Ontwerpbegroting 2010 GGD Hart voor Brabant

Ontwerpbegroting 2010 GGD Hart voor Brabant

Inhoudsopgave 1. Inleiding... 4 2. Beleidsthema s... 6 3. Programma s... 8 3.1 Zicht op gezondheid... 12 3.2 Jeugd, gezin en school... 28 3.3 Leefstijl... 58 3.4 Infectieziektebestrijding... 90 3.5 Geestelijke gezondheidszorg en crisisaanpak... 112 3.6. Gemeente en GGD... 138 4. Financiën...142

1. Inleiding In dit stuk vindt u de begroting 2010, passend binnen de door het Algemeen Bestuur van de GGD vastgestelde Voorjaarsnota 2009. De begroting past verder binnen de besluiten van het Algemeen Bestuur (eind 2006) over de (omvang van de) GGD-activiteiten en de inwonersbijdrage van de gemeenten, de zgn. herijking. Deze herijking heeft geleid tot een scherpere afbakening tussen het basispakket (betaald uit de inwonersbijdrage) en de plustaken. Alle gemeenten betalen nu een gelijke bijdrage voor dezelfde wettelijke taken. Dit leidt tot het volgende overzicht: financieel Midden- regio Brabant- Brabant s-hertogenbosch Noordoost Bijdrage per inwoner 2009 14,11 15,10 14,23 Bijdrage per inwoner 2010 14,95 15,96 15,07 De bijdrage voor 2010 is verhoogd met een tijdelijke bijdrage voor de invoering van het elektronisch kinddossier, zie verder blz. 142. De uitleg voor het verschil in de (regionale) bijdragen staat op blz. 142. leeswijzer Na deze inleiding vindt u in hoofdstuk 2 eerst een schets van de beleidsthema s in de publieke gezondheidszorg, met daarna in hoofdstuk 3 de GGD-programma s. Hoofdstuk 4 sluit deze begroting dan af met de financiële aspecten. We hebben de gemeente tijdig betrokken bij de voorbereiding van deze begroting. Via raad of college heeft zij haar opmerkingen kunnen doorgeven aan ons bestuur De wet verplicht ons om deze begroting vast te stellen vóór 1 juli 2009. Het beoogd resultaat: een begroting 2010 met programma s die gericht zijn op de gezondheid van alle inwoners van onze gemeenten. s-hertogenbosch, 23 april 2009, het Dagelijks Bestuur van de GGD Hart voor Brabant, J. Wassenaar, F. Ronnes, secretaris voorzitter Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 4 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 5 van 151

2. Beleidsthema s gemeenten zijn tevreden Ontwikkelingen bij de gemeenten Tevredenheid Uit het tevredenheidsonderzoek bij gemeenten (eind 2008) bleek dat wethouders en ambtenaren tevreden waren over de GGD Hart voor Brabant; niemand was ontevreden. Er waren minder verbeterpunten dan in het onderzoek uit 2006 én ze waren minder kritisch. De ontevredenheid over de informatievoorziening daalde flink: van 36% naar 9%. En bijna alle gemeenten herkennen de kernwaarden van de GGD: betrouwbaar, alert en klantgericht. In 2010 doen we weer een nieuw onderzoek, ook bij de (dan nieuwe) raadsleden. jeugd en CJG: steeds centraler Lokale accenten in het basispakket Elk jaar kiest elk college welke accenten hij wil in het basispakket van de GGD. Het overzicht over 2009 geeft het volgende beeld: - Gemeenten zetten iets meer accenten bij de netwerken en zorg(advies)teams. De spreekuren door de verpleegkundige blijven een aanzienlijk deel van de keuzes, hier en daar al in een Centrum voor jeugd en gezin (CJG). - Rond gezondheidsbevordering maken de gemeenten vooral een keuze voor voeding/overgewicht, activiteiten naar aanleiding van het project Gezonde en Veilige School en het grote alcoholproject 16- (in Brabant-Noord). aandacht voor ouderen en SEGV Nieuwe Wet publieke gezondheid In 2008 trad de Wet publieke gezondheid (Wpg) in werking. Deze wet vervangt de Wet collectieve preventie volksgezondheid, de Infectieziektewet en de Quarantainewet en bestaat voor een groot deel uit die wetten. Het rijk heeft hiervoor gekozen vanwege de samenhang in de infectieziektebestrijding en de daarbij horende verplichtingen en bevoegdheden. Bij de bespreking van de nieuwe wet heeft de politiek uitdrukkelijke aandacht gevraagd voor ouderen en voor sociaaleconomische gezondheidsverschillen (SEGV). In de wet staat nu ook een artikel over ouderengezondheidszorg. Dit is dus een nieuwe verplichting voor gemeenten, vergelijkbaar met het artikel over de jeugdgezondheidszorg (JGZ), die het rijk nog moet uitwerken, o.a. financieel. Naar aanleiding van de bepalingen in de nieuwe wet oriënteren we ons op de wenselijkheid van een deelprogramma ouderen en nemen SEGV als thema mee in alle programma s. We hebben geen plannen om het individuele zorgdeel voor ouderen in ons pakket op te nemen, maar willen de gemeenten wel advies geven, bijvoorbeeld op basis van de ouderenmonitor. Daarnaast blijven we (preventieve) producten aanbieden zoals rond valpreventie, eenzaamheid en mantelzorg. Ook in de nieuwe wet blijft de GGD de eerst aangewezen organisatie van de Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 6 van 151

GGD: keuze ligt voor de hand gemeenten voor de uitvoering van de publieke gezondheid. Ook andere organisaties dan de GGD mogen de jeugdgezondheidszorg uitvoeren, al stelt de wetgever dat het voor de hand ligt om eerst naar de GGD te kijken; het college van B&W maakt de uiteindelijke keuze. Kiest de gemeente niet voor de GGD maar voor een externe partij, dan is dat uitbesteding, die mogelijk valt onder de Europese aanbestedingsplicht. Nog enkele punten uit de nieuwe wet: - De meldingsplicht van een aantal ziekten geldt nu ook voor de laboratoria en voor de arts, die nu ook gevallen van besmettelijke infectieziekten aan de GGD moet melden waarbij hij geen verklaring kan vinden. - De arts moet voortaan ook een ongewoon aantal gevallen melden van een infectieziekte die een gevaar vormt voor de volksgezondheid. - De verplichte afstemming door B&W met de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen (GHOR). - De verplichte digitale opslag van JGZ-gegevens (elektronisch kinddossier). gemeenten vragen meer Extra taken Door de herijking zijn de taken van de GGD teruggebracht tot het wettelijk minimum, gebaseerd op een budget (2005) voor de feitelijke inzet en formatie. Sinds die tijd kwamen er vragen en taken bij, onder andere door de Centra voor jeugd en gezin en de verwijsindex risicojongeren. Het aantal taken wordt nu groter dan het herijkte basispakket mogelijk maakt: de inwonersbijdrage en de capaciteit zijn hiervoor niet toereikend. Het gaat hierbij om de volgende taken: - de extra taken voor de infectieziektebestrijding. In een afzonderlijke notitie zullen wij hierop terugkomen. - de deelname in de zorg(advies)teams. Deze (mogelijke) taak voor de JGZ zal in de komende tijd duidelijker worden, onder andere na een conferentie over jeugdbeleid en JGZ in 2009. Op dit moment doen we nog geen voorstel voor een aanpassing van de inwonersbijdrage. Zie verder blz. 31. reële kosten, tekort in dekking Elektronisch kinddossier De wet (Wpg) verplicht de gemeenten om vanaf 2009 een EKD in te voeren. De JGZ-organisaties hebben hiervoor, op basis van landelijke normen, een kostenbegroting opgesteld, waarmee wij kunnen instemmen. Hoewel deze begroting reëel is (ook volgens de VNG en een ambtelijke werkgroep), is de geoormerkte rijksbijdrage niet voldoende voor de dekking van de kosten. De minister en de VNG hebben er echter op gewezen dat ook de brede doeluitkering jeugd (onder andere) bestemd is voor de financiering van het EKD. We willen het tekort in de EKD-begroting financieren met een tijdelijke verhoging van de inwonersbijdrage (zie verder blz. 142). Het Algemeen Bestuur heeft hiermee inmiddels ingestemd. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 7 van 151

3. Programma s basis en plus Net als in 2008 zijn onze activiteiten en de inwonersbijdrage gebaseerd op een herijking door een extern bureau die heeft geleid tot bestuursbesluiten daarover. Deze herijking leidde tot een helder onderscheid in: - Het basispakket: de wettelijk verplichte taken uit de Wet publieke gezondheid, bepaald aan de hand van landelijke richtlijnen. Het pakket geldt voor alle gemeenten en wordt betaald uit een bijdrage per inwoner. - De plustaken: de diensten die een gemeente (of een andere klant) afneemt boven/buiten het basispakket. Als alle gemeenten collectief een plustaak willen afnemen, worden de kosten ook deel van de inwonersbijdrage. lokale accenten: niet óf, maar hoe Binnen het basispakket is ook ruimte voor lokale accenten; daarbij gaat het er niet om òf ze worden uitgevoerd, want dat is wettelijk verplicht. Het gaat om het hóe: voor welke doelgroepen, binnen welke thema s en met welke methodes. Over die accenten overlegt de gemeente met de GGD en stelt ze dan vast. Wil een gemeente meer dan het basispakket, dan kan zij kiezen voor plustaken. Innovatie Naast het herijkte pakket is het nodig dat de GGD blijft vernieuwen om zo aan de top van de publieke gezondheidszorg te kunnen meedraaien. Voorbeelden: - het (verder) ontwikkelen van toekomstverkenningen en sociale kaarten; - het aanbieden van algemene websites of websites voor de Centra voor jeugd en gezin. Vaak financieren we deze innovatie uit geld van externe organisaties of vanuit onze eigen reserve. Soms doen we hiervoor een beroep op (plus-)geld van een of meer gemeenten. We zullen in de begroting 2010 een investeringspost opnemen voor (mogelijke) innovatieprojecten in 2010 en latere jaren; dit leidt dus niet tot een hogere inwonersbijdrage. In hoofdstuk 3 staan de GGD-programma s met nieuwe en/of aangepaste activiteiten. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 8 van 151

Leeswijzer Hoofdstuk 3 Indeling activiteiten In dit hoofdstuk staan de activiteiten die de GGD in 2010 zal uitvoeren, in samenhangende programma s. Elk programma begint met een beschrijving van de algemene ontwikkelingen; deze teksten waren ook onderdeel van de Voorjaarsnota 2010. Daarna volgen de themabladen per programma. Na de vaststelling van de voorjaarsnota zijn er nog nieuwe activiteiten bijgekomen; deze staan vermeld aan het eind van de inleiding bij elk programma. Indeling themabladen De eerste bladzijden van elk themablad bevatten gegevens die vooral bestuurlijk relevant zijn: wat is het doel, wat is de (wettelijke) basis, wie zijn de gebruikers, etc. Dit deel is onderverdeeld in: - bijzonderheden: toelichting op een aantal vaste aspecten (zie bij begrippen); - algemene toelichting: een beleidsmatige toelichting voor het hele thema; - toelichting per activiteit: een beleidsmatige toelichting per activiteit voor zover dat nog nodig is. Daarna volgt de inhoud van de activiteiten: wat krijgt de klant bij deze activiteit? Begrippen - Basispakket: dit pakket omvat de wettelijk verplichte taken, bepaald aan de hand van de landelijke richtlijnen. Het pakket geldt voor alle gemeenten en wordt afgerekend via de inwonersbijdrage. - Basispakket lokale accenten: binnen het basispakket zit ruimte voor lokale accenten op de deeltaken jeugdgezondheidszorg, bevorderingstaken en openbare geestelijke gezondheidszorg. Bij die deeltaken gaat het er niet om òf ze worden uitgevoerd, maar om de accenten: welke doelgroepen, welke thema s en/of welke methodieken? Over die accenten overlegt de gemeente jaarlijks met de GGD: de GGD signaleert, de gemeente stelt vast. - Plustaken: willen alle gemeenten samen een breder pakket dan het wettelijke, dan kunnen zij daartoe besluiten. Wil één gemeente meer, dan kan zij kiezen voor het afnemen van plustaken, te betalen buiten de inwonersbijdrage. Ook activiteiten voor andere betalers dan gemeenten behoren tot de plustaken. - Opdrachtgevers: de instellingen die de activiteit ook echt betalen. - Basis: de grondslag waarop de GGD de activiteit uitvoert, bijvoorbeeld een wet, een ministeriele, landelijke richtlijn of convenant. - Gebruikers: de personen of instellingen die de activiteit afnemen/gebruiken. - Effect: het effect op korte of lange termijn van een activiteit. - Kwaliteit: het geheel van eigenschappen en kenmerken van een activiteit, dat van belang is voor het voldoen aan de behoeften. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 9 van 151

Verantwoording prestaties en exploitatie Exploitatie In de jaarrekening leggen wij verantwoording af over de kosten per programma (dus niet de over de kosten van de afzonderlijke thema s), zoals het Dagelijks Bestuur die eind 2009 vaststelt in de Beheersbegroting 2010. Prestaties (zie themabladen) In de donkere kolom onder het jaartal 2010 op elk themablad staan de prestaties waarover wij in de jaarrekening verantwoording afleggen. Soms zijn de aantallen in deze kolom niet vergelijkbaar met die in 2009, omdat de indeling of de eenheid is veranderd. Dan staat er in de kolom 2008 niets of een streepje. De andere (niet gearceerde) cijfers op de themabladen zijn niet taakstellend. Voor zover mogelijk zijn de prestaties geformuleerd in outputtermen: aantallen onderzoeken, inentingen, inspecties, etc. Voor een aantal activiteiten is dat niet mogelijk of zinnig en moeten we volstaan met urenaantallen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 10 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 11 van 151

3.1 Zicht op gezondheid Nieuwe of aangepaste activiteiten Thema Activiteit Gezondheidsmonitors Nieuwsbrief gezondheidsmonitor -- Gezondheidsmonitors Doelgroepsegmentatie uniform Ondersteuning lokaal Pilot integraal gezondheidsbeleid uniform gezondheidsbeleid Sociale kaart Thematische sociale kaarten uniform -- Beleids-/projectmedewerkers plustaak Toelichting - Nieuwsbrief gezondheidsmonitor: deze vervalt vanaf 2009; de info staat voortaan in de reguliere publicaties (o.a. in de digitale Nieuwsflits gemeenten). - Doelgroepsegmentatie: afhankelijk van de ervaringen van de pilot alcohol bij jeugd gaan we meer doelgroepen segmenteren. - Pilot integraal gezondheidsbeleid: in 2009 ontwikkelen we een handboek lokaal gezondheidsbeleid, waarmee we in 2010 in twee gemeenten een pilot doen. We onderzoeken dan of dit handboek een positieve invloed heeft op de nota s gezondheidsbeleid waarmee in 2011 veel gemeenten weer starten. - Thematische sociale kaarten: in 2010 moet de sociale kaart gaan werken waaraan we sinds 2009 samen met de bibliotheken en MEE werken. Er is dan één gezamenlijke sociale kaart in Brabant. Daarnaast werken we in 2009 aan thematische sociale kaarten, zoals rond dementie, WMO, overgewicht en alcohol. Ook gaan we in 2009 sociale kaart gegevens toevoegen aan de gezondheidsdossiers op www.gezondbrabant.nl. In 2010 ontwikkelen we deze sociale kaarten verder en breiden ze mogelijk uit. Ook gemeenten kunnen ons verzoeken om taken op dit vlak uit te voeren - Beleids-/projectmedewerkers: we zullen vaker GGD-medewerkers detacheren, op verzoek van gemeenten. Zij hebben immers regelmatig nieuwe projecten en (tijdelijke) vacatures. Bijvoorbeeld voor het CJG of bij volksgezondheid/zorg. Mits goed ingepland en op beperkte schaal kunnen wij hen daarbij helpen door GGD-medewerkers tijdelijk te detacheren. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 12 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 13 van 151

3.1.1 Gezondheidsmonitors en toekomstverkenningen Afdeling GB Omschrijving Voorzien in informatiebehoefte gemeenten (raad, college, ambtenaren) voor het vraaggericht en evidence-based werken in de publieke gezondheid. Doel - Inzicht in (trends en ontwikkelingen) in de gezondheid van de bevolking en de factoren die daarmee samenhangen. - Een goed gedocumenteerde onderbouwing voor (het advies rond) de prioriteiten in het gezondheidsbeleid. - Het voor de gemeenten mogelijk maken om een goed afgewogen oordeel te geven over de prioriteiten in het gezondheidsbeleid. - De gezondheid en de beleidsontwikkeling tussen de GGD-regio s beter met elkaar vergelijkbaar maken. Basispakket uniform 2009 2010 Gezondheidsmonitor - monitors 2 -- - publicaties -- 2 Regionaal Kompas Volksgezondheid release -- 2 Regionale Volksgezondheidstoekomstverkenning publicatie 1 1 Kernboodschappen voor lokaal beleid publicaties -- -- Verstrekken gezondheidsinformatie aantal 5 5 GGD Gezondheidsatlas website 2 -- Doelgroepsegmentatie aantal -- PM Plustaken Aanvullende modules/vragen gezondheidsmonitors rapporten PM PM Aanvullende steekproeven gezondheidsmonitors publicaties PM PM Thematische beleidsrapportage Wmo publicaties PM PM OGGZ-monitor publicaties PM PM Opstellen onderzoeksplan plan PM PM Uitvoeren onderzoekplan onderzoeken PM PM Exploitatie Totaal kosten 683.800 766.486 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 14 van 151

Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten en overigen (GGD Nederland, provincie, etc.). Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder a en b. Gebruikers Gemeenten en andere regionale en lokale beleidsactoren. Partners GGD en Zeeland en Brabant, Thuiszorg, geestelijke gezondheidszorg, Novadic-Kentron, provincie Noord-Brabant, PON, K2, GGD Nederland, RIVM, Academische werkplaats OGZ, e.a. Effect Voldoen aan informatiebehoefte van gemeenten voor het vraaggericht en evidence-based werken in de publieke gezondheid. Evidence based is het bewust, expliciet en oordeelkundig gebruik maken van het voorhanden zijnde beste bewijs bij het nemen van beslissingen. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Epidemiologie en beleid. Algemene toelichting De wet legt de verantwoordelijkheid voor het lokaal gezondheidsbeleid bij de gemeente; zij moet zorgen voor het verwerven van, op epidemiologische analyse gebaseerd, inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking. Steeds meer gemeenten onderbouwen hun keuzes met cijfers over de gezondheid en factoren die daarmee samenhangen. De GGD verzamelt deze informatie, zodat gemeenten de trends en ontwikkelingen kunnen volgen en kunnen bepalen of er ander beleid nodig is. De regionale VTV brengt kennis en gegevens over volksgezondheid, etc. bijeen, analyseert ze en presenteert ze zo dat ze beter bruikbaar zijn. De gemeente kan zo tot een afgewogen oordeel komen over haar prioriteiten. In 2009 neemt de GGD twee monitors af (volwassenen en ouderen) waarvan in 2010 de analyses zullen plaatsvinden. Hierdoor creëren we in 2010 ruimte om de tweede regionale VTV op te stellen. In het voorjaar van 2011 publiceert de GGD de regionale VTV inclusief de bijbehorende kernboodschappen voor lokaal beleid. De GGD vertaalt de informatiebehoefte van gemeenten zo nodig naar activiteiten, bijv. beleidsrapportage Wmo. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 15 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Gezondheidsmonitor Integraal inzicht in de (ontwikkeling van de) gezondheid van de bevolking (per doelgroep) en de gezondheid beïnvloedende factoren. - Kernbevindingen per gemeente: de belangrijkste indicatoren en de verschillen tussen de gemeente en haar regio. - Adviesgesprek per gemeente: een aanbod voor een gesprek waarin de GGD de belangrijkste bevindingen toelicht en de gemeente desgewenst ondersteunt bij de vertaling hiervan naar het gezondheidsbeleid. Regionaal Kompas Volksgezondheid Op de website www.regionaalkompas.nl staat per gezondheidsthema beschreven: - epidemiologische aspecten van het thema; - landelijk beleid en beleidsopties voor gemeenten; - beste interventies (effectieve en/of aanbevolen); - huidig aanbod interventies in de regio. Het Regionaal Kompas richt zich (vooral) op de thema s die raken aan het lokale gezondheidsbeleid en het rijksbeleid. Regionale Samenvattend rapport inclusief regionale kernboodschappen. Onderbouwing en beschrijving van de belangrijkste conclusies over de gezondheid en de gezondheid beïnvloedende factoren en de betekenis voor het regionaal gezondheidsbeleid. Kernboodschappen voor lokaal beleid Integraal inzicht in de (ontwikkeling van de) gezondheid van de bevolking en de gezondheid beïnvloedende factoren. - Boekje met kernboodschappen voor lokaal beleid: onderbouwing en beschrijving van de belangrijkste conclusies rond de gezondheid en de gezondheid beïnvloedende factoren in de gemeente en de betekenis voor het lokaal gezondheidsbeleid. - Adviesgesprek per gemeente: zie boven. - Presentatie per gemeente: een aanbod voor een presentatie van de lokale kernboodschappen in bijvoorbeeld een raadscommissie. Verstrekken Volksgezondheidstoekomstverkenning gezondheidsinformatie Gemeenten of anderen krijgen antwoord op deelvragen naar aanleiding van databronnen van de gezondheidsmonitors. GGD Gezondheids- Op de website www.ggdgezondheidsatlas.nl staan alle gegevens van de Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 16 van 151

atlas Gezondheidsmonitor Hart voor Brabant (én die van de andere GGD en in Brabant en Zeeland) in een geografisch digitaal informatiesysteem. Zo kunnen de gemeenten en anderen on line over de meest actuele gezondheidsinformatie beschikken. De gebruiker kan zelf tabellen, kaartjes, profielen en grafieken samenstellen van de door hem geselecteerde onderwerpen, gemeente(n) en regio s. Doelgroepsegmentatie In 2009 hebben we samen met onderzoeksbureau Motivaction onderzocht of het mogelijk is om groepen jongeren te onderscheiden (segmenteren) als het gaat om belevingswereld en houding tegenover alcohol. Op basis hiervan gaan we in 2010 (implementatiestrategieën van) specifieke interventies ontwikkelen, toegesneden op de verschillende segmenten jongeren. Afhankelijk van de ervaringen met deze doelgroepsegmentatie en de daaropvolgende interventiestrategieën ontwikkelen we segmentatiemodellen op basis van waardenoriëntatie bij meer doelgroepen en/of andere thema s. De bedoeling is dat deze segmentatiemodellen informatie opleveren waarmee wij als GGD (en uiteraard ook andere partijen) doelgroepenbeleid kunnen ontwikkelen voor gezond gedrag. Plustaken Aanvullende modules/vragen gezondheidsmonitors Gemeenten kunnen de wens hebben om op meer onderwerpen inzicht te krijgen dan de reguliere vragen in de gezondheidsmonitor. Dit vraagt om het toevoegen van aanvullende vragen of modules in een monitor. De producten van de reguliere monitor worden aangevuld met aanvullende conclusies en leiden tot publicaties voor aanvullende onderwerpen. Aanvullende steekproeven gezondheidsmonitors Gemeenten kunnen de wens hebben om op kern-, wijk- of buurtniveau uitspraken te kunnen doen over de onderwerpen in de gezondheidsmonitors. Dit vraagt om aanvullende of uitgebreidere steekproeven per monitor. De producten van de reguliere monitor worden aangevuld met conclusies op kern-, wijk- of buurtniveau en leiden tot publicaties per kern/wijk/buurt. Thematische beleidsrapportage Wmo Gemeenten voorzien van relevante beleidsinformatie uit de beschikbare onderzoeksgegevens rond het Wmo-beleid of andere thema s. OGGZ-monitor Gemeenten zijn onder andere verantwoordelijk voor het signaleren en bestrijden van risicofactoren in de openbare geestelijke gezondheidszorg. Om de doelgroep en de risicofactoren beter in kaart te kunnen brengen onderzoekt de GGD de mogelijkheden om te komen tot een OGGZ-monitor. De ervaringen opgedaan met de pilot in Tilburg in 2008 en de landelijke Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 17 van 151

ontwikkelingen op dit terrein zullen hierbij betrokken worden. Opstellen onderzoeksplan Ondersteuning van opdrachtgever bij het uitwerken van een onderzoeksvraag tot een concreet en haalbaar onderzoeksplan. In overleg met opdrachtgever: - oriëntatie onderzoeksvraag; - interviewen sleutelfiguren; - literatuurstudie; - uitwerken vraagstelling; - formuleren onderzoeksplan. Uitvoeren onderzoeksplan Er zijn meer vormen van onderzoek mogelijk: - Prevalentieonderzoek: onderzoek naar de aard, ernst en omvang van een gezondheidsprobleem. - Onderzoek naar determinanten: onderbouwen van preventieve interventies door inzicht te geven in samenhang tussen gezondheid en de determinanten hiervan. - Evaluatieonderzoek: evaluatieonderzoek van preventieve interventies, beleid en maatregelen. - Advisering en begeleiding: het begeleiden bij en verrichten van eenvoudige analyses voor onderzoeken door gemeenten en derden. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 18 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 19 van 151

3.1.2 Ondersteuning lokaal gezondheidsbeleid Afdeling GB Omschrijving Ondersteunen van gemeenten bij de beleidsvorming en de regie over het gezondheidsbeleid. Stimuleren evidence based werken in de publieke gezondheid door onderzoek. Doel - Ondersteunen van de gemeenten bij het ontwikkelen van hun gezondheidsbeleid. - Ondersteunen en adviseren bij het opstellen van (beleids-)plannen. - Ondersteunen van processen waarin lokale partijen samen beleid moeten ontwikkelen en/of uitvoeren. - Onderhouden van het contact met en voeren van overleg met de gemeente. - Stimuleren van evidence based werken. Basispakket uniform 2009 2010 Ondersteunen thematische beleidsontwikkeling adviezen 10 10 Ondersteunen ketenvorming/netwerkontwikkeling preventie convenanten 9 8 Interventieoverleg/deelname aan lokaal overleg overleggen 240 175 Basispakket lokale accenten Ondersteunen thematische beleidsontwikkeling adviezen PM PM Ondersteunen ketenvorming/netwerkontwikkeling preventie convenanten PM PM Procesbegeleiding thematische beleidsvorming trajecten PM PM Workshopbegeleiding bijeenkomst PM PM Plustaken Ondersteunen nota lokaal gezondheidsbeleid/integraal beleid gemeenten PM PM Voortgangsmeter lokaal gezondheidsbeleid rapportages PM PM Exploitatie Totaal kosten 1.351.820 1.186.643 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 20 van 151

Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten, onderzoeks- en zorginstellingen. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder a en b en artikel 16. Gebruikers Gemeenten en derden. Partners Lokale politiek, relevante lokale stakeholders. Regionaal: gemeenten, zorgaanbieders, zorgvragers, zorgfinanciers, academische werkplaats OGZ Tilburg en overige onderzoeksinstellingen. Landelijk: GGD Nederland, RIVM, universiteiten en andere onderzoeksinstellingen. Effect Gemeenten worden ondersteund bij beleidsvorming en het voeren van de regie over het gezondheidsbeleid. Gemeenten beschikken over een nota lokaal gezondheidsbeleid die politiek en door de lokale partijen gedragen wordt. Er wordt evidence based gewerkt in de publieke gezondheid. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Epidemiologie en beleid. Algemene toelichting Een integrale aanpak van gezondheidsproblemen wordt algemeen beoordeeld als de enige effectieve wijze van aanpak van deze gezondheidsproblemen. De GGD heeft tot taak de gemeenten te ondersteunen bij het ontwikkelen van het gezondheidsbeleid waarvoor zij verantwoordelijk zijn: de gemeenteraad moet iedere vier jaar een nota volksgezondheid vaststellen. Op basis van deze nota zullen lokaal partijen rondom thema s/ketens bij elkaar gebracht moeten worden zodat activiteiten worden ontplooid of activiteiten beter op elkaar worden afgestemd. De gemeente heeft hierin de regie. De GGD kan de gemeente procesmatig ondersteunen bij het uitvoeren van deze regiefunctie. Ter uitvoering van de nota of los daarvan kan dit leiden tot thematische/integrale/programmatische aanpak van gezondheids (gerelateerde) onderwerpen. Hiervoor zijn diverse instrumenten voor integraal beleid en ketenvorming beschikbaar. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 21 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Ondersteunen thematische beleids- ontwikkeling Ondersteunen van gemeenten bij het vertalen van een beleidsprioriteit tot een concreet en haalbaar plan van aanpak door het bieden van deskundigheid en/of vaardigheden om een probleem te verdiepen, doelstellingen te formuleren, oplossingsrichtingen te verkennen en goede oplossingen uit te werken. Onder regie van gemeente: procesbegeleiding, inhoudelijke advisering, gegevensverzameling, penvoering en periodiek overleg. Dit kan alle thema s omvatten van het lokale gezondheidsbeleid. Ondersteunen ketenvorming/ netwerkontwikkeling preventie Integrale en programmatische aanpak van preventie is alleen mogelijk als instellingen adequaat samenwerken. Dit kan ook sectoroverstijgend zijn. Zo zijn er op regionaal niveau samenwerkings- en afstemmingsafspraken met de Geestelijke gezondheidszorg, Novadic-Kentron, MEE, de thuiszorginstellingen, etc. Interventieoverleg/ deelname aan lokaal overleg Naar aanleiding van een principeopdracht: nader overleg over de precieze opdracht, met heldere afspraken over de activiteiten door de GGD. Daarnaast verwachten gemeenten deelname van de GGD aan lokale werken stuurgroepen en aan lokale congressen (over bijvoorbeeld de Wet maatschappelijke ondersteuning en veiligheid). Door deze deelname krijgt de GGD lokaal een actieve adviserende en ondersteunende rol en meer kennis van de lokale ontwikkelingen. Dit leidt tot een betere adviesrol van de GGD. Basispakket lokale accenten Ondersteunen thematische beleidsontwikkeling Zie de toelichting bij uniform pakket. Deze activiteit wordt aangeboden als lokaal accent als er geen ruimte meer is in de formatie uit het uniform deel van het basispakket. Ondersteunen kader- vorming/netwerkont- wikkeling preventie Zie de toelichting bij uniform pakket. Deze activiteit wordt aangeboden als lokaal accent als er geen ruimte meer is in de formatie uit het uniform deel van het basispakket. Procesbegeleiding thematische beleidsvorming De GGD kan de gemeenten ondersteunen bij het implementatieproces van het plan van aanpak voor het uitvoeren van het beleid op één of meer onderdelen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 22 van 151

Workshopbegeleiding Het opzetten, uitvoeren en rapporteren van een interactieve knelpuntenanalyse door middel van workshops. Plustaken Ondersteunen nota lokaal gezondheidsbeleid/integraal beleid Ondersteunen van gemeenten bij de nota lokaal gezondheidsbeleid door: - advies over het proces rond de nota en over eventuele ondersteuning; - uitvoeren van ondersteuning op maat: procesbegeleiding, implementatie, meedenken over de opzet en inhoud van de nota, onderhouden van het contact en het overleg met de gemeenten, ondersteunen bij de evaluatie van de nota, aanleveren gezondheidsprofielen, advisering over de aanpak, etc. Gegevensverzameling door interviews en/of bijeenkomsten. Penvoering van de nota onder regie van de gemeente. Ondersteunen van gemeenten bij het integraal beleid (Checklist gezondheidseffectscreening, Determinanten beleidsscreening, Quick-scan facetbeleid) en het op andere manieren initiëren van integraal beleid. Deze activiteit wordt aangeboden als pluspakket als er geen ruimte meer is in de formatie uit het uniform deel van het basispakket. Voortgangsmeter lokaal gezondheidsbeleid Op basis van de door VNG en GGD Nederland ontwikkelde voortgangsmeter monitoren van de uitvoering van het plan van aanpak van de nota gezondheidsbeleid. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 23 van 151

3.1.3 Sociale kaart Afdeling GB Omschrijving Overzicht van de aanwezige organisaties en hun diensten op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Doel Bieden van een infrastructuur voor een overzicht van de aanwezige organisaties en hun diensten op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Basispakket uniform 2009 2010 Regionale database sociale kaart/zorgwelbrabant - database 1 1 - website 1 1 Plustaken Lokale koppeling database sociale kaart websites 2 2 Wmo-webwinkel websites 3 1 Exploitatie Totaal kosten 185.103 233.794 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder b. Gebruikers Algemeen publiek, professionele organisaties/professionals, gemeenten. Partners Provinciaal: Brabantse GGD'en. Landelijk werken we samen met GGD Nederland/RIVM /bibliotheken. Effect Er is een overzicht van de aanwezige organisaties en hun diensten op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Burgers, intermediairs en instellingen beschikken over een actuele sociale kaart met informatie over zorg, welzijn en wonen. Individuele organisaties en instellingen zijn ontlast van het actualiseren van sociale kaart informatie. Individuele burgers hebben eenvoudig toegang tot sociale kaart informatie via het web. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Epidemiologie en beleid. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 24 van 151

3.1.3 Sociale kaart Afdeling GB Algemene toelichting Gegevens over de aanwezige voorzieningen en geleverde diensten zijn relevant in het kader van de informatiefunctie van de gemeenten (Wmo). Belangrijk aandachtspunt bij het inrichten van deze informatiefunctie is het beheer van de gegevens zodat er een actueel overzicht is. Omdat dit een immens moeilijke opdracht is, is er landelijk gezocht naar samenwerking tussen de MEEorganisaties, de bibliotheken en de GGD en. In de loop van 2010 zijn de convenantafspraken uitgewerkt zodat gemeenten in de toekomst gebruik kunnen maken van een landelijk dekkende database met actuele gegevens. Deze gegevens kunnen dan ingezet worden bij diverse toepassingen. Een aantal voorbeelden is: Wmo-webwinkel, dementie portaal, informatievoorziening in het kader van het Centrum voor Jeugd en Gezin. Verder willen wij onderzoeken of er een koppeling gerealiseerd kan worden tussen de Sociale Kaart en de Zorgbalans. Inhoud activiteit Basispakket uniform Regionale database sociale kaart/ ZorgwelBrabant Het toegankelijk maken van actuele sociale kaart informatie voor het algemeen publiek en intermediairs. De GGD beschikt over een database sociale kaart waarin (samen met anderen) gegevens worden opgenomen over aanbieders van zorg en welzijn. Deze sociale kaart is een samenwerkingverband van de GGD Hart voor Brabant en de GGD West-Brabant. De GGD is verantwoordelijk voor de invoer van adresgegevens. Daarnaast onderzoeken we samen met provinciale en regionale partners hoe een koppeling van bestaande adresgegevens kan plaatsvinden met als doel ontsluiting voor het publiek en intermediairs via ZorgwelBrabant. Op landelijk niveau wordt gestreefd naar een landelijk dekkend netwerk van sociale kaarten via de GGD'en. Deze kaarten zullen worden gekoppeld. www.zorgwelbrabant.nl is het zoek- en informatiesysteem op internet waardoor op regionaal niveau de database toegankelijk wordt gemaakt. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 25 van 151

Plustaken Lokale koppeling database sociale kaart Op lokaal niveau is het mogelijk de sociale kaart gegevens te ontsluiten en te tonen binnen de voor de samenwerkende partner gewenste omgeving. De GGD onderzoekt hoe in de sociale kaart gegevens lokaal ontsloten kunnen worden op de door de opdrachtgever gewenste manier. Wmo-webwinkel Op lokaal niveau is het mogelijk de aanbodgegevens te ontsluiten in een productvergelijkingsmodule en te tonen conform www.wmowebwinkel.nl met eigen regiokaart, domeinnaam en informatie. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 26 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 27 van 151

3.2 Jeugd, gezin en school Het kabinet wil dat er in 2011 in elke gemeente minstens één Centrum voor jeugd en gezin (CJG) is en dat er overal in het onderwijs zorg- en adviesstructuren zijn. Er komen twee wetten die hieraan bijdragen: over het CJG (begin 2009 naar de Tweede Kamer) en over passend onderwijs (waarschijnlijk in 2011). Gemeenten en rijk hebben afgesproken dat in de CJG s zowel de jeugdgezondheidszorg als de opvoedondersteuning plaatsvinden. Nieuwe activiteiten (in 2010): Thema Activiteit Gezondheidsonderzoek SDQ-vragenlijst plustaak Gedrag en opvoeding Antipestprogramma lokaal accent Gezondheidsonderzoek Vroegsignalering plustaak Gezond en veilig op school Ketencoördinatie/kindermishandeling plustaak -- Scholing plustaak Toelichting - SDQ-vragenlijst 1 : in 2010 komen de resultaten van een landelijk onderzoek of deze vragenlijst ook kan gelden op andere momenten dan groep 7 basisonderwijs. Op verzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg onderzoeken we nu al of we deze vragenlijst kunnen gebruiken in groep 2 en in klas 2 van het voortgezet onderwijs. In 2009 leggen we een voorstel aan u voor, met daarin ook onze voorkeur voor een (nieuw) contactmoment op 17-jarige leeftijd. - Antipestprogramma: PRIMA is een landelijk, effectief programma voor basisscholen, dat we in 2009-2010 aanbieden. - Vroegsignalering: vanuit het Basispakket JGZ moeten we (kwetsbare) kinderen monitoren, maar de JGZ heeft tussen 4 en 12 jaar weinig contactmomenten. In onze notitie over sluitende monitoring 2 staan veel mogelijkheden om kwetsbare kinderen op te sporen en varianten voor het volgen van deze kinderen. In alle varianten brengt de JGZ de opgespoorde kinderen in het zorg(advies)team en dit team spreekt dan acties af. De varianten variëren van extra activiteiten (vóór het eerste onderzoek of een in bepaalde wijk) tot het screenen van de dossiers van alle contactmomenten. 1 2 SDQ = Strenghts and Difficulties Questionnaire, een vragenlijst voor het opsporen van psychosociale problemen om zo actief op te kunnen treden of door te verwijzen. De notitie Het kwetsbare kind tijdig in beeld - sluitende monitoring van kinderen van 4-12 jaar is te vinden op www.ggdhvb.nl onder 'Informatie voor Gemeenten, Producten'. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 28 van 151

In 2009 doen we een pilot in Boxmeer en Oss en evalueren we de resultaten. In 2010 komen ze als plustaak in de begroting. - Ketencoördinatie/kindermishandeling: de Brabantse gemeenten hebben in de convenanten voor de verwijsindex risicojongeren gesteld dat de JGZ een bijdrage moet leveren aan de ketencoördinatie. Ketencoördinatie speelt bij complexe problemen en bij het coördineren van zorg bij niet (eerder) bekende kinderen. Binnen het zorgadviesteam spreekt men dan af wie hier coördineert. We willen in 2009 een medewerker opleiden en vrijstellen voor ketencoördinatie, gekoppeld aan de functie van aandachtsfunctionaris kindermishandeling (een eis van de Inspectie). Later doen we dan een voorstel voor de financiering van deze taken als collectieve plustaak; het gaat in totaal om 32 uur per week. - Scholing: gemeenten vragen om onze medewerkers op te leiden voor bijvoorbeeld Triple P en zorg-/ketencoördinatie. We hebben per gemeente 10 dagdelen (grote gemeenten) en 5 dagdelen (kleinere gemeenten) voor deze scholing. Gemeenten die meer willen, kunnen dit afnemen als plustaak. Eind 2009 bekijken we of we deze normen moeten bijstellen. Aangepaste activiteiten (in 2010): Gezondheidsonderzoek Deelname Centra voor jeugd en gezin lokaal accent Gedrag en opvoeding Relationele en seksuele vorming uniform + lokaal accent Gezondheidsonderzoek Training vroegsignalering plustaak Gedrag en opvoeding Opvoedondersteuning uniform + lokaal accent Gezond en veilig op school Zorg(advies)teams basispakket + plustaak Gezond en veilig op school Preventie schoolverzuim lokaal accent -- Werkgroepen Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 29 van 151

Toelichting - Deelname Centra voor Jeugd en Gezin: in overleg met de gemeenten willen we de uniforme taken (zoals gezondheidsonderzoeken) en de WMO-taken zoveel mogelijk uitvoeren in de CJG s. We maken dan met hen afspraken over onze inzet en de eventuele (meer)kosten die we daardoor maken. We verwachten dat er in ons werkgebied circa 40 CJG s komen. In 2009 hebben we ruimte voor activiteiten in 10 centra en in 2010 in 20 centra en in 2011 werken de jeugdverpleegkundigen in elke gemeente in minstens één CJG. - Relationele en seksuele vorming: jongeren vrijen nog steeds te vaak onveilig en vertonen te vaak grensoverschrijdend gedrag. Het gevolg: SOA en ongewenste zwangerschappen. Daarom startten we in 2008 met aanvullende hulp, waarbij jongeren twee gratis consulten kunnen krijgen. We willen hieraan ook preventief aandacht schenken, met daarin de positieve kanten van seksualiteit, maar ook het meer weerbaar maken van jongeren. In 2010 start hiervoor een landelijke campagne, aangevuld met regionale activiteiten. Er komt extra geld van het rijk voor het thema seksuele gezondheid van allochtonen; op dit moment is nog niet precies duidelijk wat daarvan de bedoeling is. - Training vroegsignalering: deze training voor leerkrachten in het basisonderwijs ondersteunt hen in het signaleren van bedreigingen in de ontwikkeling van kinderen. We bieden deze training breed aan. - Opvoedondersteuning: de minister voor Jeugd en Gezin vindt opvoedondersteuning belangrijk, o.a. bij echtscheiding en kindermishandeling. We bieden daarom de cursussen Opvoeden en zo en Beter omgaan met pubers breder aan. - Zorg(advies)teams 3 : gemeenten moeten zorgen voor (de bewaking van) sluitende afspraken over de zorgcoördinatie. We melden 'niet pluis' bevindingen uit onze onderzoeken en contacten standaard in het zorg(advies) team (ZAT). Ook andere signalen melden we altijd eerst in dat team. Het kabinet wil dat een zorg(advies)team minstens bestaat uit een intern begeleider, een schoolmaatschappelijk werker en een jeugdverpleegkundige. We denken dat de deelname aan het ZAT thuishoort in het uniform deel van het basispakket 4 en zouden daar graag een gefaseerde invoering zien, 3 In dit stuk staat, voor de leesbaarheid, het begrip zorg(advies)team (of: ZAT) voor zowel het bovenschools team in het basisonderwijs, het zorgadviesteam in het voortgezet onderwijs, als voor het zorgteam per basisschool. 4 In het voortgezet onderwijs was de deelname aan de zorgadviesteams een lokaal accent in het basispakket, maar zit deze, vanwege de solidariteit tussen gemeenten, toch in het uniform deel van het basispakket; kosten 0,15 per inwoner. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 30 van 151

waardoor de JGZ in 2011 deelneemt in alle zorg(advies)teams in ons werkgebied. Dit willen wij, samen met de andere ontwikkelingen rond het jeugd- en JGZbeleid, bespreken in een conferentie voor de wethouders. Afhankelijk van de uitkomst worden dan de mogelijke financiële gevolgen duidelijk na 2010. Totdat er duidelijkheid is over de (structurele) deelname aan de ZAT s blijft deelname tot het volume 2009 een onderdeel van het basispakket. Wil een gemeente in 2010 meer dan het bestaand volume, dan is dit een plustaak. - Preventie ziekteverzuim: we verbeteren de huidige opzet en willen het aanbieden aan meer scholen voor voortgezet onderwijs en aan ROC's. - Werkgroepen: gemeenten vragen ons steeds vaker om deel te nemen aan stuur- en werkgroepen zoals rond het CJG, sluitende zorgstructuur en brede scholen. Het gaat om ongeveer 20 soorten overleggen per regio waar de JGZ aanwezig moet zijn en dat kost steeds meer tijd. Daarom hanteren we in 2009 als norm: 20 uur per gemeente per jaar (voor heel grote gemeenten: 40 uur). Gemeenten die meer overlegtijd willen, kunnen dit betalen uit hun budget voor het lokaal accent of als plustaak. Eind 2009 evalueren we of deze norm moeten aanpassen Nieuwe activiteiten na de vaststelling van de Voorjaarsnota 2009 3.2.1 Gezondheidsonderzoek - Contacten over kinderen met ketenpartners (uniform deel basispakket) - Rijksvaccinatie meisjes 12 jaar (uniform deel basispakket) Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 31 van 151

3.2.1 Gezondheidsonderzoek Afdeling JGZ Omschrijving Uitvoeren van preventieve gezondheidsonderzoeken (PGO s). Voeren van gesprekken met kinderen en/of ouders met specifieke vragen. Vaccineren van 9-jarigen en 12-jarige meisjes. Doel Tijdig opsporen van afwijkingen in groei en ontwikkeling en van psychosociale problemen. Adviseren van ouders, jongere en school zodat behandeling niet nodig is of tijdig kan starten en er uiteindelijk gezondheidswinst is. Verzamelen van groepsgegevens om inzicht te krijgen in de gezondheid en te kunnen adviseren bij een lokaal of regionaal gezondheidsbeleid. Deze gegevens vormen een onderdeel van de gezondheidsmonitor (zie 1.1). Uitvoeren van het verplichte rijksvaccinatieprogramma (RVP). Basispakket uniform 2009 2010 PGO jaarcohort 5/6 jaar onderzoeken 12.307 12.156 PGO klas 2 voortgezet onderwijs onderzoeken 12.743 12.764 PGO jaarcohort 13/14 jaar REC onderzoeken 590 605 PGO speciaal onderwijs - eerste medisch onderzoek onderzoeken 1.042 1.030 Onderzoek op verzoek/controles onderzoeken 4.937 5.018 Screening jaarcohort 10/11 jaar onderzoeken 12.324 13.324 Kortdurende begeleiding op indicatie leerlingen 485 502 Contacten over kinderen met ketenpartners contacten -- PM Rijksvaccinaties - 9-jarigen (DTP en BMR) vaccinaties 14.812 15.732 - meisjes 12 jaar (HPV) vaccinaties -- 4.208 Basispakket lokale accenten Begeleiding aanpak overgewicht contacten 87 168 Plustaken Vroegsignalering kwetsbare kinderen/opsporen zorgmijders uren 472 PM Prestatie-indicator Opkomst jaarcohort 5/6 jaar % 90 90 Opkomst jaarcohort 10/11 jaar % 95 95 Opkomst jaarcohort klas 2 voortgezet onderwijs % 85 85 Opkomst rijksvaccinatie 9-jarigen % -- 90 Exploitatie Totaal kosten 5.387.876 5.738.057 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 32 van 151

3.2.1 Gezondheidsonderzoek Afdeling JGZ Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 5 en Besluit publieke gezondheid, hoofdstuk III. Basistakenpakket jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar, Ministerie van VWS, 2002. Gebruikers Alle kinderen (inclusief eventueel ouders/verzorgers) van het (speciaal) basis- en voortgezet onderwijs en de scholen zelf. Partners Gemeenten, scholen voor primair en voortgezet (speciaal) onderwijs, onderwijsbegeleidingsdiensten, thuiszorgorganisaties, huisartsen, instellingen jeugdzorg en instellingen voor geestelijke gezondheidszorg. Effect Kinderen en/of hun ouders met specifieke vragen of problemen worden tijdig en adequaat geholpen of doorverwezen. Rijksvaccinaties: alle kinderen in de regio s s-hertogenbosch en Brabant- Noordoost zijn ingeënt volgens het Rijksvaccinatieprogramma (in Midden- Brabant voert de thuiszorg deze activiteit uit). Kwaliteit De afdeling Jeugdgezondheidszorg is HKZ-gecertificeerd. Algemene toelichting Het preventief gezondheidsonderzoek is gericht op het belang van het kind om zich optimaal te ontwikkelen en op het belang van surveillance voor de school en de gemeente. Het is belangrijk om elk kind op een aantal ontwikkelingskenmerken te volgen en mogelijke afwijkingen op te sporen, omdat ouders en/of kind die niet altijd zelf zien. Op inhoudelijke gronden en vanwege de efficiency zet de GGD voor elk onderzoek de meest geëigende discipline in: assistente, verpleegkundige of jeugdarts. De jeugdarts fungeert vooral als achterwacht en specialist. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 33 van 151

Inhoud activiteit PGO jaarcohort 5/6 jaar Overdracht van het dossier van elk 4-jarig kind door de thuiszorg. Uitnodiging van het kind voor een sociaalmedisch onderzoek: een voorscreening door de teamassistente en een gesprek en lichamelijk onderzoek door de jeugdarts. Bij het onderzoek hoort ook een eventuele hercontrole binnen een jaar en een voor- en nabespreking met de school. Speciaal onderwijs: afhankelijk van het moment van starten op de school komt het kind in aanmerking voor een onderzoek op het reguliere moment voor 5-/6-jarigen. Voorscreening door teamassistente. De inhoud van het onderzoek is gelijk aan het onderzoek van de jeugdarts in het basisonderwijs. Wel is er extra verslaglegging voor de school. PGO klas 2 voortgezet onderwijs Onderzoek van houding (rug), visus, lengte en groei in relatie tot gewicht en de mate van welbevinden op de school. Bij dit onderzoekt maakt de GGD gebruik van het bestaande dossier en van aanvullende gegevens uit bijvoorbeeld een schoolvragenlijst. PGO jaarcohort 13/14 jaar REC Onderzoek van groei, houding en ontwikkeling (specifiek: puber tijd) en gedrag (specifiek: schoolverzuim) in relatie tot mate van welbevinden op de school. De GGD maakt gebruik van het bestaande dossier en van aanvullende gegevens uit bijvoorbeeld een schoolvragenlijst. Het onderzoek is vergelijkbaar met de screening 10/11 jaar, maar met extra verslaglegging voor de school. PGO speciaal onderwijs - eerste medisch onderzoek Onderzoek door de jeugdarts bij start van het kind in het speciaal onderwijs. Bespreken van algemene en medische voorgeschiedenis en schoolloopbaan; lichamelijk onderzoek. Verslaglegging voor dossier en behandelplan. Bespreking in de begeleidingscommissie. Onderzoek op verzoek/controles In de ontwikkeling van een kind kunnen zich vragen of problemen voordoen waarmee de ouder niet direct naar de huisarts gaat. Hij/zij kan dan bij de GGD terecht waardoor tijdig passende actie ondernomen wordt. Screening jaarcohort 10/11 jaar Meten van lengte, groei, gewicht, gezichtsvermogen en kleurenzien. Aandacht voor de leefstijl en het psychosociaal functioneren van het kind, met de SDQ-vragenlijst (Strenghts and Difficulties Questionnaire). Dit is een bewezen effectief instrument voor het meten van psychosociale problemen, de sterke kanten van het kind en de invloed van psychosociale problemen op het dagelijks functioneren. In het speciaal onderwijs voert de Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 34 van 151

GGD hetzelfde onderzoek uit, met extra verslaglegging voor de school. Kortdurende begeleiding op indicatie Jeugdartsen en -verpleegkundigen kunnen kinderen extern verwijzen, maar ook zelf nog één tot drie advies-/begeleidingsgesprekken voeren om kind/ouders goed te kunnen helpen of te motiveren voor verdere hulpverlening. Het gaat om een lichte vorm van hulpverlening. Contacten over kinderen met ketenpartners Jeugdarts en -verpleegkundige hebben regelmatig contact met ketenpartners (zoals huisartsen, kinderartsen, GGZ, scholen) zonder dat daar een gezondheidsonderzoek aan vooraf is gegaan. Vaak nemen ook de ketenpartners contact op voor consultatie van de JGZ-medewerkers. Rijksvaccinaties Gemeenten zijn wettelijk verplicht tot het aanbieden van de vaccinaties uit het Rijksvaccinatieprogramma. De GGD heeft een adequate infrastructuur en expertise om grootschalige vaccinaties efficiënt uit te voeren. De GGD vaccineert de 9-jarige kinderen tegen Difterie, Tetanus en Polio en Bof, Mazelen en Rode Hond en meisjes van 12 jaar tegen het humaan papiloma virus (HPV) dat baarmoederhalskanker veroorzaakt. Basispakket lokale accenten Begeleiding aanpak overgewicht Het landelijk Overbruggingsprotocol overgewicht is ingevoerd. Daarin zijn drie begeleidingscontacten JGZ opgenomen. Plustaken Vroegsignalering kwetsbare kinderen/ opsporen zorgmijders Vroegsignalering van kwetsbare kinderen voeren wij op twee manieren uit: 1. Kwetsbare kinderen onderzoeken wij 1 x per jaar. De resultaten brengen wij in het zorgteam in. In het zorgteam worden acties en de coördinatie daarvan afgesproken. Gemeenten kunnen kiezen uit verschillende varianten. De maximumvariant is het screenen van de dossiers van alle cohortmomenten, jaarlijks onderzoek van kwetsbare kinderen, deelname aan zorgteam (school) en bovenschools ZAT. De minimumvariant is het screenen van de dossiers van één cohortmoment, jaarlijks onderzoek kwetsbare kinderen, deelname aan zorgteam (school) en bovenschools ZAT. Tussenvarianten of uitvoering in een bepaalde wijk zijn ook mogelijk. 2. Opsporen zorgmijders Wij stellen voor alle kinderen en jeugdigen die tot twee keer toe geen gehoor hebben gegeven aan een oproep actief te volgen en ondernemen daartoe de volgende acties: - de dossiers worden gescreend op de kwetsbare factoren; - als er sprake is van kwetsbare factoren, worden de dossiers van de Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 35 van 151

broertjes en zusjes opgevraagd; - bij de school wordt navraag gedaan over de leerling; - de ouder wordt telefonisch benaderd met het verzoek deel te nemen aan het onderzoek en er wordt meteen een afspraak gemaakt; - de ouder ontvangt een herinnering vlak voor het onderzoek; - is de ouder niet te bereiken, dan wordt een huisbezoek afgelegd na overleg met de huisarts- waarin de ouder uitgelegd wordt wat het belang is van het doen van het onderzoek. Tijdens het huisbezoek wordt ook gekeken naar de gezinssituatie; - is een huisbezoek niet mogelijk, dan wordt overwogen een zorgmelding te doen; - na onderzoek wordt het kind zonodig besproken met leerkracht, in een ZAT of met ketenpartners. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 36 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 37 van 151

3.2.2 Spraak-/taaladvies Afdeling JGZ Omschrijving Signaleren van kinderen met spraak-, taal- en stemstoornissen en eventueel nader onderzoek door de logopedist. Doel Tijdig opsporen van spraak-, taal- en stemstoornissen, zodat behandeling niet nodig is of tijdig kan starten. Adviseren van ouders en scholen bij spraak-/taalontwikkeling. Verzamelen van groepsgegevens om inzicht te krijgen in logopedische aspecten van de gezondheid van de jeugd. Basispakket uniform 2009 2010 Vragenlijst spraak-/taalscreening 5-jarigen vragenlijsten 11.471 12.065 Aansluitend standaard eerste onderzoek onderzoeken 4.588 4.826 Basispakket lokale accenten Groepsvoorlichting uren 136 102 Telefonisch logopedisch spreekuur uren 0 0 Deskundigheidsbevordering intermediairs uren 18 48 Plustaken Standaard eerste onderzoek alle 5-jarigen leerlingen 0 0 Logopedisch onderzoek op verzoek groep 1-8 leerlingen 1.264 903 Consultatieve logopedie 0 tot 4 jaar onderzoeken 0 20 Onderzoek logopedie 0 tot 4 jaar onderzoeken 0 0 Advies en begeleiding logopedie kinderen 364 376 Spraak-/taaladvies voor schakelklassen klassen 10 9 Doorlopende lijn spraaktaal 0-5 jaar gemeenten PM PM Prestatie-indicator Aansluitend standaard eerste onderzoek % 40 40 Exploitatie Totaal kosten 867.919 844.245 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 38 van 151

Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 5 en Besluit publieke gezondheid, hoofdstuk III. Basistakenpakket jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar, Ministerie van VWS, 2002. Gebruikers Alle kinderen in het basisonderwijs en intermediairs. Partners De 29 gemeenten, 390 basisscholen, 3 thuiszorgorganisaties, de huisartsen en de vrijgevestigde logopedisten. Effect Het voorkomen van taal-, spraak- en stemproblemen door tijdige opsporing, voorlichting en zo nodig verwijzing naar huisarts (en logopedist). Kwaliteit De werkwijze is volgens de HKZ-systematiek beschreven. Algemene toelichting Een goede spraak-, taal- en stemvaardigheid is belangrijk voor de persoonlijke ontwikkeling, de gezondheid, het leerproces en de communicatieve vaardigheid om goed te kunnen functioneren in de samenleving. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 39 van 151

Inhoud pakket Basispakket uniform Vragenlijst spraak- /taalscreening 5 jaar Aansluitend standaard eerste onderzoek Ouders en leerkrachten van de kinderen van 5 jaar krijgen lijsten met vragen over stem, taal, articulatie, mondgedrag en communicatieve vaardigheden. Daarna volgt beoordeling van de vragenlijsten volgens GGD-richtlijnen. Kinderen die als niet-pluis geselecteerd zijn (schatting: 40%) krijgen een diagnostisch onderzoek door de logopedist (het zgn. Standaard eerste onderzoek). Het resultaat wordt teruggekoppeld naar ouders en leerkracht en ouders krijgen zo nodig een gericht advies. Bij meer ernstige problemen verwijst de GGD door naar huisarts/logopedist. De gegevens komen in het digitale dossier. De jeugdarts kan bij het pgo 5-/6-jarigen zien welke actie er is gevolgd. Basispakket lokale accenten Groepsvoorlichting Telefonisch logopedisch spreekuur Adviseren en informeren van ouders die vragen hebben over de spraak, taal en stem van hun kinderen. Voorlichtingsbijeenkomsten voor ouders. Voorbeelden: - Praten gaat toch vanzelf: informatieochtend voor ouders van leerlingen van groep 1 en 2 over (stimulering van) spraak- /taalontwikkeling. - Meertaligheid in het gezin: bijeenkomsten voor allochtone ouders van kinderen van peuterspeelzalen en/of basisscholen met tips en ervaringen om zo het Nederlands te stimuleren en adviezen over meertaligheid. Deskundigheidsbevordering intermediairs Voorbeelden - Auditieve vaardigheden: bespreken van oefeningen met de leerkrachten van groep 1, 2 en 3 om auditieve functies van leerlingen te verbeteren. - Cursus peuterspeelzaalleiding: deze cursus geeft inzicht in normaal en afwijkend verloop van spraak-/taalontwikkeling en leert vaardigheden aan om de ontwikkeling in brede zin te stimuleren. Plustaken Standaard eerste onderzoek alle 5- jarigen Keuze van een onderzoek voor alle 5-jarigen, in plaats van een onderzoek van alleen de kinderen bij wie een vermoeden bestaat van een logopedisch probleem. Diagnostisch onderzoek door de logopedist met Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 40 van 151

een terugkoppeling van het resultaat naar ouders en leerkracht. Ouders krijgen zo nodig een gericht advies. Bij meer ernstige problemen verwijst de GGD door naar huisarts/logopedist. De gegevens komen in het digitale dossier. De jeugdarts kan bij het pgo 5-/6-jarigen zien welke actie is gevolgd. Logopedisch onderzoek op verzoek groep 1 t/m 8 Onderzoek door de logopedist voor andere leerlingen bij wie het vermoeden bestaat van een logopedisch probleem. Diagnostisch onderzoek door de logopedist. Terugkoppeling van het resultaat naar ouders en leerkracht. Ouders krijgen zo nodig een gericht advies. Bij meer ernstige problemen verwijst de GGD door naar huisarts/logopedist. Consultatieve logopedie 0 tot 4 jaar Medewerkers JGZ 0-4 jaar kunnen bij twijfel over de achterstand in spraak-/taalontwikkeling van kinderen een logopedist van de GGD consulteren. Onderzoek logopedie 0 tot 4 jaar Tijdige opsporing van stoornissen in spraak-/taalontwikkeling, op indicatie van de thuiszorg. De arts van het consultatiebureau kan bij twijfel over achterstand in spraak-/taalontwikkeling van kinderen een diagnostisch onderzoek aanvragen. Ook leidsters van kinderdagverblijven en peuterspeelzalen kunnen een onderzoek aanvragen. Het onderzoek scherpt de signalering en onderbouwt de verwijzing naar de huisarts of een interventieprogramma. Ouders krijgen daarnaast advies over de omgang met het kind op het gebied van spraak en taal. Advies en begeleiding logopedie Uitbreiding van het aantal begeleidingscontacten. Bij meer ernstige problemen verwijzing naar huisarts/logopedist. Dit is een optie als bereikbaarheid en beschikbaarheid van vrijgevestigde logopedisten (tijdelijk) een probleem is. Spraak-/taaladvies voor schakelklassen Het aanbod bestaat uit een introductiebijeenkomst, zes ouderbijeenkomsten en selectie en monitoren van kinderen tijdens hun verblijf in de schakelklas. Doorlopende lijn spraak/taal 0-5 jaar Dit is een advies aan de gemeente voor een ononderbroken spraak-/taalontwikkeling (met adviezen en activiteiten). Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 41 van 151

3.2.3 Gedrag en opvoeding Afdeling JGZ/GB Omschrijving Ondersteunen en adviseren van jeugdarts en -verpleegkundige over individuele en collectieve psychische en/of psychosociale problemen. Vertalen van de individuele problemen naar beleid en collectieve preventie. In beeld brengen van de problemen. Een overzicht krijgen van effectieve interventies en het optimaliseren van de ketenzorg preventie van opvoedingsvraagstukken. Geven van informatie over opvoedvragen en het toeleiden van ouders naar het hulpaanbod. Trainen en adviseren van ouders, jongeren, scholen en gemeenten met vragen en problemen over gedrag en opvoeding. Bevorderen van een gezonde seksuele ontwikkeling van kinderen. Deelnemen aan overleg met collega-instellingen, scholen en gemeente. Doel Adviseren en ondersteunen van de jeugdartsen en -verpleegkundigen voor een betere beoordeling van psychosociale problemen. Deskundigheidsbevordering van ouders, jongeren, scholen en gemeenten rond gedrag en opvoeding. Toename kennis, verbetering houding en versterken vaardigheden op het gebied van relationele en seksuele vorming. Bekendheid geven aan het thema opvoedvraagstukken bij vooral- de hoogrisicogroepen. Verbeteren van vroegsignalering, aanpak van opvoedvraagstukken en verbeteren van de preventiestructuur. Betere samenwerking en afstemming van activiteiten door het inbrengen van specifieke deskundigheid in overlegvormen. Basispakket uniform 2009 2010 Interne consultatie consulten 2.562 854 Adviesgesprek gesprekken 214 214 Deelname aan Centra voor Jeugd en Gezin centra 10 20 Publieksinformatie opvoedondersteuning website 1 1 Publieksinformatie relationele en seksuele vorming set materialen 1 1 Relationele en seksuele vorming - programma BaO scholen 15 15 Relationele en seksuele vorming programma VO scholen 5 5 Veilig gebruik van nieuwe media scholen 5 5 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 42 van 151

3.2.3 Gedrag en opvoeding Afdeling JGZ/GB Basispakket lokale accenten Opvoedondersteuning cursussen -- 6 Pedagogische spreekuren spreekuren 360 360 Spreekuren Centra Jeugd en Gezin/opvoedsteunpunten spreekuren 2.934 3.322 Relationele en seksuele vorming - programma Bao scholen 10 10 Cursus Relationele en seksuele vorming allochtone ouders cursussen 2 2 Weerbaarheidsprojecten projecten 1 1 Train de trainer: jongerenwerkers cursussen 1 1 Veilig gebruik nieuwe media scholen 10 10 Netwerken/samenwerkingsverbanden preventieve uren 1.262 1.120 jeugdzorg Deelname Centrum voor jeugd en gezin uren 0 440 Deelname aan werkgroepen gemeenten -- PM Plustaken Kind in beeld onderzoeken PM PM Risicokind in beeld onderzoeken PM PM Coördinatie Triple P gemeenten PM PM Training vroegsignalering trainingen 2 15 SDQ-lijst voor anderen dan 10-/11-jarigen vragenlijsten PM PM Exploitatie Totaal kosten 794.911 1.079.149 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 5 en Besluit publieke gezondheid, hoofdstuk III. Basistakenpakket jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar, Ministerie van VWS. Gebruikers Alle jeugdigen van 4 tot 19 jaar, jeugdarts, jeugdverpleegkundige, ouders, scholen, gemeenten en anderen die met jeugdigen te maken hebben, zoals docenten/mentoren en managers in het onderwijs en jongerenwerkers. Partners De 29 gemeenten, 506 scholen, 3 thuiszorgorganisaties, instellingen voor gezondheidszorg (huisartsen, thuiszorg, specialisten) en voor jeugdhulpverlening, instellingen jeugdzorg en instellingen voor geestelijke gezondheidszorg. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 43 van 151

3.2.3 Gedrag en opvoeding Afdeling JGZ/GB Effect - Psychosociale problemen bij jeugdigen worden in een vroeg stadium herkend. Daardoor wordt behandeling of advisering door specialisten voorkomen of tijdig gestart. - Een gezonde seksuele ontwikkeling voor kinderen van 0-19 jaar. - Het thema opvoedvraagstukken is bekend bij vooral de hoogrisicogroepen. Vroegsignalering, de aanpak van opvoedvraagstukken en de preventiestructuur zijn verbeterd. Ouders hebben relevante informatie over opvoeding en kunnen de weg vinden naar organisaties die informatie en hulp kunnen bieden. - Tijdens de spreekuren op het CJG kunnen kinderen en ouders laagdrempelig vragen te stellen over gezondheid en opvoeding. - Een positieve bijdrage in (buurt-)netwerken en samenwerkingsverbanden. Kwaliteit De afdelingen zijn ISO of HKZ gecertificeerd. Algemene toelichting - Gedrag en opvoeding: de gedragsdeskundige versterkt vooral de deskundigheid van anderen of geeft een advies aan de ouder. - Opvoedondersteuning: voor een optimale ontwikkeling van het kind is een goede ouder- en kindrelatie en een ondersteunend opvoedingsklimaat van essentieel belang. In veel gemeenten heeft de opvoedondersteuning nog geen sluitende structuur. Verder is het belangrijk om tijdig te signaleren of kinderen in hun ontwikkeling worden bedreigd door opvoedproblemen. - Relationele en seksuele vorming: veel instellingen besteden aandacht aan relationele vorming, maar seksuele vorming krijgt te weinig aandacht. Seksueel grensoverschrijdend gedrag neemt toe en de seksuele ontwikkeling van de jeugd wordt eenzijdig gevoed vanuit media en omgeving. Kinderen kunnen onvoldoende hun eigen grenzen en/of die van anderen herkennen en respecteren, bijvoorbeeld bij pesten, misbruik, grensoverschrijdend gedrag en problemen op het terrein van seksualiteit. - Netwerken en samenwerkingsverbanden preventieve jeugdzorg: het bevorderen van de samenwerking is een expliciete doelstelling van de GGD. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 44 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Interne consultatie Voor een betere beoordeling van psychische of psychosociale problemen kunnen jeugdarts en verpleegkundige ondersteuning vragen aan de psycholoog. Door de consultatiemogelijkheid in te bouwen in de gezondheidsonderzoeken, waarborgt de GGD de kwaliteit van de signalering. Onderdeel van deze activiteit is structurele scholing en deskundigheidsbevordering van artsen en verpleegkundigen. Consultatie door jeugdarts en verpleegkundige kan resulteren in: - geen verdere activiteiten; - een herhalingsonderzoek; - kortdurende begeleiding door jeugdarts of verpleegkundige; - een adviesgesprek met een psycholoog of pedagoog; - een onderzoek door psycholoog of pedagoog of directe doorverwijzing. Adviesgesprek De hierboven genoemde consultatie kan leiden tot een adviesgesprek, waarin de psycholoog ouders met een beperkte of duidelijke vraag een gericht advies kan geven. Deelname aan Centra voor Jeugd en Gezin In overleg met de gemeenten voeren we de uniforme taken (zoals de gezondheidsonderzoeken) en de WMO-taken (zoals spreekuren) zoveel mogelijk uit in het CJG en dus niet meer op alle scholen. Maar we blijven wel aanwezig op de school, wanneer we deelnemen aan de zorgadviesteams en door de spreekuren. Publieksinformatie opvoedondersteuning Om ouders te informeren en hen te verwijzen naar instellingen voor verdere informatie en/of hulp is er de website www.opvoedeninbrabant.nl. Publieksinformatie relationele en seksuele vorming Het algemeen publiek gevraagd en ongevraagd informeren met als doel agendasetting, kennisvermeerdering en attitudevorming door het ontwikkelen en inzetten van materialen. Relationele en seksuele vorming Jongeren vrijen nog steeds te vaak onveilig en vertonen te vaak grensoverschrijdend gedrag. Het gevolg: SOA en ongewenste zwangerschappen. Daarom zijn wij in 2008 gestart met aanvullende hulp, waarbij jongeren twee gratis consulten kunnen krijgen. We willen hieraan ook preventief aandacht schenken, met daarin zowel aandacht voor de positieve kanten van seksualiteit, als ook voor het meer weerbaar maken van jongeren. In 2010 start hiervoor een landelijke campagne, aangevuld met regionale activiteiten. Er komt extra geld van het rijk voor het thema Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 45 van 151

seksuele gezondheid van allochtonen; op dit moment is nog niet precies duidelijk wat daarvan de bedoeling is. Relationele en seksuele vorming programma basisonderwijs Kennis, houding en vaardigheden verbeteren bij de doelgroepen rond seksuele (en relationele) vorming. Het begeleiden en motiveren van schoolteams met als doel deskundigheidsbevordering om te komen tot het structureel geven van aandacht aan relationele en seksuele vorming. Per deelnemende school verzorgen wij een informatiebijeenkomst voor het team en bieden we ondersteuning bij het schoolbeleid. Daarna spreken we samen af hoe de school met dit onderwerp aan de slag gaat. De ouders krijgen informatie in een ouderavond. Na enige tijd informeren wij in hoeverre de plannen zijn uitgevoerd en of verdere ondersteuning nog gewenst is. In 2008 hebben wij ons aangesloten bij het landelijk project Lentekriebels, dat een belangrijke bijdrage kan leveren in het werven van scholen voor dit programma. Deze activiteit is een lokaal accent als er geen formatie meer is uit het uniforme deel van het basispakket. Veilig gebruik van nieuwe media Het omgaan met nieuwe media (internet, mobieltjes, etc.) heeft nog te weinig aandacht gehad. Het second life op internet wordt ook bij jongeren- steeds belangrijker. Hieraan zijn risico s verbonden. Wij bieden activiteiten en informatie aan voor publiek en scholen. Basispakket lokale accenten Opvoedondersteuning Algemene en specifieke voorlichting/advies/informatie/cursus rond opvoedthema s zoals pesten, echtscheiding, kindermishandeling, puberteit en positief opvoeden Pedagogische spreekuren Spreekuren door een gedragswetenschapper in een opvoedsteunpunt. Spreekuren Centra voor Jeugd en Gezin/ opvoedsteunpunten Specifieke gezondheids- of opvoedvragen kunnen voorgelegd worden aan de jeugdverpleegkundige. Deze is met een vaste frequentie aanwezig in een Centrum voor Jeugd en Gezin of een opvoedsteunpunt. Gemeenten kunnen ook kiezen voor spreekuren in Brede Scholen. Relationele en seksuele vorming Verschillende activiteiten, zoals het RSV-programma Basisonderwijs en Voortgezet Onderwijs, Veilig Gebruik Nieuwe Media, cursussen/themabijeenkomsten voor allochtone ouders over seksuele opvoeding, vergroten weerbaarheid kinderen, train de trainer voor jongerenwerkers. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 46 van 151

Cursus Relationele en seksuele vorming allochtone ouders In interactieve groepsbijeenkomsten worden de kennis en opvoedingsvaardigheden van allochtone ouders vergroot. Weerbaarheidsprojecten Vergroot de weerbaarheid van kinderen in groep 7 en 8 van het basisonderwijs. Train de trainer: jongerenwerkers De training is ontwikkeld door SOA Aids Nederland en heeft als doelstelling jongerenwerkers in staat te stellen om het onderwerp seksualiteit en relaties met jongeren bespreekbaar te maken en daaraan op een structurele wijze aandacht aan te besteden binnen hun werk. Netwerken en samenwerkingsverbanden preventieve jeugdzorg In overleg worden afspraken gemaakt over samenwerking en afstemming van activiteiten voor meestal een specifieke doelgroep. Invalshoek is in principe individuele casuïstiek. Participant: teamleider, jeugdarts, verpleegkundige of een andere discipline, afhankelijk van de aard van het netwerk. Deze activiteit kan in delen worden afgenomen. Er zijn ook netwerken waarin de gedragswetenschapper een functie kan hebben, zoals netwerken en samenwerkingsverbanden gericht op machtsmisbruik (kindermishandeling, seksueel geweld, huiselijk geweld) en op tijdige signalering van risicokinderen. Vaak zijn deze netwerken gemeenteoverstijgend. Tweedelijns zorgnetwerk Een van de afspraken in de (gemeentelijke) convenanten openbare geestelijke gezondheidszorg is het instellen van een tweedelijns zorgnetwerk. De psycholoog kan hieraan een deskundige inbreng leveren. Voorbeelden: armoedeprojecten, bemoeizorg, veiligheidshuis. Deelname aan Centra voor Jeugd en Gezin Per gemeente maken we afspraken over onze inzet en de eventuele (meer)kosten die we maken. De inzet van de verpleegkundige voor de inloopfunctie van de frontofficie kan de gemeente financieren uit het lokaal accent en/of als plustaak. We zullen actief deelnemen aan alle CJG s en desgevraagd coördineren. Deelname aan werkgroepen Gemeenten vragen ons steeds vaker om deel te nemen aan stuur- en werkgroepen zoals rond het CJG, sluitende zorgstructuur en brede scholen. Het gaat om ongeveer 20 soorten overleggen per regio waar de JGZ aanwezig moet zijn. Wij hanteren als norm: 20 uur per gemeente per jaar (voor heel grote gemeenten: 40 uur). Gemeenten die meer overlegtijd willen, kunnen dit bekostigen uit hun budget voor het lokaal accent of als plustaak. Eind 2009 evalueren we of deze norm moeten aanpassen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 47 van 151

Plustaken Kind in beeld Signaleren van psychosociale problemen en zonodig uitzetten van een vervolgtraject om problemen op te lossen of erger te voorkomen. Werkwijze: afname van een onderzoek met gevalideerde instrumenten, zoals de vragenlijst SDQ (Strengths and Difficulties Questionnaire) bij ouders en/of leerkracht en/of leerling. Beoordeling van de vragenlijst(en) volgens vastgestelde criteria. Zo mogelijk afhandeling door jeugdgezondheidszorg of toeleiding naar geschikte hulpverlening. Risicokind in beeld Analyse en diagnose van gesignaleerde sociaal-emotionele problemen. De uitkomsten van dit onderzoek bepalen welke maatregelen nodig zijn. Werkwijze: intakegesprek, probleemanalyse met gevalideerde instrumenten inclusief eventuele schoolobservatie, nabespreking met ouders en school, rapportage. Coördinatie Triple P Coördineren van Triple P programma s samen met ketenpartners. Training vroegsignalering Deze training voor leerkrachten in het basisonderwijs ondersteunt hen in het signaleren van bedreigingen in de ontwikkeling van kinderen (zie ook 3.5.5). SDQ-lijst voor anderen dan 10-/11-jarigen De SDQ-lijst spoort psychosociale problemen bij kinderen op en hoort voor de 10/11-jarigen bij het uniform deel van het basispakket. In 2010 moet uit de resultaten van een landelijk onderzoek blijken of deze vragenlijst ook afgenomen kan worden op andere momenten dan groep 7 basisonderwijs. Op verzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg onderzoeken we nu al of we deze vragenlijst kunnen gebruiken in groep 2 en in klas 2 van het voortgezet onderwijs. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 48 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 49 van 151

3.2.4 Gezond en veilig op school Afdeling GB Omschrijving Aanbieden van deskundigen voor het zorgteam. Adviseren bij bijzondere vragen. Adviseren over de collectieve gezondheid en veiligheid van leerlingen. Adviseren over aanvragen tot leerplichtontheffing en/of leerlingenvervoer. Meten van en adviseren over de binnenmilieukwaliteit van klaslokalen Controleren van scholen op hygiëne- en veiligheidsaspecten. Doel Bevorderen van de gezondheid van kinderen op scholen. Ondersteuning bij het realiseren van een gezonde en veilige school. Basispakket uniform 2009 2010 Schoolcontactpersoon basisonderwijs scholen 391 273 Zorgadviesteams voortgezet onderwijs scholen 68 61 Crisisinterventie (crisiszorg en bemoeizorg) uren 150 243 Permanente commissie leerlingenzorg commissies 8 8 Methode De Gezonde en Veilige School scholen 75 118 - advisering basisscholen scholen 48 48 - advisering scholen voortgezet onderwijs scholen 17 10 - pilots op scholen voor speciaal onderwijs of ROC scholen -- 3 Regionaal overleg preventieve jeugdtandzorg overleggen 2 2 Instructiebijeenkomsten tandartsassistenten bijeenkomsten 5 5 Publieksinformatie en voorlichting jeugdtandzorg 75 75 Basispakket lokale accenten Zorgteams basisonderwijs uren 840 1.476 Voorlichtingsbijeenkomsten ouders en leerkrachten bijeenkomsten 122 199 Cursussen cursussen 2 Preventie ziekteverzuim voortgezet onderwijs scholen 4 1 Antipestprogramma project 6 Methode De Gezonde en Veilige School - werving en uitvoering op extra basisscholen gemeenten 2 2 - extra implementatie interventies scholen 10 10 - afstemming met gemeentelijk beleid gemeenten 5 3 - advisering brede scholen gemeenten -- 2 Poetsinstructie klassen 55 55 Training poetsinstructie uren 83 83 Plustaken Ketencoördinatie / kindermishandeling uren -- PM Commissie voor indicatiestelling uren 60 60 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 50 van 151

3.2.4 Gezond en veilig op school Afdeling GB Adviezen leerplicht/leerlingenvervoer adviezen PM PM Preventie machtsmisbruik leerlingen 48.054 47.097 Binnenklimaatmetingen scholen adviezen 8 25 Controle scholen rapportages 20 20 Exploitatie Totaal kosten 2.014.490 1.982.620 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten en andere regionale en lokale beleidsactoren. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder d en artikel 5. Besluit publieke gezondheid, hoofdstuk III. Basistakenpakket jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar, Ministerie van VWS, maart 2002. Gebruikers Alle scholen en hun leerlingen. Jeugd 0-19 jaar. RIVM-Zuid. Partners Onderwijsbegeleidingsdiensten, instellingen jeugdzorg, zorgketen rondom de school, thuiszorgorganisaties, onderwijs, Steunpunten Opvoeding, K2, Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der Tandheelkunde, instellingen voor jeugdtandverzorging andere partners. Effect Schoolcontactpersoon basisonderwijs: problemen op een school of in een wijk of gemeente zijn in een vroeg stadium gesignaleerd en snel en adequaat aangepakt. Dit kan leiden tot gezondheidswinst. Zorgteams: risicokinderen worden tijdig gesignaleerd en als nodig verwezen. Er is een betere samenwerking en afstemming tussen de instellingen die deelnemen aan de zorgteams. Methode De Gezonde en Veilige school: ieder schooljaar hebben 58 nieuwe scholen voor basis- en voortgezet onderwijs beleid rondom gezondheid en veiligheid vastgesteld. Preventie ziekteverzuim voortgezet onderwijs: het oneigenlijk schoolverzuim is afgenomen en het ongediplomeerd schoolverlaten is verminderd. Extern vertrouwenspersoon: door een bijdrage te leveren aan het bespreekbaar maken en melden van klachten over (seksueel) Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 51 van 151

3.2.4 Gezond en veilig op school Afdeling GB machtsmisbruik wordt snel ingrijpen mogelijk. Daardoor stopt het misbruik en kan de jeugdige beginnen met het verwerken van het gebeuren. Jeugdtandzorg: optimale mondgezondheid jeugdigen. Kwaliteit De afdelingen zijn gecertificeerd (ISO of HKZ). Algemene toelichting De grootste gezondheidswinst bij kinderen is te behalen door het bevorderen van een gezonde leefstijl. Veel kinderen en jongeren vertonen ongezond gedrag: ze bewegen te weinig, eten ongezond, vrijen onveilig, gebruiken drugs en drinken alcohol. Ongezond gedrag komt nog steeds veel voor en er is een trend van een steeds minder gezonde leefstijl. Kinderen brengen een belangrijk deel van hun jeugd door op school. Ze leren in deze levensfase (gezond) gedrag en krijgen (on)gezonde gewoonten die later moeilijk te veranderen zijn. Scholen zijn daarom een geschikte plaats om gezond gedrag te leren. Gezondheid en onderwijs horen bij elkaar. Naast basisscholen vragen ook het speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs en de ROC s aandacht voor schoolgezondheidsbeleid. Verder zijn belangrijke nieuwe settings de brede scholen en de Centra voor Jeugd en Gezin. De mondgezondheid van kinderen is de laatste jaren verslechterd. Er is steeds meer cariës en tanderosie. Ook de verzorging van de kindergebitten (de gaatjes die echt gevuld worden) neemt af. Vooral de mondzorg van gehandicapten in de thuissituatie is in het geding. Zij ondervinden grote problemen bij het krijgen van adequate tandheel-kundige hulp en hun mondverzorging laat ernstig te wensen over. Voorlichting in het speciaal onderwijs en aan de ouders is dan ook nodig. Zorgadviesteams voortgezet onderwijs/ basisonderwijs De deelname aan de zorgadviesteams in het voortgezet onderwijs zit, vanwege de solidariteit tussen gemeenten, in het uniform deel van het basispakket. De inzet voor het voortgezet onderwijs is nu grotendeels gedekt; de inzet in het basisonderwijs is afhankelijk van door de gemeente gekozen locale accenten en plustaken. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 52 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Schoolcontactpersoon basisonderwijs De jeugdverpleegkundige is vast aanspreekpunt voor de school. Zo'n vast aanspreekpunt geeft meerwaarde aan de zorg voor de individuele leerling. GVS-scholen hebben geen aparte schoolcontactpersoon; de werkzaamheden van de verpleegkundige worden uitgevoerd binnen de uren die beschikbaar zijn voor de GVS-scholen. Zorgadviesteams voortgezet onderwijs Zorgadviesteams (ZAT s) zijn een belangrijk instrument voor een adequate leerlingbegeleiding. In het ZAT worden probleemleerlingen actief gevolgd en begeleid. Conform het kabinetsbeleid zetten wij in op deelname aan alle ZAT s. Aan het ZAT voor het voortgezet onderwijs neemt een jeugdarts deel. De ZAT-deelname was tot nog toe een lokaal accent in het basispakket. Vanaf 2009 zijn de ZAT s, vanwege de solidariteit tussen gemeenten, opgenomen in het uniform deel van het basispakket. Crisisinterventie Hulp van de GGD bij acute psychosociale problemen op de school, door het vertalen van individuele problemen naar beleidsadviezen en adviezen over collectieve preventieactiviteiten. Permanente commissie leerlingenzorg Deelname van de jeugdarts in de Permanente commissie leerlingenzorg, inclusief verslaglegging e.d. Individueel onderzoek op indicatie/verzoek. Methode De Gezonde en Veilige school De Gezonde en Veilige School methode is het gestructureerd bieden van ondersteuning door de GGD met als kern: de advisering rondom de collectieve gezondheid en veiligheid van leerlingen, gevoed door onderzoek en individuele signalen, ingebed in de school, in aansluiting op de visie en vraag van de school. Waar wenselijk en mogelijk ondersteunt de GGD ook in de uitvoering van gekozen beleid. Het uiteindelijke doel van De Gezonde en Veilige School is het bevorderen van de gezondheid van schoolgaande kinderen in de regio Hart voor Brabant. Een deelnemende school doorloopt hierbij een beleidscyclus met de volgende stappen: 1. opstellen en vaststellen schoolprofiel voor gezondheid en zorg (door vragenlijsten ouders en kinderen en interview directeur); 2. bepalen prioriteiten (in Workshop ouders/team); 3. bepalen activiteiten en strategieën in plan van aanpak (directeur met ondersteuning GGD); Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 53 van 151

