Octrooitoppers Topgebieden vanuit octrooiperspectief

Octrooitoppers Topgebieden vanuit octrooiperspectief Versie 1.1 Datum 1 juli 2011 Status Definitief

Colofon Contactpersoon Auteurs Publieksvoorlichting T 088-602 60 00 nloctrooicentrum@agentschapnl.nl NL Octrooicentrum Patentlaan 2 2288 EE Rijswijk Marcel Seip Tom Stoop Pagina 2 van 129

Samenvatting In dit onderzoek is voor de 9 topsectoren die in de bedrijfslevenbrief van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie zijn genoemd de internationale positie van Nederland in kaart gebracht aan de hand van octrooidata. In onderstaande grafiek staan de belangrijkste resultaten, te weten het aandeel van Nederland in alle octrooiaanvragen wereldwijd ingediend bij het EOB (Europees Octrooibureau) of de WIPO (World Intellectual Property Organization) in één van de topsectoren, weergegeven. Totaal overzicht Wanneer alle octrooiaanvragen ingediend bij het EOB of de WIPO in alle technologiegebieden samen worden genomen dan heeft Nederland een aandeel van 3,6% in de totale mondiale geoctrooieerde innovatie. In de grafiek is dit weergegeven door middel van een onderbroken lijn. In sommige topsectoren ligt het aandeel veel hoger. Binnen de topsectoren scoren vooral Voeding (Agri/Food) en Tuinbouw zeer goed in internationaal perspectief op basis van hun hoge aandeel in het wereldwijde aantal octrooiaanvragen in de betreffende sector. In een topsector als Energie loopt Nederland duidelijk achter, zeker wanneer de Nederlandse positie vergeleken wordt met de ons omringende landen in Europa. Wanneer de aandelen van de negen topsectoren worden gemiddeld, dan heeft Nederland een aandeel van 4,2%. aandeel NL wereldwijd 8% 6% 4% 2% alle octrooiaanvragen 0% voeding tuinbouw high tech energie logistiek creatieveindustrie Life sciences chemie water Voeding (Agri/Food) Internationaal gezien scoort Nederland zeer goed in de topsectoren Voeding en Tuinbouw. Bij Voeding komt dit vooral door de vele honderden octrooiaanvragen van internationale concerns als Unilever en DSM. Ruim drie kwart van alle aanvragen is dan ook ingediend door bedrijven die als groot gekwalificeerd kunnen worden (meer dan 250 werknemers). Zestien procent van de aanvragen is door mkb ers ingediend. Nederland staat hier wereldwijd op een 4 e plek (binnen de EU op een 2 e plek na Duitsland) gelet op het absolute aantal aanvragen in deze sector. Wanneer gekeken wordt naar het aantal aanvragen per miljoen inwoners dan staat Nederland binnen Europa op een 2 e positie na Denemarken. Tuinbouw Bij de topsector Tuinbouw is de 4 e plek wereldwijd die Nederland bezet niet zozeer te danken aan een aantal grote bedrijven maar aan instituten als de Universiteit Pagina 3 van 129

Wageningen, TNO en een groot aantal innovatieve mkb ers die in deze sector actief zijn. Wanneer gekeken wordt naar het aantal aanvragen per miljoen inwoners dan staat Nederland binnen Europa zelfs bovenaan. De sector Tuinbouw is onderverdeeld in de deelgebieden Zaadveredeling en Techniek. In de Zaadveredeling nemen grote bedrijven bijna de helft van de aanvragen voor hun rekening. Ruim 20% is afkomstig van mkb ers. In deelgebied Techniek komt maar liefst twee derde van alle aanvragen van mkb ers. High tech Voor wat betreft de technologische innovatie in de sector High tech moet Nederland het vooral van Philips hebben. Wereldwijd bereikt Nederland op basis van het absolute aantal aanvragen in de periode 1999-2008 dankzij Philips de 6 e plek. Met betrekking tot het aantal octrooiaanvragen per miljoen inwoners hoeft Nederland binnen Europa alleen Finland en Zweden voor te laten gaan. Net als Nederland danken deze landen hun hoge notering door één of meerdere grote bedrijven. In Zweden is dit Ericsson en in Finland is dit Nokia. Voor de topsector High tech is een onderverdeling gemaakt in drie deelgebieden: Elektrotechniek, Instrumenten en Werktuigbouw. In Elektrotechniek bezet Nederland een zesde positie op de ranglijst van aantal octrooiaanvragen in de periode 1999 t/m 2008, en heeft daarmee een aandeel van 4,1%. In deelgebied Instrumenten is dat een zevende positie met een aandeel van 3,5%. In Werktuigbouw moet Nederland het met wat minder doen, een aandeel van 2,3% zet Nederland op een negende positie. Philips is in alle drie deelgebieden de grootste Nederlandse aanvrager. Energie Een topsector waarin Nederland met betrekking tot innovatie in internationaal perspectief minder sterk presteert is Energie. Daar waar in omliggende landen veel innovatie plaatsvindt op het gebied van onder andere zonne-energie en windenergie blijft Nederland achter. Nederland staat in deze sector internationaal op de 11 e plek. Nederland staat wereldwijd op de 7 e plek, wanneer alle octrooiaanvragen in alle technologiegebieden samen worden genomen. Wanneer gekeken wordt naar het aantal aanvragen per miljoen inwoners dan staat Nederland binnen Europa op een 5 e plek. Aan de innovatie binnen Nederland dragen, afhankelijk van het deelgebied, zowel grote bedrijven en instituten (zoals Philips, Shell en ECN) als mkb ers bij. Het naar verhouding grote aandeel in de innovatie op het gebied van energie uit biomassa en afval dat Nederland heeft, wordt vooral gedragen door de octrooiaanvragen van mkb ers. Logistiek Nederland logistiekland vertaalt zich in de 7 e plek die Nederland wereldwijd bezet als het gaat om innovaties die te maken hebben met transport en opslag van goederen zoals transportbanden en machines waarmee voertuigen snel kunnen worden beladen. Innovaties met betrekking tot transportmiddelen zelf (bijvoorbeeld innovaties in de scheepsbouw, auto- en vliegtuigindustrie) en op het gebied van automatisering en telecommunicatie zijn niet meegenomen. Met betrekking tot het aantal octrooiaanvragen per miljoen inwoners hoeft Nederland binnen Europa alleen de Alpenlanden (Zwitserland en Oostenrijk) en Duitsland voor te laten gaan. Binnen Nederland voeren vooral middelgrote en grote bedrijven in de industrie die logistieke systemen maken voor het verwerken van voedsel en planten (zoals FPS, Rexnord en Marel) de boventoon. Creatieve industrie Voor de creatieve industrie is het octrooirecht minder relevant. Andere vormen van intellectueel eigendomsrecht zoals het auteursrecht, merken- en modelrecht spelen een belangrijkere rol. Deze studie beperkt zicht tot de technologische innovatie die Pagina 4 van 129

