ATEX REGELGEVING Regels en voorschriften voor apparaten, arbeidsmiddelen en arbeidsplaatsen in explosieve omgevingen Sinds 30 juni 2003 is er het één en ander veranderd voor apparaten en beveiligingssystemen voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen. Gelijktijdig zijn er ook voorschriften van kracht geworden voor arbeidsmiddelen en arbeidsplaatsen. In dit artikel wordt ingegaan op de verschillende soorten wetgeving, hun samenhang en de gevolgen er van. ATEX RICHTLIJNEN Met ATEX richtlijnen wordt de regelgeving bedoelt voor apparatuur en plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen. De ATEX regelgeving omvat twee richtlijnen: Richtlijn 94/9/EG: betreffende apparaten en beveiligingssystemen bedoeld voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen Richtlijn 1999/92/EG: verbetering van de gezondheidsbescherming en van de veiligheid van werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopen Voor beide richtlijnen worden diverse aanduidingen gebruikt zoals weergegeven in tabel 1. Tabel 1 Aanduidingen van de ATEX richtlijnen Richtlijn Oude nummering Nieuwe nummering Praktische aanduiding 94/9/EG ATEX 100A ATEX 95 ATEX-CE 1999/92/EG ATEX 118 ATEX 137 ATEX-Arbo ATEX-CE De ATEX-CE richtlijn is een nieuwe aanpak richtlijn en is gericht op de fabrikanten. De richtlijn is gebaseerd op artikel 100A (of 95) van het verdrag tot oprichting van de EG en primair bedoelt om handelsbelemmeringen voor explosieveilig materieel op te heffen door harmonisering van productveiligheidseisen en van certificeringprocedures. De richtlijn geeft doelvoorschriften, dit zijn algemene voorschriften die een veiligheidsdoel omschrijven. In dit geval het voorkomen van explosies. Voor specifieke eisen dienen normen te worden geraadpleegd De richtlijnen die voor de komst van de ATEX-CE richtlijn van kracht waren, zijn op 30 juni 2003 ingetrokken. In tabel 2 is een overzicht gegeven van de oude aanpak richtlijnen. Deze oude aanpak richtlijnen waren uitsluitend van toepassing op elektrisch materieel. In tegenstelling tot de nieuwe ATEX-CE richtlijn, werden in de oude aanpak richtlijnen de normen vermeld waaraan de apparatuur diende te voldoen. Tabel 2. Oude aanpak richtlijnen voor elektrisch materieel in explosieve omgeving Elektrisch materieel bestemd voor gebruik in explosieve omgeving Elektrisch materieel bestemd voor gebruik in explosieve omgeving van mijngashoudende mijnen 76/117/EEG (PbEG L24 van 18.12.1975) 82/130/EEG (PbEG L59 van 15.2.1982) 79/196/EEG (PbEG L43 van 6.2.1979 88/35/EEG (PbEG L20 van 2.12.1988) 84/47/EEG (PbEG L31 van 16.1.1984) 91/269/EEG (PbEG L134 van 30.4.1991) 88/571/EEG (PbEG L311 van 10.11.1988) 94/44/EEG (PbEG L248 van 19.9.1994) 90/487/EEG (PbEG L270 van 17.9.1990) 98/65/EEG (PbEG L257 van 3.9.1998) 94/26/EEG (PbEG L157 van 15.6.1994) 97/53/EG (PbEG L257 van 11.9.1997) IAB Ingenieurs Veiligheidsexpertise Farmsumerweg 30 9902 BS Appingedam 0596-680740 www.iab-ingenieurs.nl 25-6-2004 Pagina 1 van 6
De ATEX-CE richtlijn wijkt op een aantal punten af van de oude aanpak richtlijnen: - één richtlijn voor explosieve omgeving en explosieve omgeving in mijnen; - niet alleen voor gas, damp of nevel met lucht, maar ook voor stofexplosies; - de richtlijn omvat niet alleen elektrisch materieel, maar ook niet-elektrisch materieel voor gebruik in een explosieve atmosfeer; - nationale afwijkende voorschriften zijn niet meer toegestaan; - groepen indeling voor elektrisch materieel wordt een apparatenindeling in groepen en categorieën; - normen worden in de richtlijn niet vermeld; - keuringen kunnen door een aangemelde instantie binnen de EU worden uitgevoerd; - naast het Epsilon x symbool in een zeskant is nu ook CE-markering verplicht (zie afbeelding 1). Afbeelding 1 CE-teken met Epsilon x symbool De ATEX-CE richtlijn