4. uitvoeren plan van aanpak (GGD en/of andere organisaties in de regio); 5. evaluatie en opname in het beleid van de school (directeur en GGD). Regionaal overleg preventieve jeugdtandzorg Afstemmen met alle partijen rond de preventieve activiteiten jeugdtandzorg door het organiseren en ondersteunen van het Regionaal Overleg Preventieve Jeugdtandzorg. Instructiebijeenkomsten tandartsassistenten Wij verzorgen de instructie van de teamassistenten en de tandartsassistenten. Publieksinformatie en voorlichting jeugdtandzorg Aan kindercentra en scholen wordt materiaal geadviseerd en digitaal beschikbaar gesteld voor voorlichting aan de kinderen. Basispakket lokale accenten Zorgteams basis- onderwijs Zorgteams zijn een belangrijk instrument voor een adequate leerlingbegeleiding. In het zorgteam melden wij standaard 'niet pluis' bevindingen en andere signalen uit onze onderzoeken en contacten. Het kabinet wil dat een zorgteam minstens bestaat uit een intern begeleider, een schoolmaatschappelijk werker en een jeugdverpleegkundige. In onze visie hoort deelname aan het zorgteam een onderdeel te zijn van het uniform deel van het basispakket. Wij willen graag een gefaseerde invoering, waardoor wij in 2011 deelnemen aan alle zorgteams in het werkgebied. Totdat er duidelijkheid is over de (structurele) deelname aan de zorgteams, blijft deelname tot het volume van 2009 onderdeel van het basispakket. Wil een gemeente in 2010 meer dan het bestaand volume, dan is dit een plustaak. Methode De Gezonde en Veilige School Zie de toelichting bij uniform pakket. Deze activiteit wordt aangeboden als lokaal accent als er geen ruimte meer is in de formatie uit het uniform deel van het basispakket. Verder is het binnen de lokale accenten mogelijk extra aandacht te besteden aan implementatie en werving. Ook is het mogelijk in te zetten op afstemming van het schoolbeleid met het gemeentelijk beleid of op advisering aan brede scholen. Als er vanuit het lokaal accent ook geen ruimte meer is, kan de gemeente activiteiten als plustaak inkopen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 54 van 151

Voorlichtingsbijeen- komsten ouders en leerkrachten Aanbod van 2 of 3 thema s per jaar, bijvoorbeeld tijdens een ouderavond en/of voor leerkrachten. Onderwerpen voor bijeenkomsten zijn bijvoorbeeld kind en TV, psychosociale gezondheid en seksuele vorming. Ook de voorlichting over hoofdluis hoort onder dit product. Cursussen Cursussen over specifieke thema s (op verzoek). Antipestprogramma PRIMA is een landelijk, effectief programma voor basisscholen, dat wij in het schooljaar 2009-2010 aanbieden. Preventie ziekteverzuim voortgezet onderwijs Een aantal leerlingen blijkt te verzuimen met als opgegeven reden ziekte. Niet altijd is ziekte de oorzaak; dan is het belangrijk te achterhalen wat er aan de hand is en daarop invloed uit te oefenen. De jeugdarts roept leerlingen en hun ouders op voor een medisch onderzoek om problemen tijdig te signaleren. Deze activiteit is alleen succesvol bij sluitende afspraken tussen gemeente (leerplichtambtenaar), school en GGD. In 2009 verbeteren wij de huidige opzet en willen wij het product aanbieden aan meer scholen voor voortgezet onderwijs en ROC s. Poetsinstructie Voorlichter, teamassistente of tandartsassistente geeft klassikale instructie tandenpoetsen. Training poetsinstructie Training voor leerkrachten in het basisonderwijs in het geven van poetsinstructies. Plustaken Ketencoördinatie / kindermishandeling De gemeenten hebben in de convenanten voor Zorg voor Jeugd (verwijsindex risicojongeren) aangegeven dat de JGZ een bijdrage moet leveren aan de ketencoördinatie. Ketencoördinatie speelt bij complexe problemen en bij het coördineren van zorg bij niet (eerder) bekende kinderen. De medewerker die belast is met ketencoördinatie is tevens aandachtsfunctionaris kindermishandeling (een eis van de Inspectie). De inzet (32 uur per week) is voor alle gemeenten. Daarmee is het een collectieve plustaak. Commissie voor indicatiestelling Sommige scholen stellen het op prijs als de jeugdarts deelneemt aan de Commissie voor indicatiestelling. Adviezen leerplicht/ leerlingenvervoer Advies of beoordeling over een verzoek tot leerplichtontheffing. Participatie (soms) in een commissie die deze problemen meer structureel benadert en waaraan ook andere instellingen deelnemen zoals het schoolmaat-schappelijk werk. Advisering aan de gemeente over het Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 55 van 151

leerlingenvervoer. Preventie machtsmisbruik Inzet van een externe vertrouwenspersoon bij seksuele intimidatie of machtsmisbruik tussen volwassen medewerkers en leerlingen of tussen leerlingen onderling. Contact met cliënten. Consultatie voor schoolcontactpersonen en teams bij vragen. Deskundigheidsbevordering van en voorlichting aan teams/leerkrachten. Aanbieden van materiaal. Participatie in netwerken. Organiseren/ondersteunen van preventieactiviteiten. Advisering (gevraagd en ongevraagd) aan het schoolbestuur over bestrijding en preventie. Wij berekenen een vast bedrag per leerling en voeren daarvoor het hele pakket uit. Binnenklimaatmetingen scholen Inspectie, meting en beoordeling van de binnenmilieukwaliteit van klaslokalen en adviezen over verbetermogelijkheden. Dit kan in één dag of met een weekmeting. De keuze is afhankelijk van de vraag en het soort ventilatie. Controle scholen Controle en advies van scholen op basis van een checklist van het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid. Verslaglegging aan gemeenten en scholen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 56 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 57 van 151

3.3 Leefstijl Risicogedrag komt vaak in samenhang voor; we pleiten daarom voor het combineren van leefstijlthema s. Gemeenten hebben ook steeds meer belangstelling voor een integrale aanpak van het preventiebeleid, bijvoorbeeld rond overgewicht. Uit het buitenland komen voorbeelden van integrale lokale programma s. Ook het ministerie van VWS heeft plannen om gemeentelijke initiatieven te ondersteunen. Nieuwe of aangepaste activiteiten: Thema Activiteit Publieksinformatie Aansluiting op landelijke campagnes uniform + lokaal accent Diverse activiteiten Pilot beweeg- en leefstijladvisering uniform + lokaal accent Diverse activiteiten Preventie in pakket zorgverzekering uniform + lokaal accent Toelichting - Aansluiting op landelijke campagnes: door landelijke campagnes wil de overheid de gezondheid van de bevolking bevorderen. In 2010 start een nieuwe leefstijlcampagne, waarbij lokale/regionale afstemming van de publieksinformatie nodig is. We sluiten dan meer aan op de publieksinformatie in het gemeentelijk beleid en benutten de instrumenten voor advies op maat en zelfmanagement (mensen nemen zelf de regie over hun gezondheid). - Doelgroepsegmentatie: 60% van de bevolking heeft slechte leefgewoonten: twee of meer risicofactoren (zoals roken, voeding en weinig bewegen). Een ongezonde leefstijl komt overal voor, niet alleen onder groepen met een lage sociaaleconomische status. Het segmenteren van doelgroepen kan nieuwe aanknopingspunten bieden voor gezondheidsbevordering. In 2009 stellen we doelgroepprofielen op over het alcoholgebruik bij jongeren. - Pilot beweeg- en leefstijladvisering/preventie in pakket zorgverzekering: we willen aansluiten op concrete initiatieven zoals de handleiding Leefstijl en bewegen in de eerste lijn en de pilots rond preventie-interventies in het basispakket van de zorgverzekering (o.a. stoppen met roken, beweegkuur en depressiepreventie).samenwerkingsstructuren met de zorg (eerstelijn) en zorgverzekeraars. Doel is onder andere preventie een structurele plaats te geven in de 1 e lijnspraktijken. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 58 van 151

Nieuwe activiteiten na de vaststelling van de Voorjaarsnota 2009 3.3.2 Alcohol - Preventieprogramma Gezonde school en genotmiddelen - Scholing Lespakket Alcohol een ander verhaal 3.3.4 Overgewicht - Krachtvoer Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 59 van 151

3.3.1 Publieksinformatie en documentatie Afdeling GB Omschrijving Doel Het algemeen publiek gevraagd en ongevraagd informeren over gezondheid(sproblemen). Intermediairs voorzien van relevante achtergrondinformatie, verstrekken van folders, etc. Agendasetting, kennisvermeerdering en attitudevorming rond belangrijke gezondheidsthema s. Basispakket uniform 2009 2010 (Digitale) informatieverstrekking themasites 3 3 Publieksinformatie campagnes 1 3 Portaal GezondBrabant.nl website 1 1 Beantwoorden publieksvragen vragen 1.000 1.000 Ondersteuning bij publieksevenementen evenementen 5 5 Wachtkamervoorlichting GGD wachtkamers 13 7 Publieksinformatie bij lokale projecten projecten -- 1 Exploitatie Totaal kosten 690.248 762.545 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder d. Gebruikers Algemeen publiek, intermediairs, scholen. Partners Landelijke gezondheidsbevorderende instellingen, VWS, bibliotheken. Effect Het algemeen publiek en professionals zijn geïnformeerd over gezondheid (sproblemen). Agendasetting, kennisvermeerdering en attitudevorming rond de landelijke gezondheidsthema s. Intermediairs hebben relevante achtergrondinformatie. Het gezondheidsportaal vergroot de samenhang en afstemming van informatie en diensten op het gebied van gezondheidszorg en welzijn, waardoor deze beter toegankelijk wordt voor de burger en de professionals. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheidsbevordering. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 60 van 151

3.3.1 Publieksinformatie en documentatie Afdeling GB Algemene toelichting Het is van belang om een zodanig kennisniveau bij het algemeen publiek, intermediairs (en GGD-medewerkers) te bereiken zodat het effect van gerichte interventiestrategieën wordt vergroot. In 2010 is de publieksinformatie vooral digitaal, zodat informatie voor de doelgroepen tijds- en locatieongebonden beschikbaar is. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 61 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform (Digitale) informatie verstrekking Opzetten/ondersteunen van informatie voor het algemene publiek en professionals waarbij het geven van informatie over gezondheid centraal staat door: - (digitaal) verstrekken van informatie zoals een digitale GGD Wijzer, schoolartikelen, films en folders; - ontwikkelen en beheren van themasites en sites voor specifieke doelgroepen; - plaatsen van artikelen in kranten, op teletekst e.d. op verzoek van anderen en/of op initiatief van de GGD. Publieksinformatie Via website en andere kanalen bekendheid geven aan landelijke publiekscampagnes en regionale publiekscampagnes over een prioritair thema. Jaarlijks voert de GGD twee kortlopende campagnes uit en één langdurige campagne die zich over een langere periode (ongeveer 2 jaren) uitspreidt. Portaal Gezond Brabant.nl Vraaggericht aanbieden van betrouwbare informatie over gezondheid. Het gezondheidsportaal vergroot de samenhang en afstemming van informatie en diensten op het gebied van gezondheid en welzijn, waardoor deze beter toegankelijk wordt voor de burger en voor de professionals. Beantwoorden publieksvragen Beantwoorden van vragen (telefonische en per e-mail). Opstellen lijst van veelgestelde vragen en het jaarlijks actualiseren daarvan. Ondersteuning bij Het algemeen publiek en vooral de speciale doelgroepen laagdrempelig kennis te laten maken met de gezondheidsinformatie en de GGD-activiteiten door het adviseren over en het verstrekken van materialen. publieksevenementen Wachtkamervoorlichting GGD Het beheer van voorlichting in de GGD-wachtkamers. Publieksinformatie bij lokale projecten Op verzoek specifieke lokale projecten ontwikkelen en aanleveren van (digitale) materialen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 62 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 63 van 151

3.3.2 Alcohol Afdeling GB Omschrijving Adviseren over een integrale aanpak alcoholmatiging en ontwikkelen en uitvoeren van preventieprogramma s rond alcoholgebruik door jongeren. Uitvoeren van interventies rond alcoholgebruik en -misbruik van jongeren. Doel Het verschuiven van de startleeftijd van alcohol naar 16 jaar en het voorkomen van alcoholmisbruik van de jongeren ouder dan 16. Basispakket uniform 2009 2010 Regionaal project alcoholpreventie jeugd projecten 1 1 Campagne Alcohol en opvoeding ouderavonden 30 30 Basispakket lokale accenten Regionaal project alcoholpreventie jeugd projecten 1 1 Preventieprogramma Gezonde school en genotmiddelen scholen -- 8 Scholing Lespakket Alcohol een ander verhaal workshops -- 4 Ouderavonden Alcohol en opvoeding basisonderwijs ouderavonden 20 20 Homeparty Alcohol en opvoeding bijeenkomsten 3 3 Exploitatie Totaal kosten 210.400 392.277 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder d. Gebruikers Scholen, gemeenten, sportkantines. Partners Novadic-Kentron, scholen, gemeenten. Effect Terugdringen overmatig alcoholgebruik jeugdigen, vooral onder de 16 jaar. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheidsbevordering. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 64 van 151

Algemene toelichting Onderzoek toont aan dat jongeren in Nederland steeds meer op jongere leeftijd, vaker en fors meer alcohol drinken de afgelopen jaren. Nederlandse jongeren behoren tot de stevigste drinkers van Europa. Het drinken op jonge leeftijd is schadelijk voor de gezondheid en kan bijvoorbeeld leiden tot hersenbeschadiging. Ook wordt de kans op alcoholproblematiek op latere leeftijd groter als iemand vroeger begint met drinken. Daarnaast vergroot overmatig alcoholgebruik de kans op ongelukken en zorgt voor maatschappelijke schade als overlast, vernielingen en criminaliteit. Ouders zijn steeds makkelijker geworden over het (toenemende) drankgebruik van hun kinderen. Zij kennen de schadelijke effecten van alcohol meestal ook niet. En zij weten vaak niet goed hoe zij in de opvoeding met het alcoholgebruik van hun kinderen moeten omgaan. Gemeenten hebben in het kader van het lokaal jeugdbeleid, gezondheidsbeleid en veiligheidsbeleid mogelijkheden alcoholmatigingsbeleid te voeren. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 65 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Regionaal project alcoholpreventie jeugd Samen met gemeenten, Novadic-Kentron en politie ontwikkelen en uitvoeren van een integraal regionaal project rond de aanpak van het toegenomen alcoholgebruik onder de jeugd. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de landelijke Handleiding alcoholpreventie in het lokale beleid. Campagne Alcohol en opvoeding In aansluiting op de landelijke campagne Alcohol en opvoeding zorgt de GGD in samenwerking en afstemming met Novadic- Kentron voor: - publieksinformatie - informatie aan gemeenten - informatie aan de scholen; - bijscholing jeugdverpleegkundigen; - ouderavonden in het onderwijs Basispakket lokale accenten Regionaal project alcoholpreventie jeugd Samen met gemeenten, Novadic-Kentron en politie ontwikkelen en uitvoeren van een integraal regionaal project om het toegenomen alcoholgebruik onder de jeugd aan te pakken. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de landelijke Handleiding alcoholpreventie in het lokale beleid. Financiering vindt deels plaats uit Basispakket uniform. Preventieprogramma Gezonde school en genotmiddelen Ondersteuning aan scholen voor het basisonderwijs en voortgezet onderwijs bij de introductie en uitvoering van het preventieprogramma DGSG en schoolgezondheidsbeleid inzake preventie alcohol, roken en drugs. Scholing lespakket Alcohol, een ander verhaal. Workshop voor leerkrachten van groep 7 en 8 basisonderwijs in de methodiek verhalend ontwerpen rond het thema alcohol waarop het lespakket is gebaseerd. Ouderavonden Alcohol en opvoeding basisonderwijs Ouderavonden voor ouders van leerlingen uit het onderwijs. Homeparty Alcohol en opvoeding Huiskamerbijeenkomst voor ouders uit lage welstandsgroepen, die met het reguliere aanbod ouderavonden Alcohol en opvoeding moeilijk te bereiken zijn. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 66 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 67 van 151

3.3.3 Roken Afdeling GB Omschrijving Het adviseren over, ondersteunen en uitvoeren van preventieactiviteiten rondom het thema roken. Doel Het voorkomen en terugdringen van roken door het aanbieden van een breed pakket van activiteiten gericht op: - het voorkomen van beginnen met roken; - het voorkomen van meeroken; - het stimuleren en ondersteunen van stoppen met roken. Basispakket uniform 2009 2010 Publieksinformatie Stoppen met roken publicaties 20 20 Publiekscampagne campagnes 1 1 Publiekscursus Stoppen met roken cursussen 12 12 Preventie in pakket zorgverzekering overleggen -- 1 Basispakket lokale accenten Implementatie Handleiding tabakspreventie op lokaal niveau trajecten 2 2 Rookvrije school (basisonderwijs) scholen 2 2 Rookvrije school (voortgezet onderwijs) scholen 2 2 Actie Tegengif actie 1 1 Gastles Roken voorlichtingen 5 5 Word wijzer over roken cursussen 2 2 Stopadvies en begeleiding trajecten 2 2 Publiekscursus Stoppen met roken cursussen 2 2 Ádvisering tabaksontmoedigingsbeleid trajecten 1 1 Lokale uitvoering publiekscampagne campagnes 1 1 Exploitatie Totaal kosten 78.900 87.324 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 68 van 151

Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder d. Gebruikers Gemeenten en andere regionale en lokale beleidsactoren, algemeen publiek, organisaties/instellingen die publieksinformatie mede kunnen verspreiden, intermediairs, jeugd, rokers. Partners Stivoro en andere instellingen, VWS, regionale koepels/netwerken/ overlegorganen, Thuiszorg, KWF Kankerbestrijding, ROSE-nob, COPDnetwerk, Thuiszorginstellingen, huisartsen, praktijkondersteuners, ziekenhuizen, schoolbegeleidingsdiensten, Novadic-Kentron. Effect Terugdringen aantal rokers en beschermen niet rokers Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheids-bevordering. Algemene toelichting Roken is nog steeds de belangrijkste vermijdbare doodsoorzaak in Nederland. Jaarlijks sterven ruim 20.000 Nederlanders aan roken gerelateerde ziekten. Roken is daarom één van vijf speerpunten in de preventienota van het rijk. Het rijk wil het percentage rokers in 2010 terugdringen naar 20%. Een samenhangend pakket van maatregelen en voorlichting is nodig om deze doelstelling te realiseren. Activiteiten op lokaal en regionaal niveau zijn door hun eigen dynamiek onmisbaar bij het halen van de landelijke ambitie. STIVORO, het landelijk expertisecentrum voor Tabakspreventie richt een deel van haar activiteiten op de lokale overheid vanuit de insteek Tabakspreventie in lokaal gezondheidsbeleid. Zij hebben hiervoor een richtlijn ontwikkeld. Daarnaast willen we aansluiten op pilots rond preventie-interventies in het basispakket van de zorgverzekering. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 69 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Publieksinformatie Stoppen met roken Het algemeen publiek gevraagd en ongevraagd informeren over de gezondheidsrisico s van roken en preventiemogelijkheden. Ter ondersteuning publieksinformatieve middelen inzetten om mensen te stimuleren en toe te leiden naar stoppen-met-roken-ondersteuning. De volgende middelen worden ingezet: - Website www.gezondbrabant.nl - krantenartikelen; - informatievoorziening via kanalen van andere instellingen; - billboards/mupi s; - wachtkamervoorlichting; - persberichten in huis-aan-huisbladen. Hierbij wordt aangesloten bij (inter)nationale actiemomenten, zoals Wereld-Niet-Rokendag. Publiekscampagne Het stimuleren en ondersteunen van rokers (vooral rokers met een lage opleiding) om te stoppen door het ondersteunen van landelijke acties waarbij rokers door (geld)prijzen worden gestimuleerd te stoppen met roken. Publiekcursus Stoppen met roken Ondersteuningsaanbod stoppen-met-roken. - Coördinatie waaronder ook het stimuleren intermediairs (huisartsen, e.a.) rokers te stimuleren te stoppen met roken en het doorverwijzen van deze mensen - Uitvoering groepsgerichte stopondersteuning. Preventie in pakket zorgverzekering Overleg met zorgverzekeraars over de groepsactiviteit Stoppen met roken. Basispakket lokale accenten Implementatie Handleiding tabakspreventie op lokaal niveau Gemeenten ondersteunen bij de implementatie van de landelijke Handleiding Roken in lokaal gezondheidsbeleid: het formuleren en uitwerken van het beleid naar een concreet actieplan. Rookvrije school (basisonderwijs) Scholen ondersteunen bij het formuleren en instellen en handhaven van een niet-rokenbeleid. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 70 van 151

Rookvrije school (voortgezet onderwijs) Scholen ondersteunen bij het formuleren en instellen en handhaven van een niet-rokenbeleid. Actie Tegengif Niet-roken wedstrijd voor 1 e en 2 e klassen van het voortgezet onderwijs. Gastles Roken Gastles roken. Word wijzer over roken Cursus van 5 bijeenkomsten voor allochtone groepen. Stopadvies en begeleiding Ondersteunen van hulpverleners in de gezondheidszorg bij het bieden van stoppen-met-rokenbegeleiding aan patiënten (minimale interventiestrategie Stoppen met Roken). Publiekscursus stoppen met roken Groepsbegeleiding van 7 bijeenkomsten. Advisering tabaksontmoedigingsbeleid Ondersteuningsaanbod voor instellingen en bedrijven (in combinatie met een in-company cursus stoppen met roken). Lokale uitvoering campagne In aansluiting op landelijke campagne uitvoeren van lokale publieksacties. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 71 van 151

3.3.4 Overgewicht Afdeling GB Omschrijving Verstrekken van informatie over overgewicht en het geven van voorlichtingen en cursussen aan het algemene publiek en hoogrisicogroepen. Ondersteunen van de gemeenten bij een integrale aanpak van overgewicht. Doel Het aantal kinderen en volwassenen met overgewicht daalt door - Integrale programmatische aanpak op lokaal/regionaal niveau. - Verbeteren van de preventie van overgewicht - Een betere vroegsignalering door bekendheid te geven aan het thema. Basispakket uniform 2009 2010 Publieksinformatie preventie overgewicht publicaties 1 1 Preventie in pakket zorgverzekering overleggen -- 1 Basispakket lokale accenten Implementatie Handleiding overgewicht trajecten 5 5 Implementatie lokaal plan Integrale Preventie overgewicht beleidsadvies 5 5 De Gezonde Schoolkantine scholen 4 4 Eten + gymmen = gewicht dimmen scholen 10 10 Ontbijt in de klas scholen 12 12 Krachtvoer scholen -- 5 Voorlichtingbijeenkomst overgewicht volwassenen lage SES bijeenkomsten 10 10 Bijeenkomsten overgewicht volwassenen lage SES bijeenkomsten 4 4 VETC-cursus Gezonde Voeding en afvallen bijeenkomsten 2 2 Cursus Overgewicht voor kinderen cursussen 1 1 Exploitatie Totaal kosten 210.400 197.734 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder d. Gebruikers Gemeenten en andere regionale en lokale beleidsactoren. Partners NIGZ, Voedingscentrum, Thuiszorgorganisaties, diëtisten, huisartsen Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 72 van 151

3.3.4 Overgewicht Afdeling GB scholen, NGP (Nationaal Gezondheidsplan), NISB, Sport Service Noord-Brabant, welzijnswerkers, VETC-ers, supermarkt. Effect Het belang kennen van een gezonde voeding en weten dat voeding en bewegen belangrijk zijn om overgewicht te voorkomen. Agendasetting, kennisvermeerdering, attitudevorming en gedragsverandering. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheidsbevordering. Algemene toelichting Overgewicht is één van de vijf speerpunten van het rijk. In Nederland stijgt het aantal kinderen en volwassenen dat te zwaar is snel: van 1 op de 15 kinderen van 4 tot 14 jaar in 1980 tot 1 op de 5 in 2004. Overgewicht komt meer voor bij mensen met een lage sociaaleconomische status (laag inkomen, goedkopere huisvesting, achterstand in gezondheid). Mensen met obesitas leven minder lang en vooral langer in slechtere gezondheid. Ze hebben meer kans op fysieke problemen zoals diabetes, hart- en vaatziekten, sommige vormen van kanker en aandoeningen aan het bewegingsapparaat. Mensen met overgewicht hebben vaak een negatief stempel en kunnen daarmee psychische klachten krijgen of in een sociaal isolement raken. De overheidsdoelstelling is dat het percentage volwassenen niet stijgt en het percentage jeugdigen met overgewicht daalt. Overgewicht moet aangepakt worden met integraal beleid rond zowel voeding als beweging. Belangrijke lokale settings zijn school, wijk en sport, naast de jeugdgezondheidszorg en de curatieve zorg. Inhoud activiteit Basispakket uniform Publieksinformatie preventie overgewicht Informatie over de preventie van overgewicht, door krantenartikelen en de website www.gezondbrabant.nl. Waar mogelijk aansluiten bij (inter)nationale acties, zoals Energiebalans, Gezonde Voeding van het Voedingscentrum, Campagne 30 minuten bewegen. Preventie in pakket zorgverzekering Overleg met zorgverzekeraars over het activiteitenaanbod overgewicht. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 73 van 151

3.3.4 Overgewicht Afdeling GB Basispakket lokale accenten Implementatie Handleiding overgewicht Gemeenten ondersteunen bij de implementatie van de landelijke Handleiding Overgewicht in lokaal gezondheidsbeleid: het formuleren van lokaal beleid en het uitwerken van het speerpunt overgewicht in de nota lokaal gezondheidsbeleid naar een concreet actieplan. Implementatie lokaal plan Integrale preventie overgewicht Gemeenten ondersteunen bij de uitvoering van een integrale aanpak preventie overgewicht in samenwerking met lokale partijen. De Gezonde Schoolkantine Project gericht op het bevorderen van gezonde voeding en een gezond voedingsaanbod op scholen voor voortgezet onderwijs. Eten + gymmen = gewicht dimmen Project voor het basisonderwijs gericht op het bevorderen van gezonde voeding en beweging. Ontbijt in de klas Ondersteuning bij ontbijt in de klas, voorlichting, quiz. Krachtvoer Project voor VMBO-scholen gericht op het bevorderen van gezonde voeding en beweging. Voorlichtingsbijeenkomst overgewicht volwassenen lage SES Eenmalige voorlichtingsbijeenkomst voor volwassenen uit de doelgroep lage SES (sociaaleconomische status). Bijeenkomsten overgewicht volwassenen lage SES Drie voorlichtings-/doebijeenkomsten bevorderen gezond eet- en beweeggedrag (voorlichting, supermarktrondleiding en kookdemonstratie). VETC-cursus Gezonde voeding en afvallen Cursus van 10 bijeenkomsten voor allochtone vrouwen. Cursus Overgewicht voor kinderen Cursus van twaalf weken voor kinderen met (licht) overgewicht en hun ouders. De cursus bestaat uit een aanpak vanuit een multidisciplinair team (diëtiste, kinderfysiotherapie en pedagogische begeleiding). Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 74 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 75 van 151

