2 e en 3 e opleidingsfase milieuzorg Marie-Anne Demeersseman april 2012 Pieter-Jan D Huys
Buitenlandse biotoopstudie 1 Buitenlandse biotoopstudie Nationaal Park BIEBRZA en BIALOWIESA Een studie van wetlands en een oerbos in Polen (14/04/2012 tot 21/04/2012) 1 Bespreking van de biotopen 1.1. Biebrza Biebrza (uitspraak: bjep-sha) komt van het woord bóbr, het Pools voor bever. Een goed gekozen naam want er komen veel bevers voor in dit gebied. De ongereptheid van het waterrijke Biebrza-gebied met zijn wetlands (draslanden) zijn uniek voor Europa. Wetlands zijn uitgestrekte open natte graslanden begroeid met zegges en verschillende zeldzame planten(moerasgoudsbloemen, orchideeën,...). De Biebrza is een voorbeeldreservaat van hoe de oorspronkelijke natuur in grote delen van West-Europa er vroeger moet uit gezien hebben. De Biebrza-wetlands fungeren door hun hoge mate van oorspronkelijkheid als een belangrijk referentiepunt voor de sterk veranderende wetlands in West- Europa. In België kunnen we ook enkele wetlands vinden. Voorbeeld: de Ijzerbroeken in Diksmuide en Lo-Reninge en in Kalmthout. De Biebrza is samen met Narewrivier en het Bialowieza National Park het laatste natuurbastion dat standhield in Noord-Europa en dat gedurende verschillende eeuwen.
2 Buitenlandse biotoopstudie Het heeft een hele tijd geduurd vooraleer dit gebied bekend werd bij een breder publiek, maar nu heeft het eco-toerisme er een stevige voet aan de grond en komen onderzoekers dit exclusieve natuurgebied bestuderen. Ook birdwatchers komen er in voor-en najaar naar toe om zeldzame vogels te spotten. De hele Biebrza rivier vallei is beschermd als Nationaal park sedert 1993. Het totale overstromingsgebied is 1160 km² groot en omvat moerassige overstromingsgebieden, zandige rivierduinen, grote gebieden met riet en zegge vegetatie, mosrijke vennen met sparren en weelderige elzenbossen. De Poolse regering was ooit van plan een snelweg, de Via Baltica, aan te leggen, die van West-Europa naar de Baltische staten moest lopen, dwars door het gebied. Het WWF en de Poolse vogelbescherming hebben dit kunnen voorkomen. 1.1.1. Situering De Biebrza is een middelgrote, stromende rivier in het Noord-Oosten van Polen. Het is een vrij meanderende laaglandrivier met zeer zuiver water. Ze ontspringt aan de Wit-Russische grens, stroomt zuidwaarts waar ze in de Narewrivier uitmondt en ten westen van Warschau vloeien ze in de Wizna rivier. De rivier heeft een lengte van 155km. De Biebrza rivier is geen eenvoudige waterloop zoals de meeste Europese rivieren van vandaag in Centraal-Europa. Ze bestaat uit een labyrint van smalle riviertjes, zijrivieren, kanalen en (gedeeltelijk) afgesloten meanderbochten. De hoofdstructuur is een enorm vlak moeras met oude rivierduinen en wallen er rond. Het open moeras wordt afgewisseld met grote, oude elzenbossen en knoestige berkenbossen. Het moeras is afgeboord met morenen die dateren van in de ijstijd. Deze gebieden zijn droog en eerder bebost of gecultiveerd. Op deze lage heuvels zijn er verschillende dorpjes die op de rivier uitkijken. In de lager gelegen rivierbassins treffen we gecultiveerd land aan aan de westkant van de rivier. De dorpjes liggen daar direct aan de rivier. Aan de oostkant daarentegen zijn er uitgestrekte zones met moerassen die nog oostelijker overgaan in beboste morenes. In het hele gebied is er slechts een weg, de Tsjaarroute. Vanaf deze weg vertrekken de mooiste routes. In het gebied leven een paar honderd elanden, vele bevers, otters, edelherten, wild zwijn en zelfs nog een aantal wolven. Ze zijn het best te zien s morgensvroeg of in de avondschemering. Europese kraanvogels, watersnip, poelsnip en vele honderden ooievaars zijn algemeen voorkomende soorten. Ook de zwarte ooievaar, schreeuwarend en zeearend kunnen soms gezien worden. Goniadz is zo ongeveer het centrum van het Nationaal Park. Kort in de buurt is een klein bezoekerscentrum. 1.1.2. Landschap De Biebrza rivier vallei is van grote waarde omdat ze de enige Europese laagland rivier is met een intacte hydrologie zowel van bron tot monding(longitudinaal) als van rivierbedding tot heuvelkant( cross-sectionaal).