is vastgelegd door middel van octrooiaanvragen. Wanneer wordt gekeken naar de technologische innovatie in deze sector op het gebied van reclame en media (radio, televisie, fotografie en bestandsbeheer) dan valt op dat de grote meerderheid van de Nederlandse aanvragen afkomstig is van één bedrijf, namelijk Philips. De positie van Nederland varieert per deelgebied. In het deelgebied reclame staat Nederland op een 8 e plek. In het deelgebied beeldcommunicatie bereikt Nederland dankzij Philips de 4 e positie. Gemiddeld staat Nederland in deze topsector op de zesde plek op basis van het absolute aantal octrooiaanvragen. Wanneer gekeken wordt naar het aantal aanvragen per miljoen inwoners dan staat Nederland binnen Europa op een 4 e plek. Life sciences Met betrekking tot life sciences is er een onderverdeling gemaakt in 9 deelgebieden, variërend van medicijnen tot bio-informatica. Op het totaal van alle octrooiaanvragen in de life sciences in de periode 1999 t/m 2008 neemt Nederland binnen de EU een vierde positie in. Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië gaan voor. Ook niet EU-land Zwitserland heeft meer aanvragen dan Nederland. Met betrekking tot het aantal octrooiaanvragen per miljoen inwoners staat Nederland binnen Europa op een vierde plek (Zwitserland meegerekend). De herkomst van de Nederlandse bedrijven en organisaties die zich met life sciences bezighouden is zeer divers. Op het gebied van geneesmiddelen vragen vooral grote bedrijven en universiteiten veel octrooien aan. Dit geldt ook voor deelgebieden als medische technologie en bio-informatica waar vooral Philips zeer actief is. Daarnaast zijn er veel bedrijven actief die zich in de periferie van universiteiten bevinden zoals Crucell en Keygene. Chemie De octrooipositie van Nederland in de topsector Chemie is in kaart gebracht, waarbij de sector is onderverdeeld in elf deelgebieden. De positie van Nederland in de wereld is gemiddeld over alle deelgebieden in de chemie gemeten een zevende plek. Het aandeel van Nederland in de wereldwijde octrooiaanvragen in de chemie is 3,6%, en daarmee precies het aandeel wat Nederland heeft over alle technologiegebieden tezamen. Met betrekking tot het aantal octrooiaanvragen per miljoen inwoners hoeft Nederland binnen Europa alleen Zwitserland voor zich te dulden. Deze hoge notering dankt Nederland aan de vele octrooiaanvragen van grote bedrijven als Shell, DSM, Unilever, Akzo en Sabic. Binnen de elf deelgebieden zijn echter grote verschillen waar te nemen. In het deelgebied voedselchemie behaalt Nederland het beste resultaat, een vierde positie, met zo n 9%. Farmacie een ander deelgebied binnen de chemie is voor Nederland minder succesvol, een elfde positie met een aandeel van slechts 2,4%. Water Binnen de topsector Water worden drie deelgebieden onderscheiden die de totale sector omvatten: deltatechnologie (de natte waterbouw), de maritieme sector en watertechnologie (waterbehandeling/-zuivering). Deltatechnologie of natte waterbouw omvat ondermeer activiteiten als baggeren, inpolderen, kust- en oeverwerken en bouwen van waterkeringen. Nederland is één van de toonaangevende landen in de wereld op dit gebied. Ondanks dat, is het aandeel in het aantal octrooiaanvragen met ongeveer 3,4% en een negende positie wereldwijd, toch iets minder dan het aandeel wat Nederland heeft over alle technologiegebieden (3,6%). In de maritieme deelsector gaat het over scheepsbouw en offshore activiteiten. Hier staat Nederland op een achtste positie in aantal octrooiaanvragen, en heeft het een Pagina 5 van 129

aandeel van 4,5% wat ruim boven het aandeel van Nederland ligt over alle technologievelden. Ook in het deelgebied watertechnologie neemt Nederland de achtste positie in, maar het aandeel in het totaal aantal aanvragen in de wereld is hier maar 2,8%. Met betrekking tot het totaal aantal octrooiaanvragen in de watersector per miljoen inwoners hoeft Nederland binnen Europa alleen Finland en Zweden voor te laten gaan. Binnen Nederland zijn zowel grote bedrijven als mkb ers actief in de deelgebieden waaruit de topsector Water bestaat. In het deelgebied watertechnologie zijn daarnaast instituten als TNO, TTIW Wetsus en de TU Delft actief. Pagina 6 van 129

Inhoud Inleiding 9 1 Voedsel 11 1.1 Inleiding 11 1.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 12 1.2.1 Wereld 12 1.2.2 Europa 14 1.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers 15 1.2.4 Voorbeelden van octrooipublicaties in de sector Voeding 18 2 Tuinbouw 19 2.1 Inleiding 19 2.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 20 2.2.1 Wereld 20 2.2.2 Europa 21 2.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers 22 2.2.4 Voorbeelden van octrooipublicaties in de sector Tuinbouw 26 3 High tech 29 3.1 Inleiding 29 3.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 30 3.2.1 Wereld 30 3.2.2 Europa 32 3.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers 33 3.2.4 Voorbeelden van octrooipublicaties in de sector High tech 36 4 Energie 37 4.1 Inleiding 37 4.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 38 4.2.1 Wereld 38 4.2.2 Europa 39 5 Logistiek 55 5.1 Inleiding 55 5.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 56 5.2.1 Wereld 56 5.2.2 Voorbeelden van octrooipublicaties in de sector Logistiek 58 6 Creatieve industrie 61 6.1 Inleiding 61 6.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 63 6.2.1 Wereld 63 6.2.2 Europa 65 6.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers 65 6.2.4 Voorbeelden van octrooipublicaties in de sector Creatieve industrie 67 Pagina 7 van 129

7 Life sciences 69 7.1 Inleiding 69 7.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 70 7.2.1 Wereld 70 7.2.2 Europa 74 7.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers 75 7.2.4 Voorbeelden van octrooipublicaties in de sector Life sciences 81 8 Chemie 83 8.1 Inleiding 83 8.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 84 8.2.1 Wereld 84 8.2.2 Europa 87 8.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers 88 8.2.4 Voorbeelden van octrooipublicaties in de sector Chemie 96 9 Water 97 9.1 Inleiding 97 9.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 98 9.2.1 Wereld 98 9.2.2 Europa 101 9.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers 104 9.2.4 Voorbeelden van octrooien in de sector Water 106 Bijlage I Bijlage II Landcodes 108 Afkortingen 109 Bijlage III Afbakening topsectoren 110 Bijlage IV Begrippen 126 Bijlage V Literatuur 129 Pagina 8 van 129