3.3.5 Diabetes Afdeling GB Omschrijving Streven naar het stabiliseren van het percentage van mensen (bekend en onbekend) met diabetes type 2 en het bevorderen van vroegherkenning van diabetes 2 bij hoogrisicogroepen. Doel - Agendasetting bij hoogrisicogroepen: het bewust maken dat zij een hoog risico lopen op het ontwikkelen van diabetes 2. - Hen toeleiden naar de preventieactiviteiten rond overgewicht. Basispakket uniform 2009 2010 Publieksinformatie diabetes - publicaties 1 1 - evenementen 1 1 Voorlichting diabetes voor hoogrisicogroepen bijeenkomsten 30 30 Preventie in pakket zorgverzekering overleggen -- 1 Basispakket lokale accenten Voorlichting diabetes aan hoogrisicogroepen bijeenkomsten 5 5 VETC-cursus Leven met diabetes cursussen 2 2 Exploitatie Totaal kosten 44.184 71.240 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder d. Gebruikers Algemeen publiek, hoogrisicogroepen, vooral kinderen met ernstig overgewicht en hun ouders, mensen tussen 45-70 jaar met overgewicht vooral lage SES en mensen tussen 45-70 jaar met overgewicht van allochtone afkomst vooral Turks, Marokkaans en Hindoestaans. Partners Landelijke Diabetes federatie, VWS, regionaal/deelregionaal relevante partners, Thuiszorg, diëtisten, huisartsen, JGZ. Effect - Agendasetting diabetesproblemen - Het bevorderen van vroegsignalering van diabetes 2 bij hoogrisicogroepen. - Aanpassing van leefstijl (gezonde voeding en meer bewegen) bij Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 76 van 151

3.3.5 Diabetes Afdeling GB hoogrisicogroepen, waardoor het ontstaan van diabetes kan worden voorkomen of uitgesteld. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheids-bevordering. Algemene toelichting Het aantal diabetespatiënten is in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Deze stijging zal naar verwachting in de komende jaren doorzetten. Oorzaak: demografische ontwikkelingen zoals veroudering van de bevolking, maar vooral ook doordat er steeds meer mensen met overgewicht komen in alle leeftijden ook steeds meer (jonge) kinderen krijgen diabetes. Een grote groep heeft diabetes maar weet dit nog niet. Daarnaast bevindt zich een grote groep mensen in het voorstadium van diabetes; juist daar is nog veel winst te behalen, omdat dan een gezonde leefstijl de kans op diabetes met de helft verkleint. De gevolgen van diabetes zijn ingrijpend: minder gezonde levensjaren en kwaliteit van leven en een grote belasting van de curatieve zorg. Te weinig en te laat behandelen kan leiden tot ernstige complicaties, zoals hart- en vaatziekten, blindheid, voetafwijkingen (met eventueel amputaties) en niercomplicaties. Diabetes is één van de vijf speerpunten in de preventienota van VWS 2007-2010 Kiezen voor gezond leven. Doelstelling is dat tot 2025 het aantal patiënten met diabetes met niet meer dan 15% stijgt. Daarbij mag 65% van de diabetespatiënten geen complicaties hebben. De meeste winst is te behalen bij groepen met meer kans op diabetes: jongeren met overgewicht, mensen met een lage sociaaleconomische score, allochtonen van Turkse, Marokkaanse en Hindoestaanse afkomst, zwangere vrouwen en mensen dia al diabetes hebben, maar het nog niet weten. Kernwoorden van een adequate aanpak zijn: tijdig signaleren van diabetes, gericht opsporen van een verhoogd risico op diabetes, voorkomen en uitstellen van het ontstaan van diabetes. Een integrale aanpak, waarin preventieve zorg, curatieve zorg en beleid nauw samenwerken is dan ook nodig. We willen aansluiten op pilots rond preventie-interventies van diabetes voor allochtonen in het basispakket van de zorgverzekering. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 77 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Publieksinformatie diabetes Het algemeen publiek gevraagd en ongevraagd informeren over de risico s van diabetes en de mogelijkheden van preventie en vroegsignalering. Ter ondersteuning worden o.a. de volgende middelen ingezet : - publieksevenement - krantenartikelen; - website www.gezondbrabant.nl In aansluiting op de landelijke campagne Kijk op diabetes. Voorlichtingsbijeenkomsten diabetes aan hoogrisicogroepen Preventie in pakket zorgverzekering Verstrekken van informatie over de risico s van diabetes en de mogelijkheden van preventie en vroegsignalering, een betere toeleiding tot preventieve activiteiten, vroegsignalering en/of zorg door voorlichtingen door algemene voorlichters, voorlichters in eigen taal en cultuur of voorlichters 50+. Overleg met zorgverzekeraars over het activiteitenaanbod diabetes voor allochtonen. Basispakket lokale accenten/pluspakket Voorlichtingbijeen- komsten diabetes aan hoogrisicogroepen Extra voorlichtingen boven de voorlichtingen uit het uniform deel van het basispakket. VETC-cursus Leven met diabetes Cursus (in de eigen taal) van 6 bijeenkomsten voor allochtone diabetespatiënten. Werving gebeurt via lokale zorgverleners. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 78 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 79 van 151

3.3.6 Valpreventie Afdeling GB Omschrijving Doel Ondersteunen van gemeenten bij een integrale programmatische aanpak van valpreventie op lokaal/(sub) regionaal niveau. Het verzorgen van trainingen en voorlichtingen voor ouderen en relevante intermediairen. Het verminderen van (risico op )valongevallen en een betere bekendheid van het onderwerp valpreventie. Bevorderen van vroegsinalering risico s valongevallen. Basispakket lokale accenten 2009 2010 Lokaal/regionaal balanstraject valpreventie ouderen Halt u valt trajecten 10 3 Scholing valpreventie intermediairs scholingen 1 1 Groepsvoorlichting valpreventie ouderen bijeenkomsten 2 2 Exploitatie Totaal kosten 5.206 35.024 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder d. Gebruikers Gemeenten en andere regionale en lokale beleidsactoren. Zelfstandig wonende ouderen vanaf 55 jaar, vooral ook risicogroepen. Ouderenadviseurs en vrijwillige huisbezoekers. Medewerkers volwassenenzorg van de thuiszorg. Partners Gemeente, welzijnswerk ouderen, thuiszorginstellingen, Thuiszorgwinkel, ouderenorganisaties en/of seniorenraad, mantelzorgers, lokale klussendienst, lokale apotheker en/of fysiotherapeut. Effect Er is een betere bekendheid van het onderwerp valpreventie, zowel bij ouderen zelf als bij gemeenten en belanghebbende organisaties. Er is een verminderd risico op valongevallen. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheidsbevordering. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 80 van 151

3.3.6 Valpreventie Afdeling GB Algemene toelichting In Nederland zijn jaarlijks circa 230.000 mensen van 55 jaar en ouder slachtoffer van een ongeval in de privésfeer. Ongeveer 75% van deze ongevallen is het gevolg van een val in of om het huis. Het gaat hierbij om mensen die zich na een valincident naar huisarts of ziekenhuis. Valongevallen bij senioren komen dus in de praktijk nog veel vaker voor. Een valpartij heeft voor het slachtoffer vaak grote fysieke en psychosociale gevolgen. In meer dan de helft van de ziekenhuisopnamen is sprake van een botbreuk en de herstelperiode is gemiddeld veel langer dan bij jongere mensen. De lichamelijke gevolgen van een val zorgen voor tijdelijk of zelfs blijvend verlies van mobiliteit en daarmee verlies van zelfredzaamheid, waardoor deze groep minder lang zelfstandig kan blijven wonen. Daarnaast hebben valongevallen consequenties voor de maatschappij, zoals een verhoogde druk op de mantel- en thuiszorg en hoge medische kosten. De aandacht voor valpreventie bij ouderen is in de afgelopen jaren zowel landelijk als regionaal enorm toegenomen, omdat bij ouderen op dit punt veel gezondheidswinst is te behalen. Zowel gemeenten als ouderen zelf willen dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 81 van 151

Inhoud activiteit Basispakket lokale accenten Lokaal/regionaal balanstraject valpreventie ouderen Halt u valt Agendasetting bij de doelgroep en het stimuleren dat deze groep veiligheidsbevorderende maatregelen neemt. De voorkeur gaat uit naar een projectmatige aanpak. Oprichten lokale projectgroep met lokale coördinator (vanuit gemeente of welzijnswerk ouderen). Hierbij gaat de voorkeur uit naar het aansluiten bij lokale netwerken. Opstellen van een lokaal plan van aanpak. In de aanpak wordt de volgende mix van activiteiten aanbevolen: - publieksinformatie; - voorlichting valpreventie; - huisbezoeken; - voorlichting verantwoord medicijngebruik en vallen; - beweegcursus Op de been blijven; - voorlichting loophulpmiddelengebruik. Aandacht voor structurele verankering van het thema in het lokale beleid. Scholing valpreventie intermediairs Vermindering van (risico op) valongevallen door betere signalering van onveilige situaties bij senioren thuis door intermediairs. Groepsvoorlichting valpreventie ouderen Eenmalige voorlichtingsbijeenkomst voor ouderen over risico s valongevallen en preventiemogelijkheden. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 82 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 83 van 151

3.3.7 Wijkgericht gezondheidswerk Afdeling GB Omschrijving Organiseren van een structureel kader voor het uitvoeren van diverse activiteiten voor inwoners van achterstandswijken of specifieke risicogroepen in kleine gemeenten/kernen rondom de gezondheids- of leefstijlthema s. Participatie van wijkbewoners en intersectorale samenwerking van gemeentelijke afdelingen en lokale organisaties zijn belangrijke werkprincipes. Doel - Bevorderen van een gezonde leefwijze. - Beïnvloeding van de sociale omgeving: thuis, school, werk en buurt. - Beïnvloeding van de fysieke omgeving, het binnen- en buitenmilieu: wonen verkeer, veiligheid, groen- en speelvoorzieningen en dergelijke. Basispakket lokale accenten 2009 2010 Wijkgezondheidswerk gemeenten 3 3 Plan van aanpak Sociaaleconomische gezondheidsverschillen gemeenten 2 2 Project allochtone zorgbemiddelaar/allochtone zorgconsulent trajecten 1 1 Blik op uw gezondheid evenementen 2 2 Cursus Gezonde voeding hoeft niet veel te kosten cursussen 1 1 Cursus Bewegen zonder zorgen cursussen 2 2 VETC-cursus Gezond oud worden voor allochtone ouderen cursussen 2 2 Lokale implementatie Bewegen op recept trajecten 1 2 Exploitatie Totaal kosten 946.800 871.227 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder d. Gebruikers Bewoners van door gemeenten aangewezen wijken (lage sociaaleconomische scores, allochtonen), werklozen, alleenstaande ouders, ouderen, kleine zelfstandigen, boeren, asielzoekers en arbeidsmigranten. Partners Welzijnswerk, huisartsen, GGZ, Sportstimulering, Maatschappelijk werk, Sociale dienst. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 84 van 151

3.3.7 Wijkgericht gezondheidswerk Afdeling GB Effect De gezonde leefwijzen worden bevorderd door kennis van en vaardigheden met trekking tot gezonde leefwijzen: bewegen, roken, alcoholgebruik, voeding, veilig vrijen, veiligheid en ontspanning. De sociale omgeving is beïnvloed: thuis, school, werk en buurt. De fysieke omgeving, het binnen- en buitenmilieu is beïnvloed: wonen, verkeer, veiligheid, groen- en speelvoorzieningen en dergelijke. De sociaaleconomische gezondheidsverschillen zijn verkleind. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheidsbevordering. Algemene toelichting In Nederland bestaan sociaaleconomische gezondheidsverschillen: de gezondheid onder de bevolking is niet gelijkmatig verdeeld. Gezondheid wordt beïnvloed door sociale en economische factoren. Sociaaleconomische verschillen in gezondheid gelden zowel voor de kwaliteit als voor de lengte van het leven: mensen met een lage sociaaleconomische status leven 12 jaar langer in slechtere gezondheid en leven 4 jaar korter. Bij de aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen ging tot nu toe de meeste aandacht uit naar achterstandsgroepen in de grote steden. In dat kader is het wijkgezondheidswerk ontwikkeld dat inmiddels heeft bewezen daar succesvol te zijn. Deze aanpak is echter niet zonder meer toepasbaar in kleinere gemeenten zonder achterstandswijken. De aanpak hier richt zich dan meer op uiteenlopende groepen als werklozen, mensen met een uitkering, alleenstaande ouders, ouderen, allochtone doelgroepen, kleine zelfstandigen en boeren. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 85 van 151

Inhoud activiteit Basispakket lokale accenten Wijkgezondheidswerk Samen met lokale organisaties en bewoners organiseren van activiteiten per wijk rondom verschillende gezondheids- of leefstijlthema s, uitgaande van: - de behoeften van de bewoners of specifieke doelgroepen; - de participatie van de bewoners of specifieke doelgroepen; - bestaande lokale netwerken en activiteiten; - praktische activiteiten toegesneden op de doelgroep. Mensen hebben meer mogelijkheden om greep te krijgen op hun omgeving en daarmee ook op hun eigen gezondheid. Plan van aanpak Sociaaleconomische gezondheidsverschillen Ondersteunen van kleinere gemeenten bij de aanpak van gezondheidsachterstanden bij risicogroepen. Project allochtone zorgbemiddelaar/ allochtone zorgconsulent Spreekuur in huisartsenpraktijk of open spreekuur in de wijk voor allochtone doelgroepen door VETC-er. Blik op uw gezondheid Gezondheidstestdag en leefstijladviezen voor wijkbewoners, en/of specifieke doelgroepen in de wijk zoals senioren, allochtonen of jeugd. Cursus Gezonde voeding hoeft niet veel te kosten 3 Bijeenkomsten over gezonde voeding, ingekaderd in cursussen schuldhulpverlening. Cursus Bewegen zonder zorgen Cursus van 8 bijeenkomsten (samen met een maatschappelijk werker en een sportdocent) voor vrouwen met een uitkering gericht op tijdige aanpak van psychische problemen. VETC-cursus Gezond oud worden Cursus van 10 bijeenkomsten voor allochtone ouderen, waarin verschillende aspecten van het ouder worden belicht. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 86 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 87 van 151

3.3.8 Voorlichting bevolkingsonderzoeken Afdeling GB Omschrijving Verzorgen van voorlichtingen over de bevolkingsonderzoeken. Doel Een hogere opkomst bij de bevolkingsonderzoeken. Plustaken 2009 2010 Voorlichtingen bevolkingsonderzoeken voorlichtingen 20 20 Exploitatie Totaal kosten 17.884 58.119 Bijzonderheden Opdrachtgevers Bevolkingsonderzoek Zuid Basis Wet op de bevolkingsonderzoeken Gebruikers Vrouwen die tot de doelgroep van de bevolkingsonderzoeken behoren Partners Bevolkingsonderzoek Zuid, GGD en in zuid Nederland. Effect Door vroege opsporing wordt kans op genezing verhoogd. Sterfte aan borstkanker en baarmoederhalskanker wordt verlaagd. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheidsbevordering. Algemene toelichting Borstkanker en baarmoederhalskanker is een ziekte die bij relatief veel vrouwen leidt tot verlies van kwaliteit van leven en sterfte. Een vroege opsporing van deze aandoening verhoogt de kans op genezing sterk. Inhoud activiteit Plustaken Voorlichtingen Geven van groepsvoorlichting aan intermediairs en moeilijk bereikbare groepen zoals allochtone vrouwen en vrouwen met een lage sociaaleconomische status. Voorlichting krijgt vooral aandacht in gebieden met en lage opkomst. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 88 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 89 van 151

3.4 Infectieziektebestrijding De infectieziektebestrijding is versterkt door een centrale aansturing via het Landelijk Centrum Infectieziektebestrijding (RIVM). De samenwerking met het RIVM wordt daardoor intensiever. Ook het samenwerken met andere GGD en vergroot de kwaliteit en de service en vermindert de kwetsbaarheid. Toch blijft de deskundigheid van de plaatselijke GGD nodig omdat die goed bekend is met de lokale situatie, de risicogroepen en het zorgnetwerk. De nieuwe Wet publieke gezondheid maakt optreden met meer daadkracht mogelijk, bijvoorbeeld bij een grieppandemie. Een risico waarmee we serieus rekening moeten houden: door toenemende mobiliteit verspreiden infectieziekten zich sneller over de wereld. We moeten alert blijven op nieuwe bedreigingen door bijvoorbeeld het veranderende klimaat, de resistentie van antibiotica en de uitbreiding van de bio-industrie. Aangepaste activiteiten: Thema Activiteit Infectieziektebestrijding Meldingen, outbreakmanagement, etc. uniform Toelichting De maatschappij is anders gaan aankijken tegen de risico s van infectieziekten: zij wil dat de overheid alerter is en optreedt. De nieuwe wet geeft de burgemeester nieuwe mogelijkheden om op te treden; de lokale uitvoering door de GGD gaat gewoon door. Dit vraagt een andere rol van ons, een advies om al of niet maatregelen te nemen tegen infectieziekten en om een nog directere communicatie met de gemeente, ook als er geen maatregelen volgen. In de nieuwe wet zijn 7 meldingsplichtige ziekten bijgekomen en moeten artsen ziekten melden met een onbekende oorzaak. En ook laboratoria moeten ziekten melden. Bij de vaststelling van de missie/visie van de GGD stelde het Algemeen Bestuur al dat het aantal infectiezieken zal toenemen. Dit is al gebeurd bij de Q-koorts: we hebben in de afgelopen jaren veel meer meldingen gekregen. Vroeger waren dit er jaarlijks 2 tot 5, in 2007 waren het er 141 en in 2008 ongeveer 700 (op een totaal van bijna 1.800 meldingen). Wij verwachten dat meldingen van (bijvoorbeeld) de Q-koorts niet zullen afnemen, ondanks de genomen maatregelen. De inentingen (van geiten) in 2009 zijn vooralsnog eenmalig en geven nog geen zekerheid op lange termijn effecten, zoals het wegblijven van de Q-koorts. Dit alles zal leiden tot meer meldingen en meer activiteiten, zeker in ons werkgebied, waarin veel mensen en dieren samenleven. Er is dan een reëel risico op overdracht van ziekten tussen dier en mens. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 90 van 151

Door de werkdruk door de Q-koorts kunnen we andere kerntaken niet of minder dan nodig oppakken, zoals: - het oefenen met de GHOR en de gemeenten 5 ; - de voorbereiding op grootschalige epidemieën, zoals de grieppandemie; - de netwerk- en regiefunctie naar instellingen die infectieziekten moeten melden; - het zorgnetwerk: juist naar instellingen moet de GGD actiever optreden, wil hij tijdig de meldingen ontvangen. De huidige formatie is voor dit alles te krap; een continurooster is niet mogelijk. De GGD zit met zijn formatie onder de landelijke zgn. VISI-norm 6 uit 2004, zoals de Inspectie voor de Gezondheidszorg die ook hanteert. In deze norm zitten ook geen activiteiten voor oefenen en de (stijging van de) meldingen zoals van de Q-koorts. Als de normen worden aangepast, zit de GGD er fors onder. 5 Tijdens een visitatie in 2007 is geconstateerd dat oefenen (o.a. met de GHOR) en preparatie, verbeterd moesten worden. 6 VISI = versterking Infrastructuur Infectieziektebestrijding Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 91 van 151

3.4.1 Algemene infectieziektebestrijding Afdeling AGZ Omschrijving Het waken over de situatie rond infectieziekten. Het doen van nader epidemiologisch onderzoek en zonodig uitvoeren van preventieve activiteiten, het in gang zetten van de behandeling en voorlichting en het geven van beleidsadviezen. Doel Preventie van infectieziekten en tegengaan van verdere uitbreiding van voorkomende infectieziekten. Basispakket uniform 2009 2010 Meldingen meldingen 970 1.700 Adviezen bij publieksvragen adviezen 1.800 2.100 Surveillance uren 1.500 1.500 Beleidsadviezen uren 400 200 Regiefunctie en netwerk uren 900 900 Outbreakmanagement uren 800 800 Onderzoek uren 450 450 Preventieve projecten uren 1.000 1.000 Artikelen aantal 4 4 Presentaties aantal 6 6 Prestatie-indicator Meldingen binnen de wettelijk termijnen % 95 95 Exploitatie Totaal kosten 859.289 877.071 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, 3. Besluit publieke gezondheid, hoofdstuk V. Gebruikers De inwoners van het werkgebied en kwetsbare groepen in het bijzonder (jonge kinderen, ouderen en risicogroepen zoals drugsgebruikers en daklozen.) Partners Laboratoria, Voedsel- en warenautoriteit, Inspectie voor de gezondheidszorg, veterinaire inspectie, huisartsen en medisch specialisten (microbiologen, Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 92 van 151

3.4.1 Algemene infectieziektebestrijding Afdeling AGZ kinderartsen, neurologen en internisten). Effect Een verminderde kans op het uitbreken van die infectieziekten die effectief door primaire preventieve activiteiten worden beïnvloed. Kwaliteit De afdeling Algemene Gezondheidszorg is HKZ-gecertificeerd. Algemene toelichting Infectieziekten vormen een aanzienlijk gezondheidsrisico voor de totale bevolking. De Infectieziektewet regelt de verplichte melding van deze ziekten bij de GGD. Het is van belang om meldingen van infectieziekten te registreren zodat de GGD als uitvoerder van de wet maatregelen kan treffen (bijvoorbeeld vaccinaties of nader onderzoek) voor het individu en ten behoeve van de volksgezondheid. De meldingen zijn verdeeld in categorieën volgens de wet. NB: de begrote werkzaamheden kunnen niet verricht worden vanuit de aangegeven kosten; momenteel is er echter nog geen akkoord over de verhoging van de kosten van dit product. Toelichting per activiteit Adviezen bij publieksvragen Ongeruste burgers bellen regelmatig de GGD. Door het geven van informatie en advies over de infectieziekten stelt de GGD hen gerust en kunnen zij een inschatting maken van de risico s van de ziekten. Surveillance De GGD heeft inzicht nodig in het verloop van (nieuwe) ontwikkelingen rond infectieziekten in tijd en plaats, om zo gerichte beleidsadviezen te kunnen geven. Regiefunctie en netwerk Om in tijden van een crisis de infectieziekte goed te kunnen bestrijden is het van belang dat de ketenpartners de GGD kennen en op de hoogte zijn van de taken van de GGD en dat zij voldoen aan de meldingsplicht. Dit vergt een actieve rol van de GGD in het ontwikkelen en onderhouden van de samenwerking met en tussen de ketenpartners. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 93 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Meldingen Registratie van meldingen van infectieziekten aan de inspectie en het CIB (Centrum Infectieziekten Bestrijding). Adviezen bij publieksvragen Het geven van informatie en advies over infectieziekten aan burgers. Surveillance Het verkrijgen van inzicht in het verloop van (nieuwe) ontwikkelingen rond infectieziekten. Beleidsadviezen Adviezen aan gemeenten en instellingen die voortkomen uit surveillance. Regiefunctie en netwerk De GGD zorgt voor een continu netwerk, zodat bij de uitbraak van een infectieziekte de juiste instanties en personen aangesproken kunnen worden. Outbreakmanagement Inhoudelijke coördinatie bij een uitbraak samen met de gemeente en de Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen, die zorgen voor de logistiek rond de bestrijding, de risicocommunicatie en de preventie. Onderzoek Evaluatie door toegepast veldonderzoek ter verbetering van de kwaliteit van de werkzaamheden. Preventieve projecten Voorlichting op projectbasis en op basis van een risicobeoordeling ter voorkoming van infectieziekten. Informatie aan burgers over infectieziekten zodat zij de risico s kunnen inschatten van de infectieziekten. Preventieve activiteiten voor het voorkomen van ziekten of het voorkomen van de gevolgen daarvan. Artikelen De GGD publiceert over bijzondere casuïstiek in vaktijdschriften zodat de medische beroepsgroep op de hoogte is. Presentaties De GGD geeft op verzoek voorlichting, bij voorkeur aan intermediaire, over de taken van de GGD en over onderwerpen die niet rechtstreeks met een casus verband houden. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 94 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 95 van 151

3.4.2 Bestrijding seksueel overdraagbare aandoeningen Afdeling AGZ Omschrijving Preventieve en curatieve activiteiten rond seksueel overdraagbare aandoeningen (soa), onder andere door algemene voorlichting en actieve benadering van doelgroepen. Doel Terugdringen van soa/hiv door partnerwaarschuwing, voorlichting en zo nodig behandeling. Basispakket uniform 2009 2010 Soa-spreekuur cliënten 4.600 5.200 Hiv-testen testen 2.200 2.500 Partnerwaarschuwing aantal 600 640 Collectieve preventie soa/hiv uren 2.400 2.400 Plustaken Sense cliënten 1.000 1.000 Exploitatie Totaal kosten 2.479.374 3.128.741 Bijzonderheden: Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 en artikel 6. Besluit publieke gezondheid, hoofdstuk IV. Gebruikers Prostituees, drugsverslaafden, mannen met homocontacten, asielzoekers, jongeren en adolescenten. Partners Huisartsen, ziekenhuizen (o.a. dermatologen en microbiologen), Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Soa Aids Nederland, welzijnsinstellingen, politie, penitentiaire inrichtingen, Novadic-Kentron (instelling voor verslavingszorg), Traverse Tilburg, COC (belangenorganisatie voor homoseksuele mannen en vrouwen), Netwerk mensenhandel. Effect Verandering van seksueel gedrag (veilig vrijen) waardoor verspreiding van soa beperkt wordt. Snelle onderkenning en behandeling van soa bij individuele burgers en Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 96 van 151

3.4.2 Bestrijding seksueel overdraagbare aandoeningen Afdeling AGZ waarschuwing van partners zodat uitbreiding tot een minimum beperkt wordt. Kwaliteit De afdeling Algemene Gezondheidszorg is HKZ-gecertificeerd. Algemene toelichting Seksueel overdraagbare aandoeningen vormen in Nederland een serieus probleem gelet op het infectieziektekarakter, de omvang en de ernst, de taboesfeer rond soa en de moeilijke bereikbaarheid van specifieke groepen. Landelijk stijgen de soa-cijfers sinds 2002 met 20% per jaar. Met een adequate bestrijding en preventie kan veel gezondheidswinst worden geboekt. Toelichting per activiteit Soa-spreekuur Per 1 januari 2006: structurele financiering laboratoriumkosten via het Rijk. In acht regio s in Nederland zijn laagdrempelige Soa-centra van start gegaan, waar mensen kosteloos en desgewenst anoniem terecht kunnen. Vooral gericht op de doelgroepen met een hoger risico op soa s. De GGD Hart voor Brabant functioneert als een van deze acht centra voor de GGD en in Zeeland en Noord-Brabant. Afhankelijk van externe financiering van VWS is het aantal spreekuren nog uit te breiden. HIV-testen Naast voorlichting investeert de GGD steeds meer in het voorkomen van de verspreiding van soa door vroegtijdig opsporen en behandelen: actief soa/hiv testbeleid. Sinds 2006 biedt de GGD Hart voor Brabant een hivsneltest aan. Geschat wordt dat er in 2010 250 HIV-sneltesten gaan plaatsvinden. Partner- waarschuwing Partnerwaarschuwing vindt plaats als gevolg van de soa-spreekuren en op verzoek van externe behandelaars zoals huisartsen. Sense Naast de curatieve zorg in de soa-spreekuren en andere collectieve preventie is in 2009 het takenpakket uitgebreid met seksualiteitshulpverlening. De wijze van subsidiering is geënt op de bestrijding van soa s. De GGD Hart voor Brabant coördineert deze hulpverlening voor Zeeland en Brabant. In 2010 wordt op basis van de opgedane ervaringen in 2009 de Sense hulpverlening verder uitgebouwd in de vorm van spreekuren op de GGD of op scholen of in wijken. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 97 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform deel SOA-spreekuur (Anonieme) onderzoeksmogelijkheid in het kader van preventie van soa/hiv. HIV-testen Onderzoek (anoniem) in het kader van preventie van soa/hiv door een hivtest. Partner- waarschuwing Het (laten) waarschuwen van de seksuele partner(s) van de geïnfecteerde cliënt ter voorkoming van verdere verspreiding van een soa. (Vroeg-) diagnose en behandeling van een (mogelijk) geïnfecteerde seksuele partner van de cliënt. Collectieve preventie soa-hiv Alle preventieactiviteiten rond soa/hiv vinden plaats conform het landelijk beleid van Soa Aids Nederland. Ontwikkeling en uitvoering van preventieve projecten voor specifieke doelgroepen. Sense Het verlenen van individuele zorg aan jongeren tot 25 jaar rond de seksuele gezondheid in maximaal 2 consulten. Seksualiteitshulpverlening heeft betrekking op hulpvragen over anticonceptie, soa, seksualiteit in het algemeen en seksueel geweld. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 98 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 99 van 151

