BEZIENSWAARDIGHEDEN Toen Desselgem nog een parochie was Erevoorzitter Dolf DERAMMELAERE Het Concordaat van Napoleon van 1801, dat de scheiding van Kerk en Staat uitriep, kon niet beletten dat de kerkelijke benaming parochie zeker tot aan W.O. II bleef gebruikt worden in de volksmond. Men vroeg je van welke parochie je was, waarmee men niet je kerkgemeenschap bedoelde maar de naam van je dorp of gemeente. Ook Desselgem was een parochie, met in het centrum de schitterende Sint-Martinuskerk. De kerk werd eind vorig jaar heropend na een lange restauratie. Hoog tijd dus voor een rondleiding. Historiek De wortels van de Desselgemse kerkgemeenschap liggen in een ver verleden. In 964 schonk Arnulf de Grote, graaf van Vlaanderen, aan de Gentse Sint-Pietersabdij een gebied dat zich uitstrekte over Desselgem, Beveren-Leie en een gedeelte van Waregem. In de schenkingsakte wordt ook vermeld: Trassaldingehem cum ecclesia ( Desselgem met kerk ). Trassaldingehem was van oorsprong een Frankische nederzetting. De monniken bouwden de oorspronkelijke hoeve uit tot het middeleeuwse Munkenhof. Het staat vast dat er al in 964 een kerkje stond bij het Munkenhof. Bodemvondsten gedaan bij het rechttrekken van de Leie hebben dit bevestigd. We mogen veronderstellen dat de bediening van dit kerkje na de schenking werd waargenomen door een monnik-priester van de Gentse Sint-Pietersabdij. In de 12 de eeuw groeide de bevolking in Vlaanderen sterk aan. In Desselgem werd nieuwe bouw- en landbouwgrond ontgonnen door het rooien van het Methelabos ten zuiden van de nederzetting. Het kerkje bij het Munkenhof werd te klein en een nieuwe en ruimere parochiekerk werd opgetrokken op het kruispunt van de Grote Heerweg (de oude weg van Gent naar Kortrijk, langs de Leie) en de weg die het Munkenhof verbond met de Meierie: de Sint-Martinuskerk. de Gavergids 2011 / 1 3
De 12 de -eeuwse kerk was vermoedelijk het eerste stenen gebouw in Desselgem. In die periode werden er verscheidene romaanse kerkjes gebouwd in onze streek, meestal in Doornikse steen (aangevoerd via de Leie). De romaanse kruiskerk van Ooigem aan de overkant van de Leie, met zijn middenschip en vieringtoren, geeft ons een beeld van hoe de kerk van Desselgem er toen moet hebben uitgezien. In de 17 de eeuw werd de oude kruiskerk uitgebreid tot een hallenkerk (door links en rechts van het middenschip een zijbeuk toe te voegen). In 1841 werd de bouwvallige kerk afgebroken, met uitzondering van de toren. Op het einde van 1842 kon de huidige kerk in gebruik worden genomen. De landbouwers- en brouwersfamilie Verhaeghe van het Munkenhof nam ongeveer de helft van de bouwkosten op zich. Op het einde van de Eerste Wereldoorlog werd de kerk ernstig beschadigd, maar de schade kon worden hersteld. Hetzelfde gebeurde bij het begin van de Tweede Wereldoorlog. De grote kerkklok werd door de Duitsers uit de toren gehaald. Na de oorlog werd de klok teruggevonden in Duitsland en door de Amerikanen weer in de kerktoren gehesen. De Desselgemse parochianen wisten het wel: Wie met kerkklokken schiet, kan nooit de oorlog winnen. Begin de jaren vijftig had de Sint-Martinusparochie nog 4 misvieringen op zondag. Desselgem had toen drie parochiepriesters: één pastoor (die verantwoording moest afleggen aan de deken van Waregem) en twee onderpastoors. De vroegmis om 5.30u was de mis van de duivenliefhebbers en de beenhouwers. De mis van 7u werd vooral bijgewoond door de huismoeders. De huisvaders waren het meest aanwezig in de mis van 8u. Om 10u was er dan de hoogmis in aanwezigheid van de schoolkinderen, begeleid door hun meester. Dit was ook de vaste afspraak van de landbouwers, die na het bijwonen van de mis een kaartje gingen leggen en een pintje drinken in de herbergen rond de kerk. Op 19 mei 2008 werd de Sint-Martinuskerk gesloten voor hoognodige herstellingswerken. De Desselgemnaren moesten uitwijken naar de parochiekerk van Beveren-Leie of Sint-Eloois-Vijve. Gods molen maalt langzaam, zegt het spreekwoord, maar de administratieve molen die de nodige vergunningen en financiële ondersteuning moest voorzien, had evenmin de wind in de zeilen, waardoor de geplande schilderwerken niet meer binnen de voorziene termijn konden worden uitgevoerd. De leden van de kerkraad en van het parochieteam vroegen daarom aan het gemeentebestuur om de kerk eind 2010 vroegtijdig te heropenen. De opnieuw talrijk bijgewoonde kerkdiensten tonen aan dat dit een goede beslissing was! gedenksteen voor de bouw en inwijding van de nieuwe 19 de eeuwse kerk de Gavergids 2011 / 1 4