Inleiding Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie heeft negen topsectoren gedefinieerd. Per topsector wordt, samen met partners uit de driehoek van overheid, bedrijfsleven en kenniswereld, een integrale agenda opgesteld met concrete actiepunten ter verbetering van het vestigingsklimaat en concurrentievermogen. Het gaat om de volgende gebieden: Voedsel Tuinbouw High tech Energie Logistiek Creatieve industrie Life sciences Chemie Water Begin 2011 heeft NL Octrooicentrum bijgedragen aan een onderzoek van Agentschap NL waarin data over de 9 topsectoren zijn verzameld. In de rapporten die hierover zijn verschenen zijn alleen de belangrijkste resultaten over de octrooipositie van Nederland in de 9 topsectoren vermeld. In dit onderzoek wordt de internationale innovatiekracht in de topsectoren uitgebreider in kaart gebracht aan de hand van octrooidata. Aan iedere topsector zal een hoofdstuk worden gewijd. Iedere topsector wordt waar relevant onderverdeeld in meerdere deelgebieden. Waar mogelijk vindt verrijking plaats met demografische gegevens of data omtrent sector en grootte van de octrooiaanvragende Nederlandse bedrijven en organisaties. Octrooien zijn één van de weinig meetbare manieren om innovaties vast te leggen en de resultaten van innovaties te meten. Daarnaast zijn octrooiaanvragen waardevol, omdat deze de mate aangeven waarin partijen hun innovatie zowel in commercieel als in technisch opzicht het beschermen waard vinden. Een octrooiaanvraag kost geld. Derhalve worden alleen innovaties door middel van een octrooiaanvraag vastgelegd als de aanvrager zijn vinding waardevol genoeg vindt om deze te beschermen. Om deze reden bieden octrooidata een goed inzicht in de innovatiekracht van bedrijven. Octrooidata bieden een goed inzicht in de internationale innovatiepositie van Nederland voor de negen gedefinieerde topsectoren. Daarnaast bieden octrooidata de mogelijkheid om binnen de genoemde topsectoren deelgebieden te definiëren en de ontwikkeling van de innovatie in deze gebieden in kaart te brengen. Binnen elk van de hoofd- en subgebieden kunnen de belangrijkste Nederlandse en buitenlandse spelers zichtbaar worden gemaakt. NL Octrooicentrum heeft de beschikking over octrooidatabanken waarin wereldwijd octrooiaanvragen worden vastgelegd. Zij beschikt ook over de expertise om deze data op een juiste wijze te ontsluiten. Dit stelt NL Octrooicentrum in staat om internationaal vergelijkende onderzoeken te verrichten waarin de innovatiekracht van Nederland in allerlei technologiegebieden wordt vergeleken met andere landen. Pagina 9 van 129

Bij andere statistieken ontbreekt vaak de mogelijkheid om internationale vergelijkingen te maken omdat onderling vergelijkbare buitenlandse gegevens vaak niet aanwezig zijn. Vanwege de (internationale) wettelijke geheimhoudingstermijn van 18 maanden met betrekking tot de publicatie van octrooiaanvragen zijn de gegevens over de jaren 2009 en 2010 nog niet volledig beschikbaar. Derhalve kunnen in deze studie alleen de octrooiaanvragen tot en met het jaar 2008 in kaart worden gebracht, waarbij ook de data over het jaar 2008 waarschijnlijk niet geheel volledig zijn. In onderstaande tabel staan de belangrijkste resultaten voor de 9 topsectoren opgesomd. Sector Totaal aantal octrooiaanvragen 1999-2008 (aandeel in het wereldtotaal van de sector) Wereld EU27 Nederland Voeding (Agri/Food) 24275 10151 (41,8%) 2136 (8,8%) Tuinbouw 8665 3469 (40,0%) 545 (6,3%) High tech 1331051 508850 (38,2%) 45126 (3,4%) Energie 23687 8317 (35,1%) 377 (1,6%) Logistiek 10622 5809 (54,7%) 413 (3,9%) Creatieve industrie 39999 8774 (21,9%) 1715 (4,3%) Life sciences 298019 99215 (33,3%) 8817 (3,0%) Chemie 551186 212130 (38,5%) 19859 (3,6%) Water 23764 9531 (40,1%) 788 (3,3%) Alle octrooiaanvragen1 1768873 703513 (39,8%) 63044 (3,6%) Het hoogste aandeel in het wereldtotaal aan octrooiaanvragen in de periode 1999-2008 heeft Nederland in de sectoren Voeding en Tuinbouw. Het laagste aandeel heeft Nederland in de topsector Energie. 1 Het gaat hierbij om alle octrooiaanvragen (inclusief alle andere sectoren) die zijn ingediend. Pagina 10 van 129

1 Voedsel 1.1 Inleiding Voeding is één van de negen economische topsectoren. Nederland scoort hierin bovengemiddeld in innovatieve activiteiten. In aantal octrooiaanvragen is Nederland na de VS, Japan en Duitsland het vierde land in de wereld met een aandeel van 9%. Dat is ruim hoger dan het aandeel wat Nederland heeft over alle technologiegebieden tezamen (ongeveer 3,5%). Verantwoordelijk hiervoor zijn enkele grote voedingsmiddelenconcerns in Nederland, zoals Unilever, DSM, Campina en Nutricia, die dan ook de top 4 van Nederlandse octrooiaanvragers vormen. In dit hoofdstuk wordt een analyse uitgevoerd van de octrooipositie van Nederland, waarbij vooral wordt gekeken naar de relatieve sterkte van Nederland ten opzichte van Europa en de rest van de wereld, en naar de sterkte van de sector ten opzichte van de totale technologie. Op basis van de International Patent Classification (IPC), kunnen octrooiaanvragen die betrekking hebben op de topsector Voeding worden geselecteerd. De gebruikte IPC-codes zijn opgenomen in bijlage III Pagina 11 van 129

1.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 1.2.1 Wereld De octrooipositie van Nederland is in kaart gebracht op basis van het aantal octrooiaanvragen bij het WIPO en/of EOB in de periode 1999 tot en met 2008 2. Nederland bezet de vierde plaats in de wereld als het gaat om het aantal octrooiaanvragen in de sector Voeding, en heeft daarmee een aandeel van 9% van alle aanvragen. De Verenigde Staten staat op de eerste plaats gevolgd door Japan. Duitsland is derde met maar iets meer aanvragen dan Nederland (zie tabel 1.1). Tabel 1.1 Aantal octrooiaanvragen per land in de sector Voeding, 1999 t/m 2008 3 Land van herkomst Voeding Verenigde Staten 6736 (1) Japan 3844 (2) Duitsland 2296 (3) Nederland 2136 (4) Zwitserland 1493 (5) Verenigd Koninkrijk 1359 (6) Frankrijk 1152 (7) Italië 885 (8) Denemarken 734 (9) Zuid-Korea 731 (10) India 730 (11) Canada 476 (12) Spanje 459 (13) Australië 361 (14) China 302 (15) België 282 (16) Overig 2713 Het jaarlijks aantal octrooiaanvragen wat vanuit de gehele wereld is ingediend in de topsector Voeding, is vanaf 1999 tot 2007 met ruim 30% gestegen van zo n 2000 in 1999 tot ruim 2600 in 2007 (zie figuur 1.1). De teruggang die in 2008 te zien is wordt mogelijk verklaard doordat nog niet alle aanvragen uit dat jaar zijn gepubliceerd en daardoor nog niet voor tellingen beschikbaar 1. De stijging van 30% is iets kleiner dan de stijging die geldt voor het totaal van octrooiaanvragen in de wereld. Die bedroeg in dezelfde periode ongeveer 50%. De Verenigde staten hebben het grootste aandeel van octrooiaanvragen, bijna 28% (figuur 1.2). Japan staat tweede met 16%. Duitsland is derde met 10%, en Nederland is het vierde land met een aandeel van 9% van het totaal aantal aanvragen in de sector Voeding. Dat is veel meer dan het aandeel dat Nederland 2 Tellingen van na 2008 zijn niet zinvol gezien de geheimhoudingsperiode van minimaal 18 maanden na indiening van octrooiaanvragen. Het jaar 2008 is om dezelfde reden mogelijk nog niet compleet (zie bijlage IV) 3 In de tabel staat tussen haakjes de plaats op de ranglijst op basis van het aantal octrooiaanvragen. Pagina 12 van 129

