boetes, gevangenisstraf) waarmee de autoriteiten dreigen (zie voor een analyse van zwarte markten verder hoofdstuk 15). Beredeneer wat de dood van Fidel Castro en de politieke verandering die daar mogelijk mee samenhangt voor gevolgen zou kunnen hebben voor de rihting en de taal van de informatiestromen. De informatiedragers blijven dezelfde, namelijk prijzen en lonen, maar gaan van een vertiale informatiestroom naar een horizontale, aangezien het eonomishe stelsel in Cuba zal veranderen van een entraal geleide eonomie naar een ruilverkeershuishouding (markteonomie). TOEPASSING 2.2 Koffie en het prijsmehanisme (p. 46) De volgende krantenkoppen wijzen ook op een veranderend evenwiht tussen vraag en aanbod. Geef een verklaring voor het in de kop vermelde vershijnsel op basis van een veranderend evenwiht tussen vraag en aanbod. 1 Kantoren staan opeens lang leeg. Minder vraag naar werkruimtes, terwijl (zeker op korte termijn) het aantal kantoorpanden (het aanbod) niet aangepast kan worden. 2 Vrije stroommarkt leidt tot prijzenslag. Doordat de regulering van de energiemarkt is losgelaten, waardoor onsumenten niet meer verpliht zijn bij één regionale stroomleveranier hun elektriiteit te kopen, kunnen elektriiteitsbedrijven hun stroom ook elders in het land afzetten. Het aanbod van elektriiteit neemt daardoor toe, maar onsumenten gaan niet ineens meer stroom Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel I blz. 4/8
gebruiken. Het grotere aanbod met eenzelfde vraag leidt tot meer onurrentie tussen de aanbieders om de gunst van de onsument, en daardoor tot een prijzenslag. 3 Rusland heft beperking op olie-export op. Olieprijs daalt onmiddellijk. Door het opheffen van de beperking op de olie-export, neemt het totale aanbod van olie op de mondiale markt toe. Dit leidt bij een onveranderde vraag tot een prijsdaling van olie. 4 Brandstofprijzen lager door zahte winter. Door een zahte winter nemen onsumenten (gezinnen, fabrieken, kantoren, sholen) minder brandstof (aardolie, aardgas) af voor ruimteverwarming. Door de autonome daling van de vraag, zakken de brandstofprijzen. 5 KLM zet flink in op eigen prijsvehters. De twee dohters van KLM, Buzz en Basiq, gaan flink uitbreiden in het segment van de goedkope vliegreizen. Zo zal het aantal vliegbestemmingen van deze maatshappijen flink worden uitgebreid. Een stijging van het aanbod bij gelijkblijvende vraag zorgt voor lagere prijzen, maar voor een groter marktaandeel. 6 Adverteerder is op internet de euforie allang voorbij. Veel internetsites ontleenden hun bestaan aan de inkomsten uit geplaatste advertenties. Doordat het aanbod van internetsites steeds bleef groeien, was er op een gegeven moment sprake van een overkill aan advertenties. De hoeveelheid internetgebruikers bleef wel stijgen, maar het aantal mensen dat daarvan nog op advertenties klikten, daalde sterk. De respons werd zo laag dat het voor adverteerders niet meer loonde zih op de internetmarkt te begeven. Het aanbod van advertenties nam dus af, of eigenlijk moeten we zeggen dat de vraag naar advertentieruimte op internetsites afnam, en daarmee de prijs van adverteren op internet. TOEPASSING 2.3 Conurrentie in de luhtvaart (p. 50) Laat op basis van het voorgaande zien op welke manier prijsbewegingen de essentiële informatie tussen produenten en onsumenten in de luhtvaartsetor overbrengen. De vraag naar goedkope no-servie vluhten neemt toe met 15-20%. KLM wilde in dit marktsegment extra aanbod reëren om aan de vraag te kunnen voldoen via Buzz en Basiq. Deze gingen zih op markt begeven waar al prijsvehters als Ryan Air en Easyjet aanwezig waren. Daar ontstond meer onurrentie, wat prijsdrukkend werkt. Uiteindelijk is het totale aantal vluhten gestegen. Dit zorgt voor een lagere vraag naar duurdere servievluhten, waardoor AirFrane haar prijzen moet laten zakken om nog afzet te behouden. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel I blz. 5/8
3 Elastiiteiten TOEPASSING 3.1 Elastishe shapen (p. 63) Bereken de puntelastiiteit in het evenwiht en beredeneer waarom een Texelse overheid deze zou willen weten in het geval van een eventuele belastingheffing op handelsplaatsen in de veilinghal. In het geval dat de overheid belasting wil gaan heffen op handelsplaatsen, heeft dit invloed op de prijs. Deze zal door de belasting hoger komen te liggen dan de huidige prijs. De prijselastiiteit op het moment voor de belasting is -3. Dit houdt in dat bij een kleine belastingheffing de reatie vanuit de onsument heftig genoemd mag worden. De shapenhandelaren krijgen bij een belastingheffing te maken met een sterk teruglopende vraag en zullen daardoor een omzetdaling kennen. Als de overheid de werkgelegenheid die met de shapenhandel is verbonden wil behouden, geeft