Buitenlandse biotoopstudie 3 Het waterpeil in de verschillende zones is variabel. In de zone kort bij de rivier schommelt het waterniveau fel doorheen het jaar. In de winter en vroege lente zijn deze zones overstroomd en in de zomer staan ze droog. De meeste planten kunnen niet overleven met deze schommelingen. Enkel een aantal planten zoals de wilg, populier, lisdodde en riet kunnen hier wel overleven. Verder weg van de zomerbedden zijn er niet zo veel schommelingen in het waterniveau. 1.1.3. Habitats Verschillende factoren bepalen de verschillende landschapskarakters. De bovenvermelde hydrologische karakteristieken zoals waterniveau, dynamiek van het waterniveau en de hoeveelheid nutriënten zijn daarin belangrijk. Het kappen van riet en begrazing met vee spelen eveneens een belangrijke rol in de diversiteit van het landschap. Er kunnen acht verschillende habitats onderscheiden worden: de rivier zelf; overstromingswouden en rietlanden; rivierduinen; vennen en rietmoerassen; drassige elzenbossen; hoger gelegen vennen; sparren- en loofbossen; weiden en velden. 1.2. Bialowiesa Bialowieza is het enige overgebleven laaglandoerwoud van Europa. Aan Poolse kant is het 10.000 ha groot en aan Wit-Russische kant 77.000 ha. Het was het voormalig jachtgebied van de Russische tsaar. Het is het oudste en bekendste Nationaal Park van Polen. In 1992 werd het daarom toegevoegd aan Unesco's wereldlijst van erfgoed. Bialowieza is vooral bekend vanwege de vrij levende wisenten, de grootste zoogdieren van Europa. In het reservaat groeien verder tenminste 25 soorten bomen, waarvan vooral linden en eiken soms enorme afmetingen bereiken. Zo staan er eiken met een doorsnee van 2 meter en een hoogte van 41 meter, die meer dan 500 jaar oud zijn. Het is een gemengd woud met linden, iepen, eiken, essen, wilgen, haagbeuken, lijsterbessen, sparren en dennen. De mens mag niet ingrijpen. Het woud is zelfregulerend. Afgeknakte bomen blijven er staan. De wisent of oeros, het grootste zoogdier van Europa, is in 1919 uitgestorven maar werd in 1992 terug ingevoerd in het oerbos. Er leeft momenteel een vrij levende kudde van 250 dieren.
4 Buitenlandse biotoopstudie Behalve de wisent komen er in Bialowieza nog wolven, lynxen, bevers en veel verschillende soorten roofvogels voor, waaronder de schreeuwarend. Het is een oud woud dat door de mens met rust wordt gelaten en met een ingewikkeld, kwetsbaar ecosysteem. Er zijn 12.000 diersoorten: 120 vogelsoorten, 7 soorten reptielen, 11 soorten amfibieën en 54 soorten zoogdieren. Er is een bekend wetenschappelijk centrum waar men onder ander onderzoek doet naar ecosystemen in natuurlijke bossen. 2 Programma en opdrachten 2.1 Dag 1 Heenreis vanuit Brussel naar Warsaw. Met busjes rijden we naar het Biebrzagebied. Aankomst in Jaglowo, gelegen aan de Biebrzarivier en installeren in de verblijven. We logeren in vakantieboerderijtjes in het ongerepte dorpje Jaglowo (zie www.biebrzareizen.nl). De boerenfamilie Ostrowski kookt voor ons de Poolse keuken.