heeft op alle octrooiaanvragen in alle technologiegebieden samen. Om dat zichtbaar te maken is voor Nederland per jaar de activiteitsindex voor voeding berekend. Die geeft de verhouding weer tussen het aandeel van Nederlandse octrooiaanvragen ten opzichte van het totaal aantal in de wereld op het gebied van voeding, en het aandeel dat Nederland heeft op alle octrooiaanvragen in de wereld. Een index groter dan 1 betekent een bovengemiddelde activiteit in de geanalyseerde sector (in dit geval Voeding), een index kleiner dan 1 betekent dat Nederland het juist minder doet dan gemiddeld. Figuur 1.3 laat zien dat de index in alle jaren groter is dan 2, in 2007 zelfs ruim 4. Het aandeel van Nederland in de voedingsindustrie is dan dus ruim 4 keer zo groot als het aandeel van Nederland in alle technologiegebieden tezamen. De onderste lijn geeft de index aan voor Nederland ten opzichte van de EU, de bovenste lijn geeft de index ten opzichte van de wereld. Hieruit blijkt dat Nederland het ten opzichte van de wereld nog iets beter doet dan ten opzichte van de EU. Aantal octrooiaanvragen in de voeding 2600 2400 2200 2000 1800 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 1.1 Ontwikkeling van het jaarlijks aantal octrooiaanvragen in de voeding in de periode 1999 t/m 2008 6000 Aantallen octrooiaanvragen in sector voeding 5000 4000 3000 2000 1000 0 US JP DE NL CH GB FR IT DK KR IN CA ES AU CN BE Ov. Figuur 1.2 Aantallen octrooiaanvragen van een aantal landen in de voeding, 1999 t/m 2008 Pagina 13 van 129

4 Activiteitsindex tov w ereld Activiteitsindex tov EU27 3 2 1-1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 1.3 Activiteitsindex van Nederland t.o.v. de wereld en de EU in de voeding in de periode 1999 t/m 2008 1.2.2 Europa Ten opzichte van alle landen in de EU is Nederland het tweede land achter Duitsland voor wat betreft het totaal aantal aanvragen. Wanneer echter het aantal octrooiaanvragen worden gerelateerd aan het aantal inwoners, en wordt gemiddeld over de tien jaren waarover de analyse is uitgevoerd, is Nederland het tweede land achter Denemarken. Denemarken heeft gemiddeld 13,6 octrooiaanvragen per miljoen inwoners per jaar, Nederland iets minder, namelijk 13,2 per miljoen inwoners. Alleen Zwitserland komt daar nog bovenuit, en telt 20,4 aanvragen per miljoen inwoners. Het is Nestlé, bovendien de grootste aanvrager wereldwijd in de voeding, die daar vrijwel alleen verantwoordelijk voor is. Voor de gehele Europese Unie, dat is dus exclusief Zwitserland komt het aantal octrooiaanvragen per miljoen inwoners voor de periode van 1999 t/m 2008 uit op iets meer dan 2 (zie figuur 1.4). Octrooiaanvragen per mln inwoners 20 Zwitserland 15 10 Denemarken Nederland 5 EU27 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 1.4 Ontwikkeling in octrooiaanvragen voor de EU27, Nederland, Zwitserland en Denemarken Pagina 14 van 129

Opmerkelijk is de daling na het jaar 2000 bij Zwitserland terwijl de aantal in Denemarken en Nederland juist stijgen. Na 2003 stijgt het aantal in Zwitserland weer, om uiteindelijk op een vergelijkbaar niveau uit te komen als in 1999. Voor Nederland is van 1999 tot 2007 een duidelijke groei waarneembaar van zo n 50%. Voor Denemarken geldt dat het aantal over de gehele periode ongeveer gelijk blijft, evenals trouwens het totaal van de gehele EU. Figuur 1.5 toont de meest succesvolle EU landen plus Zwitserland. De figuur toont het gemiddelde van het aantal octrooiaanvragen per jaar per miljoen inwoners over de periode 1999 t/m 2008. Nederland en Denemarken staan ruim aan kop binnen de EU met beide ongeveer 13 aanvragen per miljoen inwoners. Finland, Duitsland en België volgen met ieder ongeveer een derde daarvan. Octrooiaanvragen per mln inwoners per jaar 20 15 10 5 0 DK NL FI DE BE GB SE FR AT IT ES CH Figuur 1.5 Gemiddeld aantal octrooiaanvragen per miljoen inwoners per jaar, over de periode 1999 t/m 2008 1.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers Bij de ruim 2100 uit Nederland afkomstige octrooiaanvragen zijn bijna 300 verschillende Nederlandse aanvragers betrokken geweest. Tabel 1.2 laat de verdeling zijn van de uit Nederland afkomstige aanvragen over de verschillende typen aanvragers. Tabel 1.2 Octrooiaanvragers in de sector Voeding per categorie aanvrager Type aanvrager Aantal aanvragen Verschillende aanvragers Percentage van totaal Bedrijf groot (>250 mdw.) 1707 32 76% MKB (tot 250 mdw.) 354 202 16% Kennisinstellingen 128 16 6% Particulieren 44 39 2% Totaal 2233 289 De kolom Aantal aanvragen geeft hier het aantal aanvragen weer waarbij een Nederlandse aanvrager betrokken is. Het totaal hiervan is hoger dan het werkelijk aantal vanuit Nederland ingediende aanvragen. Dat komt doordat meerdere aanvragers bij één aanvraag betrokken kunnen zijn. Ruim drie kwart van de Nederlandse aanvragen zijn ingediend door 32 verschillende grote bedrijven (meer dan 250 medewerkers), dat is gemiddeld meer dan 50 aanvragen per aanvrager. Maar de top 3, Unilever (699 aanvragen), DSM (324) en Pagina 15 van 129