de berekende elastiiteit aan dat maatregelen die de shapenprijs verhogen, moeten worden vermeden. Hetzelfde getal geeft aan dat wanneer de overheid de shapenhandel juist wil afremmen, een prijsverhoging een heel effetief middel is. TOEPASSING 3.2 Prijsverhogingen in de Duitse horea (p. 70) Bedenk een aantal voorbeelden waaruit het belang van kennis over ahtereenvolgens de prijselastiiteit van het aanbod, de inkomenselastiiteit en de kruiselastiiteit blijkt. Prijselastiiteit van het aanbod: als de overheid overweegt een (belasting)heffing en/of subsidie in te voeren voor een bepaald produt, kan de verwahte verandering van het aanbod worden berekend. Inkomenselastiiteit: door de inkomenselastiiteit te berekenen, wordt duidelijk wat voor soort goed een speifiek produt is. De vraag naar goederen die men sleht kan missen, zoals brood, is nauwelijks gevoelig voor shommelingen in het inkomen. De vraag naar goederen die men gemakkelijker (tijdelijk) kan missen, zoals een buitenlandse vakantiereis, is juist zeer gevoelig voor shommelingen in het inkomen. Bedrijven willen weten in welke van deze twee ategorieën hun produt valt, bijvoorbeeld om een passende relameampagne te kunnen ontwikkelen Kruiselastiiteit: als de overheid het autogebruik in de stad zou willen verminderen, geeft een hoge kruiselastiiteit aan dat mensen bereid zijn hun auto minder te gebruiken als bijvoorbeeld het busvervoer in de stad goedkoper wordt. Is deze kruiselastiiteit laag, dan zal ook gratis busvervoer mensen niet uit de auto krijgen. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel I blz. 6/8
4 Verklaren en voorspellen TOEPASSING 4.1 Het wonderlijke poldermodel (p. 81) Bedenk andere feiten of vershijnselen waarvan de verklaring wetenshappelijk ontroversieel is, zoals die over het nut van loonmatiging voor de werkgelegenheid. Voorbeeld 1: over het effet van de invoering van een kilometerheffing lopen de meningen sterk uiteen. Branheorganisaties van transporteurs en de ANWB beweren dat de kilometerheffing nauwelijks invloed zal hebben op het rijgedrag en dus de lengte van de files niet noemenswaardig vermindert ( betalend in de file staan ). Eonomen beweren daarentegen dat de kilometerheffing zal zorgen voor een daling van het aantal filekilometers in de ohtend. Beide groeperingen baseren zih op de prijselastiiteit van de vraag. Blijkbaar gebruiken ze elk een andere helling van de vraagurve, aangezien de (start)plek op de urve voor beiden gelijk is. Voorbeeld 2: de grondlegger van de eonomie, Adam Smith, zei in 1776 dat het niet aan the benevolene of the buther lag dat de onsument vlees te eten kreeg. Door individuele rationaliteit werd een soiaal welvaartsoptimum bereikt; iedereen kreeg door individueel rationeel te handelen dat wat hij wilde tegen de beste prijs (en de overheid moest zih daarom ook afzijdig houden en slehts zorgen voor infrastrutuur en de verdediging van de landsgrenzen). In 1948 zat John Nash in de kroeg met een paar vrienden toen er een prahtige, blonde vrouw kwam binnenlopen met zes vriendinnen. Alle mannen wilde die blonde vrouw. Nash zei toen dat Adam Smith ernaast zat: als iedereen voor de blonde vrouw zou gaan, zouden ze allemaal bedrogen uitkomen. Als ze ehter allemaal voor een vriendin zouden gaan en de blonde vrouw links lieten liggen, zouden ze allemaal die avond een vriendinnetje krijgen. Ofwel, olletieve rationaliteit leidt tot een hoger soiaal welvaartsoptimum dan individuele rationaliteit. TOEPASSING 4.2 Wouter (p. 87) Geef kritiek op de volgende stelling: Wouter is een dertiger met goede arrièreperspetieven. Sinds kort is hij voor het eerst op zoek naar een woning. Hij zal daarom een relatief hoge hypotheek afsluiten. Dit betekent dat we een naam geven aan de gemiddelde hypotheekafsluiter. Deze kan ehter totaal anders heten dan Wouter. Ofwel, de ehte Wouter kan heel andere beslissingen en voorkeuren hebben voor een speifieke hypotheek en is misshien heel voorzihtig. Door de bank genomen zal de gemiddelde dertiger zih gedragen zoals in de tekst is aangegeven, maar niet per definitie ook Wouter. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel I blz. 7/8
Zoek in de media een paar (wetenshappelijke) uitspraken bij elkaar over verbanden tussen vershijnselen of over menselijk gedragingen die zijn gebaseerd op indutieve generalisatie. Gevaarlijke uitspraken als Antilianen of Marokkanen zijn rimineel, terwijl het iedere keer slehts een klein groepje is dat in de fout gaat. In dezelfde lijn ligt de uitspraak dat alle rijken Nederland ontvluhten en naar België verhuizen vanwege het gunstige belastingklimaat. Er zijn ehter heel wat rijken die gewoon in Nederland blijven wonen. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel I blz. 8/8