3.4.3 Tuberculosebestrijding Afdeling AGZ Omschrijving Opsporen van tuberculose-infectie door screening van risicogroepen (inclusief asielzoekers en gedetineerden) en bron- en contactonderzoek. Voorlichting, begeleiding en monitoren van tuberculosepatiënten en recent besmette patiënten. Preventie bij risicogroepen. Informeren en adviseren over tuberculose aan individuen en groepen. Basispakket uniform 2009 2010 Aangiftes nieuwe patiënten met tuberculose aangiftes 50 50 Aangiftes recente besmetting met tuberculose aangiftes 70 70 Preventie door BCG-vaccinaties vaccinaties 500 500 Screening door röntgenfoto s screeningen 4.500 4.500 Screening door Mantouxtesten screeningen 1.700 2.000 Screening van risicogroepen screeningen 1.200 1.000 Plustaken Dienst justitiële inrichtingen Screeningen gedetineerden eigen werkgebied screeningen 3.500 2.500 Röntgenfoto s - regio Breda röntgenfoto s 1.700 1.500 - regio s Gelre-IJssel en Limburg röntgenfoto s 7.000 6.000 Screeningen personeel (Zuid-Nederland) screeningen 500 200 Centrale opvang asielzoekers Screeningen asielzoekers - 1e screening, eigen werkgebied Hart voor Brabant screeningen 250 400-1e screening, overige regio s screeningen 570 450 - vervolgscreening eigen werkgebied Hart voor Brabant screeningen 150 450 Exploitatie Totaal kosten 3.275.678 3.143.082 Bijzonderheden Opdrachtgevers De 29 gemeenten, Dienst Justitiële Instellingen, Centraal Orgaan opvang Asielzoekers, andere instanties (zoals GGD en), Ministerie van Justitie. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 6. Besluit publieke gezondheid, hoofdstuk IV. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 100 van 151

3.4.3 Tuberculosebestrijding Afdeling AGZ Gebruikers Risicogroepen voor tuberculose of een tuberculose-infectie. Asielzoekers in Zuid-Nederland. Gedetineerden in penitentiaire inrichtingen in Zuid-Nederland. Partners Huisartsen en medisch specialisten, vooral longartsen, internisten en medisch microbiologen. Ziekenhuishygiënisten. Arbodiensten. Instanties die werken met en voor risicogroepen zoals het Centrum voor Alcohol en Drugs en de Centrale Opvang Asielzoekers en stichting Preventie en Gezondheid Effect Een goed werkend signaleringsapparaat dat tuberculosepatiënten snel diagnosticeert en dat acuut kan optreden bij calamiteiten en zo een epidemie binnen de perken kan houden. Tijdige signalering van tuberculose en een goede centrale administratie van de screeningsresultaten. Kwaliteit De afdeling Algemene Gezondheidszorg is HKZ-gecertificeerd. Algemene toelichting Dit thema heeft een voorzieningenkarakter. De röntgenfoto s worden gemaakt met digitale apparatuur; in Oss en 's-hertogenbosch is een mobiele unit, die ook elders ingezet wordt. Toelichting per activiteit Screeningen Alle nieuwe immigranten moeten zich melden voor onderzoek op tuberculose. Röntgenfoto s gedetineerden. De GGD voert als onderaannemer werk uit voor de regio s Limburg en Gelre- IJssel en Breda maar niet meer voor de regio s Zuid-Holland en Utrecht. Screeningen personeel (Zuid- Nederland) Screening personeel vindt alleen plaats in de vorm van contactonderzoek omdat de PI Tilburg geen taak meer heeft voor vreemdelingenbewaring. Screeningen asielzoekers De meeste asielzoekers krijgen de eerste screening in het aanmeldcentrum Ter Apel, daardoor vindt er binnen het eigen werkgebied een grote daling plaats. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 101 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Aangiftes nieuwe patiënten met tuberculose Aanmelden (door de GGD van het werkgebied waar de patiënt woont) van patiënten met de ziekte tuberculose bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Verwerking van nieuwe meldingen door de GGD waar de patiënt woont. Begeleiding door de verpleegkundige en zo nodig bron- of contactonderzoek. Aangiftes recente besmetting met tuberculose Aanmelden van mensen met tuberculosebesmetting bij het RIVM. Het gaat hier om mensen met recente besmetting die niet ziek zijn. Zij worden gevonden bij bron- of contactonderzoeken, screeningen en keuringen. Om te voorkomen dat ze de ziekte alsnog ontwikkelen moeten ze een half jaar specifieke medicijnen gebruiken. Preventie door BCGvaccinaties Vaccinatie van voornamelijk kinderen van ouders uit hoog prevalente landen. Vaccineren van mensen die in contact staan met risicogroepen ter voorkoming van besmetting met tuberculose. Screening door röntgenfoto's Onderzoek van tuberculose door röntgenfoto s van de longen; beoordeling van de foto s door een arts. Doelgroep o.a.: immigranten, contactonderzoeken, aanstellingskeuringen, drugsverslaafden, dak- en thuislozen. Screening door Mantouxtesten Onderzoek op (besmetting met) tuberculose door het inspuiten van testvloeistof. Screening van risicogroepen Onderzoek op tuberculose bij mensen die in aanraking komen met mensen die een risico lopen om tuberculose te krijgen. Plustaken Screeningen gedetineerden Onderzoek (röntgenfoto + lezing) op tuberculose bij nieuw ingekomen gedetineerden in het eigen werkgebied. Onderzoek op tuberculose bij gedetineerden in Zuid-Nederland (Noord- Brabant, Zeeland). Wekelijks bezoek van de mobiele röntgenunit aan de penitentiaire inrichtingen, waar een röntgenfoto wordt gemaakt van de longen van de gedetineerden die net zijn binnengekomen. De foto s van de eigen regio worden binnen twee werkdagen gelezen, bij de overige regio s worden de foto s aan de betreffende GGD overgedragen. Bij verdenking op besmettelijke tuberculose onderneemt de Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 102 van 151

GGD van de regio waaronder de penitentiaire inrichting valt verdere actie. Röntgenfoto s regio Breda De röntgenfoto voor gedetineerden worden voor GGD Hart voor Brabant gemaakt maar door GGD West-Brabant gelezen. Röntgenfoto (regio s Gelre-IJssel en Limburg) De röntgenfoto voor gedetineerden in Limburg en Gelre IJssel worden door de GGD Hart voor Brabant gemaakt, maar door de lokale GGD gelezen. Screeningen personeel (Zuid Nederland) Aanstellingskeuring en uit dienstkeuring na 3 maanden en verder alleen indien nodig contactonderzoek. Screening asielzoekers Landelijk onderzoek op tuberculose door röntgenfoto s bij asielzoekers in Zuid-Nederland. Bezoek van de mobiele röntgenunit aan de opvangcentra, waar een thoraxfoto wordt gemaakt van de longen van de net aangekomen asielzoekers. Er is een onderverdeling in eerste screening en vervolgscreening. - Eerste screening wordt uitgevoerd in eigen werkgebied. - De overige eerste screeningen worden veelal door lokale GGD en uitgevoerd. - Vervolgscreening: na de eerste verplichte screening krijgt deze groep het advies om zich gedurende 2 jaar om de 6 maanden te laten onderzoeken op tuberculose. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 103 van 151

3.4.4 Reizigerszorg Afdeling AGZ Omschrijving Bescherming van reizigers door: - voorlichting op het gebied van hygiëne en gezond gedrag; - het immuniseren tegen de meest voorkomende risicovolle infectieziekten; - de verkoop van gezondheidsbeschermende producten. Doel Bescherming van individuen tegen infectieziekten en de import van deze ziekten in Nederland voorkomen. Bescherming van individuen met een beroepsgebonden risico tegen Hepatitis B. Plustaken 2009 2010 Immunisaties aantal 44.000 43.000 Bezoekers spreekuur aantal 27.500 27.000 Reizigers klanten aantal 28.000 27.500 Gezondheidsbeschermende producten aantal 18.000 18.000 Klanten Hepatitis B beroepsgebonden groepen aantal 1.300 1.100 Exploitatie Totaal kosten 2.224.666 2.013.680 Bijzonderheden Opdrachtgevers Reizigers, reisbureaus, scholen en bedrijven. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 6. Besluit publieke gezondheid, hoofdstuk IV. Gebruikers Reizigers en individuen met beroepsgebonden risico s. Partners Reisbureaus, trombosediensten, thuiszorgorganisaties, ziekenhuizen, GGD en in Zeeland en Brabant. Effect Klanten zo adviseren dat zij gezond de wereld rondreizen. Uiteindelijk effect: minder reizigers die uit het buitenland terugkomen met een infectieziekte, wat ook de verspreiding voorkomt van infectieziekten in Nederland. Kwaliteit De afdeling Algemene Gezondheidszorg is HKZ-gecertificeerd. Het Centrum voor reizigerszorg biedt in samenwerking een totaalpakket aan van preventieve zorg (GGD), curatieve zorg (ziekenhuis) en keuringen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 104 van 151

3.4.4 Reizigerszorg Afdeling AGZ Algemene toelichting Ter voorkoming van importziekten is het belangrijk dat reizigers zich zo nodig laten vaccineren. Nog steeds gaan veel reizigers ongevaccineerd op reis. Vanwege de omvang is dit een risicogroep. Ter voorkoming van (infectie)ziekten zijn gedragsadviezen minstens zo belangrijk. Dit is een activiteit waarvan het te betwijfelen is of het particuliere initiatief hierop wil investeren. Vanaf 2008 kunnen reizigers een afspraak maken bij het Klantenadviescentrum Reizigerszorg. (een samenwerkingsverband tussen GGD en Brabant en Zeeland). Via het Klantenadviescentrum, gevestigd in Tilburg, kunnen reizigers telefonisch een afspraak maken bij één van de GGD en in Brabant of Zeeland. Toelichting per activiteit Immunisaties Door een langere bescherming van het vaccin hoeven reizigers niet meer jaarlijks terug te komen voor Hepatitis A. Klanten Hepatitis B beroepsgebonden Ter voorkoming van Hepatitis B bij individuen met een beroepsgebonden risico is het belangrijk dat medewerkers zich beschermen. De GGD besteedt extra aandacht besteedt aan de volgende doelgroepen: verpleeg- en verzorgingshuizen en andere verzorgende instellingen, politie, brandweer en penitentiaire inrichtingen. Inhoud activiteit Immunisaties Vaccinatie van reizigers ter bescherming tegen infectieziekten. Bezoekers spreekuur Aantal bezoeken dat door reizigers aan de GGD worden gebracht. Reizigers klanten Aantal reizigers dat contact heeft met de GGD (bezoek, telefonisch). Gezondheids- beschermende producten Producten ter bescherming van de gezondheid van de reiziger. Klanten Hepatitis B beroepsgebonden groepen Vaccinatie van personeel van instellingen, bedrijven en gemeenten met een beroepsgebonden risico ter voorkoming van Hepatitis B. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 105 van 151

3.4.5 Medische milieukunde Afdeling AGZ Omschrijving Het signaleren en onderzoeken van gezondheidsrisico s en klachten bij milieubedreigingen in de woon- en leefomgeving. Advies en voorlichting aan inwoners, gemeenten en instanties. Doel Het verminderen van gezondheidsrisico s door milieuaspecten. Het bewaken van gezondheidsbedreigende milieuaspecten. Het voorkomen en zonodig wegnemen van onrust over milieubedreigende factoren door goede voorlichting. Basispakket uniform 2009 2010 Adviezen bij publieksvragen en klachten adviezen 320 320 Adviezen bij lokaal beleid adviezen 7 5 Deelname begeleidingsgroepen/klankbordgroepen aantal 6 6 Collectieve voorlichting aantal 9 10 Proactieve beleidsadviezen aantal 3 3 Plustaken Milieuprojecten aantal -- 2 Exploitatie Totaal kosten 370.210 600.322 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder e. Gebruikers Gemeenten, inwoners en instellingen in het werkgebied. Partners Bureau Gezondheid, milieu en veiligheid van de GGD en in Brabant en Zeeland, gemeenten (afdelingen volksgezondheid, milieu, openbare werken en ruimtelijke ordening), GGD en Zuid-Nederland, regionale milieudiensten, Inspectie VROM, Inspectie voor de gezondheidszorg en de Provincie Noord-Brabant. Effect Vermindering van gezondheidsbedreigende factoren vanuit het milieu. Vermindering van extra gezondheidsrisico s en van eventuele onnodige onrust. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 106 van 151

3.4.5 Medische milieukunde Afdeling AGZ Gezonde en veilige leefomgeving voor de inwoners van het werkgebied van de GGD Hart voor Brabant. Kwaliteit De GGD maakt gebruik van landelijke protocollen van GGD Nederland en maakt onderdeel uit van het bureau Gezondheid, milieu en veiligheid voor de GGD en in Brabant en Zeeland. Het Bureau GMV is sinds 2007 gecertificeerd voor de uitvoering van alle medisch milieukundige taken. Algemene toelichting Medische milieukunde is wettelijk verankerd in de Wet Publieke gezondheid en houdt zich bezig met de relaties tussen gezondheid, veiligheid en milieu. Deze taak vormt daarmee een noodzakelijke aanvulling op het werk van de gemeenten ten aanzien van het milieu. Voor 2007 2010 is een beleidsplan vastgesteld; de inhoudelijke speerpunten/prioriteiten voor 2010 zijn: - Gezondheid en leefomgeving - Veiligheid in de leefomgeving - Luchtkwaliteit - Binnenmilieu - Klimaatverandering Inhoud activiteit Basispakket uniform Adviezen bij publieksvragen en klachten Het beantwoorden van vragen en klachten van burgers, gemeenten en andere instellingen over milieufactoren in relatie tot gezondheid. Adviezen bij lokaal beleid Het geven van gevraagde beleidsadviezen waarbij gezondheid, milieu en veiligheid belangrijke aspecten zijn. Bijvoorbeeld gezondheidsrisico s van intensieve veehouderijen, advies met betrekking tot luchtkwaliteitsplannen, nota volksgezondheid, milieubeleidsplannen. Adviezen kunnen ook mondeling gegeven worden, tijdens bijvoorbeeld een workshop. Deelname begeleidingsgroepen / klankbordgroepen Het deelnemen vanuit het Bureau GMV aan lokale begeleidingsgroepen/ klankbordgroepen die zich richten op aspecten rondom de thema s milieu, veiligheid en gezondheid. Collectieve voorlichting Activiteiten gericht op uitdragen van kennis naar gemeenten, burgers en specifieke doelgroepen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 107 van 151

3.4.5 Medische milieukunde Afdeling AGZ Proactieve beleidsadviezen Provinciaal voor alle gemeenten, signaleren van situaties die om een adequate aanpak vragen om gezondheidsrisico s te minimaliseren. Zo nodig in overleg met gemeenten en betrokkenen plan opstellen voor de aanpak van een probleem. Daarnaast het actief participeren in relevante netwerken. Plustaken Milieuprojecten Verschillende projecten, afhankelijk van de gemeenten, bijvoorbeeld een gezondheidseffectscreening. Daarnaast is er het extern gefinancierde project tegen de eikenprocessierups. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 108 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 109 van 151

3.4.6 Technische hygiënezorg Afdeling AGZ Omschrijving Begeleiding door een periodieke beoordeling, rapportage, advisering en eventueel het geven van opleiding rond hygiëne en veiligheid. Doel Het beperken van risico s op het ontstaan en de overdracht van infectieziekten bij instellingen met een kwetsbare populatie of bij gelegenheden waar risicovolle handelingen worden verricht. Basispakket uniform 2009 2010 Advies en ondersteuning van burgers uren 200 200 Beleidsadvisering aan gemeenten uren 1.000 1.000 Begeleiding van risicovolle evenementen en instellingen. Uren 900 900 Plustaken Controle peuterspeelzalen aantal 140 160 Controle kinderopvang aantal 600 690 Diensten voor derden uren 2.500 2.500 Exploitatie Totaal kosten 1.242.601 1.350.787 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten, instellingen en bedrijven. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder f. Gebruikers Zorginstellingen, scholen, kindercentra, recreatievoorzieningen en campings, prostitutiebedrijven, piercing-/tatoeageshops, horecagelegenheden, organisatoren van grote evenementen, gemeenten, sociale pensions, sporthallen, wijkgebouwen, Medische Opvang Asielzoekers. Partners Ziekenhuizen, De Rooi Pannen. Effect Een toegenomen (aandacht voor) hygiëne, meetbaar door het opnemen van hygiënecriteria in het kwaliteitssysteem van de instelling. Kwaliteit De afdeling Algemene Gezondheidszorg is HKZ-gecertificeerd. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 110 van 151

3.4.6 Technische hygiënezorg Afdeling AGZ Algemene toelichting Infectieziekten worden ook bestreden door hygiënische en veilige voorzieningen, vooral waar kwetsbare groepen komen of waar bijzondere (risicovolle) werkzaamheden worden verricht. Daarom zijn de algemene taken rond dit deel van infectieziektebestrijding ondergebracht bij de activiteit Technische hygiënezorg. Inhoud activiteit Basispakket uniform Advies en ondersteuning van burgers Beantwoorden van vragen van burgers en bedrijven over hygiëne. Voorbeelden zijn vragen over legionella (spoelen leidingen, bubbelbaden), Wet kinderopvang, welke piercingshops volgens de richtlijnen werken, voedselveiligheid en bereiding borstvoeding. Beleidsadvisering aan gemeenten Beleidsadvisering aan gemeenten over kinderopvang, recreatiebedrijven, sportcomplexen (legionella), piercing- en tatoeageshops, prostitutie en andere risicovolle instellingen. Begeleiding van risicovolle evenementen en instellingen Begeleiding (rond hygiëne) van risicovolle evenementen en instellingen zoals sociale pensions en daklozenopvang. Ondersteuning bij incidenten rond de hygiëne (infecties in zorginstellingen). Projecten (landelijk) die inspelen op nieuwe wetgeving. Plustaken Controle peuterspeelzalen Controle van peuterspeelzalen conform landelijke richtlijnen en gemeentelijk beleid. In 2010 vindt een wijziging van beleid plaats waardoor de peuterspeelzalen onder de Wet op de Kinderopvang komen te vervallen Controle kinderopvang Inspecties in het kader van de Wet kinderopvang. Controle van en advies over kindercentra op de naleving van de wet. Verslaglegging aan de gemeente en kindercentra. Uitvoeren van nader onderzoeken en onderzoeken na melding, Diensten voor derden Adviezen, controles voor seksinrichtingen, penitentiaire inrichtingen, sauna s, privéklinieken, zorginstellingen (hygiëneadvisering, audits zorgcentra, audit en begeleiding keukens) en Preventieve Gezondheidszorg Asielzoekers. Opleidingen op het terrein van HCP en HACCP. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 111 van 151

3.5 Geestelijke gezondheidszorg en crisisaanpak Nieuwe of aangepaste activiteiten: Thema Activiteit Depressie Vergroten bereik interventies uniform + lokaal accent Depressie Aanpassing aanbod lokaal accent Vangnet en advies Uitbreiding uitvoerende taak uniform + lokaal accent Huiselijk geweld Vroegsignalering kindermishandeling lokaal accent Huiselijk geweld Inzet bij huiselijk geweld lokaal accent Toelichting - Vergroten bereik interventies: in de handleiding Preventie van depressie in lokaal gezondheidsbeleid staat ook een overzicht van effectieve of veelbelovende interventies. In ons werkgebied zijn er wel genoeg interventies, maar het bereik is nog laag. In overleg met de GGZ-instellingen gaan we onderzoeken hoe we dat bereik kunnen vergroten. - Aanpassing aanbod: vanaf 2009 passen we ons aanbod rond depressie waar nodig aan, in overleg met de ketenpartners, met een nadruk op ouderen, de eerste lijn en de relatie met eenzaamheid en leefstijlthema s zoals bewegen, valpreventie, obesitas, en diabetes. - Uitbreiding uitvoerende taak: bij onze vangnet- en advies richten we ons vooral op de sociaal-medische zorg voor sociaal kwetsbare mensen, op woningvervuilingen en op gevallen waarbij gevaar is voor de volksgezondheid. Vooral hier kan de GGD een toegevoegde waarde hebben. In Tilburg en de regio Midden-Brabant hebben we producten aangeboden of in ontwikkeling die mogelijk ook in de andere regio s van waarde zijn. Voorbeelden hiervan zijn de inzet van de OGGZ-verpleegkundige bij de opvang en begeleiding van straatprostituées en een sociaal-medisch spreekuur in een sociaal pension. We gaan onze expertise op het terrein van de sociaal-medische zorg vergroten. Voor deze taak komt in 2009 een arts in dienst. Deze arts krijgt de taak om de vangnet- en advies taak verder te ontwikkelen, om uitvoerend werk als arts te verrichten en om consultatie en supervisie te geven aan de verpleegkundigen. - Vroegsignalering kindermishandeling: we gaan onze voorlichting en training voor leerkrachten in het basisonderwijs uitbreiden en verbreden. - Inzet bij huiselijk geweld: we onderzoeken de mogelijkheid van de inzet van een arts, nurse practitioner en/of verpleegkundige bij sociaal-medische taken rond huiselijk geweld (letselspreekuur, medische verklaring, e.d.). Nieuwe activiteiten na de vaststelling van de Voorjaarsnota 2009 3.5.5. Huiselijk geweld - Deelname stuurgroep Advies en Steunpunt huiselijk geweld Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 112 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 113 van 151

3.5.1 Depressie Afdeling GB Omschrijving Verstrekken van publieksinformatie over depressie en het geven van voor-lichtingen en cursussen over dit thema aan het publiek en hoogrisicogroepen. Ondersteunen van de gemeenten bij de het tot stand brengen van een integrale programmatische aanpak depressie op lokaal/regionaal niveau. Doel Integrale programmatische aanpak depressie op lokaal/regionaal niveau. Verbeteren van de preventie van depressie. Verbeteren van vroegsignalering door bekendheid te geven aan het thema depressie. Basispakket uniform 2009 2010 Publieksinformatie depressie publicaties 1 1 Basispakket lokale accenten Ketenvorming preventie depressie convenanten 3 3 Implementatie Handleiding preventie depressie beleidsadviezen 2 2 Integrale aanpak preventie depressie bij ouderen plan van aanpak 2 2 Cursus Lichte en donkere dagen cursussen 3 3 Cursus spanningsklachten cursussen 3 3 Bijeenkomst over spanningsklachten bijeenkomsten 3 3 Voorlichtingsbijeenkomst Sociale contacten ouderen voorlichtingen 3 3 Exploitatie Totaal kosten 26.300 7.365 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2. lid 2 onder d. Gebruikers Algemeen publiek, hoogrisicogroepen. Partners Gemeenten, Geestelijke Gezondheidszorg, Algemeen Maatschappelijk Werk, ouderenwerk, Zorgbelang, Jeugdzorg, scholen, Trimbosinstituut, verslavingszorg. Effect Vroegopsporing depressie door het geven van bekendheid over de Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 114 van 151

3.5.1 Depressie Afdeling GB symptomen van depressie. Toeleiden naar de zorg van mensen met depressieve klachten. Integrale programmatische aanpak van depressie op lokaal niveau. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheidsbevordering. Algemene toelichting Preventie van depressie is één van de speerpunten van het kabinet. Mensen met een depressie worden vaak ernstig belemmerd in hun sociaal en maatschappelijk functioneren. In symptoomvrije periodes wordt hun leven vaak beïnvloed door de angst voor een herhaling. De kans op sociaal disfunctioneren wordt groter naarmate de depressie chronischer wordt. De belangrijkste symptomen van depressie zijn een aanhoudende neerslachtige stemming en een ernstig verlies aan interesse in bijna alle dagelijkse activiteiten. Depressie moet niet worden verward met de gewone neerslachtigheid die iedereen wel eens heeft. Op psychisch niveau zijn de symptomen van een depressie onder meer somberheid, moedeloosheid en hopeloosheid. Op het vitale niveau zijn dat bijvoorbeeld verlies van interesse en plezier, moeheid, gestoorde lichaamsbeleving. Daarnaast zijn andere symptomen mogelijk, zoals eet-/gewichtstoornissen, slaapstoornissen, concentratieproblemen, psychomotorische agitatie (rusteloze activiteit), gevoelens van minderwaardigheid en gedachten over dood en suïcide. Er zijn raakvlakken met het thema Preventie eenzaamheid en met het programma Leefstijl (de thema s Overgewicht (vooral stimuleren beweging) en Alcohol). Inhoud activiteit Basispakket uniform Publieksinformatie depressie Bevorderen van vroegherkenning van depressie en het toeleiden van mensen met een risico voor depressie of met depressieve symptomen naar preventieve interventies. Hiervoor wordt de website www.gezondbrabant.nl ingezet. Verder specifieke voorlichting aan hoogrisicogroepen. Basispakket lokale accenten Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 115 van 151

3.5.1 Depressie Afdeling GB Ketenvorming preventie depressie Betrekken van relevante partijen bij de preventie van depressie. Afstemmen van een sluitend aanbod van preventieactiviteiten, door het: - benaderen relevante regionale/lokale actoren; - definiëren gezamenlijke doelstelling; - inventariseren huidig en formuleren aanvullend aanbod; - formuleren ketenafspraken; - zichtbaar maken van regionaal aanbod. Implementatie Handleiding preventie depressie Ondersteunen van gemeenten bij de implementatie van de landelijke Handleiding depressie in het lokaal gezondheidsbeleid, d.w.z. het uitwerken van het speerpunt depressie naar een concreet actieplan. Integrale aanpak preventie depressie bij ouderen Ondersteunen van gemeenten in het proces van beleid naar activiteit, samen met de Geestelijke Gezondheidszorg, op basis van een aanpak van het Trimbosinstituut. Cursus Lichte en donkere dagen Cursus van 14 bijeenkomsten voor allochtonen, uitgevoerd samen met de Geestelijke Gezondheidszorg. Cursus spanningsklachten Cursus van 6 bijeenkomsten voor allochtone vrouwen, uitgevoerd samen met het Algemeen maatschappelijk werk en fysiotherapie. Bijeenkomst over spanningsklachten Eenmalige voorlichtingsbijeenkomst voor allochtone vrouwen. Voorlichtingsbijeenkomst Sociale contacten ouderen Eenmalige voorlichtingsbijeenkomst over sociale contacten en het voorkomen van eenzaamheid (en daarmee vaak depressie). Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 116 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 117 van 151