Koninklijke Friesland Campina (156) nemen verreweg het grootste gedeelte hiervan voor hun rekening. Daarnaast zijn 202 mkb ers actief in octrooiaanvragen in de sector Voeding. Zij zijn goed voor 354 aanvragen of 16% van het totaal, wat neerkomt op een kleine twee aanvragen gemiddeld per mkb er. De belangrijkste mkb-aanvragers zijn Lipid Nutrition BV uit Wormerveer en Nizo Food Research uit Ede. Kennisinstellingen zijn verantwoordelijk voor 6% van de aanvragen. TNO is in deze categorie de grootste aanvrager met 54 aanvragen, gevolgd door het Universitair Onderzoekscentrum van de Wageningen Universiteit met 35 aanvragen. Ten slotte zijn nog 39 verschillende particulieren betrokken geweest bij 44 octrooiaanvragen, dat is een aandeel van 2% van het totaal. Voornamelijk dankzij Unilever is Zuid-Holland de provincie van waaruit de meeste aanvragen zijn ingediend. Overigens vindt research door Unilever niet plaats in Rotterdam, van waaruit de aanvragen worden ingediend, maar in Vlaardingen, eveneens Zuid-Holland. De andere grote aanvrager in Zuid-Holland is Nutricia uit Zoetermeer. Limburg is voor wat betreft aanvragen goed vertegenwoordigd, dankzij DSM en in mindere mate CFS Weert. Tabel 1.3 laat de grootste Nederlandse octrooiaanvragers in de sector Voeding zien met de aanvragen gesplitst in indieningsjaar. Tabel 1.4 toont de grootste aanvragers per categorie (groot, mkb, kennisinstelling). Tabel 1.3 Nederlandse aanvragers topsector Voeding Aanvrager Gemeente Tot. 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 Unilever Rotterdam (ZH) 699 48 53 58 70 80 95 84 70 84 57 DSM NV Heerlen (LB) 324 11 20 25 34 19 33 37 43 60 42 Koninklijke Friesland Campina Zaltbommel (GL) 156 10 11 14 9 14 21 16 25 19 17 Nutricia NV Zoetermeer (ZH) 141 9 9 12 11 11 17 20 12 23 17 Marel Food Systems Boxmeer (NB) 62 12 4 11 5 3 7 7 4 4 5 TNO Delft (ZH) 54 3 5 9 7 10 9 4 3 2 2 Loders Croklaan BV Zaanstad (NH) 43 6 4 7 6 4 2 5 2 7 Quest Int Het Gooi (NH) 39 7 4 2 6 3 8 5 3 1 Cerestar Holding BV Terneuzen (ZL) 36 5 6 1 8 13 3 Wageningen UR Wageningen (GL) 35 6 6 3 1 8 4 3 2 2 Purac Biochem BV Gorinchem (ZH) 34 1 6 2 3 6 2 5 7 2 Avebe NV Veendam (Gr) 30 7 1 3 3 3 1 2 5 4 1 Csm Nederland BV Diemen (NH) 27 5 1 2 9 1 4 4 1 Cfs BV Weert (LB) 25 5 3 5 4 6 1 1 Lipid Nutrition BV Zaanstad (NH) 20 2 1 1 1 14 1 Meyn Food Proc Technology BV Oostzaan (NH) 17 4 2 4 1 2 1 3 Nizo Food Research Ede (GL) 17 1 2 4 1 1 1 2 5 Sara Lee/De NV Utrecht (UT) 14 3 1 2 1 3 3 1 Topinstituut Food & Nutrition Wageningen (GL) 13 1 1 4 1 3 3 Pagina 16 van 129

Tabel 1.4 Grootste Nederlandse aanvragers per categorie Groot bedrijf MKB (> 250 mdw.) (max. 250 mdw.) Kennisinstelling 1 Unilever Lipid Nutrition TNO 2 DSM NIZO food research Wageningen UR 3 Kon. Friesland Campina CSK food Topinstituut Food & Nutrition enrichment 4 Nutricia Systemate group Universiteit en UMC utrecht 5 Marel Food systems Bakery technology Universiteit en LUMC Leiden 6 Loders Croklaan Trouw International Universiteit Maastricht 7 Quest Int. Brunob II B.V. Universiteit en AMC Amsterdam (overname Givaudin [CH]) 8 Cerestar Phares pharm TU Delft (overname Cargill [US]) 9 Purac biochem Biovelop Int. Erasmus MC Rotterdam 10 Avebe Dr. Rath health programs Universiteit Groningen Pagina 17 van 129

1.2.4 Voorbeelden van octrooipublicaties in de sector Voeding NL 1021232 Aanvrager Friesland brands BV Bij het EOB ingediend onder nr. EP 1388291 Pagina 18 van 129

2 Tuinbouw 2.1 Inleiding Tuinbouw is één van de economische topsectoren waarin Nederland goed scoort in innovatieve activiteiten. Dat blijkt uit de aantallen octrooiaanvragen. Na de VS, Duitsland en Japan is Nederland het vierde land in de wereld. Binnen de topsector Tuinbouw worden twee gebieden onderscheiden: 1) techniek; 2) veredeling/nieuw planten; Het gebied techniek omvat alle mogelijke hulpmiddelen die gebruikt worden bij het kweken of telen van groenten, vruchten, bloemen etc. snoeigereedschappen, irrigatievoorzieningen, kweekbakken en verlichting zijn hier enkele voorbeelden van. Ook technieken voor klimaatbeheersing die specifiek voor de tuinbouw zijn bedoeld (kassen) vallen hieronder. Nederland heeft hierin een aandeel van 8% van de octrooiaanvragen in de wereld. Verdeling/nieuw planten is het gebied waarop de zaadveredelingsbedrijven actief zijn. Het betreft processen voor het modificeren van genotypen, of fenotypen, en plantreproductie door weefselkweektechnieken. Naast octrooirecht is in de tuinbouw, in het deelgebied veredeling, kwekersrecht van belang. Waar het bij octrooirecht gaat om de bescherming van een nieuw, inventief en industriëel toepasbare werkwijze, of product om tot een nieuw plantenras te komen, gaat het bij kwekersrecht juist om de bescherming van het plantenras zelf, wat nieuw, onderscheidend, homogeen en stabiel moet zijn. In 1995 is het communautair Bureau voor het Kwekersrecht van start gegaan, waar kwekersrecht voor de gehele Europese Unie voor nieuwe plantenrassen kan worden aangevraagd. Van 1995 t/m 2010 zijn daar bijna 39.000 aanvragen voor kwekersrecht ingediend, waarvan ongeveer een derde afkomstig is uit Nederland. In octrooiaanvragen heeft Nederland op het gebied van veredeling een aandeel van 14% in de EU, ten opzichte van de hele wereld is dat 4,5%. Op basis van de International Patent Classification (IPC), eventueel aangevuld met termen uit de titel of beschrijving van de octrooiaanvraag, kunnen octrooiaanvragen die betrekking hebben op de topsector Tuinbouw worden geselecteerd, en ingedeeld naar de deelgebieden techniek en veredeling. De gebruikte IPC-codes zijn opgenomen in bijlage III. Pagina 19 van 129

2.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 2.2.1 Wereld De octrooipositie van Nederland is in kaart gebracht op basis van het aantal octrooiaanvragen bij het WIPO en/of EOB in de periode 1999 tot en met 2008 4, en voor de twee hierboven genoemde gebieden. In beide deelgebieden waarin de tuinbouw is ingedeeld (techniek en veredeling), is vanuit de Verenigde Staten het grootst aantal octrooiaanvragen ingediend. Vooral in veredeling heeft de VS zeer veel aanvragen, ruim vier maal zoveel als de nummer twee Duitsland. Nederland bezet in de techniek de vierdeplaats, in de veredeling is Nederland vijfde (tabel 2.1). Tabel 2.1 Aantal octrooiaanvragen per land in de sector Tuinbouw, 1999 t/m 2008 5 Land van herkomst Techniek Veredeling/ nieuwe planten Verenigde Staten 857 (1) 1830 (1) Duitsland 497 (2) 455 (2) Japan 483 (3) 420 (3) Nederland 346 (4) 193 (5) Frankrijk 284 (5) 170 (7) Verenigd Koninkrijk 193 (7) 196 (4) Australië 177 (8) 177 (6) Canada 120 (11) 152 (10) Italië 215 (6) 31 (14) Zwitserland 80 (13) 166 (8) Zuid-Korea 156 (9) 76 (13) Israel 127 (10) 99 (11) België 42 (15) 157 (9) China 77 (14) 83 (12) Finland 105 (12) 13 (15) Overig 632 414 Het aantal octrooiaanvragen dat vanuit de gehele wereld is ingediend voor wat betreft techniek, is in tien jaar tijd met bijna 50% gestegen van 350 in 1999 tot zo n 500 in 2008. Dat is vergelijkbaar met de trend die voor alle technologiegebieden tezamen geldt. In de plantenveredeling daarentegen is het jaarlijks aantal octrooiaanvragen flink gedaald, van 600 in 1999 tot iets boven 300 in 2006, waarna 2007 weer een licht herstel liet zien (figuur 2.1). Deze daling is een gevolg van de aanscherping van de regelgeving voor octrooien op DNA-sequencing. De Verenigde Staten hebben in beide gebieden van de tuinbouw het grootste aandeel. In techniek ongeveer 20% van het totaal aantal aanvragen, in veredeling zelfs ruim 40%. Duitsland en Japan zijn in beide gebieden respectievelijk tweede en derde. 4 Tellingen van na 2008 zijn niet zinvol gezien de geheimhoudingsperiode van minimaal 18 maanden na indiening van octrooiaanvragen (zie bijlage IV) 5 In de tabel staat tussen haakjes de plaats op de ranglijst op basis van het aantal octrooiaanvragen. Pagina 20 van 129