Buitenlandse biotoopstudie 5 2.2 Dag 2 Kennismaking met het moeras en de dorpjes Jaglowo en Karpowicze. We maken 2 wandelingen. De eerste ochtendwandeling voert langs de rivier en door moerassige ruigten. In dit gebied komen veel vogels voor, zien we zeldzame planten en kunnen we sporen aantreffen van eland, wild zwijn en bever. s Morgens vroeg of bij valavond zijn ze eventueel te zien. Opdracht 1 Observeer de omgeving. Noteer in kleine groepjes wat je ziet, ervaart, hoort. Deze ervaringen worden nadien uitgewisseld en besproken met de hele groep. Een aantal vragen: Wat zijn de verschillende landschapskarakters? Is er veel bebouwing? Waarom staan de huizen op welbepaalde plaatsen? Wordt er bijgebouwd en hoe? Is er akkerbouw? Waarvan leven de mensen? Waarom zijn er hier bruggen gebouwd? Wordt er aan beheer gedaan? En zo ja, hoe? We observeren de vogels, de bijzondere plantengroei en zoeken naar sporen van eland, wild zwijn en bever. De tweede tocht gaat naar het dorpje Karpowicze. Al wandelend observeren we het afwisselende landschap.
6 Buitenlandse biotoopstudie 2.3 Dag 3 Met busjes rijden we door het Biebrza Nationaal Park. Op enkele plaatsen maken we een korte wandeling. We observeren de verschillende landschappen. Zo krijgen we een goede indruk van de uitgestrektheid en de schoonheid van het nationaal park. Opdracht 2 Observeer de verschillende landschappen. Een aantal vragen: Wat is het unieke van dit gebied? Wat zijn wetlands? Wat valt op over de grootte van het gebied? Hoe is dit gebied ontstaan? Hoeveel verschillende soorten water kunnen we onderscheiden? Bespreek ze. Welke soorten planten komen voor in de respectievelijke waterpartijen? Hoe kan de hoge mate van oorspronkelijkheid van dit gebied behouden blijven? Vinden we vergelijkbare gebieden in België? Waarom wel? Waarom niet?
Buitenlandse biotoopstudie 7 2.4 Dag 4 We maken een dagtocht langs de rivier, de Biebrza. De kwaliteit van het rivierwater is totaal verschillend van het water dat hogerop ligt. Dit resulteert in een andere flora en fauna in de verschillende zones. In de voormiddag bepalen we de biotische index en een aantal fysico-chemische parameters van de rivier. Opdracht 3 We bepalen de biologische kwaliteit van de rivier. Dit kwaliteitscijfer noemt men de biotische index. Dit is een getal van 0 tot 10. De biotische index is van toepassing op stromend water. Het staal moet op een bepaalde manier genomen worden. Met een schepnet bemonster je gedurende 5 zoveel mogelijk habitats op de volgende manier: over een afstand van 10-20 m. het net verplaats je in de bovenlaag van de bodem tussen de waterplanten in het midden aan de kant langs stenen tegen de stroom in met schokkende bewegingen van het net Het net wordt uitgespoeld in een wit bakje en de diertjes worden overgebracht in potjes. Met loupes en behulp van zoekkaarten determineren we de macroinvertebraten. De diertjes brengen we terug naar hun oorspronkelijke biotoop. We bepalen een beperkt aantal fysico-chemische parameters: temperatuur, ph, zuurstof, NH₄ +, NO₃ -, NO 2 -, PO 4 3-. In de namiddag maken we een kanotocht over de rivier van Dolistowo-Starre naar Gonianz.
8 Buitenlandse biotoopstudie Denk eraan dat je in een natuurgebied bent en dat je geen verstoring van de omgeving teweeg brengt. Er kunnen broedvogels zitten. Kijk dus aandachtig dat je dat vermijdt. Maak geen onverwachte bewegingen, lawaai en draag geen fluokledij. De kans dat je een mooie waarneming doet is dan groter. Als je onverwacht toch dicht in de buurt van dieren komt, pas je gedrag dan aan. Opdracht 4 Noteer per kano: 5 verschillende plantensoorten 5 verschillende vogelsoorten 5 soorten die in het water voorkomen Waarom komen deze hier voor? 2.5 Dag 5 We vertrekken heel vroeg met de bus naar het oerbos Bialowieza. Dit oerbos heeft een heel bijzondere planten-en dierenwereld. We zien woudreuzen met een geweldige stamomvang. Omgevallen bomen blijven staan en scheppen zo opnieuw ruimte voor nieuw leven. Onder leiding van een plaatselijke gids bezoeken we dit indrukwekkende gebied. Op die manier wordt het aantal bezoekers onder controle gehouden zodat het bos geen schade lijdt van de vele bezoekers. Het is ook verboden iets mee te nemen uit het bos of er dingen achter te laten. De leuze is take nothing but your photo, leave nothing but your footprint!. De wisent( Europese bizon) heeft hier nog zijn natuurlijk leefgebied.