3.5.2 Preventie eenzaamheid Afdeling GB Omschrijving Verstrekken van publieksinformatie over eenzaamheid en het geven van voorlichtingen en cursussen aan het publiek en hoogrisicogroepen. Ondersteunen van de gemeenten bij een integrale programmatische aanpak voor eenzaamheid (lokaal of regionaal). Doel Integrale programmatische aanpak eenzaamheid op lokaal/regionaal niveau. Verbeteren van de preventie van eenzaamheid. Verbeteren van vroegsignalering door bekendheid te geven aan het thema eenzaamheid. Basispakket uniform 2009 2010 Publieksinformatie preventie eenzaamheid publicaties 1 1 Basispakket lokale accenten Balanstraject preventie eenzaamheid ouderen/volwassenen trajecten 8 8 Cursus Samen verder cursussen 1 1 Voorlichtingsbijeenkomst Sociale contacten voor ouderen bijeenkomsten 3 3 Exploitatie Totaal kosten 21.040 22.344 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder d en Wet maatschappelijke ondersteuning. Gebruikers Gemeenten, welzijnswerk, maatschappelijk werk, Geestelijke Gezondheidszorg, thuiszorg, intramurale zorg ouderen, ouderenorganisaties, verslavingszorg. Algemeen publiek, ouderen. Partners Gemeenten lokale/deelregionale partijen zoals Thuiszorg, ouderenwerk, Algemeen maatschappelijk werk, Geestelijke gezondheidszorg. Effect Vroegopsporing eenzaamheid door het geven van bekendheid over de symptomen van eenzaamheid. Toeleiden naar de zorg van mensen met eenzaamheidsproblemen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 118 van 151

3.5.2 Preventie eenzaamheid Afdeling GB Integrale programmatische aanpak van eenzaamheid op lokaal niveau. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheidsbevordering. Algemene toelichting Eenzaamheid is een als onplezierig en ontoelaatbaar ervaren discrepantie tussen de gerealiseerde en de gewenste relaties en is dus een subjectief gegeven. Het gaat daarbij om een persoonlijk gevoel, waarbij kenmerkend is dat men zich niet in staat voelt om op korte termijn zelf iets aan de situatie te veranderen. Er zijn twee vormen van eenzaamheid: sociale eenzaamheid en emotionele eenzaamheid. Bij sociale eenzaamheid is er een tekort aan sociale integratie, het ontbreken van contacten met mensen waarmee men bepaalde gemeen-schappelijke kenmerken deelt, zoals vrienden. Emotionele eenzaamheid treedt op als iemand een hechte, intieme band mist met één ander persoon, in de meeste gevallen een levenspartner. Het ontbreken van een dergelijke gehechtheidsrelatie kan niet worden gecompenseerd door een versterking van sociale integratie en omgekeerd. Eenzaamheid wordt steeds meer als (toenemend) gezondheidsprobleem erkend. Het kan een bedreiging zijn voor het persoonlijk welbevinden en ziekmakend zijn. Veel voorkomende psychische klachten zijn: verminderd zelfrespect, pessimistisch toekomstperspectief, depressieve gevoelens en angststoornissen. Veel voorkomende lichamelijke klachten zijn: hoofdpijn, maagpijn, ademhalings-problemen, slaapproblemen en gebrek aan eetlust, gekoppeld aan overmatige alcoholconsumptie en een bovengemiddeld gebruik van medicijnen zoals slaap- en kalmerende middelen. Vrijwel alle gemeenten willen meer aandacht besteden aan preventie van eenzaamheid bij ouderen. In veel gemeenten voeren diverse organisaties en instellingen tal van activiteiten uit die gericht zijn op de preventie of de bestrijding van eenzaamheid. Lokale partijen ontmoeten elkaar in het algemeen niet expliciet voor de afstemming en eventueel samenwerking bij preventie van eenzaamheid bij ouderen. Voor de volwassenen is momenteel minder aandacht bij gemeenten en instellingen, terwijl ook daar grote eenzaamheidsproblemen zijn. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 119 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Publieksinformatie preventie eenzaamheid Bevorderen van vroegherkenning van eenzaamheid en het toeleiden van mensen met eenzaamheidsklachten naar preventieve interventies. Hiervoor wordt de website www.gezondbrabant.nl ingezet. Verder specifieke voorlichting aan hoogrisicogroepen. Basispakket lokale accenten Balanstraject preventie eenzaamheid ouderen/volwassenen Overzicht krijgen van het lokale en regionale aanbod op het gebied van preventieve activiteiten rond eenzaamheidsproblemen van volwassenen of ouderen en het afstemmen van deze activiteiten. Een instrument dat daarbij ingezet kan worden is de Quick scan facetbeleid thema eenzaamheid. Cursus Samen verder Ouderen in contact brengen met elkaar en handvatten bieden voor het leggen en onderhouden van contacten. Voorlichtingsbijeenkomst Sociale contacten voor ouderen Ouderen infomeren over hoe eenzaamheid te voorkomen en hoe met sociale contacten om te gaan. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 120 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 121 van 151

3.5.3 Vangnet en advies Afdeling GB Omschrijving Sociaal-medische vangnetfunctie ten behoeve van zorgwekkende zorgmijders. Het realiseren van een betere zorgstructuur en vangnet voor de groep zorgwekkende zorgmijders. Doel Bieden van advies en begeleiding door sociaal-medische zorg voor zorgmijders en dak- en thuislozen (somatiek, vervuiling). Ondersteunen en toeleiden naar de reguliere zorg van sociaal kwetsbare mensen die zelf geen hulp (kunnen) organiseren of vragen. Verzamelen en beschikbaar stellen van betrouwbare cijfers aan de gemeenten over de output van de (bestaande) bemoeizorg. Adviseren gemeenten over de bemoeizorgketen. Ondersteunen vorming en/of functioneren van lokale bemoeizorgnetwerken. Basispakket uniform 2009 2010 Sociaal-medische vangnetfuntie uren 1.755 1.755 Basispakket lokale accenten Ondersteunen en/of deelname bemoeizorgteam/hometeam bijeenkomsten 1 1 Verpleegkundig spreekuur op locatie spreekuren 40 40 Sociaal-medische vangnetzorg - consulten 75 75 - netwerken 10 10 Exploitatie Totaal kosten 284.040 477.337 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet maatschappelijke ondersteuning (vooral prestatieveld 8). Gebruikers Zorgwekkende zorgmijders, dak -en thuislozen, mensen in een sociaal isolement, mensen in vervuilde woning, samenwerkingspartners in bemoeizorg, samenwerkingspartners reguliere somatische zorg, gemeenten. Partners Ketenpartners OGGZ. Alle instanties die bemoeienis hebben rondom de cliënt. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 122 van 151

3.5.3 Vangnet en advies Afdeling GB Effect Het bieden van een vangnet voor zorgwekkende zorgmijders. Het toeleiden naar de reguliere zorg. Het realiseren van een optimale zorgketen voor complexe oggz-problemen. Voorkomen van maatschappelijke onrust. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Gezondheidsbevordering. Algemene toelichting (Zorgwekkende) zorgmijders vermijden de hulp- en zorgverlening of deze heeft geen passend aanbod voor deze mensen. Bij deze groep is er een (oorzakelijke) relatie met ernstige psychische- en verslavingsproblemen en/of dakloosheid en zijn er complexe problemen. Soms is er een direct verband met woonoverlast en problemen rond veiligheid en leefbaarheid. Er is sprake van versnipperde hulpverlening en ontoereikende of niet bereikbare reguliere hulpverlening De doelgroep past niet in bestaande structuren, aanbod of binnen gangbare regelgeving (bijvoorbeeld: onverzekerden met somatische aandoeningen). Er kan sprake zijn van woningvervuiling of gevaar voor de (volks)gezondheid (cliënt en omgeving). De hele groep heeft vaak te maken met sociaal isolement. De inzet van de GGD vindt plaats als er sprake is van somatische problemen of woningvervuiling. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 123 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Sociaal-medische vangnetfuntie Naar aanleiding van signalen benaderen van zorgmijders/overlastsituaties en doorleiden naar de reguliere zorg en het bieden van ondersteuning aan zorgmijders/risicogroepen door: - aannemen meldingen en signalen zorgmijders/overlastsituaties en adviseren aan melder; - afstemmingsoverleg met keten/netwerkpartners; - bieden van ondersteuning en zorgtoeleiding; - bieden van sociaal-medische hulp aan (potentiële) dak- en thuislozen en andere zorgmijders; - registratiesysteem: beheren systeem en aanbieden aan netwerk/ ketenpartners; - organisatie aanpak woningvervuiling en nazorg; - adviesfunctie naar de gemeente over toepassing van dwangmiddelen. Eén van de verpleegkundigen is in 2010 opgeleid tot Nurse Practioner. De GGD zal in 2009 een voorstel doen hoe deze in te zetten binnen de sociaalmedische vangnetfunctie. Daarnaast komt in 2009 een arts in dienst. De GGD onderzoekt de mogelijkheid van een transferverpleegkundige die opname in en ontslag uit het ziekenhuis van zorgmijders en onverzekerden kan begeleiden. Basispakket lokale accenten Ondersteunen en/of deelname bemoeizorgteam/hometeam Deelname aan (boven)lokale bemoeizorgteams, hometeams of andere netwerken, waarbij de GGD sociaal-medische deskundigheid inbrengt. Verpleegkundig spreekuur op locatie Regelmatig aanwezig zijn op plek waar de doelgroep vertoeft, mensen helpen met somatische problemen, vertrouwen krijgen en daardoor mogelijk toeleiden naar reguliere hulpverlening. Sociaal-medische vangnetzorg Sociaal-medische vangnetzorg voor de doelgroep door een Nurse Practioner. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 124 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 125 van 151

3.5.4 Ondersteunen regiefunctie OGGZ Afdeling GB Omschrijving Het verbeteren van de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) door het vergroten van de samenwerking en afstemming van de ketenpartners. Doel Het ondersteunen van regiefunctie van gemeenten rond het verbeteren van de OGGZ door het: - ondersteunen optimaliseren ketenzorg OGGZ; - in beeld brengen van problemen; - adviseren van gemeenten op basis van de onderzoeksgegevens; - geven van een overzicht van effectieve interventies en de mogelijke rol van gemeenten. Basispakket uniform 2009 2010 Ondersteunen regiefunctie OGGZ - bijeenkomsten 9 9 - adviezen 3 3 Registratiesysteem bijzondere groepen registratiesysteem 1 1 Exploitatie Totaal kosten 55.756 57.107 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet maatschappelijke ondersteuning (vooral prestatieveld 8). Gebruikers Gemeenten en andere regionale en lokale beleidsactoren. Partners in platform OGGZ. Partners Gemeenten, Geestelijke gezondheidszorg, Maatschappelijke opvang, Verslavingszorg, Algemeen maatschappelijk werk, Zorgbelang, Zorgkantoor. Effect Verbetering van de OGGZ door vergroten van de samenwerking en afstemming van de ketenpartners. Inzicht in OGGZ-problemen en effectieve interventies. Ketenafspraken tussen GGD en regionale partners. Kwaliteit De GGD heeft een HKZ-kwaliteitscertificaat voor het onderdeel Openbare geestelijke gezondheidszorg. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 126 van 151

3.5.4 Ondersteunen regiefunctie OGGZ Afdeling GB Algemene toelichting De psychosociale problemen in Nederland nemen toe. Van psychosociale problemen is sprake als er een verstoring optreedt in het geestelijk evenwicht en/of de harmonieuze positie in de eigen omgeving. Door de vermaatschappelijking van de psychiatrie wonen en leven meer burgers met een geestelijke beperking in de wijk. Lichte problemen kunnen beïnvloed worden door preventief optreden (OGGZ gericht op de brede OGGZ-doelgroep). Bij zwaardere problemen waarbij sprake is van zorgmijders wordt bemoeizorg ingezet (OGGZ gericht op de smalle OGGZ-doelgroep). Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het signaleren en bestrijden van risicofactoren op het gebied van de openbare geestelijke gezondheidszorg, het bereiken en begeleiden van kwetsbare personen en risicogroepen, het functioneren als meldpunt voor signalen van crisis of dreiging van crisis bij kwetsbare personen en risicogroepen en het tot stand brengen van afspraken tussen betrokken organisaties over de uitvoering van de openbare geestelijke gezondheidszorg. Om de doelgroep en de risicofactoren beter in kaart te kunnen brengen onderzoekt de GGD de mogelijkheden om te komen tot een OGGZ-monitor. De ervaringen met de pilot in Tilburg in 2008 en de landelijke ontwikkelingen worden hierbij betrokken. Inhoud activiteit Basispakket uniform Ondersteuning regiefunctie OGGZ Ondersteunen van de regiefunctie van de gemeenten door inhoudelijke- en procesondersteuning. Op verzoek van gemeenten bieden van proces- en/of inhoudelijke ondersteuning bij afstemmings- en samenwerkingsoverleg. Dit kan in de vorm van: - secretariaatsfunctie; - projectleiderschap; - projectdeelname; - procesondersteuning bij het formuleren van samenwerkingsafspraken. Registratiesysteem bijzondere groepen Het inzicht in de gezondheid van kwetsbare mensen is onvoldoende. Vanwege onze bemoeizorgtaak hebben wij een registratiesysteem waarvan ook andere instellingen gebruik maken. Wij zullen in overleg met de gemeenten bezien welke bijdrage de GGD kan bieden in het verder professionaliseren van de registratie van de zorg aan deze groep. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 127 van 151

3.5.5 Huiselijk geweld Afdeling GB Omschrijving Het verbeteren van signalering en (keten)aanpak van huiselijk geweld. Doel Ontwikkelen van een optimaal aanbod rond de preventie van huiselijk geweld en het attenderen van de gemeenten hierop. Zorgbemiddeling voor allochtonen die met huiselijk geweld te maken hebben, om zo het huiselijk geweld te stoppen. Het informeren van allochtonen over het voorkomen en stoppen van huiselijk geweld. Deskundigheidsbevordering leerkrachten basisonderwijs rond signalen kindermishandeling. Basispakket lokale accenten 2009 2010 Zorgbemiddeling voor allochtonen trajecten 1 1 Voorlichting allochtone doelgroepen bijeenkomsten 10 10 Voorlichting signalering kindermishandeling scholen 5 5 Training vroegsignalering docenten Basisonderwijs trainingen -- 15 Deelname stuurgroep Advies en Steunpunt huiselijk geweld stuurgroep -- 2 Exploitatie Totaal kosten 28.404 4.769 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet maatschappelijke ondersteuning (vooral prestatieveld 7 en 8) Gebruikers Gemeenten en partners in de ketenzorg preventie en aanpak huiselijk geweld, allochtonen, leerkrachten basisonderwijs. Partners Gemeenten, geestelijke gezondheidszorg, maatschappelijke opvang, verslavingszorg, algemeen maatschappelijk werk, politie, reclassering, Openbaar ministerie, Advies- en steunpunt huiselijk geweld, samenwerkingspartners bij zorgbemiddeling, Meldpunt kindermishandeling, Bureau Jeugdzorg, Raad voor de Kinderbescherming. Effect Verbetering van signalering en (keten)aanpak van huiselijk geweld. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 128 van 151

3.5.5 Huiselijk geweld Afdeling GB Kwaliteit De afdeling Gezondheidsbevordering is ISO-gecertifeerd. Algemene toelichting Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer is gepleegd. Geweld is de aantasting van de persoonlijke integriteit. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen geestelijk geweld, lichamelijk geweld en seksueel misbruik. De huiselijke kring bestaat uit (ex-) partners, gezins- of familieleden en huisvrienden. Het begrip huiselijk wijst dus op de relatie tussen pleger en slachtoffer en niet zozeer op de plek waar het gebeurt (het eigen huis). Bij huiselijk geweld gaat het om ernstig, aanhoudend en regelmatig terugkerend geweld. De cijfers over huiselijk geweld zijn schrikbarend. Geschat wordt dat bijna 14% van de Nederlandse bevolking ooit slachtoffer is (geweest) van huiselijk geweld en een aanzienlijk deel ervaart zelfs dagelijks de gevolgen. Voor veel slachtoffers heeft huiselijk geweld ingrijpende gevolgen. In 2009 wordt de mogelijkheid onderzocht van inzet van een arts, Nurse Practitioner en/of Verpleegkundige t.b.v. sociaal-medische taken in het kader van huiselijk geweld (letselspreekuur, medische verklaring, e.d.). Inhoud activiteit Basispakket lokale accenten Zorgbemiddeling voor allochtonen Zorgbemiddeling voor allochtonen die met huiselijk geweld te maken hebben. Inzet van GGD-medewerkers die de taal en cultuur van de allochtone doelgroepen beheersen en kennen voor zorgbemiddeling via de steunpunten Huiselijk Geweld. Voorlichting allochtone doelgroepen Het informeren van allochtone doelgroepen over het voorkomen en stoppen van huiselijk geweld. Voorlichting door GGD-medewerkers die de taal en cultuur van de allochtone doelgroepen beheersen en kennen aan de diverse doelgroepen (vrouwen, mannen, Turkse en Arabische). Voorlichting signalering kindermishandeling Bijeenkomst voor leerkrachten basisonderwijs gericht op het vroegtijdig herkennen van signalen van kindermishandeling en hoe daarmee om te gaan. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 129 van 151

3.5.5 Huiselijk geweld Afdeling GB Training vroegsignalering docenten Basisonderwijs Training om docenten in het Basisonderwijs vroegtijdig te leren signaleren indien er met een leerling iets aan de hand is op sociaalemotioneel gebied en handvatten aan te reiken hoe vervolgens te handelen. De training is breder dan huiselijk geweld. Deelname stuurgroep Advies en Steunpunt huiselijk geweld Deelnemen aan de stuurgroepen in ASHG Midden-Brabant en ASHG Brabant- Noord. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 130 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 131 van 151

3.5.6 Psychosociale hulp bij incidenten Afdeling GB Omschrijving Het verlenen van psychosociale hulp bij incidenten (PSHI) aan slachtoffers van en betrokkenen bij een ingrijpende gebeurtenis. Doel Lokaal en regionaal goed afgestemde organisatie van psychosociale hulp aan slachtoffers van en betrokkenen bij een ingrijpende gebeurtenis. Afstemmen van de hulpverlening door verschillende instanties. Het voorkomen van maatschappelijke onrust en agendasetting. Basispakket uniform 2009 2010 Onderhouden meldroute PSHI - PSHI-systeem 1 1 - bijeenkomsten 2 2 Incidentenondersteuning PSHI incidenten 4 4 Exploitatie Totaal kosten 52.624 75.207 Bijzonderheden Opdrachtgevers Alle 29 gemeenten. Basis Wet publieke gezondheid, artikel 2, lid 2 onder g en Wet maatschappelijke ondersteuning (vooral prestatieveld 8). Gebruikers Gemeenten, samenwerkingspartners, algemeen publiek. Partners Stuurgroep PSHOR/PSHI, Gemeenschappelijk meldcentrum, politie, brandweer, ambulancezorg, Slachtofferhulp, maatschappelijk werk, Telefonische hulpdienst, geestelijke gezondheidszorg. Effect Regionaal en lokaal goed afgestemde organisatie van psychosociale hulp aan slachtoffers, directe omgeving en algemeen publiek bij een ingrijpende gebeurtenis. Afgestemd aanbod hulpverlening bij ingrijpend incident. Ondersteuning burgemeester bij ingrijpend incident. Het voorkomen van maatschappelijke onrust. Kwaliteit De afdeling Gezondheidsbevordering is ISO-gecertifeerd. Algemene toelichting Er is steeds vaker sprake (van een dreiging) van maatschappelijke onrust Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 132 van 151

3.5.6 Psychosociale hulp bij incidenten Afdeling GB Inhoud activiteit bij een ingrijpende (lokale) gebeurtenis (bijvoorbeeld een brand of gezinsdrama s). De normale inzet van politie en hulpverleners is niet meer voldoende, maar een opgeschaalde organisatie is niet nodig. Er moet vanuit het openbaar bestuur een hulporganisatie worden opgezet die snel is te mobiliseren, gericht op psychosociale hulpverlening. De GGD ondersteunt hierbij als secretaris. Bij rampen of grootschalige ongevallen volgt de GGD proces 24 van de GHOR. Basispakket uniform Onderhouden meldroute PSHI Advisering aan gemeenten en beheren van de Routekaart PSHI. Afstemmingsoverleg/samenwerking en afstemming tussen betrokken partners door: - ondersteuning van en deelname aan afstemmingsteams PSHI in Brabant-Noord en in Midden-Brabant; - deelname aan Stuurgroep PSHOR/PSHI (in Brabant-Noord); - formuleren ketenafspraken; - casusoverleg - onderhoud, opleiding en oefening van het systeem PSHI-digitaal. Incidentenondersteuning PSHI Bij een incident waarbij het PSHI-proces wordt opgestart, levert de GGD procesondersteuning. Hier zijn geen uren voor beschikbaar. Dit betekent dat de noodzakelijke inzet ten koste gaat van de uitvoering van andere taken. Hierover zal overleg worden gevoerd. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 133 van 151

3.5.7 Forensische geneeskunde Afdeling AGZ Omschrijving Uitvoeren van medische diensten en geven van adviezen voor politie, justitie, gemeenten en (eventueel) penitentiaire inrichtingen. Doel Aanbod van gespecialiseerde medische diensten aan derden. In stand houden van wachtarts buiten kantooruren. Basispakket uniform 2009 2010 Lijkschouwingen aantal 500 500 Plus taken Diensten voor derden aantal 2.000 2.200 Exploitatie Totaal kosten 610.833 630.332 Bijzonderheden Opdrachtgevers Politie West- en Midden-Brabant, Politie Brabant-Noord, Penitentiaire Inrichting Tilburg, Justitie Breda en 's-hertogenbosch, begrafenisondernemers. Basis Wet op de lijkbezorging, artikel 3 en 4. Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, artikel 293, lid 2 en artikel 294, lid 2. Gebruikers Alle 29 gemeenten, 2 politieregio s en Justitie. Partners Ketenpartners in de zorg, GGZ, Novadic-Kentron, huisartsen, ziekenhuizen, etc. Effect Goede medische zorg voor arrestanten en gedetineerden. Uitvoering van wettelijke taken rond de lijkschouw. Kwaliteit Het onderdeel GHOR is HKZ-gecertificeerd. Algemene toelichting Bij twijfel aan een natuurlijke dood en bij overtuigd zijn van een nietnatuurlijke dood (en bij euthanasie) moet de behandelende arts de gemeentelijke lijkschouwer inschakelen. Een wijziging in de Wet op de Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 134 van 151

3.5.7 Forensische geneeskunde Afdeling AGZ lijkbezorging (datum niet bekend) zal leiden tot een verplichte lijkschouw bij alle overledenen jonger dan 18 jaar. De Wet op de lijkbezorging verplicht gemeenten ertoe een of meer lijkschouwers aan te wijzen. De GGD voert deze taak uit voor alle gemeenten in zijn werkgebied. Met Justitie zijn er landelijke afspraken rond de euthanasieregeling. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 135 van 151

3.5.8 Geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen Afdeling: GHOR Omschrijving De voorbereiding en organisatie van de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen in de Veiligheidsregio Brabant-Noord. Doel Afstemmen en coördineren van de geneeskundige hulpverlenings- en (volks)gezondheidsketen bij ongevallen en rampen. Plustaken 2009 2010 Uitvoering GHOR-taken Brabant-Noord -- -- Exploitatie Totaal kosten 2.394.000 2.385.278 Bijzonderheden Opdrachtgevers Algemeen bestuur Veiligheidsregio Brabant-Noord. Wettelijke basis Wet geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen, artikel 2 en 3. Gebruikers 21 Gemeenten met ruim 600.000 inwoners in de Veiligheidsregio Brabant- Noord. Partners Gemeenten, politie, brandweer, gezondheidsinstellingen, maatschappelijk werk, intramurale instellingen, vrijwilligersorganisaties zoals Slachtofferhulp en het Nederlandse Rode Kruis. Resultaat Een naadloze overgang naar opgeschaalde hulpverlening, als voortzetting van de dagelijkse spoedeisende medische hulpverlening en crisishulp. Kwaliteit De afdeling is HKZ-gecertificeerd. Algemene toelichting De afdeling GHOR voert, in afstemming met de Veiligheidsregio Brabant-Noord, de GHOR-taken uit, die daarvoor ook bestuurlijk verantwoordelijk is. Zie verder de begroting van de Veiligheidsregio. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 136 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 137 van 151

3.6. Gemeente en GGD Afdeling: Directiesecretariaat, GB Omschrijving Ondersteunen van de bestuurlijke besluitvorming en informatievoorziening. Doel Uitvoering van de wensen van de gemeenten en de bestuursbesluiten. Gemeenten hebben inzicht in de ontwikkelingen en dienstverlening van de GGD (inhoudelijk en prestaties) en kunnen hierop sturen. Gemeenten nemen besluiten over de begroting en de diensten van de GGD. De GGD heeft inzicht in de wensen van de gemeenten als klant. Basispakket uniform 2009 2010 Bestuurlijke besluitvorming vergaderingen 41 62 Planning en control stukken 17 17 Relatiebeheer klantgesprekken 35 35 Incidentele overleggen overleggen 40 60 Lokale accenten basispakket adviezen 29 29 Gemeentelijk jaarverslag verslagen 29 29 Exploitatie Totaal kosten 1.130.234 1.141.941 Bijzonderheden Opdrachtgevers 29 gemeenten. Wettelijke basis Wet publieke gezondheid, artikel 14, lid 1. Wet gemeenschappelijke regelingen, o.a. artikel 34 en 35. Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Gemeenschappelijke regeling GGD Hart voor Brabant, artikel 12 e.v., artikel 20 e.v. Gebruikers 29 Gemeenten, algemeen publiek, partners. Resultaat Gemeenten zijn op de hoogte van de doelstellingen, activiteiten en prestaties van de GGD en kunnen hiermee de organisatie aansturen. Er zijn duidelijke afspraken met de gemeenten, collectief (Algemeen Bestuur) en individueel. Het publiek is op de hoogte van het werk van de GGD. Kwaliteit Het Directiesecretariaat is ISO-gecertificeerd en onderhoudt een kwaliteitssysteem. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 138 van 151

3.6. Gemeente en GGD Afdeling: Directiesecretariaat, GB Algemene toelichting De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de publieke gezondheid en de inrichting en aansturing van de GGD Hart voor Brabant. Deze GGD werkt als gemeenschappelijke regeling voor 29 gemeenten en moet als openbaar lichaam voldoen aan een aantal specifieke eisen en wensen. Bestuurlijke besluitvorming De GGD moet zorgen voor een zorgvuldige voorbereiding van de bestuurlijke besluitvorming en de uitvoering hiervan. In 2010 zullen er meer bijeenkomsten zijn door/voor de nieuwe raden en colleges. Planning en control Voor de GGD gelden wettelijke bepalingen voor de planning en control. Deze zijn uitgewerkt in de gemeenschappelijke regeling en een financiële verordening. Relatiebeheer Een grote GGD kan leiden tot een te grote afstand tussen de gemeente en haar GGD. De GGD werkt daarom met relatiebeheer, evalueert daarin samen met de gemeente zijn diensten en neemt kennis van ontwikkelingen bij de gemeente die daarvoor sturend kunnen zijn. Een maal per jaar is er een klantgesprek tussen de gemeente en de GGD. Daarbij gaat het vooral over de tevredenheid van de gemeenten en de ontwikkelingen die voor het werk van de GGD van belang (kunnen) zijn. De vragen, klachten en wensen van gemeenten die uit deze gesprekken komen, gaan door naar de GGD en deze bewaakt de afhandeling ervan. Incidentele overleggen Gemeenten verzoeken steeds meer om de aanwezigheid en inbreng van de GGD (directie of relatiebeheerder) op incidentele momenten. Lokale accenten basispakket De diensten van de GGD moeten zoveel mogelijk aansluiten bij de lokale situatie: gezondheid, beleid en netwerk. Daarom heeft het bestuur gekozen voor een basispakket waarin elke gemeente lokale accenten kan aanbrengen. De keuze van die accenten komt tot stand op basis van een GGD-advies. Gemeentelijk jaarverslag Gemeenten willen inzicht in de geleverde diensten en de effecten daarvan. Per gemeente stelt de GGD jaarlijks een lokaal verslag op met de activiteiten die hij voor en in de gemeente heeft uitgevoerd. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 139 van 151