Nederland doet het heel goed met een aandeel van 8% in techniek, dat is een vierde plaats wereldwijd. In de veredeling is dat met 4,5% een vijfde plaats (figuur 2.2). 600 Aantallen octrooiaanvragen tuinbouw 500 400 300 Techniek Veredeling 200 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 2.1 Ontwikkeling van het jaarlijks aantal octrooiaanvragen in de deelgebieden van de sector Tuinbouw Aantallen octrooiaanvragen tuinbouw 40% 30% Techniek Veredeling 20% 10% 0% US DE JP NL FR GB AU CA IT CH KR IL ES CN FI Figuur 2.2 Aandeel van een aantal landen in de deelgebieden van de tuinbouw 2.2.2 Europa De sterkte van Nederland op het gebied van tuinbouw blijkt des te meer wanneer de aantallen octrooiaanvragen worden gerelateerd naar inwoneraantal. Voor de 27 EU landen is voor de gehele sector Tuinbouw, de deelgebieden techniek en veredeling tezamen, het aantal octrooiaanvragen berekend per miljoen inwoners. Voor de gehele Europese Unie komt dat voor de periode van 1999 t/m 2008 uit op minder dan 1 aanvraag per miljoen inwoners. Voor Nederland is dat ongeveer vier keer zo veel. Er worden vanuit Nederland jaarlijks gemiddeld tussen 3 en 4 octrooien per miljoen inwoners aangevraagd (zie figuur 2.3). Pagina 21 van 129

4 Octrooiaanvragen per mln inwoners 3 Nederland 2 1 EU27 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 2.3 Ontwikkeling in octrooiaanvragen voor de EU27 en Nederland Buiten de EU, maar wel binnen Europa, doet ook Zwitserland het opmerkelijk goed. Voornamelijk in de veredeling, waarin wereldwijd een achtste plaats wordt ingenomen, is Zwitserland sterk. Gerelateerd aan het aantal inwoners staat Zwitserland op hetzelfde niveau als Nederland. Figuur 2.4 toont de meest succesvolle EU landen plus Zwitserland. De figuur toont het gemiddelde van het aantal octrooiaanvragen per jaar per miljoen inwoners over de periode 1999 t/m 2008. Naast Nederland en Zwitserland met beide 3,4 aanvraag per miljoen inwoners, zijn het Denemarken, Finland en België die relatief hoog scoren. Octrooiaanvragen per mln inwoners 4 3 2 1 0 NL DK FI BE DE AT SE FR GB IT ES CH Figuur 2.4 Gemiddeld aantal octrooiaanvragen per miljoen inwoners per jaar, over de periode 1999 t/m 2008 2.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers In vergelijking tot andere topgebieden zijn in de tuinbouw veel mkb ers actief. Dat is ook in aantallen octrooiaanvragen terug te vinden. Binnen de tuinbouw zijn tussen de twee verschillende deelgebieden (Veredeling en Techniek) ook nog flinke verschillen waarneembaar. Veredeling In deelgebied Veredeling zijn 51 verschillende Nederlandse aanvragers betrokken bij 195 octrooiaanvragen. Bijna de helft van die aanvragen is ingediend door een groot bedrijf (> 250 medewerkers), 22% door mkb ers en 28% door kennisinstellingen. Pagina 22 van 129

Particulieren zijn als aanvrager actief in slechts 2% van de aanvragen. Tabel 2.2 laat de verdeling zien over de verschillende groepen van aanvragers. Tabel 2.2 Octrooiaanvragers in de sector Tuinbouw (Veredeling) per categorie aanvrager Type aanvrager Aantal aanvragen Verschillende aanvragers Percentage van totaal Bedrijf groot (>250 mdw.) 195 51 48% MKB (tot 250 mdw.) 43 24 22% Kennisinstellingen 55 10 28% Particulieren 3 3 2% Totaal 195 51 De grootste aanvrager overall in deelgebied veredeling is de Wageningen Universiteit (WUR) (zie tabel 2.3). Ook de universiteiten van Leiden en Utrecht zijn actief alsmede STW en TNO. Verder wordt de lijst gedomineerd door gespecialiseerde zaadveredelingsbedrijven. Zowel nationale als internationale bedrijven met vestigingen in Nederland. De vestigingsplaatsen van deze bedrijven concentreren zich in Zuid-Holland (Westland), Noord-Holland (Enkhuizen) en Gelderland (Wageningen). Rijk Zwaan Zaadteelt en zaadhandel is de grootste aanvrager buiten de kennisinstellingen, gevolgd door De Ruiter Seeds. Tabel 2.4 toont per categorie de grootste aanvragers. Tabel 2.3 Nederlandse aanvragers met aantallen aanvragen in deelgebied Veredeling Aanvrager Gemeente Tot. 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 Wageningen UR Wageningen (GL) 35 9 3 2 6 4 3 2 6 Rijk Zwaan Zaadteelt En Zaadhandel Westland (ZH) 19 2 1 5 4 2 5 De Ruiter Seeds Lansingerland (ZH) 15 2 4 4 2 3 Unilever Rotterdam (ZH) 12 4 1 3 4 Keygene NV Wageningen (GL) 10 2 1 2 1 1 3 Enza Zaden - Enkhuizer Enkhuizen (NH) 9 1 1 2 1 2 2 Zaadhandel Avebe NV Veendam (GR) 8 3 1 2 1 1 Syngenta Westland (ZH) 7 1 3 3 Advanta Seeds Kapelle (ZL) 5 2 1 1 1 Bejo Zaden BV Harenkarspel (NH) 5 1 1 1 1 1 Expressive Res BV Wageningen (GL) 5 1 2 1 1 STW Utrecht (UT) 5 2 1 1 1 Monsanto Co Lansingerland (ZH) 4 3 1 Nunhems BV Leudal (LB) 4 1 1 1 1 Universiteit Leiden Leiden (ZH) 4 2 1 1 Crucell Holland BV Leiden (ZH) 3 1 2 Heineken Tech Services Zoeterwoude (ZH) 3 3 TNO Delft (ZH) 3 1 1 1 Universiteit Utrecht Utrecht (UT) 3 1 1 1 Pagina 23 van 129