Buitenlandse biotoopstudie 9 Er is een bekend wetenschappelijk centrum dat aan wetenschappelijk onderzoek doet. Men doet er ondermeer onderzoek naar ecosystemen in natuurlijke bossen. Opdracht 5 Een aantal vragen: Wat valt je onmiddellijk op in dit bos in vergelijking met andere bossen in Europa? Wat maakt dit bos zo uniek? Welke boomsoorten komen er voor? Welke diersoorten komen er voor? We bezoeken een dierentuin waar we de wisenten zeker zullen zien. Op de terugweg bekijken we een stuwmeer in Siemianowka. 2.6 Dag 6 We maken een dagtocht door het merenlandschap Mazurië. We bezoeken een morenelandschap in Suwalki. In de namiddag bezoeken we het stadje Augustov.
10 Buitenlandse biotoopstudie 2.7 Dag 7 Deze dag wordt door de studenten in samenspraak met de docenten ter plaatse ingevuld: bijkomende excursie, afwerken opdrachten, eindverslag finaliseren, s Avonds houden we een kampvuur aan de rivier: evaluatie, afronden van de opdrachten. 2.8 Dag 8 Terugreis in de voormiddag. We maken een stadswandeling in Warsaw. Vertrek in Warsaw om 19.45u. Aankomst in Brussel om 21.50u.
Buitenlandse biotoopstudie 11 3 Benodigdheden Paspoort (vergeten= nieuwe vlucht boeken op eigen kosten!) Reisverzekering (wordt door de school voorzien) Laarzen, stevige wandelschoenen, eventueel oude (sport)schoenen Warme trui/fleece Regenjas Verrekijker(indien mogelijk) Papier, potlood, klemmap Lakens en handdoeken zijn aanwezig. Die hoef je dus niet mee te nemen. Persoonlijke bagage (beperkt tot 20kg) Persoonlijke medicijnen 4 Kledij- en reisadvies Neem in elk geval goede wandelschoenen/laarzen mee en een paar oude (sport)schoenen. Die zijn interessant om door het moeras/water te waden. Een pet of muts is aan te bevelen. Er heerst een continentaal klimaat. Dat wil zeggen warme zomers, koude winters. Neem zowel luchtige als warme kledij mee. Vergeet ook je anti-muggenspray niet. 5 Kostenraming Voorlopig wordt een voorschot van 300 euro gevraagd ten laatste tegen vrijdag 14 oktober 2011. Het rekeningnummer van de KHLIM is 784-5834592-68. In de mededeling zet je het nummer 6095230 en jouw NAAM en voornaam. Het resterende bedrag wordt in het 2 de semester betaald. 6 Reisgegevens De biotoopstudie gaat door van zaterdag 14/4 tot en met zaterdag 21/4/2012 Vluchtgegevens: LO 232 O 14 april BRUSSEL-WARSAW 0750 0950 LO 231 O 21 april WARSAW-BRUSSEL 1945 2150 Verplaatsing naar Brussel: We spreken af om 6 uur in Zaventem luchthaven
12 Buitenlandse biotoopstudie 7 Inhoudstafel 1 Bespreking van de biotopen 1 2 Programma en opdrachten 4 2.1 Dag 1 4 2.2 Dag 2 5 2.3 Dag 3 6 2.4 Dag 4 7 2.5 Dag 5 8 2.6 Dag 6 9 2.7 Dag 7 10 2.8 Dag 8 10 3 Benodigdheden 11 4 Kledij- en reisadvies 11 5 Kostenraming 11 6 Reisgegevens 11 7 Inhoudstafel 12