maakt in bijlage I een indeling in apparaatgroepen en categorieën. GROEP I Apparaten die bedoeld zijn voor ondergrondse werkzaamheden in mijnen en voor de delen van bovengrondse installaties daarvan waar ten gevolge van mijngas en/of brandbaar stof gevaar kan heersen. Groep I is onderverdeeld in categorieën M1 en M2. Categorie M1 zeer hoog beschermingsniveau Categorie M2 hoog beschermingsniveau GROEP II Apparaten die bedoeld zijn voor gebruik op andere plaatsen waar ten gevolge van de explosieve omgeving gevaar kan heersen. Groep II is onderverdeeld in categorieën 1, 2 en 3 Categorie 1 zeer hoog beschermingsniveau Categorie 2 hoog beschermingsniveau Categorie 3 normaal beschermingsniveau ATEX-Arbo De richtlijn 1999/92/EG (ATEX 118 of 137) geeft de minimumvoorschriften voor de verbetering van de gezondheidsbescherming en van de veiligheid van werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopen. De ATEX-Arbo richtlijn is gericht tot de werkgevers. De werkgever dient volgens onderstaande volgorde maatregelen te treffen om explosies te voorkomen of bescherming hiertegen te bieden: 1. het voorkomen van het ontstaan van explosieve atmosferen 2. het vermijden van de ontsteking van explosieve atmosferen 3. het beperken van de schadelijke gevolgen van een explosie De werkgever is verplicht om: - een beoordeling van de explosierisico s te maken - het opstellen en bijhouden van explosieveiligheidsdocument - indien nodig, het opstellen van een systeem van schriftelijke werkinstructies en werkvergunningen Uit het explosieveiligheidsdocument volgt welke plaatsen in welke zones volgens bijlage I van de richtlijn zijn ingedeeld. IAB Ingenieurs Veiligheidsexpertise Farmsumerweg 30 9902 BS Appingedam 0596-680740 www.iab-ingenieurs.nl 25-6-2004 Pagina 2 van 6
De indeling in gevarenzones is gebaseerd op de duur van de aanwezig van een explosieve atmosfeer en de soort explosieve atmosfeer (gas / stof). Zie tabel 3 Tabel 3. Zone-indeling volgens ATEX-Arbo aanwezigheid van explosieve atmosfeer voortdurend, onder normaal gedurende lange bedrijf af en toe perioden of herhaaldelijk explosieve atmosfeer een mengsel van brandbare stoffen in de vorm van gas, damp of nevel met lucht een wolk brandbaar stof in lucht onder normaal bedrijf niet waarschijnlijk en waar, wanneer dit toch gebeurt, het verschijnsel van korte duur Zone 0 Zone 1 Zone 2 Zone 20 Zone 21 Zone 22 De indeling in zones is een belangrijk onderdeel van het explosieveiligheidsdocument en de risicobeoordeling. Voor het indelen in zones zijn de volgende normen en praktijkrichtlijnen van belang: - gasontploffingsgevaar: NEN EN IEC-60079-10 / NPR 7910-1 - stofontploffingsgevaar NEN-EN 50281-3 / NPR 7910-2 De praktijkrichtlijnen NPR 7910 geven in detail aan hoe een zone-indeling moet worden gemaakt. Op basis hiervan kunnen de juiste apparaten worden gekozen of in specificaties worden opgegeven waaraan apparatuur moet voldoen. Zie afbeelding 2 met een voorbeeld van een zone-indeling voor een verlaadinstallatie voor tankwagens voor benzine. Afbeelding 2. Voorbeeld van een zone-indeling (bron NEN-EN-IEC 60079-10 1997) IAB Ingenieurs Veiligheidsexpertise Farmsumerweg 30 9902 BS Appingedam 0596-680740 www.iab-ingenieurs.nl 25-6-2004 Pagina 3 van 6
In bijlage II van de ATEX-Arbo richtlijn zijn de minimum voorschriften vermeld. Bijlage II is opgedeeld in deel A en deel B. Deel A bevat: 1. organisatorische maatregelen zoals opleiding van werknemers, schriftelijke instructies, werkvergunningen (zie afbeelding 3) 2. explosieveiligheidsmaatregelen Deel B bevat de criteria voor de keuze van apparaten en beveiligingssystemen. Hier wordt een directe verbinding gelegd met de ATEX-CE richtlijn. Op basis van de opgestelde explosieveiligheidsdocumenten en de risicobeoordeling is er een zone-indeling gemaakt. In de verschillende zones dient apparatuur te worden gebruikt overeenkomstig de categorieën van de ATEX-CE richtlijn (94/9/EG), zie tabel 4. Tabel 4. Zone en categorieën Categorieën volgens ATEX-CE Cat. 1 Cat. 2 Cat. 3 Zone-indeling 0 of 20 X volgens ATEX- 1 of 21 X X Arbo 2 of 22 X X X Afbeelding 3. Aanbevolen waarschuwingsbord bij de ingang van plaatsen waar een explosieve atmosfeer kan voorkomen IAB Ingenieurs Veiligheidsexpertise Farmsumerweg 30 9902 BS Appingedam 0596-680740 www.iab-ingenieurs.nl 25-6-2004 Pagina 4 van 6