Tabel 2.4 Grootste Nederlandse aanvragers in het deelgebied Veredeling per categorie Groot bedrijf (> 250 mdw.) MKB (max. 250 mdw.) Kennisinstelling 1 Rijk Zwaan Zaadteelt En Keygene NV Wageningen UR Zaadhandel 2 De Ruiter Seeds Advanta Seeds STW 3 Unilever Expressive Research BV Universiteit Leiden 4 Enza Zaden - Enkhuizer Zaadhandel TNO 5 Avebe NV Universiteit Utrecht Techniek In tabel 2.5 is de verdeling van octrooiaanvragen over de verschillende categorieën aanvragers te zien voor deelgebied Techniek. Maar liefst twee derde van de aanvragen zijn ingediend door mkb ers. Daarnaast wordt 15% ingediend door particulieren. Hierbij moet worden opgemerkt dat een deel van die particulieren mogelijk ook mkb er zijn, maar dat is uit de naam zoals die bij de octrooiaanvragen is geregistreerd niet op te maken. Grote bedrijven zijn in slechts 8% van de aanvragen betrokken, en kennisinstellingen hebben 15% van de aanvragen. Tabel 2.5 Octrooiaanvragers in de sector Tuinbouw (Techniek) per categorie aanvrager Type aanvrager Aantal aanvragen Verschillende aanvragers Percentage van totaal Bedrijf groot (>250 mdw.) 30 18 8% MKB (tot 250 mdw.) 242 161 67% Kennisinstellingen 37 12 10% Particulieren 56 56 15% Totaal 242 365 Koploper is een bedrijf uit s Gravendeel, Visser group, dat machines ontwikkelt voor de mechanisering van glastuinbouwbedrijven. Daarnaast staan in de lijst veel bedrijven uit de regio s waar van oudsher (glas)tuinbouw voorkomt. Goed vertegenwoordigd zijn bedrijven uit de gemeentes Westland, Lansingerland en Pijnacker-Nootdorp in Zuid-Holland, en in mindere mate uit Gelderland, Utrecht en Noord-Holland (tabel 2.2). Van de kennisinstellingen zijn het TNO en de Wageningen Universiteit die hoog in de lijst staan, en van de grote bedrijven is het Philips dat met 10 aanvragen op de vierde plek staat. (tabel 2.6). In tabel 7 zijn de grootste aanvragers in deelgebied Techniek opgenomen per categorie aanvrager. Pagina 24 van 129

Tabel 2.6 Nederlandse aanvragers met aantallen aanvragen in deelgebied techniek Aanvrager Gemeente Tot. 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 Visser group s Binnenmaas Gravendeel (ZH) 17 4 1 1 2 3 1 3 1 1 TNO Delft (ZH) 16 1 3 1 3 3 5 W M Systems BV Lansingerland (ZH) 11 1 2 2 1 3 2 Koninklijke Philips Electronics NV Eindhoven (NB) 10 1 4 2 3 Hortilux Schreder BV Westland (ZH) 8 1 3 1 2 1 Frans Van Zaal Totaal Techniek Uithoorn (NH) 8 1 1 3 1 1 1 Wageningen Wageningen Universiteit WUR (GL) 8 1 1 1 2 1 1 1 Bruygom Constructie en Apparaten Zaltbommel (GL) 5 3 2 E Van Zanten Holding BV Westland (ZH) 4 2 2 Klimrek I E BV Pijnacker- Nootdorp (ZH) 4 2 2 Modiform BV Leusden (UT) 4 1 1 1 1 Excellent Glastuinbouwsyst. Westland (ZH) 3 1 1 1 Grow Foil BV Rhenen (GL) 3 3 Iso Groep Machinebouw BV Zaltbommel (GL) 3 1 1 1 Koppert BV Lansingerland (Z-H) 3 1 1 1 Priva Holding BV Westland (ZH) 3 1 2 Unilever Rotterdam (ZH) 3 1 2 v.d. Valk Systemen Westland (ZH) 3 1 1 1 Tabel 2.7 Grootste Nederlandse aanvragers in het deelgebied techniek per categorie Groot bedrijf (> 250 mdw.) MKB (max. 250 mdw.) Kennisinstelling 1 Koninklijke Philips Electronics NV Visser group s Gravendeel TNO 2 Koppert BV W M Systems BV Wageningen UR 3 Priva Holding BV Hortilux Schreder BV 4 Unilever Frans Van Zaal Totaal Techniek Pagina 25 van 129

2.2.4 Voorbeelden van octrooipublicaties in de sector Tuinbouw EP1621069 van Hortilux Schréder BV in Monster (Westland) WO2010057960 van Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel B.V. de Lier (Westland) Pagina 26 van 129

Pagina 27 van 129

Pagina 28 van 129

3 High tech 3.1 Inleiding High tech is één van de negen economische topsectoren in Nederland. Met name dankzij Philips (elektrotechniek) bezet Nederland een goede (zesde) positie in deze sector (Tabel 1). Wereldwijd groeit de sector sterker dan gemiddeld. Aziatische landen, met name China en Zuid-Korea zijn enorm in opkomst. Had Nederland in 1999 nog ruim tien keer zo veel elektronica aanvragen als China, in 2008 heeft China het dubbele aantal van Nederland. In dit hoofdstuk wordt een analyse gedaan van de octrooipositie van Nederland, waarbij wordt gekeken naar de relatieve sterkte van Nederland ten opzichte van Europa en de wereld, en naar de sterkte van de sector ten opzichte van de totale technologie. Werktuigbouw, elektrotechniek en instrumenten zijn de drie deelgebieden waarin high tech is onderverdeeld, en waarvoor afzonderlijke analyses zijn gedaan van octrooiaanvragen. Voor de selectie van octrooiaanvragen is gebruik gemaakt van de International Patent Classification op basis waarvan octrooiaanvragen in technologievelden kunnen worden ingedeeld. Door het Fraunhofer instituut is in samenwerking met het Frans Nationaal octrooibureau de indeling in drie deelgebieden van de sector High tech gemaakt, waarvan in dit onderzoek gebruik is gemaakt. De IPC-codes die bij deze indeling van belang zijn, zijn opgenomen in bijlage III. In elektrotechniek bezet Nederland een zesde positie op de ranglijst van aantal octrooiaanvragen in de periode 1999 t/m 2008, en heeft daarmee een aandeel van 4,1%. In deelgebied instrumenten is dat een zevende positie met een aandeel van 3,5%. In werktuigbouw moet Nederland het met wat minder doen, een aandeel van 2,3% zet Nederland op een negende positie. Philips is in alle drie deelgebieden de grootste Nederlandse aanvrager. In Nederland zijn ook buitenlandse bedrijven actief die vanuit Nederland octrooiaanvragen indienen. Mitsubishi, Hitachi en Schlumberger zijn hier voorbeelden van. Pagina 29 van 129