Bezienswaardigheden We zullen nog heel wat geduld moeten hebben maar toch kijken we verlangend uit naar de voltooiing van de restauratiewerken, inclusief de schilderwerken. Pas dan zal de rijke houtsculptuur van de biechtstoelen, communiebank (deels verwerkt tot altaar), preekstoel en het koorgestoelte volop tot zijn recht komen. Vanop de schitterende preekstoel richtte de pastoor zich vele generaties lang tot de gelovigen met de woorden Beminde parochianen... De preekstoel was een gift was van de gegoede Desselgemnaars Gregorius en Maria-Anna Deceunynck, en werd gemaakt door de bekende beeldhouwer Jozef Geefs uit Antwerpen, bijgestaan door zijn Desselgemse leerling Désiré Ysebaert. interieur van de Sint-Martinuskerk, met links het Loncke-orgel en rechts de preekstoel Het pronkstuk van de Sint-Martinuskerk is zonder twijfel het 17 de -eeuwse Van Belle-orgel. Dit beschermde doksaalorgel werd gebouwd in 1680 door Jan Van Belle. Het werd besteld door Jacobus Piers, abt van de Augustijnenabdij van Zonnebeke (1671-1699). Zijn wapenschild prijkt nog bovenaan het orgel, onder de hoede van een engel. In de 19 de eeuw werd het orgel uitgebreid door Pieter Loncke. Bij de restauratie, die begon in 1996, was het onverantwoord om de nieuwe orgelpijpen te laten verloren gaan. Daarom werd het Jan Van Belle-orgel in zijn oorspronkelijke staat hersteld en werd het binnenwerk van het 19 de -eeuwse Lonckeorgel overgebracht naar een nieuwe kast, die een kopie is van een ander orgel van Pieter Loncke. Sinds 2001 is de Desselgemse Sint-Martinuskerk een van de weinige parochiekerken met twee historische orgels. het 17 de eeuwse Van Belle-orgel het 19 de eeuwse Loncke-orgel de Gavergids 2011 / 1 5
De kerk bezit ook enkele waardevolle en mooie schilderijen. Bijzonder voor Waregem is het werk Madonna met kind van Felix De Ruyck, dat hij schonk bij de inwijding van de kerk door Mgr. Boussen, bisschop van Brugge, in 1843. Felix De Ruyck ( Gent 1818 +Waregem 1884) was grootgrondbezitter, ondernemer en filantroop. Hij is vooral bekend als medestichter van Waregem Koerse. Madonna met kind van Felix De Ruyck lke parochie heeft een kerkfabriek die jaarlijks een begroting opstelt. De kerkfabriek is belast met de zorg voor de materiële voorwaarden die de uitoefening van de eredienst en het behoud van de waardigheid ervan mogelijk maken. Deze taak omvat het onderhoud en de bewaring van de kerk of kerken van de parochie en het beheer van de goederen en de gelden die eigendom zijn van de kerkfabriek of die bestemd zijn voor de uitoefening van de eredienst in de parochie. De kerkfabriek is financieel autonoom wanneer er geen speciale investeringen in gebouwen nodig zijn. In het laatste geval moet het stadsbestuur bijspringen. Vandaag de dag is het kerkbezoek enorm teruggelopen. Velen vragen zich dan ook af of de overheid nog zoveel geld moet blijven steken in het onderhoud van onze vele kerken. Je kunt je ook vragen stellen bij de dienstbaarheid van de quasi leegstaande kerkgebouwen. We mogen echter niet vergeten dat er in de samenleving steeds plekken nodig zijn die strikt genomen tot niets dienen maar waar mensen rust, stilte en bezinning kunnen vinden. Opvallend is dat de mensen hun parochiekerk niet graag afgeven, ook al gaan ze er niet naar de mis. Zo heeft de stad Charleroi eind jaren 90 een bevraging gedaan bij de bevolking, welke van de 72 kerken afgebroken kon worden. Het antwoord was: geen enkele (Delbeke 2007) Het Parochieblad van vroeger is Kerk & Leven geworden, de parochie Desselgem is een deelgemeente geworden van Waregem en de Sint-Martinusparochie maakt nu deel uit van de Federatie Waregem-Leiekant. Toch blijven de belangrijkste momenten in het leven (geboorte, huwelijk en afscheid van het aardse leven) ook bij de niet regelmatige kerkgangers verbonden met hun parochiekerk. Ik ben ervan overtuigd dat ook de Desselgemnaren hun parochiekerk niet graag zouden afgeven... de Gavergids 2011 / 1 6
Bronnen 8ste jaarboek van de Geschied- en Heemkundige Kring De Gaverstreke, 1980. Geert Delbeke, Herbestemming en/of herwaardering van kerken, in: Collationes, jg. 37, nr. 1, maart 2007, p. 23-45. archieven kerkfabriek Desselgem nl.wikipedia.org, de vrije encyclopedie www.kerkeninvlaanderen.be > Provincie > West-Vlaanderen > Waregem > Desselgem inventaris.vioe.be > Bouwkundige geheel > West-Vlaanderen > Waregem > Liebaardstraat beeldbank.vioe.be > West-Vlaanderen > Desselgem www.desselgem.net > Foto s > Sint-Martinuskerk de Gavergids 2011 / 1 7
de Gavergids 2011 / 1 8