Inhoud activiteit Basispakket uniform Bestuurlijke besluitvorming Voorbereiden van en ondersteunen bij vergaderingen van: - Algemeen Bestuur (4); - Dagelijks Bestuur (12); - ambtenarenoverleggen (9); - portefeuillehoudersoverleggen (17); - voorlichting raadscommissies gemeenten (20). Planning en control Opstellen van de voorjaarsnota en deze bespreken in een conferentie voor gemeenten en verwerken reacties. Ondersteuning bij het opstellen van de: - begroting en beheersbegroting; - bestuursrapportages en jaarrekening; - (populair) jaaroverzicht. Voorlichting bij de planning- en controlcyclus. Lokale accenten basispakket Overleg en toelichting per gemeente (29). Vertalen besluiten lokale accenten in planning- en controlcyclus. Relatiebeheer Klantgesprekken: 1 x per jaar ; met de grote gemeenten is er vaker contact. De jaarlijkse klantgesprekken worden voorbereid door interne klantenteams. Verslaglegging + afwerken afspraken. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 140 van 151

Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 141 van 151

4. Financiën Inwonersbijdrage 2010 Bij de vaststelling van de begroting 2009 heeft het Algemeen Bestuur ook een besluit genomen over de meerjarenbegroting 2009-2012: deze is voor de GGD (en de gemeenten) een vast financieel kader, waarbij bij gelijkblijvend beleid alleen de nominale ontwikkelingen tot aanpassing mogen leiden. In 2010 is er echter sprake van extra taken. De inwonersbijdrage 2010 ziet er daarom als volgt uit: regio Midden- 's-hertogen- Brabant- Brabant bosch Noordoost Inwonersbijdrage 2009 14,11 15,10 14,23 Inwonersbijdrage 2010 basispakket (waarvan lokale accenten: 1,55) 14,11 14,11 14,11 incidentele kosten EKD (toelichting: zie onder) 0,48 0,48 0,48 autonome verschillen (toelichting: zie onder) --,-- 0,99 0,12 structurele kosten Infectieziektebestrijding pm pm pm (toelichting: zie bijgevoegd bestuursvoorstel) Correctie nominale ontwikkeling 2008/2009 0,16 0,17 0,16 Indexering 2010 (toelichting: zie onder) 0,20 0,21 0,20 Totaal inwonersbijdrage 2010 14,95 15,96 15,07 Toelichting Incidentele kosten EKD Vanaf 2009 zijn de gemeenten wettelijk verplicht om een elektronisch kinddossier te gebruiken. De JGZ-organisaties hebben hiervoor een begroting opgesteld die het Algemeen Bestuur van de GGD in april heeft vastgesteld. Deze begroting laat een incidenteel tekort van 1,5 miljoen zien. We konden de gemeenten niet meer vragen om dit mee te nemen in hun begroting voor 2009 en hebben een deel van deze kosten daarom voorgefinancierd. We hebben besloten dat de gemeenten deze voorfinanciering bekostigen met een tijdelijke verhoging van de inwonersbijdrage (voor de jaren 2010 t/m 2012). Autonome verschillen Bij de fusie van de GGD'en in 2001 stelden de Algemene Besturen vast dat er nog (historische) verschillen waren tussen de regio s, vooral in het automatiseringsniveau en huisvestingskosten. Vooral voor de gemeenten in de regio s-hertogenbosch leidt dit tot hogere kosten; de gemeente s-hertogenbosch zou met een voorstel komen om dit op te lossen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 142 van 151

Structurele kosten Infectieziektebestrijding (IZB) Wij hebben het Algemeen Bestuur van de GGD in april 2009 toegezegd met een uitgewerkt voorstel te komen voor de structurele uitbreiding van de infectieziektebestrijding, vóór de vaststelling van de definitieve begroting 2010. Dit voorstel komt op de agenda van dezelfde vergadering. In de begroting 2010 is de extra bijdrage infectieziektebestrijding ( 0,19) nu financieel niet verwerkt, maar zijn wel de extra prestaties opgenomen (zie blz. 91). Korting voor plustaken Naast het basispakket kunnen gemeenten plustaken van de GGD afnemen, die we op basis van een uurtarief in rekening brengen. We willen vanaf 2010 een kortingsregeling voor deze plustaken invoeren bij contracten van minstens 4 jaar en vanaf een bepaald budget. Deze korting leidt dan niet tot een lager factuurbedrag, maar tot extra plustaken. Het tarief zal kostendekkend zijn maar ook concurreren met markttarieven. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 143 van 151

Ontwerpbegroting 2010 bijlage 1: Inwonersbijdragen 2010 Inwonersbijdrage basispakket 2010 regio Middenregio 's-hertogen Brabant- Brabant bosch Noordoost Basispakket na herijking prijspeil 2009 14,11 15,10 14,23 Correctie nominale ontwikkelingen 2008/2009 0,16 0,17 0,16 Nominale ontwikkelingen 2010 0,20 0,21 0,20 Inwonersbijdrage basispakket 2010 14,47 15,48 14,59 waarvan: basispakket uniform deel 12,92 12,92 12,92 lokale accenten binnen het basispakket 1,55 1,55 1,55 autonome kosten 0,00 1,01 0,12 totaal 14,47 15,48 14,59 Extra bijdrage EKD (2010-2012) 0,48 0,48 0,48 Totale gemeentelijke bijdrage 2010 14,95 15,96 15,07 Nominale ontwikkelingen 2008 2009 2010 2010 Prijzen totaal Begroting 2009 2,00% 2,00% 0,00% Begroting 2010 2,50% 1,75% 0,50% 0,50% -0,25% 0,50% 0,75% Lonen Begroting 2009 4,30% 2,50% 0,00% Begroting 2010 3,80% 4,75% 2,00% -0,50% 2,25% 2,00% 3,75% Correctie prijsontwikkeling 2008 en 2009 0,25% Correctie loonontwikkeling 2008 en 2009 1,75% Gewogen correctie nominale ontwikkeling 2008/2009 1,12% Gewogen nominale ontwikkeling 2010 1,37% Totaal toe te rekenen index inwonersbijdrage 2010 2,50% 2,50% Index tarieven plustaken 2,50% Prognose gemeente Tilburg januari 2009 2008 2009 1010 prijzen 2,50% 1,75% 0,50% lonen 3,80% 4,75% 2,00% Kosten beheersbegroting 2008 (*1000) excl RAV 32.214 afgerond Personele lasten 18.790 58,3% 58% Materiele lasten 13.424 41,7% 42% Gewogen index gemeente Tilburg 2010 1,37% Contactpersoon: Petra Peeters afd. Concernfinancien gemeente Tilburg Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 144 van 151

bijlage 2: Overzicht lasten en baten 2010 lasten inkomsten Onttrekking inwoners per Programma's budgettair derden reseve bijdrage inwoner kader plustaken basispakket 2010 2010 2010 2010 2010 1 Zicht op gezondheid 1.1 Gezondheidsmonitor en toekomstverkenningen 766.486 100.381 666.105 0,65 1.2 Ondersteuning lokaal gezondheidsbeleid 1.186.643 553.088 633.555 0,62 1.3 Sociale kaart 233.794 16.961 216.833 0,21 Totaal 2.186.923 670.430 1.516.493 1,49 4,62 2 Jeugd, gezin en school 2.1 Gezondheidsonderzoek 5.738.057 953.747 4.784.310 4,69 2.2 Spraak-/taaladvies 844.245 226.962 617.283 0,61 2.3 Gedrag en opvoeding 1.079.149 242.247 100.000 736.901 0,72 2.4 Gezond en veilig op school 1.982.620 615.114 1.367.506 1,34 Totaal 9.644.071 2.038.071 100.000 7.506.000 7,36 3 Leefstijl 3.1 Publieksinformatie en documentatie 762.545 391.816 370.729 0,36 3.2 Alcohol 392.277 261.375 130.903 0,13 3.3 Roken 87.324 8.200 79.124 0,08 3.4 Overgewicht 197.734 197.734 0,19 3.5 Diabetes 71.240 40.385 30.856 0,03 3.6 Valpreventie 35.024 35.024 0,03 3.7 Wijkgericht gezondheidswerk 871.227 593.295 277.932 0,27 3.8 Voorlichting bevolkingsonderzoeken 58.119 47.252 10.867 0,01 Totaal 2.475.491 1.342.322 1.133.169 1,11 4 Infectieziektebestrijding 4.1 Algemene infectieziektebestrijding 877.081 46.907 830.175 0,81 4.2 Bestrijding seksueel overdraagbare aandoeningen 3.128.741 2.411.896 716.845 0,70 4.3 Tuberculosebestrijding 3.143.082 1.587.108 200.000 1.355.975 1,33 4.4 Reizigerszorg 2.013.680 2.013.680 4.5 Medische milieukunde 600.322 240.414 359.908 0,35 4.6 Technische hygiënezorg 1.350.787 1.228.645 122.142 0,12 Totaal 11.113.694 7.528.651 200.000 3.385.044 3,32 5 Geestelijke gezondheidszorg en crisisaanpak 5.1 Depressie 7.365 7.365 0,01 5.2 Preventie eenzaamheid 22.344 22.344 0,02 5.3 Vangnet en advies 477.337 189.042 288.295 0,28 5.4 Ondersteunen regiefunctie OGGZ 57.107 0 57.107 0,06 5.5 Huiselijk geweld 4.769 4.769 0,00 5.6 Psychosociale hulp bij incidenten 75.207 55.912 19.296 0,02 5.7 Forensische geneeskunde 630.332 365.324 265.008 0,26 5.8 Geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen2.385.278 2.385.278 Totaal 3.659.738 2.995.555 664.183 0,65 6 Gemeente en GGD 1.141.941 264.507 0 877.434 0,86 Ondersteuning medische opvang asielzoekers 258.903 258.903 Totaal 1.400.844 523.410 0 877.434 0,86 TOTAAL 2010 30.480.762 15.098.439 300.000 15.082.323 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 145 van 151

Bijlage 3: Bijdrage 2010 per gemeente totaal waarvan waarvan autonome EKD inwoners- basispakket basispakket kosten kosten bijdrage uniform deel lokale Regio accenten Midden-Brabant 14,95 12,92 1,55 0,00 0,48 s-hertogenbosch 15,96 12,92 1,55 1,01 0,48 Brabant-Noordoost 15,07 12,92 1,55 0,12 0,48 Gemeente inwoners totaal waarvan waarvan autonome EKD 2009 inw.bijdrage uniform deel lok. accenten kosten kosten Regio Midden-Brabant Dongen 25.385 379.506 327.974 39.347 0 12.185 Gilze en Rijen 25.818 385.979 333.569 40.018 0 12.393 Goirle 22.458 335.747 290.157 34.810 0 10.780 Heusden (Drunen) 24.953 373.052 322.397 38.678 0 11.978 Hilvarenbeek 15.072 225.326 194.730 23.362 0 7.235 Loon op Zand 22.958 343.222 296.617 35.585 0 11.020 Oisterwijk 25.736 384.753 332.509 39.891 0 12.353 Tilburg 203.482 3.042.056 2.628.987 315.397 0 97.671 Waalwijk 45.743 683.858 591.000 70.902 0 21.957 Subtotaal 411.605 6.153.500 5.317.941 637.988-197.571 Regio 's-hertogenbosch Boxtel 30.317 483.859 391.696 46.991 30.620 14.552 Haaren 13.714 218.875 177.185 21.257 13.851 6.583 Heusden (Vlijmen) 18.070 288.392 233.460 28.008 18.250 8.673 Schijndel 22.888 365.292 295.713 35.476 23.117 10.986 's-hertogenbosch 137.802 2.199.320 1.780.402 213.593 139.180 66.145 Sint-Michielsgestel 28.273 451.237 365.287 43.823 28.556 13.571 Vught 25.281 403.485 326.631 39.186 25.534 12.135 Subtotaal 276.345 4.410.461 3.570.373 428.334 279.108 132.645 Regio Brabant-Noordoost Bernheze 29.579 445.756 382.161 45.847 3.549 14.198 Boekel 9.698 146.149 125.298 15.032 1.164 4.655 Boxmeer 28.583 430.746 369.292 44.304 3.430 13.720 Cuijk 24.330 366.653 314.344 37.712 2.920 11.678 Grave 12.625 190.259 163.115 19.569 1.515 6.060 Landerd 14.798 223.006 191.190 22.937 1.776 7.103 Lith 6.674 100.577 86.228 10.345 801 3.204 Maasdonk 11.225 169.161 145.027 17.399 1.347 5.388 Mill en Sint Hubert 11.042 166.403 142.663 17.115 1.325 5.300 Oss 77.065 1.161.370 995.680 119.451 9.248 36.991 Sint Anthonis 11.799 177.811 152.443 18.288 1.416 5.664 Sint-Oedenrode 17.438 262.791 225.299 27.029 2.093 8.370 Uden 40.356 608.165 521.400 62.552 4.843 19.371 Veghel 37.110 559.248 479.461 57.521 4.453 17.813 Subtotaal 332.322 5.008.093 4.293.600 515.099 39.879 159.515 Totaal 1.020.272 15.572.053 13.181.914 1.581.422 318.987 489.731 Gemeentelijke bijdrage: Basispakket - uniform deel 13.500.901incl. autonome kosten Basispakket - lokale accenten 1.581.422 EKD kosten 489.731 Totaal inwonersbijdrage 2009 15.572.053 Bron inwoners: CBS - inwonersaantallen per gemeente op 01-01-2009 (voorlopige cijfers, peildatum 30 maart 2009) Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 146 van 151

bedragen in euro's x 1.000 Bijlage 4: Meerjarenbegroting 2010-2013 (in prijzen 2010) lasten baten gem.bijdrage lasten baten gem.bijdrage lasten baten gem.bijdrage lasten baten gem.bijdrage 2010 2010 2010 2011 2011 2011 2012 2012 2012 2013 2013 2013 1 Zicht op gezondheid 1.1 Gezondheidsmonitor en toekomstverkenningen 766 100 666 766 100 666 766 100 666 766 100 666 1.2 Ondersteuning lokaal gezondheidsbeleid 1.187 553 634 1.187 553 634 1.187 553 634 1.187 553 634 1.3 Sociale kaart 234 17 217 234 17 217 234 17 217 234 17 217 Totaal 2.187 670 1.516 2.187 670 1.516 2.187 670 1.516 2.187 670 1.516 2 Jeugd, gezin en school 2.1 Gezondheidsonderzoek 5.738 954 4.784 5.738 954 4.784 5.738 954 4.784 5.738 954 4.784 2.2 Spraak-/taaladvies 844 227 617 844 227 617 844 227 617 844 227 617 2.3 Gedrag en opvoeding 1.079 342 737 979 242 737 979 242 737 979 242 737 2.4 Gezond en veilig op school 1.983 615 1.368 1.983 615 1.368 1.983 615 1.368 1.983 615 1.368 Totaal 9.644 2.138 7.506 9.544 2.038 7.506 9.544 2.038 7.506 9.544 2.038 7.506 3 Leefstijl 3.1 Publieksinformatie en documentatie 763 392 371 763 392 371 763 392 371 763 392 371 3.2 Alcohol 392 261 131 392 261 131 392 261 131 392 261 131 3.3 Roken 87 8 79 87 8 79 87 8 79 87 8 79 3.4 Overgewicht 198 0 198 198 0 198 198 0 198 198 0 198 3.5 Diabetes 71 40 31 71 40 31 71 40 31 71 40 31 3.6 Valpreventie 35 0 35 35 0 35 35 0 35 35 0 35 3.7 Wijkgericht gezondheidswerk 871 593 278 871 593 278 871 593 278 871 593 278 3.8 Voorlichting bevolkingsonderzoeken 58 47 11 58 47 11 58 47 11 58 47 11 Totaal 2.475 1.341 1.134 2.475 1.341 1.134 2.475 1.341 1.134 2.475 1.341 1.134 4 Infectieziektebestrijding 4.1 Algemene infectieziektebestrijding 877 47 830 877 47 830 877 47 830 877 47 830 4.2 Bestrijding seksueel overdraagbare aandoeningen 3.129 2.412 717 3.129 2.412 717 3.129 2.412 717 3.129 2.412 717 4.3 Tuberculosebestrijding 3.143 1.787 1.356 3.043 1.687 1.356 2.943 1.587 1.356 2.943 1.587 1.356 4.4 Reizigerszorg 2.014 2.014 0 2.014 2.014 0 2.014 2.014 0 2.014 2.014 0 4.5 Medische milieukunde 600 240 360 600 240 360 600 240 360 600 240 360 4.6 Technische hygiënezorg 1.351 1.229 122 1.351 1.229 122 1.351 1.229 122 1.351 1.229 122 Totaal 11.114 7.729 3.385 11.014 7.629 3.385 10.914 7.529 3.385 10.914 7.529 3.385 5 Geestelijke gezondheidszorg en crisisaanpak 5.1 Depressie 7 0 7 7 0 7 7 0 7 7 0 7 5.2 Preventie eenzaamheid 22 0 22 22 0 22 22 0 22 22 0 22 5.3 Vangnet en advies 477 189 288 477 189 288 477 189 288 477 189 288 5.4 Ondersteunen regiefunctie OGGZ 57 0 57 57 0 57 57 0 57 57 0 57 5.5 Huiselijk geweld 5 0 5 5 0 5 5 0 5 5 0 5 5.6 Psychosociale hulp bij incidenten 75 56 19 75 56 19 75 56 19 75 56 19 5.7 Forensische geneeskunde 630 365 265 630 365 265 630 365 265 630 365 265 5.8 Geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen 2.385 2.385 0 2.385 2.385 0 2.385 2.385 0 2.385 2.385 0 Totaal 3.658 2.995 663 3.658 2.995 663 3.658 2.995 663 3.658 2.995 663 6 Gemeente en GGD 1.142 265 877 1.142 265 877 1.142 265 877 1.142 265 877 Ondersteuning medische opvang asielzoekers 259 259 0 259 259 0 259 259 0 259 259 0 Totaal 1.401 524 877 1.401 524 877 1.401 524 877 1.401 524 877 TOTAAL 2010 30.479 15.397 15.081 30.279 15.197 15.081 30.179 15.097 15.081 30.179 15.097 15.081 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 147 van 151

Begroting 2010 - Tarieven 2010 2009 2010 Uurtarieven Teamassistente 62,80 64,40 Secretaresse 66,10 67,80 Voorlichter/projectassistent/managementassistent 73,20 75,00 Sociaal verpleegkundige/logopedist/psychologisch medewerker 83,20 85,30 GVO-medewerker/OGGZ-verpleegkundige 97,00 99,40 GVO-functionaris/Nurse-practitioner 104,90 107,50 Beleidsfunctionaris/epidemioloog/psycholoog/medisch milieukundige 119,90 122,90 Sociaal geneeskundige 140,20 143,70 Jeugd, gezin en school Gezondheidsonderzoek Extra PGO jaarcohort 8/9 jaar - per onderzoek 16,70 17,10 Kortdurende vervolgbegeleiding - per 3 gesprekken 249,90 256,10 Spraak-/taaladvies Consultatieve logopedie 0-4 jaar - per uur 83,20 85,30 Begeleiding logopedie - per leerling 81,20 83,20 Collectieve preventie logopedie - per uur 83,20 85,30 Groepsvoorlichting logopedie - per uur 83,20 85,30 Gedrag en opvoeding Voorlichtingsbijeenkomst per uur 119,90 122,90 Psychodiagnostisch onderzoek (taxatieonderzoek) Kortdurende psychologische begeleiding Gezond op school Extra deelname PCL en CVI - per uur 140,40 143,90 Zorgteams basisonderwijs - per 10 zorgteambijeenkomsten 4.471,00 4.582,80 Spreekuren basisonderwijs - per spreekuur 166,20 170,40 Pedagogisch spreekuur - per spreekuur 119,90 122,90 Netwerken preventieve jeugdzorg - per 10 netwerkbijeenkomsten 2.798,00 2.868,00 Cursussen - per bijeenkomst 447,00 458,20 Voorlichtingsbijeenkomsten - per bijeenkomst 447,00 458,20 Poetsinstructies - per voorlichting 86,40 88,60 Adviezen ontheffing leerplicht/leerlingenvervoer - per uur 130,10 133,40 Medische indicatie kinderdagverblijven - per advies 70,10 71,90 Extern vertrouwenspersoon - per leerling 1,69 1,73 Preventie ziekteverzuim voortgezet onderwijs - per project bijdrage per school (coördinatie en begeleiding) 4.277,00 4.384,00 kosten per 100 leerlingen 1.652,00 1.693,00 Leefstijl Roken Cursus Stoppen met roken 134,60 138,00 De directie van de GGD is gemandateerd om dit tarief naar boven of naar beneden aan te passen. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 148 van 151

Begroting 2010 - Tarieven 2010 Infectieziektebestrijding Bestrijding seksueel overdraagbare aandoeningen SOA onderzoek inclusief HIV-test gratis gratis HIV-test zonder soa-onderzoek 37,70 38,60 HIV-consult 18,80 19,30 Hepatitis B Titer (bloedonderzoek) 31,20 32,00 Verklaring non-aids incl. HIV-test 62,40 64,00 Verklaring non-aids excl. HIV-test 16,80 17,20 Twinrix per vaccinatie uitsluitend voor MSM 22,60 23,20 Twinrix per vaccinatie voor Swingers 62,10 63,70 Uurtarief verpleegkundige 83,20 85,30 Havrix junior 22,60 23,20 Soa-onderzoek incl.hiv-test in het avondspreekuur 16,10 16,50 Onderzoek pornoacteur 76,00 77,90 Tuberculosebestrijding Mantoux 17,50 17,90 BCG 33,20 34,00 Röntgen 41,60 42,60 Copy verklaring 6,60 6,80 Copy rapport 37,10 38,00 Print foto 18,80 19,30 Reizigerszorg Consulten Consult 24,00 24,60 Avond/weekend toeslag 12,00 12,30 Consult langverblijf (3 maanden of meer) 24,00 24,60 Telefonisch consult 24,00 24,60 Consult herhaling 15,10 15,50 Vaccinaties (per stuk) Difterie, Tetanus, Polio (DTP) 23,50 24,10 Hepatitis A Immunoglobuline 2 ml 28,80 29,50 Gele koorts 28,60 29,30 Hepatitis A - Havrix junior - (tot en met 15 jaar) 37,50 38,40 Hepatitis A - Havrix - 49,20 50,40 Hepatitis B - Engerix junior - (tot en met 15 jaar) 37,70 38,60 Hepatitis B - Engerix - 45,60 46,70 Meningokokken-ziekte 49,40 50,60 Rabies 63,80 65,40 Hepatitis A/B combinatie - Twinrix - 51,40 52,70 Buiktyfus 30,30 31,10 Bof Mazelen Rode Hond (BMR) 33,10 33,90 Tekenencefalitis (FSME) 47,80 49,00 FSME voor kinderen 47,80 49,00 Influenza 24,50 25,10 Haemophilus influenza type b (Hib) 40,90 41,90 Japanse Encephalitis 61,40 62,90 Pneumokokken-ziekte 26,70 27,40 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 149 van 151

Begroting 2010 - Tarieven 2010 Overige verrichtingen Bloedonderzoek Hepatitis A of B 38,50 39,50 Vaccinatieboekje 3,00 3,10 Europees medisch paspoort 2,50 2,60 Verklaring non-aids 16,80 17,20 Malariarecept 13,00 13,30 De directie van de GGD is gemandateerd om alle tarieven van de producten Reizigerszorg naar boven of naar beneden aan te passen. Technische hygiënezorg Opstellen Legionellabeheersplan, controle en voorlichting Voorlichting nuchter omgaan met risico's 484,30 496,40 Beoordelen uitvoering legionellapreventiebeleid op 1 locatie 242,00 248,10 Afname watermonster voor kweken legionella 67,95 69,60 Voorrijkosten per locatie (geen kosten in een beperkt gebied en meer dan 12 monsternames in één dagdeel) 26,90 27,60 Inspectie prostitutiebedrijven Beoordeling reguliere inspectie 564,90 579,00 Evenementen Beoordeling regulier evenement t.b.v. standaardpakket 323,00 331,10 Beoordeling regulier evenement (uurtarief) 80,40 82,40 Inspectie tatoeage & piercing Gaatjes prikken in oren en neusvleugels mbv een piercingdocument 185,68 190,30 Cosmetische tatoeage of permanente make-up 324,94 333,10 Tatoeëren 371,36 380,60 Piercen 371,36 380,60 Combinatie van bovenstaande activiteiten 464,20 475,80 Voorrijkosten per uur 23,21 23,80 Herinspectie per uur 92,84 95,20 Controle scholen Inspectie groep 1 en 2 403,70 413,80 Begeleiding / beoordelen schoonmaakprogramma 161,50 165,50 Tweejaarlijkse inspectie (maatwerk) 565,10 579,20 Inspectie kindercentra Inspectie na melding start kinderdagverblijf / BSO / Gastouderbureau 645,80 661,90 Jaarlijkse inspectie kinderdagverblijf / BSO / Gastouderbureau 1.130,20 1.158,50 Inspectie na klacht of signaal uit omgeving per uur 80,70 82,70 Inspectie peuterspeelzalen Inspectie peuterspeelzaal oude stijl éénmaal in de één of twee jaar 403,70 413,80 Nulmeting (bij start of verbouwing) tot twee groepen 484,30 496,40 Nulmeting van twee groepen tot vijf groepen 565,10 579,20 Nulmeting bij meer dan 5 groepen 645,80 661,90 Inspectie peuterspeelzaal volgens handreiking VNG 645,80 661,90 Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 150 van 151

Begroting 2010 - Tarieven 2010 Voedingshygiëne Audit productiekeuken waar gekoppeld en ontkoppeld wordt bereid 888,00 910,20 Audit satellietkeuken 403,70 413,80 Audit assemblagekeuken 807,30 827,50 Beoordelen HACCP-handboek 282,60 289,70 Opstellen/aanpassen HACCP-handboek (richtlijn, iedere offerte opnieuw berekenen). 2.825,50 2.896,10 Audit voedingshygiëne in de school en personeelskantine 323,00 331,10 Zorgcentra Audit afdeling Verpleeghuis 888,00 910,20 Audit afdeling Zorgcentrum 807,30 827,50 Adviesuren hygiënist (hygiënecommissie, begeleiding, etc.) (richtlijn, iedere offerte opnieuw berekenen) 323,00 331,10 Scholingsaanbod Opleiding Hygiënecontactpersoon gezondheidsinstellingen 2.260,40 2.316,90 Opleiding HACCP voor beginners in Gezondheidsinstellingen 1.372,30 1.406,60 Opleiding HACCP: opfriscursus voor medewerkers Gezondheidsinstellingen 766,90 786,10 Workshop Legionella medewerkers instellingen / gemeenten 403,70 413,80 Legionellapreventie: nuchter omgaan met risico's, informatie nieuwe wetgeving 484,30 496,40 Afgifte kleding- en lompencertificaten Inspectie commerciële lompenverzamelbedrijf die gebruik verklaringen 323,00 331,10 Afgifte verklaring voor zending naar buitenland 40,35 41,40 Inspectie recreatievoorzieningen Audit minicamping, groepaccommodatie: éénmaal in 3 jaar 444,00 455,10 Omschrijving werkzaamheden 565,10 579,20 Inspectie accommodaties Inspectie sporthal 484,30 496,40 Inspectie wijkcentrum 605,50 620,60 Inspectie opvang dak- en thuislozen, sociale pensions 565,10 579,20 De directie van de GGD is gemandateerd om alle tarieven van de producten Technische hygiënezorg naar boven of naar beneden aan te passen. Medische milieukunde Ventilatieadvies op maat 1.315,00 1.348,00 Project specifieke gezondheidsrisico's (per 20 uur) 2.441,00 2.502,00 Quick scan milieurisico's 4.881,00 5.003,00 Advies nieuwbouw scholen 388,00 398,00 Forensische geneeskunde Forensische soc.geneeskundige binnen kantooruren 127,10 130,30 Forensische soc.geneeskundige buiten kantooruren 190,50 195,30 De directie van de GGD is gemandateerd om bij het afsluiten van contracten met de politie af te wijken van deze tarieven. Ontwerpbegroting GGD Hart voor Brabant Pagina 151 van 151