3.2 Nederlandse octrooiaanvragen in internationaal perspectief 3.2.1 Wereld De octrooipositie van Nederland in de drie gebieden in de sector is in kaart gebracht op basis van het aantal octrooiaanvragen bij het WIPO en/of EOB in de periode 1999 tot en met 2008 6. In de sector High tech worden enorm veel octrooiaanvragen ingediend. Vanuit Nederland zijn in de periode 1999 t/m 2008 meer dan 25000 aanvragen ingediend in deelgebied elektrotechniek. Vanuit de Verenigde Staten zijn dat er zelf meer dan 200.000 (tabel 3.1). Tabel 3.1 Aantal octrooiaanvragen per land in de sector High tech, 1999 t/m 2008 Electrotechniek Instrumenten Werktuigbouw Verenigde Staten 217473 (1) 167101(1) 123234 (1) Japan 147003 (2) 79623 (2) 91056 (3) Duitsland 69899 (3) 56627 (3) 118255 (2) Frankrijk 35955 (4) 19778 (5) 33928 (4) Groot-Brittannië 25007 (7) 21116 (4) 20641 (6) Nederland 25323 (6) 14601 (7) 11358 (9) Zuid-Korea 34646 (5) 9768 (8) 10295 (10) Zweden 15916 (9) 8159 (11) 11840 (8) Zwitserland 10665 (12) 16417 (6) 17387 (7) Italië 8451 (13) 8508 (10) 22020 (5) Canada 14417 (10) 8811 (9) 7942 (11) China 19564 (8) 4319 (12) 5945 (13) Finland 13365 (11) 3082 (14) 5244 (14) Australië 5219 (14) 8159 (12) 6507 (12) In de elektrotechniek en instrumenten is de VS met afstand de grootste aanvrager gevolgd door Japan en Duitsland. In de werktuigbouw ontlopen deze drie landen elkaar niet zo veel. De VS is nog net eerste, gevolgd door Duitsland en iets daar achter Japan. Nederland is gemiddeld over de drie gebieden het zesde land. Figuur 3.1 toont het aandeel van de top7 landen in de drie deelgebieden elektrotechniek, instrumenten en werktuigbouw. Links de verdeling van de deelgebieden over de zeven landen, rechts de verdeling van de zeven landen over de deelgebieden. Van de drie deelgebieden heeft de VS in instrumenten het grootste aandeel. Dat geldt ook voor Groot Brittannië. Japan, Nederland en Zuid-Korea zijn het meest actief in elektrotechniek en Duitsland en Frankrijk doen het meest in werktuigbouw (zie figuur 3.1). 6 Tellingen van na 2008 zijn niet zinvol gezien de geheimhoudingsperiode van minimaal 18 maanden na indiening van octrooiaanvragen (zie bijlage IV) Pagina 30 van 129

40% 30% VS JP DE FR GB NL KR 40% 30% Elektrotechniek Instrumenten Werktuigbo uw 20% 20% 10% 10% 0% Elektrotechniek Instrumenten Werktuigbouw 0% VS JP DE FR GB NL KR Figuur 3.1 Verdeling top7 landen over de deelgebieden High tech In de drie deelgebieden van high tech is een vergelijkbare groeitrend zichtbaar (Figuur 3.2). Na een aanvankelijke groei in 2000 vindt een lichte teruggang of afname in de groei plaats. Vanaf 2003 is de jaarlijkse groei weer terug. Het groeipercentage over de periode 1999 t/m 2007 bedraagt zo n 30 tot 40 procent. De daling in 2008 heeft mogelijk voor een deel te maken met het feit dat nog niet alle aanvragen uit dat jaar zijn gepubliceerd op het moment van het onderzoek waardoor deze nog niet meegeteld zijn. Hightech aantallen Aantal aanvragen 70000 60000 50000 40000 Elektrotechniek Werktuigbo uw Instrumenten 30000 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 3.2 Ontwikkeling in octrooiaanvragen per deelgebied van de sector High tech. Met name Aziatische landen zijn verantwoordelijk voor de groei in de afgelopen jaren. In het deelgebied elektrotechniek had China in 1999 nog nauwelijks octrooiaanvragen, in 2008 zijn dat er bijna 5000, waarmee het Nederland ruimschoots heeft overtroffen. Zuid-Korea groeit van 1000 aanvragen in 1999 tot eveneens 5000 in 2008. Nederland groeit nog tot 2001, daarna blijft het jaarlijks aantal octrooiaanvragen een paar jaar stabiel maar vanaf 2005 neemt het aantal aanvragen weer licht af (figuur 3.3). Ook in instrumenten en werktuigbouw laten China en Zuid-Korea een enorme groei zien. Nederland groeit in instrumenten ook nog flink. Een verdubbeling van het aantal aanvragen in 10 jaar tijd zorgt ervoor dat Nederland nog ruim voor blijft op China en Zuid-Korea. In werktuigbouw groeit Nederland licht (figuur 3.4 en 3.5). Pagina 31 van 129

Elektrotechniek 5000 4000 3000 Nederland Z-Korea 2000 1000 China 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 3.3 sterke groeiers elektrotechniek t.o.v. Nederland 2000 Instrumenten 1500 1000 Nederland Z-Korea 500 China 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 3.4 sterke groeiers instrumenten t.o.v. Nederland Werktuigbouw 1500 1000 Nederland Z-Korea 500 China 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 3.5 sterke groeiers werktuigbouw t.o.v. Nederland 3.2.2 Europa Als alle octrooiaanvragen in de gehele sector High tech worden geteld, is Nederland binnen de Europese Unie het vierde land na Duitsland, Frankrijk en Groot Brittannië. Wanneer echter het aantal aanvragen per miljoen inwoners wordt berekend voor de landen van de EU, ziet de ranglijst er heel anders uit. Dan blijken Finland en Zweden het heel goed te doen, en is Nederland zelfs nog voor Duitsland te vinden (Figuur 3.6). In de figuur is ook Zwitserland als niet-eu land opgenomen, wat met een aantal van 159 aanvragen per miljoen inwoners net boven Oostenrijk uitkomt. Pagina 32 van 129

400 Octrooiaanvragen per mln inwoners 300 200 100 0 FI SE NL DE DK AT FR BE GB IT CH Figuur 3.6 Gemiddeld aantal octrooiaanvragen per miljoen inwoners per jaar, over de periode 1999 t/m 2008. Het gemiddeld aantal aanvragen per miljoen inwoners voor de gehele Europese Unie ligt rond de 100 en vertoont vrijwel geen groei in de periode 1999 t/m 2008. Figuur 3.7 laat zien dat dit aantal voor Finland en Zweden de laatste jaren rond de 400 ligt. Nederland en Duitsland volgen met rond de 300 aanvragen per miljoen inwoners. In de grafiek is bovendien te zien dat Finland en Zweden de laatste paar jaren het hardst groeien. Nederland groeit sinds 2003 niet, terwijl Duitsland in die periode een lichte groei vertoont. Octrooiaanvragen per mln inwoners 400 300 Zweden Finland Nederland 200 Duitsland 100 EU27 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 3.7 Ontwikkeling in octrooiaanvragen voor de EU27, en enkele sterke landen 3.2.3 Nederlandse octrooiaanvragers Van de drie deelgebieden in de high tech is in deze paragraaf de trend van aantallen Nederlandse octrooiaanvragen vergeleken met die uit de hele wereld voor de jaren 1999 t/m 2008, gevolgd door de top 10 van Nederlandse aanvragers. Hierbij moet worden opgemerkt dat de verschillende gebieden in de high tech afzonderlijk zijn bekeken. Daardoor kan een octrooiaanvraag in meerdere gebieden zijn meegeteld als het onderwerp van de aanvraag op basis van de IPC-klassen waarin deze is ingedeeld, daartoe aanleiding geeft. Wereldwijd laat Elektrotechniek over de gehele periode van 1999 t/m 2008 afgezonderd van een lichte teruggang in 2001 en 2002 een groei zien van zo n 40%. Voor aanvragen vanuit Nederland geldt dat het aantal per jaar groeit tot in 2002, Pagina 33 van 129