VERANDERINGEN SINDS 30 JUNI 2003 ATEX-CE De ATEX-CE richtlijn is ingegaan op 1 maart 1996 met een overgangstermijn tot en met 30 juni 2003. Sinds 30 juni 2003 is de richtlijn volledig van toepassing. De veranderingen zijn: - explosieveilig materieel mag alleen in de handel worden gebracht en geïnstalleerd worden als het geheel voldoet aan de ATEX-CE richtlijn, LET OP: dit geldt ook voor alle mechanische apparaten! - de oude aanpakrichtlijnen zijn ingetrokken en de op die richtlijnen gebaseerde certificaten zijn niet meer geldig - ATEX-Arbo De ATEX-Arbo richtlijn maakt onderscheidt tussen arbeidsmiddelen en arbeidsplaatsen. Arbeidsmiddelen bestemd voor gebruik op plaatsen waar een explosieve atmosfeer kan voorkomen die: reeds in gebruik zijn of die voor 30 juni 2003 voor de eerste maal ter beschikking worden gesteld moeten voldoen aan de minimum voorschriften van bijlage II A van de ATEX-Arbo; na 30 juni 2003 voor de eerste maal ter beschikking worden gesteld moeten voldoen aan de minimumvoorschriften van bijlage II A en B (dus ook voldoen aan de ATEX- CE). Arbeidsplaatsen die plaatsen bevatten waar een explosieve atmosfeer kan voorkomen en die: al voor 30 juni 2003 werden gebruikt moeten uiterlijk na drie jaar voldoen aan de minimum voorschriften van de ATEX-Arbo richtlijn; na 30 juni 2003 voor het eerst worden gebruikt moeten voldoen aan minimum voorschriften van de ATEX-Arbo richtlijn. Wijzigingen, uitbreiding of verbouwing van arbeidsplaatsen na 30 juni 2003 moeten voldoen aan de minimumvoorschriften van de ATEX-Arbo richtlijn. NORMEN Voor de Atex richtlijnen staan een groot aantal normen ter beschikking. Kijk voor actuele informatie www.nen.nl. IAB Ingenieurs Veiligheidsexpertise Farmsumerweg 30 9902 BS Appingedam 0596-680740 www.iab-ingenieurs.nl 25-6-2004 Pagina 5 van 6
SAMENVATTING ATEX-CE Elektrische apparatuur en niet elektrische apparatuur, sinds 30 juni 2003 voor het eerst in de handel gebracht, voor gebruik op plaatsen met een explosieve atmosfeer, dient te voldoen aan de ATEX-CE richtlijn (94/9/EG). ATEX-Arbo Arbeidsmiddelen die reeds in gebruik zijn voor 30 juni 2003 moeten voldoen aan de minimumvoorschriften van bijalge II A van de ATEX-Arbo Arbeidsmiddelen en arbeidsplaatsen die na 30 juni 2003 in gebruik worden genomen moeten voldoen aan de minimumvoorschriften van bijlage II A en B van de ATEX-Arbo. Arbeidsplaatsen die reeds in gebruik zijn voor 30 juni 2003 moeten na 3 jaar voldoen aan de minimumvoorschriften van de ATEX-Arbo. Uiterlijk 30 juni 2006 dient de werkgever aan alle eisen van de ATEX-Arbo te voldoen. Dit betekent dat sinds 30 juni 2003 de werkgever het explosieveiligheidsdocument van de arbeidsmiddelen beschikbaar dient te hebben met daarin de risico-inventarisatie en de zoneindeling. Dit kan natuurlijk uitstekend worden geïntegreerd met de al uitgevoerde of nog uit te voeren risico-inventarisatie van de arbeidsmiddelen en machines. Let op! Schakel bij twijfel altijd een deskundige in, het gaat tenslotte om mensen. Schroom niet om contact met ons op te nemen. IAB Ingenieurs Veiligheidsexpertise Farmsumerweg 30 9902 BS Appingedam telefoon 0596-680740 iab@iab-ingenieurs.nl IAB Ingenieurs Veiligheidsexpertise Farmsumerweg 30 9902 BS Appingedam 0596-680740 www.iab-ingenieurs.nl 25-6-2004 Pagina 6 van 6